Bài viết của chúng tôi, trên cơ sở trình bày về văn hóa gia ñình trong mối liên hệ
chung với các nhân tố khác (như kinh tế, xã hội) góp phần lý giải tính bền vững của văn hóa gia ñình
trong tiến trình lịch sử. ðồng thời, qua ñó khẳng ñịnh văn hóa gia ñình gắn liền với gia ñình-tế bào của
xã hội, văn hóa gia ñình cũng có những thay ñổi, nhưng chậm so với những biến ñổi của kinh tế, xã
hội.Văn hóa gia ñình tuy có những thay ñổi, nhưng về căn bản vẫn là nền tảng của văn hóa tộc người, tạo nên sức mạnh bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa tộc người trong bối cảnh toàn cầu hóa.
11 trang |
Chia sẻ: linhmy2pp | Ngày: 10/03/2022 | Lượt xem: 310 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Văn hóa gia đình trong bối cảnh hội nhập, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011
Trang 44
VĂN HÓA GIA ðÌNH TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP
Ngô Văn Lệ
Trường ðại học Khoa học Xã hội & Nhân văn, ðHQG-HCM
TÓM TẮT: Bài viết của chúng tôi, trên cơ sở trình bày về văn hóa gia ñình trong mối liên hệ
chung với các nhân tố khác (như kinh tế, xã hội) góp phần lý giải tính bền vững của văn hóa gia ñình
trong tiến trình lịch sử. ðồng thời, qua ñó khẳng ñịnh văn hóa gia ñình gắn liền với gia ñình-tế bào của
xã hội, văn hóa gia ñình cũng có những thay ñổi, nhưng chậm so với những biến ñổi của kinh tế, xã
hội.Văn hóa gia ñình tuy có những thay ñổi, nhưng về căn bản vẫn là nền tảng của văn hóa tộc người,
tạo nên sức mạnh bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa tộc người trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Từ khóa: văn hóa gia ñình, hội nhập.
Trong những thập kỷ gần ñây khi thế giới
bước vào giai ñoạn toàn cầu hóa hội nhập và
phát triển thì người ta lại càng quan tâm ñến
vấn ñề văn hóa không chỉ giới hạn trên bình
diện mỗi quốc gia, mà ở bình diện toàn thế
giới. Bằng chứng là vào ngày 8 tháng 12 năm
1987 ðại Hội ñồng Liên Hợp Quốc ñã chính
thức thông qua Nghị quyết số 41 tuyên bố thập
kỷ 1988-1997 là thập kỷ Quốc tế phát triển văn
hóa. Tại lễ công bố Nghị quyết của ðại Hội
ñồng Liên Hợp Quốc về Thập kỷ Quốc tế phát
triển văn hóa, Tổng giám ñốc UNESCO lúc ñó
là ông Federico Mayor ñã nhấn mạnh: “kinh
nghiệm của hai thập kỷ qua cho thấy trong mọi
xã hội ngày nay, bất luận ở trình ñộ phát triển
kinh tế nào, hoặc xu hướng chính trị, kinh tế
nào văn hóa và phát triển là hai mặt gắn liền
nhau. Nước nào tự ñặt cho mình mục tiêu phát
triển kinh tế mà tách rời môi trường văn hóa thì
nhất ñịnh sẽ xảy ra những mất cân ñối nghiêm
trọng cả về kinh tế lẫn văn hóa và tiềm năng
sáng tạo của nước ấy sẽ suy yếuPhát triển
cần thừa nhận văn hóa giữ vị trí trung tâm và
vai trò ñiều tiết xã hội” (dẫn theo Trần Quốc
Vượng, 1997, tr. 212). Trong bối cảnh hiện
nay, khi các nước ñều tập trung mọi nguồn lực
cho phát triển kinh tế trong cơ chế thị trường và
hội nhập quốc tế, thì cuộc ñua tranh ñầy quyết
liệt không chỉ có trong lĩnh vực kinh tế, mà cả
trong lĩnh vực văn hóa. Nhưng không có tộc
người nào, dù ở trình ñộ phát triển kinh tế, xã
hội cao hay thấp lại tự hạn chế mình, nằm
ngoài dòng chảy của lịch sử. Riêng trong lĩnh
vực văn hóa có những vấn ñề ñặt ra như là
những thách ñố ñối với tất cả các dân tộc
(nation) và các tộc người (ethnic). ðó là làm
thế nào vừa nâng cao ñược ñời sống vật chất
cho mọi người, mọi tầng lớp xã hội, mọi tộc
người, lại vừa giữ và phát huy ñược những giá
trị nhân bản không bị xói mòn trước những tác
ñộng của quá trình toàn cầu hóa và hội nhập
quốc tế. Mặt khác, khi quá trình giao lưu văn
hóa giữa các tộc người, giữa các khu vực ñược
mở rộng do quá trình toàn cầu hóa, lại ñược sự
hỗ trợ của các phương tiện hiện ñại và kỹ thuật,
trong bối cảnh ñó, làm thế nào ñể các dân tộc,
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011
Trang 45
các tộc người vẫn tiếp nhận các giá trị văn hóa
của các tộc người khác, mà không làm mất ñi
những giá trị bản sắc văn hóa của tộc người.
