Giáo trình Kinh tế công cộng
1. Hệ thống thuế tốt phải thoả mãn các ñiều kiện sau: a) Hiệu quả kinh tế; b) ðơn giản về hành chính; c) Linh hoạt; d) Nhanh nhạy về chính trị; e) Công bằng. Công bằng trong ñánh thuế ñang là một vấn ñề tranh cãi và khó giải quyết. Một số ý kiến cho rằng ñánh thuế tiêu dùng hơn là ñánh thuế thu nhập (cái mà họ ñóng góp cho xã hội). 2. Quan ñiểm lợi ích cho rằng cần lựa chọn hệ thống thuế nhằm tối ña tổng hữu dụng của xã hội. Quan ñiểm Rawls cho rằng cần lựa chọn hệ thống thuế nhằm tối ña phúc lợi cho người nghèo. 3. Thuế ñánh vào người cung cấp hàng hoá hoặc người tiêu dùng ñều không có gì khác nhau. Người chịu thuế phụ thuộc vào ñộ co dãn của cầu và cung và phụ thuộc vào thị trường có cạnh tranh hay không. 4. Trong một thị trường cạnh tranh nếu cầu co dãn cung hoàn toàn không co dãn thì người chịu thế là người sản xuất và ngược lại. 5. Giá do người tiêu dùng trả có thể tăng cao hơn thuế ñánh vào các nhà ñộc quyền. 6. ảnh hưởng của thuế tới tổng thể và tới từng phần. ảnh hưởng của thuế cũng khác nhau trong ngắn hạn và dài hạn. 7. Thuế không phải thuế khoán sẽ gây ra mức ñộ phi hiệu quả ñược ño bằng các khoản mất trắng. 8. Thuế khoán chỉ có tác ñộng thu nhập không có tác ñộng thay thế. Mức ñộ mất trắng của xã hội chủ yếu liên quan tới tác ñộng thay thế. Mức ñộ mất trắng của thuế càng lớn khi tác ñộng thay thế càng lớn. 9. Mất trắng tăng nhanh hơn so với tăng tỉ lệ thuế.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Giáo trình Kinh tế công cộng, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
t s nh n ñư c P*(100 –t). trong ñó: t là t l ph n tr ăm thu . Vì
v y thu là m t hàm c a giá. Tác ñ ng c a thu lúc này làm cong ñư ng c u và
ñư ng doanh thu c n biên (MR) nh ư ph n B, ch không làm d ch chuy n ñư ng c u
nh ư ph n A. Thu giá tr làm gi m doanh thu c n biên c a nhà ñ c quy n m t kho n
b ng (100 –t)*MR. T c là làm gi m l ư ng bán ra c a nhà ñ c quy n m t kho n
(100 –t)*MR cho nên MR gi m m t l ư ng ít h ơn thu có ngh ĩa là v i cùng m t t l
thu thì l ư ng bán ra c a nhà ñ c quy n trong tr ư ng h p ñánh thu giá tr s gi m
m t l ư ng nh h ơn. Trong khi ñó, thu l i d a vào giá c a bán ra c a nhà ñ c quy n
mà nh ư chúng ta ñã bi t, giá bán ra c a nhà ñ c quy n bao gi c ũng cao h ơn so v i
doanh thu biên c a h . Do ñó ph n doanh thu thu thu theo giá tr bán ra s l n h ơn
theo ñơ n v s n l ư ng bán ra.
Giá
hàng
hoá
C u
tr c
ư
thu
Doanh thu
C u
thu
sau
MR thu
sau
thu MC
MR
tr ư c
thu
QT Q0 S n l ư ng
Hình 6.6C . Thu hàng hoá theo s n l ư ng bán ra
Nh ưng qu n lý thu theo s l ư ng bán ra th ư ng d dàng h ơn qu n lý giá c , ñ c
bi t là khi các hãng bán nhi u lo i hàng hoá. N u nh ng hàng hoá này b ñánh thu
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .91
giá tr v i thu su t khác nhau, thì các hàng hoá có giá tr cao s ghi giá th p h ơn
nh m tr n thu .
2.3. Ph m vi nh h ư ng c a thu các nhóm ñ c quy n
Các nhóm ñ c quy n là gi a hai thái c c ñ c quy n và c nh tranh ví d nh ư (th
tr ư ng hàng không, th tr ư ng cho thuê xe, th tr ư ng ñư ng s t), m i nhóm này tác
ñ ng vào nhóm kia m t cách có chi n l ư c. N u m t nhóm thay ñ i giá c hay s n
lư ng c a nhóm mình, thì các nhóm khác c ũng thay ñ i giá c và s n l ư ng c a h ,
nh ưng r t khó d ñoán các ph n ng này. Nh ư v y, nhóm ñ c quy n có ñư ng c u mà
ch h m i có th ñoán ñư c.
Không có lý thuy t kinh t nào hoàn h o và ñư c ñông ñ o các nhà khoa h c ch p
nh n v hành vi c a hãng trong nhóm ñ c quy n và nh ư v y khó có th ñư a ra nh ng d
ñoán nh t chính xác v ph m vi nh h ư ng c a vi c ñánh thu trong tr ư ng h p này.
N u m t nhóm t ăng giá s l p t c m t th ph n, vì các nhóm ñ u có sách l ư c t ăng giá
thích h p m i khi có m t lo i thu m i. Trong tr ư ng h p này, t t c ñ u t ăng giá ñ ng
lo t và nh ư v y gánh n ng thu s chuy n sang cho ng ư i tiêu dùng.
S ch ưa có lý thuy t chung v ph m vi nh h ư ng c a thu trong các nhóm ñ c
quy n ch ng nào các nhà kinh t hi u bi t h ơn v hành vi c a các nhóm ñ c quy n.
3. NH NG NHÂN T TÁC ð NG ð N PHÂN TÍCH PH M VI NH
HƯ NG C A THU
3.1. nh h ư ng c a thu khi có cân b ng t ng ph n và cân b ng t ng th
Có m t s khác bi t quan tr ng gi a thu trong m t ngành duy nh t và thu nh
hư ng t i nhi u ngành. Trên ñây chúng ta m i ch phân tích nh h ư ng c a thu ñ n
m t ngành và chúng ta gi ñ nh r ng vi c s n l ư ng gi m c a ngành nh t i m c không
nh h ư ng t i m c ti n l ươ ng c a công nhân và hi n t ư ng th t nghi p trong xã h i, s
phân tích v i gi ñ nh nh ư v y là s phân tích cân b ng t ng ph n (Partial
Equilibrium Analysis) nh h ư ng c a thu .
H u nh ư các lo i thu có nh h ư ng cùng m t lúc t i nhi u ngành, thu thu nh p
công ty có nh h ư ng t i t t c các doanh nghi p c a công ty. N u do thu mà các công
ty gi m nhu c u v v n thì s v n nhàn r i trong dân không ñư c thu hút vào s n xu t,
d n t i gi m l i t c v n c a các ngành.
Do ñó, ñ phân tích tác ñ ng c a thu công ty ñòi h i ph i phân tích s cân b ng
trong toàn b n n kinh t , ch không ph i ch phân tích các doanh nghi p b ñánh
thu . Chúng ta g i phân tích này là phân tích cân b ng t ng th (General Equilibrium
Analysis).
3.2. nh h ư ng và tác ñ ng t i ng n h n và dài h n c a thu
C n ph i phân bi t ñư c ph m vi nh h ư ng c a thu trong t m ng n h n và dài
h n là vì, trong Chính ph và gi i chính tr có nhi u ng ư i có cái nhìn thi n c n cho các
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .92
l i ích tr ư c m t, mà không th y ñư c nh ng nh h ư ng lâu dài c a các chính sách có
t m v ĩ mô. H ch quan sát và th y ñư c nh ng nh h ư ng và l i ích trong ng n h n,
trung h n mà không th y ñư c các nh h ư ng trong dài h n. Vì v y, ñôi khi h cho r ng
toàn b h u qu thu không ph i do h d ki n. Nh ưng trong th c t , h u qu c a thu
nh h ư ng c trong ng n h n, trung h n và dài h n. Vi c l ư ng tr ư c ñư c nh ng nh
hư ng này ñ n n n kinh t , xã h i là m t ñi u c n thi t cho các nhà qu n lý v ĩ mô ñ c
bi t là các nhà ho ch ñ nh chính sách liên quan t i thu .
