Triết học - Học thuyết giá trị thặng dư

8/1/15 1 HỌC THUYẾT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 1. Công thức chung của tư bản - Tiền trong lưu thông hàng hoá giản đơn vận động theo công thức : HTH’ (1) - Với tư cách là tư bản, tiền vận động theo công thức: THT’(2) I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 1. Công thức chung của tư bản * So sánh sự vận động của hai công thức trên: - Giống nhau: + Đều có 2 nhân tố là tiền và hàng. + Đều là sự kết hợp của hai hành động đối lập, nối tiếp nhau I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 1. Công thức chung của tư bản Khác nhau HTH’ THT’ Trình tự các hành vi Bắt đầu bằng bán và kết thúc bằng mua Bắt đầu bằng mua và kết thúc bằng bán. Điểm xuất phát và kết thúc Bắt đầu bằng hàng và kết thúc bằng hàng Bắt đầu bằng tiền và kết thúc bằng tiền Động cơ mục đích của vận động giá trị sử dụng giá trị và giá trị lớn hơn T ' = T + ∆t Giới hạn của vận động có giới hạn không có giới hạn I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 2. Mâu thuẫn của công thức chung - Công thức THT’ làm cho người ta lầm tưởng rằng: lưu thông tạo ra giá trị và giá trị thặng dư - Trong lưu thông có thể xảy ra hai trường hợp: + Trao đổi ngang giá: hai bên trao đổi không được lợi về giá trị, chỉ được lợi về giá trị sử dụng. I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 2. Mâu thuẫn của công thức chung Trao đổi không ngang giá Bán cao hơn giá trị Mua thấp hơn giá trị Mua rẻ, bán đắt Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 8/1/15 2 I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 2. Mâu thuẫn của công thức chung →Vậy lưu thông và bản thân tiền tệ trong lưu thông không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư Nhưng tiền tệ và hàng hoá nằm ngoài lưu thông cũng không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư → Mâu thuẫn của công thức chung: Giá trị thặng dư không được sinh ra trong lưu thông nhưng cũng không nằm ngoài lưu thông I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong chủ nghĩa tư bản a. Sức lao động và điều kiện để biến sức lao động thành hàng hóa * Sức lao động là toàn bộ những năng lực (thể lực và trí lực) tồn tại trong một con người và được người đó sử dụng vào sản xuất. I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB - Sức lao động trở thành hàng hóa khi có hai điều kiện: + Người lao động là người tự do, có khả năng chi phối sức lao động + Người lao động không có TLSX cần thiết để kết hợp với SLĐ của mình. I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB b. Hai thuộc tính của hàng hoá sức lao động * Giá trị của hàng hoá sức lao động Người lao động và gia đình Sức lao động Tiêu dùng TLSH cần thiết Giá trị hàng hóa SLĐ = Giá trị TLSH (về vc và tinh thần) cần thiết để tái sẩn xuất SLĐ cho người lao động Giá trị TLSH (về vc và tinh thần) cần thiết cho con cái và gia đình người lao động + + Phí tổn đào tạo Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 8/1/15 3 I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB *Giá trị sử dụng: - Chính là công dụng hay tính có ích của hàng hóa nhằm thỏa mãn nhu cầu của người mua nó. - Giá trị sử dụng của hàng hóa SLĐ chỉ được biểu hiện trong quá trình tiêu dùng (quá trình sản xuất) - Trong khi thực hiện giá trị sử dụng, hàng hóa SLĐ không những bị mất đi mà còn tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị ban đầu của nó. Như vậy: Hàng hóa SLĐ có thuộc tính đặc biệt, là nguồn gốc sinh ra giá trị thặng dư (m) I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB c. Tiền công trong chủ nghĩa tư bản * Bản chất - Tiền công là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hoá