ðây thực sự là một thử thách lớn lao cho tất cả
các quốc gia, các tộc ngưởi trên thế giới, nhất
là những quốc gia, những tộc người ở trình ñộ
phát triển kinh tế, xã hội thấp.Toàn cầu hóa
như là một xu thế tất yếu của sự phát triển lịch
sử ñương ñại, khi mà hầu hết các quốc gia, các
vùng lãnh thổ bị lôi cuốn vào tiến trình ñó, thì
cũng là lúc mở rộng sự tương tác giữa các nền
văn hóa,văn minh. Mỗi tộc người trong quá
trình tồn tại và phát triển ñều sáng tạo cho
mình một phức hợp văn hóa phản ánh ñời sống
mọi mặt, khác biệt với các tộc người khác,
ngay cả khi sống trong những ñiều kiện tự
nhiên như nhau, xen kẽ, tạo nên bản sắc tộc
người.Toàn cầu hóa không chỉ là một quá trình
kinh tế, tài chính và công nghệ có thể ñưa lại
lợi ích to lớn, mà còn là sự thách thức ñối với
sự cần thiết phải bảo tồn và tôn vinh sự ña dạng
về trí tuệ và văn hóa của loài người và của các
nền văn minh. Mỗi tộc người, mỗi quốc gia-
dân tộc (Nation-État) ñều có quyền có niềm tin
ñặc biệt của mình và có di sản riêng của
minh.Văn hóa là mục tiêu và cũng là ñộng lực
của phát triển, như là một nhân tố quan trọng
cấu thành nền sản xuất tổng hợp, là chất keo
kết dính các mối quan hệ chính trị, xã hội, cộng
ñồng người, tạo nên những giá trị và bản sắc
văn hóa của dân tộc, một quốc gia, một tộc
người.Văn hóa có khả năng bao quát, bảo ñảm
tính bền vững của xã hội, tính kế thừa của lịch
sử từ quá khứ, hiện tại ñến tương lai.
Văn hóa gắn liền với một dân tộc (nation),
một tộc người (ethnic). Mà mỗi một dân tộc,
một tộc người nhất ñịnh, trong tiến trình phát
triển của mình, lại bị chi phối bởi tác ñộng lịch
ñại (tác ñộng nội sinh) và ñồng ñại (tác ñộng
ngoại sinh).Càng về quá khứ của lịch sử, khi
khoa học công nghệ kém (chưa) phát triển, khi
không gian xã hội còn bị thu hẹp, tác ñộng lịch
ñại dựa vào sự phát triển tự thân là chủ yếu,
tính tộc người và tính dân tộc trong ñời sống
văn hóa, xã hội ñược coi trọng.Nhưng khi khoa
học công nghệ phát triển và nhất là từ khi chủ
nghĩa tư bản ra ñời, tiếp theo là chủ nghĩa ñế
quốc và sự xuất hiện của xã hội công nghiệp,
thì không gian xã hội từng dân tộc, từng tộc
người ñược mở rộng, thì tác ñộng ñồng ñại (tác
ñộng ngang), tức tác ñộng tiếp xúc, giao lưu
văn hóa là chủ yếu lại phát huy tác dụng.làm
thay ñổi ñời sống mọi mặt của các dân tộc, các
tộc người.Trong bối cảnh ñó, cần phải phát huy
những giá trị văn hóa dân tộc, tộc người.
Những yếu tố văn hóa dân tộc hay tộc người
phải là những yếu tố văn hóa do bản thân cộng
ñồng ñó sáng tạo hay ñược tiếp thu một cách có
chọn lọc và nhuần nhuyễn từ dân tộc này hay
dân tộc khác làm biến ñổi (bản ñịa hóa) phù
hợp với tâm lý dân tộc hay tộc người ñược tiếp
biến. Sự tiếp biến ñó không phải là toàn bộ mà
chỉ tiếp nhận có chọn lọc những giá trị văn hóa
phù hợp và tiếp thu cái mới nhưng ñã ñổi mới,
trên cơ sở một cái cũ cũng có thể là cái truyền
thống ñược ñổi mới cho thích hợp với hoàn
cảnh mới. Những yếu tố văn hóa ñược coi là
của dân tộc hay tộc người phải góp phần tạo
nên bản sắc (identité) dân tộc hay tộc người
Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011
Trang 46
qua thử thách của thời gian trở nên một hệ
thống biểu trưng cho một thế ứng xử và giao
tiếp của cộng ñồng. Mỗi dân tộc, mỗi tộc người
có những ñặc tính giá trị riêng của mình và
chính ñiều này làm cho văn hóa của dân tộc
này, tộc người này khác với văn hóa của dân
tộc khác, tộc người khác.Chúng ta cũng dễ
dàng nhận thấy ở dân tộc này,tộc người này
những yếu tố văn hóa nào ñó ñược coi là chuẩn
mực, mọi thành viên trong cộng ñồng ñều có
trách nhiệm gìn giữ, thì ở dân tộc khác, tộc
người khác lại không chấp nhận, mặc dù họ
sống xen kẽ, hoặc liền kề với nhau.Mặt
khác,văn hóa không phải là cái bất biến, mà trái
lại luôn thay ñổi cùng với thời gian. Có những
giá trị ở thời ñiểm này là chuẩn mực, là khuôn
mẫu của xã hội, nhưng ở giai ñoạn khác, cũng
chính những chuẩn mực ñó lại trở nên lỗi thời,
không còn phù hợp. Sở dĩ có tình hình này là vì
hiện tượng văn hóa của dân tộc hay tộc người
khi ñã tương ñối ổn ñịnh lại mang ngay mầm
mống của sự thay ñổi phải tuân thủ quy luật
truyền thống (tradition) và cách tân
(innovation) vì lịch sử luôn luôn sống ñộng.