Trong ng n h n, nhi u v n ñ có th c ñ nh (ph m vi s n xu t c a công ty, chi
phí c ñ nh, v.v.) nh ưng trong dài h n s có s thay ñ i. Trong ng n h n, v n s d ng
m t ngành nào ñó không th d dàng chuy n d ch sang cho ngành khác, nh ưng v lâu
dài ñ u t ư m i có th chuy n d ch sang các ngành khác. Vì v y, ñánh thu vào l i t c t
v n trong m t ngành công nghi p nào ñó (ô tô, thép, v.v) có th có nh ng tác ñ ng r t
khác nhau v lâu dài và tr ư c m t.
N u ti n ti t ki m b ñánh thu , thì nh h ư ng ng n h n c a nó r t nh . Nh ưng v
lâu dài, thu này s không khuy n khích ti t ki m và làm gi m d tr v v n. Gi m d
tr v n s d n t i gi m nhu c u v lao ñ ng (và n ăng su t lao ñ ng), gi m nhu c u v
lao ñ ng s d n t i gi m ti n l ươ ng. Cu i cùng, nh h ư ng lâu dài c a thu lên ti t ki m
(hay v n) là nh h ư ng t i th t nghi p m c dù trong ng n h n thì thu ti t ki m không
nh h ư ng t i th t nghi p.
3.3. Nh ng thay ñ i g n v i chính sách
Khía c nh cu i cùng c a phân tích ph m vi nh h ư ng c a thu là g n nh ư Chính
ph ch thay ñ i t ng chính sách m t.
Chi tiêu c a chính ph
Vay (m c thâm
(hay còn g i là = T ng thu +
h t ngân sách)
gi i h n ngân sách)
Nh ư v y, n u chính ph t ăng m t thu su t c a m t ngành nào ñó ho c là gi m
thu su t m t ngành nào ñó, ho c là gi m vay và ho c là t ăng chi tiêu lên.
Chúng ta không th ñơ n gi n ñ t câu h i là chuy n gì s x y ra khi chính ph
tăng thu thu nh p? Chúng ta ph i làm rõ xem thu thu nh p có kéo theo gi m thu
khác không, t ăng chi tiêu c a chính ph , gi m vay c a chính ph hay không?
ðôi khi chúng ta quan tâm ñ n phân tích s k t h p chính sách không làm thay
ñ i m t s y u t kinh t quan tr ng. Do ñó, t ăng thu có th d n ñ n gi m m c t ng
c u và làm gi m thu nh p qu c dân (khi thu nh p qu c dân ñư c quy t ñ nh b i t ng
c u). Chúng ta có th phân bi t ch ươ ng trình thu ñ i v i m c thu nh p qu c dân
(và nh h ư ng c a vi c ñó t i phân ph i thu nh p) so v i các tác ñ ng tr c ti p c a
thu .
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .93
Khái quát h ơn, chi tiêu c a Chính ph có th nh h ư ng ñ n ti n l ươ ng và giá,
gi ng nh ư nh h ư ng c a thu . N u Chính ph t ăng thu su t và dùng ti n thu ñư c
ñ mua hàng hóa tiêu dùng và n u nh ng hàng hoá ñó ít nh t có th thay th m t
ph n hàng hóa tiêu dùng t ư nhân, thì thu s không khuy n khích tiêu dùng t ư nhân
hi n t i mà khuy n khích ti t ki m.
N u Chính ph dùng ti n thu thu ñó mua t ư li u s n xu t, ñ làm t ăng tiêu
dùng sau này và n u tiêu dùng sau này do Chính ph c p ít nh t c ũng thay th m t
ph n tiêu dùng trong t ươ ng lai, nh ư v y là thu không khuy n khích ti t ki m nh ưng
khuy n khích tiêu dùng t ư nhân trong hi n t i.
Ph n sau chúng ta s nghiên c u sâu h ơn chi phí hi u qu c a vi c ñánh thu .
4. THU VÀ HI U QU KINH T TRONG TIÊU DÙNG
Các lo i thu ñ u có nh h ư ng ñ n hành vi kinh t cua ng ư i tiêu dùng. Thu
chuy n các ngu n l c t các cá nhân vào tay Chính ph . K t qu , là các cá nhân
ph i thay ñ i hành vi theo h ư ng nào ñó. N u h không ñi u ch nh công vi c h làm
thì h ph i gi m l ư ng tiêu dùng c a mình xu ng. H ph i làm vi c nhi u h ơn,
hư ng th i gian gi i trí ít ñi và tiêu dùng ít ñi. Xét v ph m vi cá nhân, dù thích ng
th nào, vi c t ăng thu v n làm cho h b thi t (không nói ñ n l i ích công c ng do
thu ñem l i).
4.1. Tác ñ ng c a thu do ng ư i tiêu dùng ch u
a) Tác ñ ng ñ n h u d ng c a ng ư i tiêu dùng
Rư u
N
NS- Ngân sách
A
N’ sau thu
E
E’
NS- Ngân sách
tr ư c thu
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t CôngS c ng ............................G o .94
Hình 7.6 . Cân b ng h u d ng c a ng ư i tiêu dùng sau khi chính ph ñánh thu r ư u.
Trong tr ư ng h p này chúng ta gi s r ng giá tiêu th t ăng theo ti n thu , t c
là ng ư i tiêu th r ư u ch u toàn b gánh n ng thu (hay nói cách khác cung r ư u co
dãn hoàn toàn). Vì v y, thu r ư u s d ch chuy n ñư ng ngân sách c a ng ư i tiêu
dùng t ñư ng ngân sách NS xu ng ñư ng ngân sách N’S, l ư ng g o có th mua
ñư c v n không thay ñ i, nh ưng ng ư c l i l ư ng r ư u có th mua ñư c sau thu s
nh h ơn.
Khi ch ưa có thu r ư u, ng ư i tiêu dùng ñ t ñư c tho d ng t i ñi m E. Sau
thu r ư u, ng ư i tiêu dùng ch ñ t ñư c s tho d ng t i ñi m E’.
b) nh h ư ng t i tiêu dùng hi n t i, t ươ ng lai và tác ñ ng c a thu
B ng cách t m th i tiêu dùng ít ñi trong hi n t i 1 ñ ng, ng ư i tiêu dùng có th
có 1(1+r) cho tiêu dùng trong t ươ ng lai. W = W0 + W1 th hi n ti n l ươ ng c a cá
nhân trong hai th i k ỳ hiên t i và t ươ ng lai. Trong ñó, W0 là ti n l ươ ng c a cá nhân
trong hi n t i và W1 là ti n l ươ ng c a cá nhân trong t ươ ng lai và r là t l lãi su t.
N u cá nhân ti t ki m, ñi u này có ngh ĩa là h ch p nh n tiêu dùng ít trong
hi n t i và nhi u trong t ươ ng lai (hình 8.6a) và ng ư c l i n u cá nhân tiêu dùng
nhi u trong hi n t i ( ñi vay) h s ch p nh n tiêu dùng ít trong t ươ ng lai (hình 8.6b).