SLĐ, là giá cả của hàng hoá SLĐ. * Hình thức tiền công cơ bản - Tiền công tính theo thời gian - Tiền công tính theo sản phẩm I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB * Tiền công danh nghĩa và tiền công thực tế - Tiền công danh nghĩa: là số tiền mà người công nhân nhận được do bán sức lao động của mình cho nhà tư bản. - Tiền công thực tế: là tiền công được biểu hiện bằng số lượng hàng hóa tiêu dùng và dịch vụ mà công nhân mua được bằng tiền công danh nghĩa của mình. II. QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT RA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG Xà HỘI TƯ BẢN 1. Sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng và quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư Mục đích của sản xuất tư bản chủ nghĩa Giá trị và giá trị thặng dư Giá trị sử dụng Ví dụ về quá trình sản xuất m • Đặc trưng - Người lao động dưới sự kiểm soát của nhà TB: cũng như hàng hóa hay các yếu tố sản xuất khác của quá trình sản xuất, nhà TB sẽ sử dụng sao cho có hiệu quả và hợp lý nhất - Sản phẩm làm ra thuộc sở hữu của nhà TB (do nhà TB mua TLSX và SLĐ) • Giả định - Việc mua và bán đúng giá trị - Chỉ bằng một phần thời gian lao động trong ngày người công nhân đã tạo ra được một lượng giá trị bằng giá trị SLĐ của anh ta (4 giờ) 8/1/15 4 Thời gian: 4giờ ST T Khoản mục TB ứng trước (USD) Giá trị chuyển vào SP 1 2 3 Mua 10kg bông Hao mòn máy Thuê lao động trong ngày 10 2 3 10 2 3 TB ứng trước 15 15 Giá trị mới của 10kg sợi Thời gian: 4 giờ (tiếp theo) ST T Khoản mục TB ứng trước (USD) Giá trị chuyển vào SP 1 2 3 Mua 10kg bông Hao mòn máy Thuê lao động 10 2 0 10 2 3 TB ứng trước 12 15 Giá trị mới của 10kg sợi • Nhận xét - Phân tích giá trị sản phẩm mới thu được (20kg sợi) ta thấy có 2 phần: + Giá trị cũ: là giá trị của TLSX được lao động cụ thể của người công nhân chuyển vào sản phẩm (24USD) + Giá trị mới: là giá trị do người công nhân bằng lao động trừu tượng của mình sáng tạo ra (6USD); giá trị này bao gồm giá trị SLĐ (3USD)và giá trị thặng dư (3USD) • Khái niệm: Là bộ phận của giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao động do người công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà TB chiếm không. • Nguồn gốc: Do người công nhân làm thuê tạo ra • Bản chất: - Phản ánh mối quan hệ giữa nhà TB và người lao động – quan hệ bóc lột và bị bóc lột. 2. Bản chất của tư bản - tư bản bất biến và tư bản khả biến a. Bản chất của tư bản - Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách bóc lột lao động không công của công nhân làm thuê. → Bản chất của tư bản là thể hiện quan hệ sản xuất xã hội mà trong đó giai cấp tư sản chiếm đoạt giá trị thặng dư do giai cấp công nhân sáng tạo ra. b. Tư bản bất biến - Bộ phận tư bản tồn tại dưới hình thái tư liệu sản xuất mà giá trị được bảo tồn và chuyển vào sản phẩm, tức là giá trị không thay đổi về lượng trong quá trình sản xuất + Tư bản bất biến ký hiệu là C. + Gồm: * máy móc, nhà xưởng * nguyên, nhiên, vật liệu 8/1/15 5 c.Tư bản khả biến: + Bộ phận tư bản ứng trước dùng để mua hàng hoá sức lao động không tái hiện ra, nhưng thông qua lao động trừu tượng, người công nhân làm thuê đã sáng tạo ra một giá trị mới, lớn hơn giá trị của sức lao động, tức là có sự biển đổi về số lượng. + Tư bản khả biến, ký hiệu là V. + Tư bản khả biến tồn tại dưới hình thức tiền lương. Kết luận: 1- TB bất biến (c): Không trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư, chỉ là điều kiện cần để tạo ra giá trị thặng dư. 2- TB khả biến (v): là bộ phận tư bản trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư. Giá trị của hàng hóa gồm: ( c + v + m) 3. Tỷ suất và khối lượng giá trị thặng dư. a. Tỷ suất giá trị thặng dư - Khái niệm: Là quan hệ phần trăm giữa giá trị thặng dư và tư bản khả biến. - Ký hiệu: m’ t’: thời gian lao động thặng dư t: thời gian lao động cần thiết m’=m/v *100% m’=t’/t *100% b. Khối lượng giá trị thặng dư - Khái niệm: Là số lượng giá trị thặng dư thu được trong một thời gian nhất định. - Ký hiệu: M M = Σv* m’ 4. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư a. Phương pháp sản xuất GTTD tuyệt đối - Là phương pháp sản xuất GTTD bằng cách kéo dài thời gian lao động trong ngày mà nhờ đó kéo dài thời gian lao động thặng dư. b. Phương pháp sản xuất GTTD tương đối - Là phương pháp sản xuất ra GTTD bằng cách rút ngắn thời gian lao động cần thiết để từ đó tăng thời gian lao động thặng dư. Giá trị thặng dư siêu ngạch - Là giá trị thặng dư mà nhà TB thu được trội hơn mức bình thường do tăng năng suất lao động cá biệt - Là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tương đối; đều rút ngắn thời gian lao động cần thiết để từ đó tăng thời gian lao động thặng dư. 8/1/15 6 Tương đối Siêu ngạch 1. Tăng NSLĐ xã hội 2. Phản ánh quan hệ bóc lột của giai cấp TS-VS 1. Tăng NSLĐ cá biệt 2. Biểu hiện mối quan hệ giữa TS-VS và TS-TS • Xét từng trường hợp thì GTTD siêu ngạch chỉ mang tính chất tạm thời; xuất hiện rồi mất đi. • Xét tổng thể trên toàn xã hội thì GTTD siêu ngạch tồn tại liên tục, nó mất đi ở nhà TB các biệt này nhưng lại xuất hiện ở nhà TB cá biệt khác 5. Sản xuất giá trị thặng dư – Quy luật kinh tế cơ bản của CNTB - Quy luật kinh tế cơ bản: là quy luật kinh tế phản ánh mối quan hệ kinh tế bản chất nhất của nền sản xuất. Nó phản ánh mục đích và phương tiện để đạt được mục đích đó + Mục đích: nhà TB mong muốn sản xuất càng nhiều giá trị thặng dư càng tốt; giá trị thặng dư là động lực của các nhà TB. + Phương tiện: nhà TB tăng cường độ lao động, tăng năng suất lao động (thể hiện ở các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư) - Chi phối sự hoạt động của các quy luật kinh tế khác. - Quyết định sự phát sinh, phát triển của CNTB, và là quy luật vận động của phương thức SX đó. *Những đặc điểm mới của sản xuất giá trị thặng dư trong điều kiện hiện nay: - Do kỹ thuật và công nghệ hiện đại được áp dụng rộng rãi nên khối lượng giá trị thặng dư được tạo ra chủ yếu nhờ tăng năng suất lao động - Lao động trí tuệ, lao động có trình độ kỹ thuật cao ngày càng có vai trò quyết định trong việc sản xuất ra giá trị thặng dư→ tỉ suất và khối lượng giá trị thặng dư tăng lên rất nhiều - Lợi nhuận siêu ngạch mà các nước tư bản phát triển bòn rút từ các nước kém phát triển trong mấy chục năm qua đã tăng lên gấp nhiều lần. Sự cách biệt giữa các nước giàu và những nước nghèo ngày càng tăng và đang trở thành mâu thuẫn nổi bật trong thời đại ngày nay. III. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ THÀNH TƯ BẢN - TÍCH LŨY TƯ BẢN 1. Thực chất và động cơ của tích luỹ tư bản a. Giá tri thặng dư - nguồn gốc của tích lũy tư bản - Khái niệm: là quá trình biến một phần giá trị thặng dư thành TB phụ thêm để mở rộng sản xuất (quá trình TB hóa một phần giá trị thặng dư). - Nhận xét: + Nguồn gốc: TLTB là giá trị thặng dư (m) + Mục đích: TLTB là dùng giá trị thặng dư bóc lột được để có nhiều giá trị thặng dư hơn. b. Các nhân tố ảnh hưởng đến quy mô tích lũy: - Tỷ lệ phân chia giá trị thặng dư thành tư bản và thu nhập. - Nếu tỷ lệ phân chia không không đổi, quy mô tích lũy phụ thuộc vào giá trị thặng dư • Có bốn nhân tố ảnh hưởng đến khối lượng giá trị thặng dư: + Mức độ bóc lột sức lao động(m’) + Năng suất lao động + Quy mô tư bản ứng trước + Sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tư bản sử