Những yếu tố văn hóa của dân tộc hay tộc
người cũng thay ñổi trong ñiều kiện mới của
lịch sử. Quá trình ñó diễn ra liên tục, những
yếu tố văn hóa cũ và mới luôn ñan xen, nó chỉ
kết thúc khi cái cũ ñã lỗi thời, trở thành sức ỳ
của tiến trình phát triển.
Trong các công trình nghiên cứu về văn của
các dân tộc hay tộc người, các tác giả thường
ñề cập ñến bản sắc văn hóa của dân tộc, tộc
người ñó.Tuy nhiên ñi tìm một yếu tố, một chi
tiết cụ thể ñể khẳng ñịnh ñó là bản sắc văn hóa
của một tộc người, một dân tộc là việc không
ñơn giản. Bản sắc văn hóa của một dân tộc,
một tộc người biểu hiện trong lịch sử tồn tại và
phát triển của nó giúp cho dân tộc, tộc người
giữ ñược tính duy nhất (hay là tính ñộc ñáo),
tính thống nhất, tính nhất quán của bản thân
dân tộc, tộc người ñó. Nó ñược thể hiện trong
tất cả các lĩnh vực của ñời sống như: ý thức
thuộc về một dân tộc, tộc người (về nguồn
gốc), cách tư duy, cách sống, cách dựng nước,
giữ nước, cách sáng tạo văn hóa, khoa học, văn
nghệ. ði tìm bản sắc văn hóa của một dân tộc,
một tộc người không thể ñơn giản chỉ ra một
một số yếu tố cụ thể nào ñó, mà phải tìm trong
mối liên hệ tổng thể văn hóa của dân tộc, tộc
người ñó gắn liền với lịch sử phát triển của dân
tộc, tộc người ñó. Bản sắc văn hóa của một dân
tộc, tộc người thể hiện trong hệ giá trị dân tộc,
tộc người, nó là cốt lõi của một nền văn hóa.
Hệ giá trị là những gì nhân dân quan tâm, tin
tưởng thuộc phạm vi tốt,xấu, mong muốn hoặc
không ñáng mong muốn. Nó là những giá trị
niềm tin, mà nhân dân cho là thiêng liêng, bất
khả xâm phạm. Bản sắc văn hóa và hệ giá trị là
hai phạm trù khác nhau,không ñồng nhất.Trong
ñời sống có những yếu tố thuộc về bản sắc văn
hóa cũng là giá trị của một dân tộc,một tộc
người, nhưng trong phần lớn các trường hợp
khác nó không là một.Vì trong hệ giá trị có hệ
giá trị chung cho toàn nhân loại, nhưng bản sắc
văn hóa của một dân tộc, một tộc người nào ñó
chỉ thuộc về một tộc người.
Khi nghiên cứu văn hóa của bất kỳ một dân
tộc, một tộc người nào ñó, các nhà nghiên cứu
thường quan tâm ñến tổ chức xã hội (Nguyễn
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011
Trang 47
Văn Huyên, 2005;Trần Từ, 1984). Tổ chức xã
hội của bất kỳ một tộc người nào, một mặt, gắn
liền với tiến trình phát triển lịch sử của chính
tộc người ñó. Mặt khác, tổ chức xã hội là biểu
hiện sinh ñộng văn hóa tộc người. Gia ñình vừa
là một thiết chế xã hội, vừa là một ñơn vị huyết
thống. Gia ñình là một bộ phận trong hệ thống
tổ chức hành chính của một quốc gia (như buôn
làng,..) một ñơn vị cơ sở, vì vậy nó luôn chịu
tác ñộng mạnh mẽ của cộng ñồng tộc người tùy
theo trình ñộ phát triển của tộc người, mà có
những dạng phát triển khác nhau. Nhưng gia
ñình là một phạm trù lịch sử, một tế bào quan
trọng của xã hội, một lĩnh vực khá phức tạp
bao gồm nhiều khía cạnh và các quan hệ khác
nhau như: xã hội-sinh học; sản xuất – kinh tế;
ñạo ñức- thẩm mỹ; tâm lý, pháp luật. Do nhiều
nguyên nhân lịch sử, xã hội mà sự phát triển
của các tộc người cũng rất khác nhau. Có tộc
người trong lịch sử phát triển của mình ñã ñạt