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .95
Tiêu dùng
tươ ng lai
A
(1+r)C = C TL
ðư ng tho d ng hi n t i và
t ng lai
E ươ
W
1 W
ðư ng ngân sách hi n t i và
tươ ng lai
Ti t
ki m
C
0 W 0 Tiêu dùng hi n
nay C
Tiêu dùng
B
t ươ ng lai
(1+r)C = C TL
ðư ng ngân sách hi n t i và
tươ ng lai
W1 W ðư ng tho d ng hi n t i và
tươ ng lai
E
Vay
C
W 0 0 Tiêu dùng hi n
nay C
Hình 8.6. Hành vi tiêu dùng, ti t ki m và cho vay c a cá nhân
trong hi n t i và t ươ ng lai
Ng ư i tiêu dùng có th có lư ng C tiêu dùng cho hi n t i và C TL dành cho tiêu
dùng trong t ươ ng lai, ho c k t h p b t k ỳ ñi m nào trên ñư ng gi i h n ngân sách. T i
ñi m nào là do ng ư i tiêu dùng ưa thích tiêu dùng hi n t i hay ti t ki m ñ tiêu dùng
trong t ươ ng lai.
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .96
Bây gi chúng ta nghiên c u nh h ư ng c a thu thu nh p và thu lãi thu nh p lên
ng x c a các cá nhân ñ i v i ngu n ngân sách hi n có c a h .
Tiêu
dùng NS tr ư c thu
tươ ng lai
NS sau thu l ươ ng
W NS sau thu l ươ ng & thu
lãi thu nh p
W’
Hình 9.6. Tác ñ ng c a thu l ươ ng và thu lãi thu nh p
Thu thu nh p có hai ph ươ ng pháp ñánh thu , thu l ươ ng và thu lãi thu nh p.
Thu l ươ ng làm d ch chuy n ñư ng ngân sách (NS) xu ng song song v i ñư ng c ũ
(hình 9.6). Thu lãi thu nh p làm cho ph n tiêu dùng trong t ươ ng lai b gi m ñi so v i
tiêu dùng trong hi n t i. Do ñó, thu lãi thu nh p khuy n khích tiêu dùng hi n t i h ơn là
ti t ki m ñ tiêu dùng trong t ươ ng lai.
Tiêu
dùng
t ươ ng NS tr ư c thu
lai
NS sau thu l ng
E ươ
C1 và lãi thu nh p
E’
* E*
C1
F
W
Tiêu dùng hi n nay
C0 W0
Hình 10.6. Tác ñ ng c a thu lãi thu nh p ñ n hành vi tiêu dùng
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .97
Thu lãi thu nh p làm ñư ng NS chuy n xu ng, ñ h u d ng c a ng ư i tiêu dùng
chuy n t E ñ n E’, nh ưng do tác ñ ng thay th khuy n khích tiêu dùng hi n t i nhi u
hơn t ươ ng lai, ng ư i tiêu dùng s v n tiêu dùng m c chi tiêu C 0 và gi m l ư ng chi
tiêu trong t ươ ng lai t C 1 xu ng còn C 1* (hình 10.6). Kho n ti t ki m W 0 – C 0 không
thay ñ i. S thay ñ i tiêu dùng gi a E’ và E* s gây ra s m t tr ng cho xã h i là E*F.
c) ðo ph n b m t tr ng do thu
P
ðư ng c u
A
P4
ðư ng cung
Thu
P1
C B
Q Q Q
4 1
Hình 11.6 . ðo s m t tr ng do t ăng thu
ð ño s m t tr ng c a xã h i do thu , t c là chúng ta tính di n tích tam giác ABC
(l ư ng m t tr ng do thu ) (hình 11.6). ð tính ñư c di n tích này, chúng ta xu t phát t
cách tính ñ co dãn c a c u theo giá là:
∆Q/Q ∆P
η = -------- ⇒ ∆Q = ----- Q* η
∆P/P P
N u chúng ta thay s thay ñ i c a giá ( ∆P) t công th c trên b ng thu (t) ta có:
t
∆Q = CB = --- Q* η
P
Di n tích tam giác ABC = CB*t/2, thay CB vào ta có di n tích tam giác ABC =
2
1/2*t /P* Q* η.
Chú ý:
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .98
- t là thu trên m t ñơ n v s n ph m, n u thu su t trên giá tr s là t’ = t/P; thay vào
công th c trên ta có th tính ñư c s m t mát n u ban hành thu theo giá tr hàng hoá.
- Trong th c t có m t công th c g n s m t tr ng v i thu thu : M t tr ng/Thu
thu = 1/2*t/P * η
Giá
A
2t B
t C
E D
Hình 12.6 . S m t tr ng t ăng nhi u h ơn t ăng thu su t
S m t tr ng t ăng h ơn 2 l n ( ∆ACE) so v i ( ∆BCD) n u t ăng su t lên 2 l n. Nh ư
v y t l t ăng s m t tr ng c a xã h i do t ăng thu s nhanh h ơn so v i t t ăng thu . ði u
này cho chúng ta m t nh n ñ nh là không nên ñánh quá n ng thu vào m t ngành nào
ñó (tr thu tiêu th ñ c bi t), làm nh ư v y s t o ra s m t tr ng c a xã h i nhi u h ơn.
Vi c tr c p cho các ngành khác ch y u l y t ngân sách nhà n ư c, b n thân nó ñã gây
s m t tr ng cho xã h i nhi u h ơn trong quá trình ñánh thu .
Giá
A
t
D C B
Hình 13.6 . S m t tr ng do t ăng thu ph thu c vào ñ co dãn c a c u
S m t tr ng do thu mang l i cho xã h i ph thu c vào m t s y u t , trong ñó
ñ co dãn c a c u hàng hoá, d ch v ñó có ý ngh ĩa quan tr ng. C u hàng hoá, d ch v
càng co dãn thì vi c t ăng thu su t càng làm m t mát cho xã h i nhi u h ơn (hình 13.6).
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .99
4.2. Tác ñ ng c a thu do ng ư i s n xu t ph i ch u
ð phân tích ph n m t tr ng do ñánh thu chúng ta gi ñ nh trong tr ư ng h p
ñư ng cung n m ngang (hoàn toàn co dãn). Do ñó, gánh n ng thu hoàn toàn do ng ư i
tiêu dùng ch u. Nh ưng trong ng n h n, h u h t các ñư ng cung ñ u d c lên, hay nói
cách khác là cung co dãn. ði u ñó ñ ng ngh ĩa v i gánh n ng c a thu m t ph n r ơi vào
ng ư i s n xu t.
A
P B
P-t
C
D
Hình 14.6a. M t tr ng do thu ñánh vào ng ư i s n xu t
Lúc ñ u, ng ư i s n xu t nh n ñư c giá P, khi Chính ph ban hành thu (t) làm cho
giá mà ng ư i s n xu t nh n ñư c là P-t. T ng th ng d ư c a ng ư i s n xu t khi ch ưa có
thu là tam giác DBP, sau thu Chính ph s thu ñư c kho n P-t CAP, ng ư i s n xu t
m t ñi kho n P-t CBAP, nh ư v y, m t mát c a xã h i do ph n m t ñi c a ng ư i s n xu t
là tam giác ABC.
Trong tr ư ng h p cung hàng hoá d ch v ít co dãn thì s m t tr ng c a ng ư i s n
xu t và xã h i s nh h ơn (hình 14.6b).
Cung co dãn
ít
A Cung co dãn
P
B nhi u
P-t C
D
Hình 14.6b . M t tr ng do thu ñánh vào ng ư i s n xu t khi cung ít co dãn
4.3. Tác ñ ng c a thu ñ n c ng ư i s n xu t và tiêu dùng ch u
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .100
Thu là ngu n thu chính c a ngân sách Nhà n ư c, thu ñóng vai trò quan tr ng
trong vi c phân ph i l i thu nh p xã h i t khu kinh t th tr ư ng sang khu v c kinh t
công c ng. S không có các công trình công c ng (t ư nhân s không làm) vì do tính ch t
c a lo i hàng hoá này (ví d : qu c phòng, an ninh, giáo d c) n u không có thu .
Ngoài vai trò thu ngân sách nhà n ư c, thu còn là m t công c ñi u hành n n kinh t
c a Chính ph nh ư thu tiêu th ñ c bi t các lo i hàng hoá gây nghi n, thu gây ô
nhi m (thu Pigou, v.v).