dụng và tư bản tiêu dùng 8/1/15 7 2. Tích tụ tư bản và tập trung tư bản a. Tích tụ tư bản - K/N: lµ viÖc t¨ng quy m« cña tư b¶n c¸ biÖt b»ng c¸ch tÝch luü tư b¶n. VD: N¨m 1: 5 000 USD N¨m 2: 5 500 USD b. Tập trung tư bản - K/N: lµ sù t¨ng quy m« cña tư b¶n c¸ biÖt b»ng c¸ch hîp nhÊt mét sè tư b¶n nhá. VD: A=5 000 B=3 000 D=10 000 C=2 000 Mèi quan hÖ gi÷a tÝch tô vµ tËp trung Gièng nhau -§Òu lµm cho quy m« cña tư b¶n t¨ng -Lµm tiÒn ®Ò cho nhau -DÉn ®Õn kÕt qu¶ +lµm cho giai cÊp tư s¶n ngµy cµng giµu +lµm cho g/c vs ngµy cµng cïng khæ h¬n. Kh¸c nhau: -TÝch tô: lµm cho tư b¶n c¸ biÖt vµ tư b¶n x· héi t¨ng, ph¶n ¸nh mèi quan hÖ trùc tiÕp gi÷a GCTSvíi GCVS. -TËp trung: chØ lµm cho tư b¶n c¸ biÖt t¨ng, cßn tư b¶n x· héi kh«ng t¨ng. - Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ trong néi bé giai cÊp tư s¶n lµ chñ yÕu 3. Cấu tạo hữu cơ của tư bản - Cấu tạo hữu cơ của tư bản: là cấu tạo giá trị của tư bản do cấu tạo kỹ thuật của tư bản quyết định và phản ánh sự biến đổi của cấu tạo kỹ thuật - Cấu tạo giá trị của tư bản: là quan hệ tỷ lệ giữa số lượng giá trị các tư liệu sản xuất và giá trị sức lao động để tiến hành sản xuất (C/V). - Cấu tạo kỹ thuật của tư bản: là quan hệ tỷ lệ giữa số lượng tư liệu sản xuất và số lượng sức lao động để sử dụng tư liệu sản xuất nói trên. III Tuần hoàn và chu chuyển của TB 1. Tuần hoàn tư bản T - H TLSX SLĐ sx H’- T’ GĐ i GĐ ii GĐ iii • Tư b¶n tån t¹i dưíi hình th¸i tiÒn (tư b¶n tiÒn tÖ) • Chøc năng: chuyÓn biÕn thµnh c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (SLĐ - TLSX) • KÕt qu¶: tư b¶n tiÒn tÖ biÕn thµnh TB SX Giai đoạn I T - H TLSX SLĐ 8/1/15 8 Giai đoạn II • Tư b¶n tån t¹i dưíi hình th¸i TBSX. • Chøc năng: ChuyÓn TBSX thµnh TB hµng ho¸. • KÕt qu¶ TBSX  tư b¶n hµng ho¸. H TLSX SLĐ sx H’ Giai đoạn III • Tư b¶n tån t¹i dưíi hình th¸i hµng ho¸ • Chøc năng: chuyÓn tư b¶n hµng ho¸ sang TB tiÒn tệ. • Kết quả: hµng ho¸ ®ưîc b¸n trªn thÞ trưêng ®Ó thùc hiÖn m. H’- T’ Khái niệm • Sù vËn ®éng cña TB tr¶i qua 3 giai ®o¹n, lÇn lưît mang 3 hình th¸i, råi quay trë vÒ hình th¸i ban ®Çu víi gi¸ trÞ kh«ng chØ ®ưîc b¶o toµn mµ cßn tăng lªn, gäi lµ sù tuÇn hoµn cña tư b¶n. Giai ®o¹n I – III diÔn ra trong lưu th«ng Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt Lưu ý: TuÇn hoµn cña tư b¶n chØ diÔn ra bình thưêng khi: • 3 giai ®o¹n ph¶i kÕ tiÕp nhau vµ kh«ng ngõng. • Cïng mét lóc, TB cña mäi nhµ TB ph¶i tån t¹i ở c¶ 3 hình th¸i. 2. Chu chuyển của tư bản a. Kh¸i niÖm: tuÇn hoµn cña tư b¶n lÆp ®i lÆp l¹i mét c¸ch ®Þnh kú gäi lµ chu chuyÓn cña tư b¶n. b. Thêi gian chu chuyÓn cña tư b¶n: • Lµ thêi gian kÓ tõ khi nhµ tư b¶n øng tư b¶n ra dưíi hi ̀nh th¸i nhÊt ®Þnh cho ®Õn khi thu vÒ còng dưíi hi ̀nh th¸i ban ®Çu, cã kÌm theo giá trị thặng dư. Thời gian chu chuyển Thời gian chu chuyển Thời gian sản xuất Thời gian lưu thông = + 8/1/15 9 Thời gian sản xuất • Thêi gian lao ®éng: thêi gian ngêi lao ®éng dïng TLLĐ t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng. • Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng: lµ thêi gian ®èi tîng lao ®éng díi d¹ng b¸n thµnh phÈm n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt nhng kh«ng cã sù t¸c ®éng cña lao ®éng mµ chÞu sù t¸c ®éng cña tù nhiªn. • Thêi gian dù trữ s¶n xuÊt: lµ thêi gian c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®· ®îc mua vÒ, s½n sµng tham gia vµo qu¸ trình s¶n xuÊt, nhng cha thùc sù ®îc sö dông cßn ë d¹ng dù trữ. Thời gian lưu thông • Gåm: thêi gian mua vµ thêi gian b¸n. • Thêi gian lu th«ng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: - Tình hình thÞ trêng: quan hÖ cung cÇu gi¸ c¶. - Kho¶ng c¸ch thÞ trêng: tõ SX – Tiªu dïng. Tốc