tới trình ñộ tổ chức xã hội cao (ra ñời nhà
nước, có hệ thống tổ chức xã hội từ trung ương
tới ñịa phương, từ cao tới thấp, hình thành giai
cấp, có sự giao lưu mở rộng tới nhiều vùng
lãnh thổ). Nhưng cũng có nhiều tộc người
trong lịch sử phát triển của mình, do nhiều
nguyên nhân khác nhau chỉ ñạt trình ñộ phát
triển xã hội thấp (như chưa ra ñời nhà nước,
không gian sinh tồn giới hạn trong một phạm vi
hẹp, chưa có giai cấp, nền kinh tế tự cung, tự
cấp). Sự phát triển không ñồng ñều ñó cũng
ñược phản chiếu trong cấu trúc và hình thái gia
ñình (có tộc người tồn tại ñại gia ñình gồm
nhiều thế hệ, gia ñình mẫu hệ, gia ñình phụ
quyền, gia ñình vừa biểu hiện của các yếu tố
mẫu hệ, lại có cả những yếu tố phụ hệ). Hiện
nay, khi nền kinh tế thị trường tác ñộng ñến
mọi khía cạnh của ñời sống xã hội, ảnh hưởng
ñến gia ñình, nên hình thái gia ñình hiện nay ở
phần lớn các tộc người trên thế giới là gia ñình
hạt nhân.Tuy nhiên, cũng còn tồn tại hình thái
ñại gia ñình, nhưng cũng chỉ giới hạn ở một số
tộc người, thường sinh sống ở những vùng xa
trung tâm văn minh. Gia ñình dù là gia ñình
mẫu hệ, hay phụ hệ, ñại gia ñình hay gia ñình
hạt nhân ñều là nơi gìn giữ và lưu truyền cho
các thế hệ con cháu những giá trị văn hóa của
tộc người và ñều có một số chức năng
chung.Trước hết ñó là chức năng tái sản xuất ra
con người. Dân số có một ý nghĩa rất lớn ñến
sự phát triển và tồn vong của một tộc người. Là
một phạm trù lịch sử, tồn tại như một thiết chế
xã hội ñặc biệt, gia ñình thực hiện nhiều chức
năng, một trong những chức năng ñó là tái sản
xuất ra con người.Việc sinh ñẻ ñể tái sản xuất
ra con người từ trong môi trường gia ñình,
ñồng thời cũng là sự bảo tồn nòi giống của mỗi
tộc người, sự phát triển xã hội của dân cư.
Chức năng sinh ñẻ thể hiện qua các hình thái
kinh tế-xã hội, ở các tộc người là rất khác nhau,
nó gắn liền với văn hóa tộc người.Tuy cùng
hướng tới mục ñích là duy trì nòi giống, nhưng
những yếu tố văn hóa tộc người có ảnh hưởng
rất lớn ñến quy mô gia ñình, hình thái cư trú
sau hôn nhân, sinh con trai, con gái, việc thừa
kế tài sảnNhưng ở hầu hết các tộc người ñều
có quan niệm chung là mong muốn ñông con.
Bên cạnh chức năng tái sản xuất dân cư là chức
năng kinh tế. Các tộc người trên thế giới dù ở
trình ñộ phát triển như thế nào, nhưng ñể tồn
Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011
Trang 48
tại và phát triển cũng có nhu cầu chung là ăn,
mặc, ở, ñi lạiðể có thể ñáp ứng ñược các yêu
cầu ñó con người phải sản xuất tạo ra của cải
vật chất. Gia ñình là tế bào của xã hội, nên thực
hiện chức năng kinh tế của mình trong mối liên
hệ tương tác với các thành viên khác của xã
hội. Mà gia ñình, như chúng ta ñã biết, lại là tế
bào của xã hội, chịu chi phối của các yếu tố xã
hội, nên chức năng kinh tế của gia ñình cũng
biến ñổi theo sự biến ñổi của hình thái kinh tế
xã hội. Nền tảng quyết ñịnh nội dung chức
năng kinh tế của gia ñình là chế ñộ chiếm hữu
tư liệu sản xuất, có nghĩa là chế ñộ chiếm hữu
sẽ là cơ sở quyết ñịnh bản chất của các kiểu gia
ñình trong những giai ñoạn lịch sử khác nhau.