Nh ưng khi ban hành thu có ngh ĩa là Chính ph ñã ñánh ñ i gi a tính hi u qu
c a kinh t v i s công b ng xã h i. Trong h u h t các lo i thu (thu thu nh p, thu
môn bài, thu giá tr gia t ăng, thu nh p kh u) n u trong các ho t ñ ng s n xu t kinh
doanh này không có các chi phí ngo i ng tiêu c c thì xét riêng d ư i góc ñ kinh t
thu s làm m t ñi m t ph n th ng d ư c a ng ư i tiêu dùng và m t ph n th ng d ư c a
ng ư i s n xu t. Ng ư i s n xu t m t nhi u hay ng ư i tiêu dùng m t nhi u ñi u ñó còn
tu ỳ thu c vào ñ co dãn c a cung và c u c a lo i hàng hoá b ñánh thu . ð th y rõ
ñư c ñi u này chúng ta xem xét mô hình 15.6.
Giá
P
S
P A
TD
Thu
P* B
t E
D
D
C
PS D’
P0
Q S n
A QD Q*
lư ng
Hình 15.6. nh h ư ng c a thu ñ n ng ư i tiêu dùng và ng ư i s n xu t
Trong mô hình trên, chúng ta gi s ñư ng c u s n ph m, d ch v là D, ñư ng
cung hàng hoá d ch v là S, ñi m cân b ng th tr ư ng t i E m c giá cân b ng là P*, v i
s n l ư ng Q*. Th ng d ư c a ng ư i tiêu dùng là di n tích tam giác PEP* và khi ñó th ng
dư c a ng ư i s n xu t là toàn b di n tích tam giác P 0EP*.
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .101
Gi s Chính ph ban hành m c thu t, lúc này, ng ư i s n xu t ch nh n ñư c giá
Ps, trong khi ñó ng ư i tiêu dùng ph i tr giá P TD , doanh thu thu Chính ph thu ñư c
cho ngân sách là di n tích hình ch nh t P TD PSAC; ng ư i s n xu t m t ñi ph n hình
thang P SCEP*; ng ư i tiêu dùng m t ñi kho n P*E AP TD ; nh ư v y, n u l y t ng m t ñi
c a ng ư i s n xu t và ng ư i tiêu dùng tr ñi ph n nh n ñư c c a Chính ph (doanh thu
thu ), thì ph n m t tr ng c a xã h i s là tam giác CEA. T mô hình trên, chúng ta c ũng
d dàng th y r ng r ng t c ñ t ăng ph n m t tr ng c a xã h i nhanh h ơn so v i t c ñ
tăng t l thu và n u ñư ng c u D’ có ñ co dãn nh h ơn s làm cho ph n m t tr ng c a
xã h i ít h ơn, nh ưng ng ư i tiêu dùng s m t nhi u h ơn ng ư i s n xu t.
5. THU VÀ HI U QU KINH T TRONG CUNG LAO ð NG
5.1. Tác ñ ng c a thu ñ n s l ư ng lao ñ ng ñư c cung c p
Ti n l ươ ng
L ðư ng cung v lao ñ ng
ươ ng tr ư c thu
Lươ ng tr ư c thu
Gi lao ñ ng Gi lao ñ ng S gi lao ñ ng
tr ư c thu sau thu
Hình 16.6. Cung lao ñ ng tr ư c và sau thu
Nhi u nhà kinh t cho r ng, thu có nh h ư ng r t ít ñ n gi lao ñ ng vì s gi lao
ñ ng ñã quy ñ nh s n 40 gi trong tu n. Nh ưng trong th c t , vi c t ăng thu ti n l ươ ng có
hai tác ñ ng: Tác ñ ng thu nh p d n ñ n các cá nhân b thi t, vì b thi t cho nên cá nhân
tiêu dùng ít ñi và làm vi c nhi u gi h ơn; tác ñ ng thay th là do các kho n thu t vi c ñi
làm gi m ñi (W- t) do ti n l ươ ng nh n ñư c gi m ñi m t l ư ng b ng thu . Vì ti n l ươ ng
b gi m cho nên cá nhân có ñ ng c ơ làm vi c ít ñi. Khi ti n l ươ ng gi m mà s gi làm
vi c gi m ñi có ngh ĩa tác ñ ng thu nh p ñã b chi ph i b i tác ñ ng thay th (thu nh p b
thay th b i s ngh ng ơi, gi i trí). Ng ư c l i, khi thu làm ti n l ươ ng gi m mà s gi lao
ñ ng t ăng lên thì hi n t ư ng tác ñ ng thay th ñã b chi ph i nh h ư ng c a thu nh p .
Nh ư v y, vi c áp d ng thu thu nh p nh h ư ng ñ n s gi lao ñ ng nh ư th nào
còn ph thu c vào cung lao ñ ng ñang ñâu và tác ñ ng thu nh p và tác ñ ng thay th
c a quá trình cung lao ñ ng. Hình 17.6 th hi n tác ñ ng c a t ăng thu thu nh p khi tác
ñ ng thu nh p c a ti n l ươ ng chi m ưu th so v i tác ñ ng thay th .
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .102
5.2. Tác ñ ng thu nh p và thay th c a thu nh h ư ng thu
Tiêu A nh p c a thu
dùng B làm chuy n
ñư ng ngân sách
E C
E nh h ư ng thu
nh p và thay th
E c a thu làm
chuy n ñư ng
NS
0 E Lao
Hình 17.6. Tác ñ ng c a thu ñ n cung lao ñ ng và tiêu dùng
Do nh h ư ng c a thu , làm gi m thu nh p cá nhân cá nhân ph i tiêu dùng ít ñi
và ñ ng th i lao ñ ng nhi u h ơn (E E’); trên cùng m t ñư ng h u d ng, do ti n
lươ ng th p h ơn mà ñ ng c ơ làm vi c c a cá nhân gi m ñi, h t ăng gi ngh ng ơi gi m
gi lao ñ ng (E’ E*). Cu i cùng sau c nh h ư ng c a thu nh p và thay th k t qu
nh h ư ng c a thu là s cân b ng x y ra t i E*.
E* ñươ ng nhiên là n m d ư i E, b i vì thu nh p gi m. Nh ưng E* có th n m bên
ph i c a E (t ăng cung lao ñ ng) ho c bên trái c a E (gi m cung lao ñ ng tu ỳ thu c vào
ñ co dãn c a cung lao ñ ng v i ti n l ươ ng. Hay nói cách khác là tu ỳ thu c vào hai nh
hư ng thu nh p và thay th cái nào m nh h ơn.
Trong tr ư ng h p nh h ư ng c a thu nh p l n h ơn nh h ư ng c a s thay th thì
E* s n m bên ph i c a E. Ng ư c l i, trong tr ư ng h p nh h ư ng c a s thay th l n
hơn nh h ư ng c a thu nh p thì E* s n m bên trái c a E*.
Chú ý: ð co dãn cung lao ñ ng c ũng ñư c tính t ươ ng t nh ư ñ co dãn cung các
lo i hàng hoá khác.
5.3. Tác ñ ng gây méo mó (sai l ch) c a thu thu nh p
Trong xã h i tác ñ ng c a thu thu nh p lên hai ñ i t ư ng nam gi i và n gi i r t khác
nhau. Thu thu nh p ch có th tác ñ ng r t nh t i cung lao ñ ng nam gi i. Chúng ta nghiên
c u s nh h ư ng c a hai lo i thu thu nh p ñó là thu khoán (thu thân) và thu t l .
