Đánh giá giá trị kinh tế các hàng hóa phi ngoại thương

Đánh giá giá trị kinh tế các hàng hóa phi ngoại thương Phùng Thanh Bình ptbinh@ifa.edu.vn Các vấn đề cơ bản về phân tích kinh tế dự án Giá ẩn Thặng dư tiêu dùng và thặng dư sản xuất Thanh toán chuyển giao Đánh giá giá trị kinh tế các hàng hóa phi ngoại thương khi không có biến dạng Đánh giá giá trị kinh tế các hàng hóa phi ngoại thương khi có biến dạng Mục tiêu học tập Các vấn đề cơ bản của phân tích kinh tế Phân tích kinh tế của một dự án có nhiều điểm giống với phân tích tài chính: Ước lượng các lợi ích và chi phí cho suốt vòng đời dự án để đưa vào ngân lưu dự án Ngân lưu được chiết khấu để tính NPV, IRR, … Phân tích độ nhạy hay phân tích mô phỏng để đánh giá tác động của sự không chắc chắn lên NPV của dự án Tuy nhiên, phân tích kinh tế còn liên quan các điều chỉnh sau: Loại trừ các khoản thanh toán chuyển giao Đưa vào tính các thay đổi trong thặng dư tiêu dùng và thặng dư sản xuất Ước tính giá ẩn các đầu ra của dự án để điều chỉnh các biến dạng trong giá thị trường Các vấn đề cơ bản của phân tích kinh tế Tuy nhiên, phân tích kinh tế còn liên quan các điều chỉnh sau: Ước tính giá ẩn các đầu vào của dự án để điều chỉnh các biến dạng trong giá thị trường Định giá và đưa vào ngân lưu các ngoại tác do dự án tạo ra Định giá và đưa vào ngân lưu giá trị của các hàng hóa công, dịch vụ xã hội do dự án tạo ra Ước tính và sử dụng suất chiết khấu xã hội Các vấn đề cơ bản của phân tích kinh tế Caùc lyù do phaûi tính giaù aån Thò tröôøng bieán daïng do thueá, trôï caáp, kiểm soaùt giaù, … Döï aùn lôùn coù theå laøm thay ñoåi giaù thò tröôøng Độc quyền Ngoaïi taùc Haøng hoùa coâng Giaù aån laø gì? YÙ nghóa trong BCA? Giá ẩn SB = CS + PS + GR (*) - Neáu SB > 0 => Lôïi ích - Neáu SB Chi phí Trong ñoù: + CS = Thay ñoåi thaëng dö tieâu duøng + PS = Thay ñoåi thaëng dö saûn xuaát + GR = Thay ñoåi danh thu chính phuû Giá ẩn Lưu ý: Vì BCA thường dùng để đánh giá các dự án công do nhà nước thực hiện, nên chúng ta sử dụng khái niệm “GR” để hàm ý các khoản ‘thu – chi’ bằng tiền trong ngân sách. Tuy nhiên, nếu chủ đầu tư không phải là nhà nước, thì khái niệm “GR” sẽ hàm ý các khoản ‘thu – chi’ bằng tiền của quốc gia nói chung. Giá ẩn Giá ẩn Một cách diễn đạt khác: Giá trị kinh tế = Giá tài chính + Thay đổi thặng dư xã hội + Thay đổi ngân sách chính phủ Lợi ích kinh tế = Doanh thu + Thay đổi thặng dư xã hội + Thay đổi ngân sách chính phủ Chi phí kinh tế = Chi phí tài chính + Thay đổi thặng dư xã hội + Thay đổi ngân sách chính phủ Trong công thức chung (*) này, chúng ta thống nhất như sau: Doanh thu từ dự án mang dấu dương Chi phí đầu tư hoặc hoạt động của dự án mang dấu âm Tăng thặng dư tiêu dùng, thặng dư sản xuất sẽ mang dấu dương Giảm thặng dư tiêu dùng, thặng dư sản xuất sẽ mang dấu âm Giá ẩn Gọi Q là lượng hàng hoá dự án sản xuất (đầu ra) hoặc mua (đầu vào) Pe là giá ẩn một loại đầu ra hoặc đầu vào của dự án Giá ẩn Thay đổi thặng dư sản xuất và thặng dư tiêu dùng Nếu dự án đủ lớn có thể làm thay đổi giá thị trường sẽ làm thay đổi thặng dư sản xuất và/hoặc thặng dư tiêu dùng Thông thường chỉ đối với các hàng hóa “phi ngoại thường” thì giá cả có thể thay đổi do có một dự án mới có quy mô lớn Thay đổi thặng dư sản xuất và thặng dư tiêu dùng là một bộ phận trong giá trị kinh tế của dự án Thay đổi thặng dư tiêu dùng Thậm chí trong thị trường cạnh tranh hoàn hảo, giá thị trường sẽ không thể lúc nào cũng phản ánh đầy đủ WTP cho các hàng hóa và dịch vụ do có thay đổi thặng dư tiêu dùng CS = WTP - P Người tiêu dùng sẽ có thêm thặng dư tiêu dùng nếu dự án cung cấp hàng hóa/dịch vụ với một quy mô đủ lớn có thể làm giảm giá cân bằng thị trường Thay đổi thặng dư tiêu dùng Q1d Löôïng 0 Giaù S0 Sp B C D0 P1 Q0 A D Thặng dư tiêu dùng tăng do giá giảm P0   Thay đổi thặng dư sản xuất Người sản xuất khác sẽ có thêm thặng dư sản xuất nếu dự án tham gia mua hàng hóa/dịch vụ với một quy mô đủ lớn có thể làm tăng