Nói tới chức năng kinh tế của gia ñình là nói
ñến hai khía cạnh tổ chức sản xuất và phương
thức tiêu thụ.Trong bối cảnh hiện nay, nền kinh
tế thị trường chi phối ñến việc tổ chức sản xuất
và tiêu thụ sản phẩm, nhưng gia ñình vẫn giữ
vai trò rất quan trọng trong việc sản xuất và
tiêu thụ hàng hóa. Cuối cùng là chức năng giáo
dục của gia ñình. Giáo dục giới trẻ là một chức
năng cựu kỳ quan trọng của gia ñình, chính nhờ
hình thức giáo dục này mà góp phần bảo lưu và
phát triển những phong tục tập quán truyền
thống của tộc người, thực hiện chức năng xã
hội hóa của tuổi trẻ. Mỗi tộc người trong quá
trình phát triển của mình ñều có những nét văn
hóa riêng, khác biệt với các tộc người khác,
ngay cả khi họ sinh sống xen kẽ hay liền kề
nhau. Ý thức tự giác của từng tộc người ñược
khẳng ñịnh qua vai trò của gia ñình. Bởi vì gia
ñình không những là nơi tạo dựng nên hạnh
phúc của con người, nơi mà mỗi thành viên
trong gia ñình tìm thấy sự giúp ñỡ về vật chất
và tinh thần, tiếp thu sự giáo dục, hưởng thụ
những niềm vui của cuộc sốngmà còn là tế
bào xã hội của tộc người, nơi truyền thụ, lưu
giữ và phát triển ý thức tự giác của cá nhân và
tập thể. Chính mối quan hệ nhiều chiều ñó, mà
trong các xã hội truyền thống, mọi người luôn
gắn bó với cộng ñồng. Mỗi thành viên trong
cộng ñồng sẵn sàng hy sinh vì cộng ñồng,
nhưng lại rất sợ bị cộng ñồng ruồng bỏ. Ở giai
ñoạn ñầu của một ñời người, sống trong tình
yêu thương và ñùm bọc của mọi người, gia
ñình là môi trường hình thành nhân cách cá
nhân. Bước vào tuổi thanh niên là giai ñoạn
tiếp tục hoàn thiện các phẩm chất ñã hình thành
và ñịnh hướng nghề nghiệp.Trong môi trường
gần gũi, thân thiện, sự tác ñộng của gia ñình,
của xã hội, những tình cảm ñầm ấm của cha mẹ
và những người thân khác trong gia ñình cùng
với truyền thống của gia ñình, sự giáo dục của
nhà trường, xã hội là những yếu tố quan trọng
ñể hình thành nhân cách con người. Ở xã hội
nào cũng vậy, nuôi dạy con cái trở thành những
người con ngoan, hiếu thảo, những công dân
tốt của xã hội không chỉ là nhu cầu, là tình cảm
tự nhiên, mà còn là nghĩa vụ và niềm tự hào
của các bậc cha mẹ ñối với xã hội. Nhờ sự giáo
dục của gia ñình, mà các thành viên của một
tộc người có ñược những tính cách ñạo ñức,
những tri thức, những kinh nghiệm của cuộc
sống, những kỹ năng, kỹ xảo trong nghề
nghiệp, ñể họ có ñủ khả năng thích nghi và
phát triển trong những ñiều kiện môi trường tự
nhiên và xã hội khác nhau. Nếp sống gia ñình
của các tộc người sinh sống trên lãnh thổ Việt
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011
Trang 49
Nam ñã có những thay ñổi nhất ñịnh so với
trước ñây. Quá trình công nghiệp hóa, hiện ñại
hóa ñất nước cùng với quá trình ñô thị hóa, quá
trình toàn cầu hóa ñã tác ñộng sâu rộng tới từng
gia ñình, từng thành viên gia ñình. Là một
phạm trù lịch sử, ñể có thể thích nghi và phù
hợp với ñiều kiện sống hiên tại, hình thái gia
ñình chức năng gia ñình ñã có những thay ñổi
nhất ñịnh. Tuy nhiên ở tất cả các tộc người trên
thế giới dù trình ñộ kinh tế, xã hội ñạt tới mức
ñộ phát triển cao hay thấp, ở các nước phát
triển hay ñang phát triển thì gia ñình vẫn là nền
tảng phát triển của một tộc người, một quốc
gia. Ở nơi nào nếp sống gia ñình bị băng hoại,
ñạo ñức gia ñình bị coi nhẹ, thì ở nơi ñó mất ñi
nền tảng vững chắc cho sự phát triển xã hội.
Gia ñình sẽ còn tồn tại do nhu cầu khách
quan của sự phát triển. Không có tộc người
nào, quốc gia-dân tộc nào muốn phát triển, ñể
có thể hội nhập vào dòng chảy của lịch sử
ñương ñại, lại không quan tâm ñến vấn ñề cốt
lõi của sự phát triển bền vững-vấn ñề gia ñình.
Nhưng hiện nay gia ñình ñã có những thay ñổi
so với gia ñình truyền thống, những thay ñổi ñó
ñược quan sát thấy ở nhiều khía cạnh khác
nhau. Chẳng hạn gia ñình mở rộng (ñại gia
ñình), gồm nhiều thế hệ không còn phù hợp,
gia ñình hạt nhân (gia ñình nhỏ) dần chiếm ưu
thế. Xu thế này làm cho kết cấu gia ñình ngày
càng lỏng lẻo hơn. Mỗi gia ñình hạt nhân ngày
một chủ ñộng không chỉ trong lĩnh vực kinh tế,
mà còn ở xã hội khác.Tuy nhiên, những mối
quan hệ truyền thống trong gia ñình không phải
ñã mất ñi.Tâm lý cộng ñồng cộng cảm vẫn còn
bảo lưu và có sức sống trong ñiều kiện mới.
Những người thân trong gia ñình vẫn có trách
nhiệm giúp ñỡ lẫn nhau khi hoạn nạn, lúc gặp
khó khăn, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong
những dịp tết, ngày giỗ. Những lúc có ñiều
kiện họ vẫn thăm viếng, ñể giữ mối quan hệ
thân hữu trong gia ñình.Trong quan hệ gia
ñình, tiếng nói của người lớn tuổi, nhất là
những người có vị trí xã hội vẫn ñược tôn
trọng. Trái lại một số thiết chế cổ truyền bị mai
một.Tiếng nói của người già trong cộng ñồng
không còn ñược tôn trọng như trước. ðồng
thời, do ñời sống của xã hội cộng nghiệp, nhất
là ở các ñô thị, ñã xuất hiện các mối quan hệ
mới (như trong các cơ quan, nhà máy, công
xưởng, trường học) thay thế các mối quan hệ
cũ (như quan hệ làng xã, dòng họ) ñã từng
có vai trò quan trọng trong cộng ñồng, gia ñình.