Thu khoán là thu ñánh vào ñ u ng ư i, không ph thu c vào cá nhân ñó ñang
làm gì. Nó ñòi h i m i cá nhân hàng tháng, n ăm ho c trong m t th i gian quy ñ nh nào
ñó ph i ñóng cho Chính ph m t kho n thu là ví d 50.000 ñ ng/tu n, b t k cá nhân
ñó là ai và làm gì và thu nh p là bao nhiêu. Thu này ñơ n gi n, nh ưng không công b ng
trong xã h i gi a các cá nhân trong c ng ñ ng v i m c thu nh p chênh l ch nhau. Tác
ñ ng c a thu này c ũng ñơn gi n là làm gi m ñư ng ngân sách xu ng m t kho ng song
song v i ñư ng c ũ ( ñ d c c a ñư ng ngân sách không thay ñ i) (hình 18.6). Do ñ d c
ñư ng ngân sách không ñ i cho nên các cá nhân v n nh n thêm m t kho n tiêu dùng do
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .103
làm thêm m t gi . N u cá nhân làm 40 gi trong tu n và m i gi thu ñư c là 10.000
ñ ng thì thu nh p tr ư c thu c a h là 400.000 ñ ng và thu nh p sau thu s là 350.000
ñ ng. N u cá nhân này làm thêm 2 gi n a trong tu n thì thu nh p tr ư c thu là
420.000 ñ ng/tu n và thu nh p sau thu là 370.000 ñ ng/tu n. Nh ư v y, rõ ràng ph n
làm ngoài gi không b ñánh thu . K t qu là t i b t k m c cung lao ñ ng nào ph n
thu ñóng góp hàng tu n c a h là không ñ i là 50.000 ñ ng/tu n.
Chúng ta c n l ưu ý r ng thu khoán có tác ñ ng thu nh p: B i vì các cá nhân b
thi t, h s tiêu dùng ít hàng hoá và gi i trí ít h ơn (do ph i làm vi c nhi u h ơn vì ph n
thu nh p ngoài gi không b ñánh thu ).
ñây ñ t ra câu h i là cung lao ñ ng s th nào gi a thu khoán và thu t l thu
nh p. ð so sánh ñư c nh h ư ng c a hai lo i thu này t i vi c cung lao ñ ng trong n n
kinh t , chúng ta gi ñ nh r ng chúng ta ch n thu su t m c cá nhân v n có m c h u
d ng nh ư trên cùng ñư ng h u d ng khi cá nhân ph i n p thu khoán (hình 18.6).
ðư ng h u
Ngân sách tr c
d ng tr ư c ư
Tiêu thu
dùng thu thu nh p
420.000 A
Ngân sách sau
thu khoán
400.000 B
370.000 C
Ngân sách
sau thu t l
D
thu nh p
E
ng h u
350.000 ðư
F d ng sau
thu thu nh p
40 50 Gi cung lao ñ ng
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .104
Hình 18.6 . Tác ñ ng c a thu khoán và thu thu nh p
Chú ý: t l trên các tr c tung và hoành ch mang tính ch t mô ph ng m t cách
tươ ng ñ i
Trên hình 18.6 v i thu khoán, ng ư i ñóng thu s ch n ñi m D kho n n p
thu là AD; v i thu t l cá nhân s ch n ñi m E kho n n p thu là BE. So sánh
kho n doanh thu thu c a Chính ph t thu khoán AD v i kho n doanh thu thu
c a Chính ph t thu t l là BE chúng ta th y ñư c s chênh l ch EF là kho n thu
vư t tr i do thu khoán. Ph n này là ph n m t tr ng c a xã h i n u dùng thu t l .
Nh ư v y trong tr ư ng h p thu khoán, l ư ng cung lao ñ ng không h gi m,
trong khi ñó ñ i v i thu t l l ư ng cung lao ñ ng gi m do tác ñ ng thay th (thay
th s nhàn r i v i thu nh p).
Chúng ta c n l ưu ý m t ñi u, thu khoán có nhi u ưu ñi m nh ư: ñơ n gi n,
không làm gi m l ư ng cung lao ñ ng do không b tác ñ ng thay th , không t o ra s
m t tr ng c a xã h i (kho n EF). Nh ưng có m t khó kh ăn mà thu khoán không
ho c ít ñư c th c hi n trong th c t ñó là, thu khoán ñánh ñ ng ñ u trên t t c các
cá nhân n p thu không bi t anh là ai, thu nh p bao nhiêu. Chính vì v y mà thu
khoán t o ra s b t công b ng trong xã h i.
5.4. ðo tác ñ ng c a thu ñ n l ư ng cung v lao ñ ng
Nh ư v y, v m t lý thuy t tác ñ ng c a thu thu nh p ñ i v i cung lao ñ ng là
không rõ ràng, có th t ăng, có th gi m tu ỳ thu c vào m c ñ nh h ư ng c a tác
ñ ng thu nh p và tác ñ ng thay th .
ð ño tác ñ ng c a thu thu nh p ñ n l ư ng cung lao ñ ng c n, có th s d ng
các ph ươ ng pháp sau:
Ph ươ ng pháp ñi u tra , ti n hành ñi u tra ph ng v n các cá nhân xem vi c
ñánh thu thu nh p có tác ñ ng ñ n th i gian h ñi làm vi c hay không. ðươ ng
nhiên là các ñi u tra này s ñư a ñ n nh ng câu tr l i h n h p, m t s ng ư i s cho
r ng vi c ñánh thu thu nh p s làm cho h ph i lao ñ ng thêm gi ñ bù ñ p vào
ph n ñóng thu thu nh p. M t s khác l i cho r ng, ñánh thu thu nh p s làm cho
h lao ñ ng ít h ơn vì càng thu nh p cao càng b ñánh thu nhi u. Nh ng câu tr l i
nh ư v y không mang ñư c tính ch t ñ nh l ư ng v m c mà ch mang ý ngh ĩa ph ng
ñoán theo con s th ng kê.
Ph ươ ng pháp s d ng các thông s c a th tr ư ng , ph ươ ng pháp này s d ng
các k thu t th ng kê phân tích s li u trong quá kh nh m tìm ra các k t qu v
ph n ng c a các cá nhân v cung lao ñ ng ñ n s thay ñ i thu thu nh p nh ư th
nào. M t s nghiên c u theo ph ươ ng pháp này các n ư c phát tri n cho các k t lu n
r ng: Tác ñ ng c a thu thu nh p t i cung lao ñ ng nam gi i là r t nh , nh ưng ñ i
v i cung lao ñ ng là n gi i là r t l n. Và k t lu n th hai là không có s th ng nh t
v s m t tr ng do thu thu nh p gây ra là l n hay nh .
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .105
Ph ươ ng pháp s d ng k thu t kinh t l ư ng
Ph ươ ng pháp này th ư ng ñư c s d ng ñ phân tích nh h ư ng c a thu ñ n
cung lao ñ ng thông qua các s li u trong quá kh nhi u n ăm (time sery data), ho c
gi a các vùng khác nhau (cross section data).
6. CH ð THU T I ƯU
Trong các ph n tr ư c chúng ta ñã th y, s ñánh thu có th gây ra các m t mát
r t l n cho phúc l i xã h i (DWL), tr thu t ng (Lum-sum tax). T i sao không áp
d ng thu t ng (Lum –sum tax)? Và làm cách nào ñ có th gây ra DWL cho xã h i
ít nh t khi áp d ng các lo i thu ? Ph n sau này ch y u ñ gi i quy t hai câu h i
trên.
6.1. ðánh thu thu nh p mang tính phân ph i l i t i ưu
a) Vì sao thu s gây ra sai l ch (méo mó)
Chính ph có th ñ t c ơ s ñánh thu c a mình d a trên nh ng bi n s có th
quan sát ñư c nh ư thu nh p, chi tiêu v.v. S ch n l a c a Chính ph có th ho c là
ch n thu khoán (Lum-Sum tax) th ng nh t, lo i thu mà các cá nhân ph i n p b t
k h làm gì và n ăng l c c a h ra sao (ví d , thu thân), ho c áp d ng thu ph
thu c vào các bi n s nh ư tiêu dùng, ti n l ươ ng. Nh ưng nh ư c ñi m là các lo i thu
này không kh i gây ra méo mó và m t mát cho xã h i.
b) L a ch n gi a b t công và hi u qu
N u trong m t xã h i m i ng ư i ñ u gi ng nhau ( ñi u không t ư ng), thì
không ph i áp d ng các lo i thu gây ra DWL cho xã h i. ði u ñó s r t ñơ n gi n
cho v n ñ qu n lý, v n ñ hi u qu , v n ñ phân ph i n u áp d ng m t lo i thu
th ng nh t.