độ chu chuyển của tư bản • Lµ sè lÇn chu chuyÓn cña t b¶n trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (thường là 1 năm). • Công thức: TG TG n n TGn: Thời gian trong năm TGα: Thời gian của 1 vòng chu chuyển 3. Tư bản cố định - Tư bản lưu động • Tư b¶n cè ®Þnh: Lµ bé phËn TB tham gia toµn bé vµo qu¸ tri ̀nh s¶n xuÊt, nhưng gi¸ trÞ cña nã chØ chuyÓn dÇn vµo s¶n phÈm qua tõng thêi kú s¶n xuÊt. • Bộ phận cấu thành gồm: m¸y mãc, nhµ xưëng. Đặc điểm tư bản cố đinh • VÒ hiÖn vËt, TB cè ®Þnh lu«n cè ®Þnh trong qu¸ trình s¶n xuÊt. • ChØ cã một phần gi¸ trÞ cña TBCĐ lµ tham gia vµo qu¸ trình lưu th«ng. • Thêi gian mµ TBCĐ chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm bao giê còng dµi h¬n 1 vßng tuÇn hoµn. • TBCĐ thưêng cã gi¸ trÞ lín vµ sö dông trong thêi gian dµi. Khấu hao TBCĐ • KhÊu hao TBCĐ: lµ hình thøc bï ®¾p díi hình thøc tiÒn cho gi¸ trÞ cña TBCĐ b»ng c¸ch bá ra theo thêi kú mét sè tiÒn tư¬ng ®ư¬ng møc hao mßn sau khi bµn hµng ho¸. * Hao mßn TBCĐ ®îc thÓ hiÖn díi 2 d¹ng: • Hữu hình: lµ hao mßn do sö dông hoÆc do ph¸ huû cña tù nhiªn lµm cho TBCĐ mÊt gi¸ trÞ cïng víi viÖc mÊt gi¸ trÞ sö dông. 8/1/15 10 Tư bản lưu động • Là bộ phận tư bản khi tham gia vào quá trình sản xuất giá trị của nó được chuyển toàn phần vào sản phẩm theo từng kỳ sản xuất. • Bộ phận cấu thành gồm: nguyên nhiên vật liệu; tiền lương dành cho công nhân... → Giá trị hàng hoá: c1+c2+v+m IV. CÁC HÌNH THÁI TƯ BẢN VÀ CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA m 1. Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN, lîi nhuËn vµ tû suÊt lîi nhuËn: a. Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN: VÝ dô: Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng dư: Gi¸ trÞ cña 20kg sîi gåm: Nhµ t b¶n øng trưíc Mua 20 kg b«ng 20 USD Hao mßn m¸y 4 USD Gi¸ trÞ thÆng dư 3 USD Thuª lao ®éng 3 USD C2 C1 V m NhËn xÐt: • Gi¸ trÞ cña 20 kg sîi: (c1 + c2 + v + m) = 30 USD • Chi phÝ t b¶n ®Ó t¹o ra 20 kg sîi: (c1 + c2 + v) = 27 USD c1 + c2 + v: Chi phÝ s¶n xuÊt tư b¶n chñ nghÜa Ký hiÖu: K Kh¸i niÖm: CPSX tư b¶n chñ nghÜa lµ phÇn gi¸ trÞ bï l¹i gi¸ c¶ cña nh÷ng TLSX vµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®· tiªu dïng ®Ó s¶n xuÊt ra hµng hãa cho nhµ tư b¶n Chó ý: * Trong trưêng hîp tư b¶n cè ®Þnh ®ưîc tiªu dïng hÕt trong mét n¨m, khi ®ã c1 = TBC§  K = c + v • Trªn thùc tÕ, chi phÝ s¶n xuÊt tư b¶n chñ nghÜa lu«n nhá h¬n tæng tư b¶n øng trưíc (TBC§ + TBL§) VÝ dô: K = c1+c2+v TB¦T = c1xTgkh + c2 +v (Tgkh > 1) Gi¸ trÞ cña hµng hãa (c1 + c2 + v + m) Chi phÝ sån xuÊt TBCN (K = c1 + c2 + v) ChÊt - Chi phÝ thùc tÕ ®o b»ng chi phÝ lao ®éng: tøc lµ hao phÝ mÊt bao nhiªu thêi gian vµ søc lùc ®Ó t¹o ra 20 kg sîi - Đo b»ng chi phÝ t b¶n: tøc lµ hao phÝ mÊt bao nhiªu tư b¶n ®Ó t¹o ra 20 kg sîi Lưîng c1 + c2 + v + m > c1 + c2 + v Ph©n biÖt 8/1/15 11 b. Lîi nhuËn Lîi nhuËn Kh¸i niÖm: Lµ phÇn d«i ra ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt t ưb¶n chñ nghÜa sau khi b¸n hµng hãa theo gi¸ c¶ thÞ trưêng. Ký hiÖu: P Ph©n biÖt P vµ m ChÊt Lưîng m - Néi dung bªn trong - Lµ kÕt qu¶ cña t b¶n kh¶ biÕn (v) P - BiÓu hiÖn bªn ngoµi - Lµ kÕt qu¶ cña CPSX TBCN (K) TB c¸ biÖt P > m P = m P < m TB x· héi ∑P = ∑m KÕt luËn: Lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÕn tưíng cña gi¸ trÞ thÆng dư m  P c + v + m K + P c. Tû suÊt lîi nhuËn Tû suÊt lîi nhuËn K/n: Lµ tû sè phÇn tr¨m gi÷a khèi lưîng lîi nhuËn thu ®ưîc víi toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt TBCN. Ký hiÖu: P’ C«ng thøc: Ph©n biÖt P’ vµ m’ ChÊt Lîng m’ - Ph¶n ¸nh møc ®é bãc lét cña nhµ tư b¶n - ChØ tiªu ®¸nh gi¸ møc ®é bãc lét P’ - Ph¶n ¸nh møc doanh lîi cña nhµ tư b¶n. - ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông tư b¶n (vèn) P’ < m’ %100' x K P P  C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi P’ Tû suÊt lîi nhuËn Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng dư (m’) CÊu t¹o h÷u c¬ cña tư b¶n (c/v) Tèc ®é chu chuyÓn cña tư b¶n TiÕt kiÖm tư b¶n bÊt biÕn 2. Sù h×nh thµnh lîi nhuËn b×nh qu©n C¹nh tranh Cïng ngµnh: Gi÷a nh÷ng ngưêi cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng hãa Kh¸c ngµnh: Gi÷a nh÷ng ngưêi s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c nhau Gi¸ trÞ XH hay gi¸ trÞ thÞ trưêng Lîi nhuËn b×nh qu©n Ngµnh s¶n xuÊt C¬ khÝ DÖt Da P‘ 20% 30% 40% CPSX 80C + 20V 70C + 30V 60C + 40V P 20 30 40 m‘ (%) 100 100 100 VÝ dô 8/1/15 12 NhËn xÐt: • MÆc dï chi phÝ s¶n xuÊt lµ nh nhau nhưng do cÊu t¹o h÷u c¬ gi÷a c¸c ngµnh kh¸c nhau nªn lîi nhuËn thu ®ưîc lµ kh¸c nhau vµ tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau. • Ngµnh c¬ khÝ cã cÊu t¹o h÷u c¬ cao nhÊt nhưng tû suÊt lîi nhuËn thÊp nhÊt. • Ngµnh da cã cÊu t¹o h÷u c¬ thÊp nhÊt nhưng tû suÊt lîi nhuËn cao nhÊt. Xu híng: • Ngµnh c¬ khÝ chuyªn sang ngµnh da • Trong ngµnh da: cung > cÇu  gi¸ c¶ < gi¸ trÞ  P’↓. • Trong ngµnh c¬ khÝ: cung gi¸ trÞ  P’↑. KÕt qu¶: • Tû suÊt lîi nhuËn gi÷a c¸c ngµnh ®ưîc b×nh qu©n hãa (®ưîc san b»ng).  tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. • Ký hiÖu: 'P Kh¸i niÖm: Lîi nhuËn b×nh qu©n lµ lîi nhuËn b»ng nhau cña l- ưîng TB øng trưíc b»ng nhau trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. - Che dÊu quan hÖ bãc lét cña nhµ tư b¶n ®èi víi ngêi c«ng nh©n lµm thuª. - Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhµ tư b¶n trong viÖc ph©n chia gi¸ trÞ thÆng dư xKPP ' Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû suÊt lîi nhuËn như nhau ë c¸c ngµnh kh¸c nhau n i P P n i    1 ' ' m P c + v + m Quy luËt gi¸ trÞ Quy luËt GCSX P K + P 3. Sự phân chia m giữa các tập đoàn tư bản a.Tư bản thương nghiệp và P thương nghiệp • Tư bản thương nghiệp là một bộ phận của tư bản công nghiệp, tách ra phục vụ quá trình lưu thông của hàng hoá của tư bản công nghiệp. • Với sự xuất hiện của TBTN: H’ được chuyển chỗ 2 lần: TBCN → TBTN → Người tiêu dùng * Quan hệ TBTN&TBCN: vừa độc lập vừa phụ thuộc • Vai trò: Đẩy nhanh tốc độ chu chuyển TB Thúc đẩy sự phat triển của nền sản xuất TBCN 8/1/15 13 Lîi nhuËn cña t b¶n CN Lîi nhuËn thư¬ng nghiÖp m Pcn Ptn TBTN mua hµng hãa cña t b¶n CN víi møc gi¸: c + v + Pcn Sau ®ã, TBTN b¸n hµng hãa víi møc gi¸: c + v + Pcn + Ptn Khi TB th¬ng nghiÖp xuÊt hiÖn vµ ®¶m nhiÖm luư th«ng hµng hãa * P thương nghiệp -K/N: Lợi nhuận thương nghiệp là một phần m được sáng tạo ra trong sản xuất do nhà TBCN “nhường” cho nhà TBTN để nhà TBTN tiêu thụ hàng hoá cho TBCN - Chi phí lưu thông thương nghiệp Bao gồm: phí lưu thông thuần tuý và phí lưu thông bổ sung. Phí lưu thông thuần tuý: - Là chi phí liên quan đến việc mua bán hàng hóa tức là các chi phí để thực hiện giá trị hàng hoá như: + Tiền mua quầy bán hàng hoá. + Tiền lương nhân viên bán hàng. + Mua sổ sách kế toán, lập chứng từ + Thông tin, quảng cáo. - Chi phí lưu thông thuần túy không làm cho giá trị hàng hóa tăng lên. - Nguồn bù đắp cho chi phí này là một phần của tổng giá trị thặng dư do lao động của công nhân trong lĩnh vực SX tạo ra. • Phí lưu thông bổ sung: là các chi phí mang tính chất SX, liên quan đến việc bảo tồn và di chuyển hàng hóa. + Gồm:  gói bọc;  chuyên chở;  bảo quản. + Chi phí này được tính thêm vào giá trị hàng hóa. b. TB cho vay vµ lîi tøc cho vay. XuÊt hiÖn sè tiÒn nhµn rçi trong tuÇn hoµn XuÊt hiÖn mét sè nhµ tư b¶n cÇn tiÒn ®Ó s¶n xuÊt Cung TB CÇu TB Quan hÖ vay cho vay Tư b¶n cho vay