Một sự thay ñổi do nhu cầu khách quan của sự
phát triển cần phải ñược nhìn nhận một cách
thấu ñáo.Trong xu thế chung ñó, ở ñâu cố tình
làm ngơ trước những thay ñổi những tác ñộng
khách quan và chủ quan làm thay ñổi gia ñình,
cố níu kéo quá khứ sẽ không tạo nên ñộng lực
cho sự phát triển. Nhưng một khi vượt quá giới
hạn cho phép có thể dẫn ñến sự suy thoái nền
tảng ñạo ñức, mất ñi chỗ dựa vững chắc cho sự
phát triển.
Văn hóa gia ñình hiểu một cách ñơn giản là
những thành tố văn hóa của một tộc người liên
quan tới gia ñình – tế bào quan trọng của xã
hội. Văn hóa của một tộc người trong quá trình
tồn tại và phát triển của mình bị tác ñộng bởi
quy luật lịch ñại (nội sinh) và ñồng ñại (ngoại
sinh).Văn hóa của một tộc người không phải là
bất biến, mà luôn biến ñổi.Như là một tất yếu
Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011
Trang 50
sự phát triển kinh tế, những biến ñộng xã hội
tác ñộng sâu rộng ñến ñời sống của các tộc
người sinh sống trên một vùng lãnh thổ nào ñó,
làm thay ñổi ñời sống kinh tế, xã hội, văn hóa.
Các tộc người trong tiến trình phát triển của
mình, do rất nhiều nguyên nhân khác nhau
(như ñịnh cư ở những nơi có ñiều kiện tự nhiên
khó khăn, dân số không ñông,bị chiến tranh tàn
phá), mà ở các thang bậc khác nhau của sự
phát triển.Cho dù bước ñi như thế nào, nhanh
hay chậm, thì xã hội của các tộc người hiện tại
cũng tiến một bước xa so với tổ tiên của họ. Xã
hội của một tộc người thay ñổi, văn hóa của
một tộc người cũng thay ñổi, tất yếu dẫn ñến
những thay ñổi văn hóa gia ñình. Nhưng gia
ñình là tế bào quan trọng của xã hội, dựa trên
mối quan hệ huyết thống, nên có sự bền vững
trước những tác ñộng của nhiều chiều.Trong
lịch sử phát triển nhiều tộc người trên thế giới
do quan hệ huyết thống gắn kết các thành viên
của một dòng họ ñể hình thành cộng ñồng cư
dân lớn hơn – công xã (như làng, xã, buôn)
nhiều làng thành nước, trong mối quan hệ GIA
ðÌNH-LÀNG NƯỚC. Chính sự bền vững của
gia ñình, mối cộng cảm của những người cùng
sinh sống tại các làng xã. Mối quan hệ huyết
thống, ñã tạo nên sức sống mãnh liệt của dân
tộc (quốc gia-dân tộc). Người Việt trải qua một
ngàn năm Bắc thuộc, mà vẫn bảo tồn ñược
những giá trị văn hóa của mình, ñồng thời tiếp
nhận một cách nhuẫn nhuyễn văn hóa Trung
Hoa, làm phong phú văn hóa Việt Nam, mãi
mãi là bài học sống ñộng trong bối cảnh toàn
cầu hóa và hội nhập hiện nay. Văn hóa gia ñình
ñã có những thay ñổi trong suốt chiều dài lịch
sử, nhưng thay ñổi rất chậm trước những tác
ñộng có tính giới hạn của các xã hội trước
ñây.Trong bối cảnh hiện nay, khi quá trình toàn
cầu hóa như là một xu thế tất yếu, mà các tộc
người, các dân tộc muốn phát triển không thể
ñứng ngoài dòng chảy của lịch sử. Nhưng cũng
phải nhận thấy thấy bản thân quá trình toàn cầu
hóa cũng chứa ñựng những mâu thuẫn của nó.
Các nước phát triển, muốn lợi dụng quá trình
toàn cầu hóa và ở một chừng mực nào ñó, khi
các nước ñang phát triển còn phụ thuộc vào các
nước phát triển, ñể họ áp ñặt những chuẩn mực
giá trị văn hóa ñối với các nước ñang phát
triển. Qúa trình ñó dẫn ñến biến các nước ñang
phát triển trở thành “thuộc ñịa” của các nước
phát triển. Các nước ñang phát triển tất nhiên
không thể chấp nhận, nên ñã có những ñộng
thái chống lại quá trình toàn cầu hóa.Phong
trào chống lại toàn cầu hoa ñang ngày một tăng
lên của các lực lượng, các khu vực, các dân tộc,
các vùng khác nhau. Hơn thế nữa, toàn cầu hóa
không phải là một xu thế kinh tế-xã hội duy
nhất, bên cạnh toàn cầu hóa còn có tiến trình
khu vực hoá cũng diễn ra gay gắt không kém.