Chúng ta có th áp d ng m t lo i thu lu ti n nh m m c ñích phân ph i l i
thu nh p, t p trung gánh n ng thu khoá vào ng ư i giàu. Nh ưng làm nh ư v y, Chính
ph ph i tính t i v n ñ hi u qu t c là s m t tr ng c a xã h i. S ñánh ñ i gi a
gi m s b t công và hi u qu là t t y u khi áp d ng các lo i thu .
Cơ c u thu t i ưu ñư c coi là lo i thu t ăng t i ña phúc l i xã h i, trong ñó s
cân ñ i gi a m t tr ng v phúc l i và b t công ph n ánh thái ñ c a xã h i ñ i v i
công b ng và hi u qu .
Cơ c u thu t i ưu ph thu c vào: Th nh t: Hàm phúc l i xã h i c a xã h i;
Th hai : thông tin mà Chính ph có ñư c c ũng nh ư c ơ c u các lo i thu Chính ph
mang áp d ng.
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .106
c) S m t tr ng c a xã h i s t ăng lu ti n theo t l thu
ð so sánh tác ñ ng c a thu lu ti n, thu t l và thu khoán ñ n hành vi
cung lao ñ ng c a các cá nhân và s m t tr ng c a xã h i chúng ta s d ng k thu t
mô hình ñ th (hình 19.6).
Tiêu
dùng Ngân sách tr ư c
thu khoán
A
Ngân sách sau
thu khoán
ðư ng h u B
d ng sau thu
thu nh p Ngân sách
C sau thu t l
thu nh p
D
Ngân sách
E
sau thu t l
E
’ F thu nh p
F’
40 50 Gi cung lao
ñ ng
Hình 19.6. So sánh tác ñ ng c a thu khoán, thu t l và thu lu
ti n ñ n cung lao ñ ng và s m t tr ng c a xã h i.
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .107
ð so sánh nh h ư ng c a 3 cách ñánh thu thu nh p trên chúng ta gi s sau khi
ñánh m t trong b t c lo i thu nào thu cá nhân v n trên cùng m t ñư ng h u d ng
(hình 19.6). Nh ư v y m c doanh thu c a Chính ph s là: kho ng cách AD ñ i v i thu
khoán, BE ñ i v i thu t l và CE ’ ñ i v i thu lu ti n. Chúng ta có th d dàng nh n
th y r ng, thu khoán mang l i doanh thu cho Chính ph nhi u nh t và thu lu ti n
mang l i doanh thu cho Chính ph ít nh t.
Xét d ư i góc ñ cung lao ñ ng, chúng ta c ũng có k t lu n t ươ ng t : Thu khoán
không nh h ư ng t i l ư ng cung lao ñ ng trên th tr ư ng, ng ư c l i thu lu ti n làm
gi m cung lao ñ ng trên th tr ư ng m t l ư ng l n nh t.
Dư i góc ñ s m t tr ng c a xã h i thì thu t l và thu lu ti n t o ra s m t
tr ng c a xã h i trong ñó thu lu ti n t o ra s m t tr ng nhi u h ơn. ði u này không có
gì mâu thu n vì chúng ta ñã k t lu n ph n tr ư c là s m t tr ng liên quan ñ n tác ñ ng
thay th . Vì thu su t c n biên cao h ơn c a thu lu ti n so v i thu su t c n biên c a
thu t l cho nên thu lu ti n t o ra s m t tr ng nhi u h ơn so v i thu t l .
Qua 3 k t lu n trên chúng ta l i th y ñư c quy lu t c a s ñánh ñ i gi a công
b ng và hi u qu trong các chính sách kinh t xã h i c a Chính ph .
6.2. C ơ c u t i ưu c a thu thu nh p
H u h t các n ư c ph ươ ng Tây không s d ng thu có thu su t lu ti n ñ u vì t o
ra s m t tr ng c a xã h i l n. S m t tr ng liên quan v i h th ng thu g n v i quy mô
c a thu su t c n biên.
ð co dãn c a cung lao ñ ng và thu su t
Gi ñ nh Chính ph áp d ng m t thu su t ñ i v i nhóm công nhân không có tay
ngh và nhóm khác ñ i v i công nhân có tay ngh nh m làm t ăng t i ña ñ h u d ng xã
h i. ð làm ñư c ñi u này, chính ph ph i ñ nh ra m t thu su t làm sao ñ s m t mát
v ñ h u d ng do t ăng thu m t ñ ng (do t ăng thu su t) ñ i nhóm này b ng ñúng s
m t mát ñ h u d ng do t ăng thu m t ñ ng ñ i v i nhóm kia.
Chúng ta bi t r ng, t ăng thu su t cho m t nhóm cá nhân nào ñó trong xã h i ñ ng
ngh ĩa v i vi c gi m ti n l ươ ng tr cho nhóm cá nhân ñó. Hình 20.6A th hi n m i quan h
gi a ñư ng h u d ng là hàm c a thu su t. Khi mà thu su t t ăng thì ñ h u d ng s gi m.
ð h u
d ng
c a
nhóm
ð h u d ng
c a nhóm A
Thu su t c a nhóm A
Hình 20.6A . M i quan h ñ h u d ng c a nhóm A v i thu su t
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .108
Doanh thu thu s t ăng do nâng thu su t lên s t ăng theo l ư ng cung lao ñ ng.
Nh ưng l i có tác ñ ng gián ti p: thu su t cao h ơn có th làm gi m (ho c t ăng) l ư ng
cung lao ñ ng. Thu thu nh thu su t t ăng s là t*W*L, trong ñó t là thu su t, W là
ti n l ươ ng, L là l ư ng cung lao ñ ng. Khi t t ăng lên l ư ng thu thu s không t ăng nhi u
n u l ư ng lao ñ ng (L) gi m và l ư ng thu thu s t ăng b ng t l t ăng thu thu n u L
không ñ i.
Trên th c t , n u L gi m m c ñ , thì t ng thu thu có th gi m khi t ăng t (thu
su t) (hình 20.6B). Quy mô gi m cung v lao ñ ng ñư c ño b ng ñ co dãn c a cung
lao ñ ng. ð co dãn c a cung lao ñ ng càng l n thì ph n t ăng thu c a Chính ph nh
tăng thu su t càng nh .
Thu nh p
t thu
Hàm thu nh p
c a nhóm A
Thu su t
Hình 20.6B . M i quan h gi a thu su t và thu nh p t thu
Thu su t t i ưu ph i là thu su t mà s gi m ñ h u d ng do t ăng thu m t ñ ng
t các nhóm lao ñ ng là nh ư nhau (hình 20.6C). Nhóm thu nh p th p có ñ h u d ng
thu nh p c n biên cao h ơn (nhóm B trong hình) và tác ñ ng này t nó ch ra r ng nó có
thu su t th p h ơn. Nh ưng n u h gi m l ư ng cung lao ñ ng xu ng th p h ơn nhóm
khác thì thu su t c a h l i cao h ơn. M t khác, mô hình này c ũng cho th y r ng cung
lao ñ ng c a các nhà qu n lý, chuyên môn, ñi u hành có ñ co dãn th p h ơn nh ng
ng ư i lao ñ ng thông th ư ng thì nh ng ng ư i có thu nh p cao này ph i b ñánh thu
n ng h ơn so v i nh ng nhóm ng ư i lao ñ ng thông th ư ng khác.