NhËn xÐt: Tư b¶n cho vay lµ bé phËn cña tư b¶n tiÒn tÖ trong tuÇn hoµn cña tư b¶n c«ng nghiÖp t¸ch ra vËn ®éng ®éc lËp. Kh¸i niÖm: Tư b¶n cho vay lµ tư b¶n tiÒn tÖ mµ ngưêi chñ cña nã cho ngêi kh¸c sö dông ®Ó thu ®îc kho¶n tiÒn lêi nµo ®ã (gäi lµ lîi tøc) Ngưêi cho vay T b¶n Ngưêi ®i vay Z PDN P Lîi tøc cho vay (Z) 8/1/15 14 • Lợi tức ( z ) là một phần P bình quân mà nhà tư bản đi vay phải trả cho người cho vay căn cứ vào lượng tư bản tiền tệ mà nhà tư bản cho vay đã bỏ ra cho nhà tư bản đi vay sử dụng • Nguồn gốc : m do công nhân làm thuê tạo ra trong sản xuất %100' x Kcv Z Z  0 < Z’ < P Tû suÊt lîi tøc Kcv: tæng sè tư b¶n cho vay c. Quan hệ tín dụng tư bản chủ nghĩa. Ngân hàng và lợi nhuận ngân hàng - Quan hệ tín dụng tư bản chủ nghĩa: Tín dụng tư bản chủ nghĩa là hình thức vận động của tư bản cho vay. Có 02 hình thức - Tín dụng thương nghiệp: là quan hệ trực tiếp giữa các nhà tư bản kinh doanh, mua bán chịu hàng hoá với nhau. - Tín dụng ngân hàng: là quan hệ vay mượn giữa người có tiền với những người sản xuất, kinh doanh qua ngân hàng làm môi giới trung gian. Đây là hình thức tín dụng giữa ngân hàng với các nhà tư bản trực tiếp kinh doanh và các tầng lớp dân cư khác trong xã hội. - Ngân hàng và lơi nhuận ngân hàng: • Ngân hàng tư bản chủ nghĩa là tổ chức kinh doanh tiền tệ, làm môi giới giữa người đi vay và người cho vay. • Ngân hàng có hai nghiệp vụ: nhận gửi và cho vay. • Chênh lệch giữa lợi tức cho vay và lợi tức nhận gửi sau khi trừ đi những chi phí về nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng cộng với các thu nhập khác về kinh doanh tư bản tiền tệ hình thành nên lợi nhuận ngân hàng. • Công ty cổ phần: Công ty cổ phần là một loại hình xí nghiệp lớn mà vốn của nó được hình thành từ sự đóng góp của nhiều nguời thông qua việc phát hành cổ phiếu. • Cổ phiếu là một thứ chứng khoán do công ty cổ phần phát hành ghi nhận quyền sở hữu cổ phần của người mua cổ phiếu (cổ đông), đồng thời còn bảo đảm cho cổ đông có quyền được lĩnh một phần thu nhập của công ty (cổ tức) căn cứ vào giá trị cổ phần và tình hình sản xuất kinh doanh của công ty. • Cổ phiếu được mua bán trên thị truờng chứng khoán theo thị giá cổ phiếu. d. Công ty cổ phần. Tư bản giả và thị trường chứng khoán C«ng ty cæ phÇn Cæ phiÕu Tr¸i phiÕu C¸c giÊy tê cã gi¸ Chøng kho¸n cã gi¸ T b¶n gi¶ 8/1/15 15 T b¶n gi¶ Kh¸i niÖm: Lµ tư b¶n tån t¹i díi h×nh thøc chøng kho¸n cã gi¸ ®em l¹i thu nhËp cho ngưêi së h÷u chóng. §Æc ®iÓm: • TB gi¶ b¶n th©n chóng kh«ng cã gi¸ trÞ • Sù vËn ®éng cña TB gi¶ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña tư b¶n thùc tÕ. • Tư b¶n gi¶ kh¸c TB thùc tÕ c¶ vÒ chÊt, lưîng • Lưîng TB gi¶ cã xu hưíng t¨ng lªn nhanh chãng Thị trường chứng khoán: : Thị trường chứng khoán là nơi mua bán chứng khoán có giá. Phân loại: - Nếu xét về lưu thông các chứng khoán. Thị trường chứng khoán có hai loại: + Thị trường sơ cấp: là mua bán chứng khoán phát hành lần đầu. + Thị trường thứ cấp: là mua bán lại các chứng khoán đã phát hành lần đầu. - Nếu xét về phương thức giao dịch có ba loại hình TTCK: + Sở giao dịch chứng khoán: Thị trường tập trung. + Thị trường OTC: thị trường bán tập trung: các công ty môi giới chứng khoán thực hiện các giao dịch qua hệ thống điện thoại và máy vi tính nối mạng giữa các thành viên khắp cả nước. + Thị trường không chính thức: mua bán chuyển nhượng CK ở bất cứ đâu, lúc nào. - Thị trường chứng khoán có hai chức năng cơ bản: + Huy động tiền tiết kiệm, tiền nhàn rỗi của dân; + Luân chuyển vốn. Nguyên tắc cơ bản của TTCK: - Nguyên tắc trung gian; - Nguyên tắc đấu giá; - Nguyên tắc công khai. Thị trường chứng khoán là thị trường phản ứng rất nhạy