Rõ ràng toàn cầu hóa, trong khi làm xuất hiện
sự tích hợp và thống nhất văn hóa trên phạm vi
thế giới, thì ñồng thời cũng kéo theo nó sự
phân hóa về văn hóa một cách sâu sắc. Cũng
phải nhận thấy rằng quá trình toàn cầu hóa dẫn
ñến bản thân các nước phát triển cũng vì lợi ích
của mình, mà mâu thuẫn với các nước phát
triển khác. Mặt khác, từ trước cho ñến nay
trong khía cạnh tiếp nhận văn hóa, không có
tộc người nào tiếp nhận một cách nguyên vẹn
những yếu tố văn hóa của các tộc người khác,
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011
Trang 51
sự tiếp nhận ñó bao giờ cũng phải xuyên qua
lăng kính với bề dày văn hóa của chính tộc
người ñó. Cuối cùng, là các tộc người trong
tiến trình phát triển của mình ñã sáng tạo ra và
tiếp nhận những giá trị văn hóa của các tộc
người xung quanh làm phong phú văn hóa của
mình.Truyền thống văn hóa của một tộc người
là tạo nên sức mạnh của chính tộc người ñó
trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Văn hóa gia ñình Việt Nam ñã và ñang có
những biến ñổi trong quá trình hội nhập.Tuy
nhiên, ở Việt Nam ngoài những gì có tính chất
chung của nhân lọai, cần lưu ý ñến ñặc ñiểm
tộc người. Việt Nam là quốc gia ña tộc người.
Các tộc người lại có những ñặc ñiểm lịch sử, xã
hội khác nhau. Các ñặc ñiểm lịch sử, xã hội của
từng tộc người, bên cạnh những yếu tố phù hợp
với ñời sống ñương ñại góp phần làm phong
phú văn hóa gia ñình Việt Nam, thì cũng còn
không ít những yếu tố văn hóa có thể rất phù
hợp với quá khứ, nhưng nó sẽ là những trở ngại
trong bối cảnh hiện nay. Do vậy có thể thấy
văn hóa gia ñình Việt Nam ở tầm vĩ mô là
tương ñối thống nhất, nhưng ở tầm vi mô lại có
sự khác biệt rất lớn giữa các tộc người. Mỗi tộc
người trong cộng ñồng quốc gia dân tộc Việt
Nam, tùy theo khả năng của mình ñều có
những ñóng góp cho nền văn hóa Việt Nam
ñậm ñà bản sắc. Sự khác biệt văn hóa giữa các
tộc người sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam là
một thực tế, nhưng không có nền văn hóa nào
cao hơn nền văn hóa nào. Mỗi nền văn hóa ñều
là sự kết tinh của sức lao ñộng, trí tuệ và năng
lực sáng tạo của nhiều thế hệ nối tiếp nhau
trong một môi trường nhân văn cụ thể. Vì vậy
cần phải tôn trọng các nền văn hóa khác nhau.
Như vậy có thể thấy văn hóa gia ñình ở Việt
Nam cũng rất ña dạng.Trong xem xét và nhận
ñịnh không thể lấy “dân tộc mình làm trung
tâm” ñể nhìn nhận văn hóa của các tộc người
khác.
Như vậy, có thể thấy văn hóa Việt Nam rất
ña dạng, phong phú. Nó là sản phẩm sáng tạo
cũng như tiếp nhận có chọn lọc những giá trị
văn hóa của các tộc người sinh sống trên lãnh
thổ Việt Nam.Văn hóa của Việt Nam vừa có sự
kế thừa các gía trị văn hóa truyền thông,vừa là
sự sáng tạo và tiếp nhận có chọn lọc văn hóa
của các tộc người khác.Văn hóa không bất
biến, mà trái lại có những biến ñổi trong tiến
trình lịch sử của một tộc người. Gia ñình là tế
bào quan trọng của xã hội. Mỗi tộc người, tùy
hoàn cảnh cụ thể của mình mà có hình thài gia
ñình phù hợp. Là tế bào của xã hội gia ñình
cũng có những biến ñổi theo thời gian, nhưng
rất “bảo thủ”. Văn hóa gia ñình góp phần làm
nền văn hóa Việt Nam.Văn hóa và gia ñình ñều
có những biến ñổi trong tiến trình lịch sử của
quốc gia dân tộc.Vì vậy, trong bối cảnh hội
nhập văn hóa gia ñình cũng có những biến ñổi
ñể thích ứng với quá trình toàn cầu hóa và hội
nhập.
Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011
Trang 52
FAMILY CULTURE IN THE CONTEXT OF INTEGRATION
Ngo Van Le
University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM
ABSTRACT: In this paper, in present the issues of family culture in its relations with other
factors such as economic and social, we aim at explaining the sustainability of family culture in
historical process. Simultaneously, we show that family culture which closely adheres to the family – the
social cell, changes, even at a slower speed than economic and social changes do. Despite its change,
family culture fundamentally serves as the foundation of ethnic culture, creating power to preserve and
explore ethnic cultural values in the context of globalization.
Keywords: culture, family, life, society, integration.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Andrei Simic’, The peasant Urbanites:
A study of rural-urban mobility in
Serbia. New York: Seminar Press.