MU M t mát c n biên
trong ñ h u d ng
do t ng thêm m t
Thu nh p c n ă
biên ñ ng ti n thu c a
nhóm B
M t mát c n biên
trong ñ h u d ng
do t ăng thêm m t
ñ ng ti n thu c a
nhóm A
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .109
tA tB Thu su t
Hình 20.6C . ðánh thu t i ưu v i các nhóm lao ñ ng khác
nhau
6.3. Phân ph i l i thông qua thu hàng hoá
Trong các ph n tr ư c chúng ta ñã nghiên c u lý do ñi u ch nh h th ng thu là
chính ph có th phân ph i l i thu nh p m t cách có hi u qu h ơn, nh m có ñư c m t
xã h i công b ng h ơn so v i thu khoán (Lum-sum tax).
V y li u chính ph có nên s d ng h th ng thu hàng hoá? Thu hàng hoá có
hi u qu h ơn thu thu nh p không? H th ng thu này có ñ t ñư c m c tiêu phân ph i
tươ ng t thu thu nh p không? M t mát xã h i có ñư c gi m ñi hay không? H th ng
thu s d ng c thu hàng hoá và thu thu nh p có hi u qu h ơn khi ch s d ng h
th ng thu thu nh p?
a) Tính phi hi u qu c a thu hàng hoá
ðánh thu t t c ñ u ra (hàng hoá tiêu dùng c ng v i hàng hoá ñ u t ư) cùng m t
thu su t là t ươ ng ñươ ng nh ư m t lo i thu thu nh p. T ñó, chúng ta ch quan tâm
ñánh thu nh ng hàng hoá khác nhau v i các thu su t khác nhau “ thu hàng hoá phân
bi t”.
Có th k t lu n r ng, n u chúng ta có m t h th ng thu thu nh p ñư c xây d ng
t t thì vi c thu hàng hoá có th b sung chút ít vào kh n ăng phân ph i l i thu nh p.
Xây d ng m t h th ng thu thu nh p là m t vi c làm r t quan tr ng. m t s
nư c, n n tr n thu thu nh p r t ph bi n, cách phân ph i l i duy nh t h u hi u ch có
th thông qua ñánh thu các lo i hàng hoá do ng ư i giàu tiêu th .
b) Các lo i ý ki n ph n ñ i thu hàng hoá phân bi t
Th nh t: ðánh thu phân bi t nh ư v y r t ph c t p v m t hành chính, s phân
bi t các lo i hàng hoá tiêu dùng khác nhau r t khó kh ăn, chi phí t n kém và t o ra s b t
bình ñ ng.
Th hai: Nó m ra kh n ăng ñ m t s nhóm s d ng h th ng thu ñ phân bi t
ñ i x v i các nhóm khác.
c) Thu Ramsey
Frank Ramsey, (1920) không quan tâm t i phân ph i l i, mà ch quan tâm xác
ñ nh hi u qu Pareto. Hay nói m t cách khác, c ơ c u thu nào làm t i thi u hoá s m t
mát cho xã h i.
Thu Ramsey là thu t l thu n v i t ng ngh ch ñ o các ñ co dãn c a cung và c u.
t 1 1
-- = k ----- + -----
d s
P ηn η
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .110
Trong ñó: k là h s t l ph thu c vào t ng l ư ng thu nh p mà Chính ph mu n
d
tăng lên; t là thu su t trên m t ñơ n v ñánh thu ; p là giá hàng hoá sau thu ; ηn là ñ
s
co dãn c a c u; η là ñ co dãn c a cung.
N u ñ co dãn c a cung, ho c c u là vô h n (hoàn toàn co dãn) thì thu s ñơ n
gi n là t l ngh ch v i ñ co dãn bù tr c a c u ho c cung.
Hình 21.6 th hi n m c thu hàng hoá t i ưu ñòi h i r ng m c thu t ăng c n
biên ñ i v i m i ñ ng thu nh p c n biên t ăng nên ph i là nh ư nhau cho m i lo i
hàng hoá. N u có s chênh l ch thì b ng cách ñi u ch nh thu su t ta có th ñ t ñư c
ñi m t i ưu.
DWL
M t tr ng t ăng
cùng thu su t
A
Thu Thu H. Hoá (t )
i
t
thu
Hàm thu nh p
B
Thu H. Hoá (t i)
HH i HH j
DWL biên M t tr ng thêm do
Thu nh p c n tăng thêm 1 ñ ng
biên thu nh p thêm
C
Thu H. Hoá (t i)
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .111
Hình 21.6. ðánh thu hàng hoá t i ưu
d) C ơ c u thu t i ưu có c u ph thu c l n nhau
Thu thu nh p là thu gây ra méo mó cho n n kinh t vì nó làm cho các cá nhân có
các quy t ñ nh không ñúng liên quan ñ n kh i l ư ng lao ñ ng mà h cung c p. ð s a
ch a nh ng nh ư c ñi m này n u Chính ph ñánh thu hàng b sung ñ i v i gi i trí và
tr c p hàng b sung cho vi c làm. B ng cách ñó, chúng ta có th gi m ñư c m t mát
do thu thu nh p mang l i. Ví d , ñánh thu thêm ñ i v i các m t hàng gi i trí, th thao
ñ ng th i tr c p thêm vé tháng cho CBCNV sau khi ñánh thu thu nh p.
6.4. Thu t i ưu và hi u qu s n xu t
H.Hoá Y
E’
E*
ðư ng h u
d ng tr ư c
thu
ðư ng h u
d ng sau thu
PPF
H.Hoá X
Hình 22.6 . nh h ư ng cân b ng c a ñánh thu hàng hoá
Các lo i thu hàng tiêu dùng làm thay ñ i t l thay th c n biên (MRS XY ) và t l
chuy n ñ i c n biên c a cá nhân (MRT XY ).
Hình 22.6 th hi n s gi m phúc l i (gây méo mó) c a thu hàng hoá. N n kinh t
v n trên ñư ng n ăng l c s n xu t, nh ưng ñư ng h u d ng cá nhân l i không ti p
tuy n v i ñư ng n ăng l c s n xu t n a. Do ñó cá nhân b thi t, ñó là chi phí do méo mó
c a thu hàng hoá gây ra.
Nhi u lo i thu có nh h ư ng không nh ng ñ h u d ng c a các cá nhân, mà còn
nh h ư ng t i hi u qu s n xu t c a n n kinh t (PPF). N n kinh t v n trên ñư ng
gi i h n n ăng l c s n su t (PPF), nh ưng ñư ng h u d ng c a các cá nhân l i không ti p
tuy n v i ñư ng n ăng l c s n su t n a. Do ñó cá nhân b thi t n m trên ñư ng h u
d ng E’ th p h ơn so v i E tr ư c khi có thu , gây nên s méo mó cho n n kinh t .
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .112
Nhi u lo i thu nh h ư ng ñ n hi u qu s n xu t c a n n kinh t . Nh ư chúng ta ñã
nghiên c u trong Ch ươ ng III “Kinh t phúc l i”. Hi u qu trong quá trình s n xu t ñòi
h i: T l thay th biên (marginal rate of substitution) gi a v n và lao ñ ng s n xu t
hàng hoá X b ng v i t l thay th biên gi a v n và lao ñ ng c a hàng hoá Y ñ ng th i
b ng v i t l gi a ti n l ươ ng và giá c a v n (lãi su t).
w
Y X
MRTS KL = MRTS KL = -----
r
M i lo i thu ñánh vào ñ u vào, ho c ñ u ra c a các hãng s n xu t không th ng
nh t, s d n t i làm cho n n kinh t không có hi u qu trong s n xu t. Ví d , thu ñánh
vào v n, lao ñ ng c a các hãng khác nhau làm cho méo mó s cân b ng này, gây phi
hi u qu trong quá trình s n xu t.
Trong n n kinh t có nhi u ho t ñ ng th tr ư ng và các ho t ñ ng phi th tr ư ng.