bén đối với các thay đổi của nền kinh tế. Vì vậy, người ta thường ví thị trường chưng khoán là phong vũ biểu của nền kinh tế. e. Quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa nông nghiệp và địa tô tư bản chủ nghĩa Quan hÖ s¶n xuÊt tư b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp §Þa chñ Nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp C«ng nh©n n«ng nghiÖp m R R: §Þa t« TBCN Thùc hiÖn c¶i c¸ch trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Thùc hiÖn c¸ch m¹ng d©n chñ tư s¶n P Kh¸i niÖm: §Þa t« lµ bé phËn lîi nhuËn siªu ng¹ch ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n do ngưêi c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp t¹o ra vµ ®îc nhµ tư b¶n kinh doanh trong n«ng nghiÖp tr¶ cho ®Þa chñ dưíi d¹ng tiÒn thuª ®Êt. §Þa t« chªnh lÖch Chªnh lÖch I Chªnh lÖch II Lîi nhuËn siªu ng¹ch tån t¹i trong n«ng nghiÖp l©u h¬n c«ng nghiÖp Gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung cña n«ng phÈm ®ưîc x¸c ®Þnh trªn m¶nh ®Êt xÊu nhÊt C¸c h×nh thøc ®Þa t« 8/1/15 16 - Là phần lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình quân, thu được trên những ruộng đất tốt và trung bình. - Là số chênh lệch giữa giá cả SX chung của nông phẩm (được quyết định bởi điều kiện SX trên ruộng đất xấu nhất) và giá cả SX cá biệt trên ruộng đất tốt và trung bình. Có thể định lượng: Địa tô chênh lệch = Giá cả sx chung - Giá cả sx cá biệt Địa tô chênh lệch có hai loại: - Địa tô chênh lệch 1: địa tô thu được trên cơ sở đất đai có điều kiện tự nhiên thuận lợi: + độ mầu mỡ cao; + gần nơi tiêu thụ; + gần đường giao thông. - Địa tô chênh lệch 2: là địa tô thu được do thâm canh mà có Lo¹i ®Êt CP TB K _ P Tæng GCSX SL (t¹) Gi¸ cả C¸biÖt (t¹) GCSX chung RCL I 1 t¹ Tæng SL XÊu 100 20 120 4 30 30 120 0 T. Bình 100 20 120 5 24 30 150 30 Tèt 100 20 120 6 20 30 180 60 VÝ dô: §Þa t« chªnh lÖch I LÇn ®Çu t K _ P SL (t¹) GCSX c¸biÖt GCSX chung RCL II 1 t¹ Tæng SL 1 t¹ Tæng SL 1 100 20 4 30 120 30 120 0 2 100 20 5 24 120 30 150 30 VÝ dô: §Þa t« chªnh lÖch II §éc quyÒn së h÷u ruéng ®Êt ng¨n c¶n c¹nh tranh gi÷a n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh kh¸c §Þa t« tuyÖt ®èi CÊu t¹o h÷u c¬ cña tư b¶n trong n«ng nghiÖp thÊp h¬n c«ng nghiÖp Địa tô tuyệt đối: Địa tô tuyệt đối là loại địa tô mà tất cả các nhà tư bản kinh doanh nông nghiệp đều phải nộp cho địa chủ, cho dù ruộng đất là tốt hay xấu. Đây là loại địa tô thu trên mọi thứ đất. • Địa tô tuyệt đối là một loại lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình quân hình thành do cấu tạo hữu cơ của tư bản trong nông nghiệp thấp hơn trong công nghiệp, mà bất cứ nhà tư bản thuê ruộng đất nào đều phải nộp cho địa chủ. • Nó là số chênh lệch giữa giá trị nông sản với giá cả SX chung. * So sánh Địa tô tuyệt đối và địa tô chênh lệch. • Điểm giống nhau: Đều là lợi nhuận siêu ngạch, đều có nguồn gốc từ giá trị thặng dư, đều là kết quả của sự chiếm đoạt giá trị thặng dư của công nhân nông nghiệp làm thuê • Điểm khác biệt: Độc quyền kinh doanh ruộng đất theo kiểu tư bản chủ nghĩa là nguyên nhân sỉnh ra địa tô chênh lệch, còn độc quyền tư hữu về ruộng đất là nguyên nhân sinh ra địa tô tuyệt đối. Vì vậy việc xóa bỏ chế độ độc quyền tư hữu về ruộng đất chính là cơ sở để xóa bỏ địa tô tuyệt đối. Khi đó giá cả nông sản phẩm sẽ hạ xuống và có lợi cho người tiêu dùng. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 8/1/15 17 §Þa t« ®éc quyÒn §Êt ®ai cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt Cho thu ho¹ch SP ®Æc biÖt Gi¸ c¶ ®éc quyÒn Lîi nhuËn siªu ng¹ch §Êt s¶n xuÊt TiÒn göi NH §Þa t« Lîi tøc Gi¸ c¶ ruéng ®Êt Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/