(1973).
[2]. Appadurai, Arijun. The social life of
things: commodities in cultural
perspective. Cambridge: Cambridge
University Press. (1986).
[3]. Bestor, Theodore C. Neighborhood
Tokyo. Stanford: Stanford University
Press. (1989).
[4]. Bestor, Theodore C. TSUKIJI: the fish
market at the center of the world.
University of California Press. (2004).
[5]. Bourgois P., In search of respect:
selling crack in El Barrio, Cambridge:
Cambridge Univ Press. (1995).
[6]. Certeau M.D, The practice of everyday
life. University of California Press.
(1984).
[7]. E.B.Tylor, Primitive Culture:
researches into the development of
mytholopy, philosophy, religion,
language, art, and custom. Boston
(original, 1871), (1874).
[8]. Emile Durkheim,(original english
trans.1915), The elementary forms of
religious life. Glencoe, III: The Free
Press. (1947).
[9]. Fox Richar G., Urban anthropology-
Cities in their cultural settings, New
Jersey. (1972).
[10]. Friedmann J, Where we stand: a decade
of word city resesrch, in World cities in
a World System, ed. PL Knox, PJ
Taylor, pp. 21-47, Cambridge:
Cambridge Univ Press. (1995).
[11]. Gmelch & Zenner, Urban Life:
Readings in Urban Anthropology,
Waveland Press. (1996).
[12]. Guildin GE, The invisible hinterland:
HongKong’s reliance on Southern
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011
Trang 53
Guangdong Province. City Soc. 3: 23-
39. (1989).
[13]. Gulick J, Urbanizing China. New York:
Greenwood Press. (1992).
[14]. Hannerz, Ulf, Exploring the city, New
York: Columbia University Press.
(1980).
[15]. Jackson P, Urban ethnography, Prog.
Hum. Geogr. 10: 157-76, (1985).
[16]. Jacobs J, The city unbound: qualitative
approaches to the city. Urban stud,
30:827-48. (1993).
[17]. James Holston, The modernist city-
Architecture-politics and society in
Brasila. Ph.D Yale University, (1986).
[18]. Kemper RV, Trends in urban
anthropology research: an analysis of
the journal Urban Anthropology. Urban
Anthropology.10: 373-503, (1991).
[19]. Kemper RV, Uban anthropology: an
analysis of trands in US and Canada
dissertations. Urban Anthropology.22:
1-215, (1993).
[20]. Lewis, O, Five families: Mexico studies
in the culture of poverty. New York.
Random house. (1959).
[21]. Li Zhang, Reconfigurations of space,
power and social networks within
China’s floating population, California:
Stanford University Press. (2001).
[22]. Low, Setha.M, The anthropology of
cities: Imagining and theorizing the
city, Annuan Review of anthropology,
Vol.25, (1996).
[23]. Lowe Howe, Urban Anthropology:
trends in its development since 1920,
Cambridge Anthropology, 14:1.p37-70.
(1990).
[24]. Low, Setha. M., Theorizing the city -
the new urban Anthropology Reader.
New Jersey: Rutgers University Press.
(1999).
[25]. Lynch O, Contesting and contested
identities: Mathura’s chaubes. In
Narratives of Agency: self-making in
China, India and Japan, ed. W
Dissanayake, PP 74-103. Minneapolis:
Univ Minneapolis Press. (1996).
[26]. Merry, S. Urban danger: life in a
neighborhood of strangers,
Philadelphia. Temple University Press.
(1981).
[27]. Mike Davis, 1992, City of Quartz:
excavating the future in Los Angeles.
New York
[28]. Newman KS, 1992, Culture and
structure in The truly disadvantaged.
City Soc. 6: 2-25
[29]. Nguyễn Quang Vinh, Nguyễn Thế
Nghĩa, Mạc ðường (ñồng chủ biên),
2005, ðô thị hóa và vấn ñề giảm nghèo
ở TP.Hồ Chí Minh, NXB. Khoa học Xã
hội.
[30]. Nguyễn Thị Thiềng, Phạm Thúy
Hương, Partrick Gubry, Franck C; J.M
Cusset (chủ biên), 2006, ðô thị Việt
Nam trong thời kỳ quá ñộ”, NXB Thế
giới
Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011
Trang 54
[31]. Ranum & Foster, 1976 Family and
society. Baltimore: John Hopkins
University Press.
[32]. Richar Basham, 1978, Urban
anthropology: the cross-cultural study
of complex societies, Mayfield
Publishing Company, California.
[33]. Roger Sanjek (edited), 1994, Anthony
Leeds: Cities, classes, and the cocial
order, Ithaca: Cornell University Press.
[34]. Sanjek R. 1994. Cities, Classes, and the
social order: Anthony Leeds. Ithaca,
NY: Cornell University Press.
[35]. Sanjek R.1990, Urban anthropology in
the 1980’s: a world view. Annuan
Review of anthropology, Vol.19
[36]. Stack C.1974. All our Kin: strategies
for suvival in a Black community. New
York: Harper & Row.
[37]. Whyte.W.F, 1943, Street corner society,
Chicago: University of Chicago Press.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 7950_28341_1_pb_3047_2034018.pdf