Nh ưng thu hàng hoá ch ñư c áp d ng cho khu v c th tr ư ng còn khu v c phi th tr ư ng
thì không th áp d ng. Ví d , ng ư i s n xu t th c ăn ch ăn nuôi bán trên th tr ư ng thì b
ñánh thu , nh ưng nh ng ng ư i t s n xu t th c ăn cho ch ăn nuôi c a h (phi th tr ư ng) thì
không b ñánh thu . Do s phân bi t này c a c ơ ch áp d ng thu cho khu v c th tr ư ng và
khu v c phi th tr ư ng mà n n kinh t b phi hi u qu trong quá trình s n xu t.
Trong quá trình tiêu dùng c ũng v y, thu tiêu dùng c ũng s làm méo mó t l thay
th biên gi a (MRS XY ) các lo i hàng hoá mà ng ư i tiêu dùng s d ng. Thu hàng hoá
tiêu dùng c ũng làm méo mó th tr ư ng và gây phi hi u qu kinh t trong tiêu dùng.
6.5. M t mát do thu nh p kh u
Giá S
Giá + thu B I C F
Giá tr ư c thu A J K G H
D
Q 1 Q 2 Q 3 Q 4
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .113
Hình 23.6 . nh h ư ng thu nh p kh u ñ n phúc l i xã h i
Lúc ñ u do giá th p, c u là Q 4, nh ưng cung ch có Q 1, kho ng thi u h t là Q 4 – Q 1.
Chính ph nh p kh u kho ng thi u h t này, nh ưng do ñánh thu nh p kh u (tariff), giá
tăng t A ñ n B, do giá cao cung trong n ư c t ăng t Q 1 ñ n Q 2. ñ ng th i do thu ,
lư ng nh p kh u gi m Q 4 ñ n Q 3.
Giá t ăng làm cho kho n th ng d ư c a ng ư i tiêu dùng (CS) b m t ñi ABFH. B i
vì do t ăng giá ng ư i s n xu t ñư c l i ph n ABCJ; Chính ph thu ñư c kho n doanh
thu thu là KCFG; m t mát c a ng ư i tiêu dùng không chuy n cho ngư i s n xu t và
cũng không cho Chính ph là JCK + GFH. M t tr ng này coi nh ư ph n phi hi u qu c a
chính sách thu nh p kh u ñ i v i bên ban hành thu nh p kh u.
TÓM T T CH ƯƠ NG VI
1. H th ng thu t t ph i tho mãn các ñi u ki n sau: a) Hi u qu kinh t ; b) ðơ n
gi n v hành chính; c) Linh ho t; d) Nhanh nh y v chính tr ; e) Công b ng. Công b ng
trong ñánh thu ñang là m t v n ñ tranh cãi và khó gi i quy t. M t s ý ki n cho r ng
ñánh thu tiêu dùng h ơn là ñánh thu thu nh p (cái mà h ñóng góp cho xã h i).
2. Quan ñi m l i ích cho r ng c n l a ch n h th ng thu nh m t i ña t ng h u
d ng c a xã h i. Quan ñi m Rawls cho r ng c n l a ch n h th ng thu nh m t i ña
phúc l i cho ng ư i nghèo.
3. Thu ñánh vào ng ư i cung c p hàng hoá ho c ng ư i tiêu dùng ñ u không có gì
khác nhau. Ng ư i ch u thu ph thu c vào ñ co dãn c a c u và cung và ph thu c vào
th tr ư ng có c nh tranh hay không.
4. Trong m t th tr ư ng c nh tranh n u c u co dãn cung hoàn toàn không co dãn
thì ng ư i ch u th là ng ư i s n xu t và ng ư c l i.
5. Giá do ng ư i tiêu dùng tr có th t ăng cao h ơn thu ñánh vào các nhà ñ c
quy n.
6. nh h ư ng c a thu t i t ng th và t i t ng ph n. nh h ư ng c a thu c ũng
khác nhau trong ng n h n và dài h n.
7. Thu không ph i thu khoán s gây ra m c ñ phi hi u qu ñư c ño b ng các
kho n m t tr ng.
8. Thu khoán ch có tác ñ ng thu nh p không có tác ñ ng thay th . M c ñ m t
tr ng c a xã h i ch y u liên quan t i tác ñ ng thay th . M c ñ m t tr ng c a thu
càng l n khi tác ñ ng thay th càng l n.
9. M t tr ng t ăng nhanh h ơn so v i t ăng t l thu .
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .114
10. nh h ư ng c a thu t i cung lao ñ ng là không rõ ràng. B i vì nh h ư ng c a
thu nh p và nh h ư ng c a thay th trái ng ư c nhau. nh h ư ng c a thu nh p thì làm
tăng cung lao ñ ng, còn nh h ư ng c a thay th làm gi m cung lao ñ ng.
11. M t c ơ c u thu hi u qu Pareto là c ơ c u thu không có ph ươ ng án khác có
th làm cho b t k ỳ cá nhân nào có l i h ơn mà không làm cho ng ư i khác b thi t
12. S thi t h i liên quan ñ n ph m vi c a tác ñ ng thay th có ngh ĩa là nên áp
d ng thu su t c n biên th p thu c t ng l p trung bình (có s ng ư i ñông).
CÂU H I TH O LU N CH ƯƠ NG VI
1. Nh ng tính ch t c ơ b n c a m t h th ng thu ñòi h i?
2. Ph m vi nh h ư ng c a th trên th tr ư ng c nh tranh?
3. nh h ư ng c a thu thu nh p th nào ñ n cung c u lao ñ ng?
4. Ph m vi nh h ư ng c a thu trong môi tr ư ng ñ c quy n khác v i c nh tranh
hoàn h o ch nào?
5. Thu giá tr và thu s n l ư ng nh h ư ng t i nhà ñ c quy n khác nhau th nào?
6. Nh ng nhân t nào nh h ư ng t i phân tích pham vi nh h ư ng c a thu ?
7. Tác ñ ng c a thu ñ n ng ư i tiêu dùng ph i ch u nhi u h ơn khi nào? Thu nh
hư ng t i tiêu dùng hi n t i và t ươ ng lai th nào?
8. Thu l ươ ng và thu lãi thu nh p nh h ư ng t i ng x c a ng ư i tiêu dùng trong
hi n t i và t ươ ng lai nh ư th nào?
9. Khi nào thì m t mát xã h i ít h ơn khi h th ng thu ñư c ban hành? Vì sao?
10. Thu nh h ư ng t i cung lao ñ ng th nào? Vì sao có lúc thu làm t ăng cung lao
ñ ng? Lúc thu làm gi m cung lao ñ ng?
11. Phân tích c ơ c u thu t i ưu c a thu thu nh p?
12. So sánh hai công c phân ph i l i thông qua thu thu nh p và phân ph i l i
thông qua thu hàng hoá?
13. Thu nh p kh u nh h ư ng th nào t i cung n i ñ a và s m t tr ng c a xã h i?
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .115
TÀI LI U THAM KH O
Alan A. Tait. 1988. Value added Tax: International Practices and Problems.
Washington, D.C.
Avinash K. Dixit. 1996. The making of economic policy: A transaction –Cost
Politics Perspective
Boardman A.E. et al.1996. Cost Benefit Analysis Concepts and Practice. Prentice-
Hall. Inc.
Edgar K. Browing and Jacquelene M. Browning. 1997. Public Finance and the
Price System. Third Edition. Macmillan and Lollier Macmillan Company. New York
and London
International Organization of Securities Commissions. 1998. Objectives and
Principles of Securities Regulation
Jean-Jacques Laffont. 1947. Fundamentals of Public Economics. The
Massachusetts Institute of Technology.
Joseph E. Stiglitz. 1988. Economics of the Public Sector. Second edition. W.W.
Norton & Company. New York. London
Richard D. Irwin. 1995. International Economics Trade Theory & Policy. Second
Edition. INC.
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .116
Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng ............................ .117
Các file đính kèm theo tài liệu này:
giao_trinh_kinh_te_cong_cong.pdf