giá cân bằng thị trường Q1s P1 P0 Giaù S0 D0 Dp G 0 Löôïng Q0 F Thặng dư sản xuất tăng do giá tăng   Thay đổi thặng dư xã hội Bất kỳ một sự thay đổi giá nào đều ảnh hưởng cả đến phía tiêu dùng và phía sản xuất của một loại hàng hóa/dịch vụ mà dự án cung cấp hoặc sử dụng. Chính vì vậy, chúng ta thường quan tâm đến tác động ròng của thặng dư xã hội. Thanh toán chuyển giao Thanh toán chuyển giao được định nghĩa là các khoản thanh toán mà không đòi hỏi nhận lại bất kỳ hàng hóa hay dịch vụ nào Ví dụ: Thuế TNDN, thuế tài sản, thuế kinh doanh khác Thuế quan và trợ giá Thặng dư sản xuất hoặc thặng dư tiêu dùng Vay và trả nợ vay Một số ngoại trừ: Thuế và trợ cấp đôi khi là khoản chuyển giao đôi khi không phải là khoản chuyển giao tùy vào xuất lượng/nhập lượng tăng thêm hay thay thế Một số trường hợp đặc biệt như các loại thuế dùng để nội hóa các chi phí ngoại tác vào giá thị trường như thuế ô nhiễm Các khoản vay và trả nợ vay nước ngoài Thanh toán chuyển giao ÑAÙNH GIAÙ GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CUÛA CAÙC XUAÁT LÖÔÏNG/NHAÄP LÖÔÏNG PHI NGOAÏI THÖÔNG 3 định đề cơ bản trong kinh tế học phúc lợi (Harberger, 1971) Giá cầu cạnh tranh (Pd) của một đơn vị hàng hóa (tức WTP) đo lường lời ích của dự án Giá cung cạng tranh (Ps) của một đơn vị hàng hóa (OC) đo lường chi phí của dự án Một đôla là một đôla không cần biết ai được ai mất Lưu ý: nhận diện lợi ích và chi phí Giảm chi phí cơ hội / hoặc nguồn lực tiết kiệm do có dự án được xem như một khoản lợi ích do dự án tạo ra Giảm lợi ích của người tiêu dùng do có dự án được xem như một khoản chi phí do dự án gây ra Lưu ý: Khi không có ngoại thương, trong mỗi trường hợp cần xem xét các tác động sau đây: Phân tích tài chính CÔNG TY (doanh thu/chi phí) Các công ty khác (∆PS) Người tiêu dùng (∆CS) Chính phủ (∆thu, chi ngân sách) Phân tích kinh tế Ñaùnh giaù lôïi ích kinh teá ñaàu ra cuûa döï aùn trong thị trưôøng caïnh tranh Đánh giá lợi ích kinh tế của xuất lượng dự án Đo lường lợi ích kinh tế của một dự án tùy thuộc vào việc xuất lượng của dự án sẽ đáp ứng nhu cầu mới tăng thêm hay chỉ sẽ thay thế nguồn cung sẵn có trong nền kinh tế Nếu dự án chỉ góp phần làm tăng tổng cung của một hàng hóa sẵn có, thì lợi ích kinh tế sẽ được đo theo lợi ích tăng thêm (theo định đề 1) mà người tiêu dùng nhận được từ lượng hàng hóa tăng thêm này Lợi ích kinh tế chính là WTP của người tiêu dùng (Pd): Diện tích dưới đường cầu Xuaát löôïng cuûa döï aùn chæ ñaùp öùng nhu caàu môùi D Xuaát löôïng cuûa döï aùn chæ ñaùp öùng nhu caàu môùi Giaù  Pd = P0 Löôïng S Sp Q0 Q1 A B Lợi ích kinh tế = Giá sẵn lòng trả của người tiêu dùng cho lượng hàng hóa tăng thêm Coâng thöùc (*): Lôïi ích taøi chính = P0(Q1 – Q0) = P0Q SB = CS + PS + GR = 0 + 0 + P0Q => Lôïi ích kinh teá = P0Q  => Pe = Pm = P0 Xuaát löôïng cuûa döï aùn chæ ñaùp öùng nhu caàu môùi Nếu xuất lượng của dự án chỉ thay thế nguồn cung của các công ty khác, thì lợi ích kinh tế sẽ được đo bằng giá trị nguồn lực xã hội tiết kiệm được (theo định đề 2) nhờ các công ty đó cắt giảm xuất Lợi ích kinh tế chính là OC của phía sản xuất (Ps): Diện tích dưới đường cung Xuaát löôïng cuûa döï aùn chæ thay thế nguồn cung hiện tại Xuaát löôïng cuûa döï aùn thay theá xuaát löôïng hieän coù Qs Qd P0s P1s Giaù S D Sp D S B C 0 Löôïng S Lôïi ích kinh teá = nguoàn löïc tieát kieäm bôûi caùc nhaø saûn xuaát bò thay theá A   Coâng thöùc (*): Lôïi ích taøi chính = P1s(Qd – Qs) = P1sQ SB = CS + PS + GR = P0sP1sAB - P0sP1sCB + P1sQ => Lôïi ích kinh teá = => Pe > Pm = P1s Xuaát löôïng cuûa döï aùn thay theá xuaát löôïng hieän coù Ví dụ một nhà máy sản xuất giầy nhắm vào thị trường nội địa với đường cung, cầu thị trường S0 và D0 Giá và lượng cân bằng thị trường hiện tại là P0 và Q0 Không có biến dạng nên Ps = Pd = P0 Khi có dự án, đường cung nội địa sẽ là Sp và giá cân bằng sẽ là P1 và lượng cân bằng là Q1 Giá giảm sẽ làm thay đổi thặng dư tiêu dùng và thặng dư sản xuất Xuaát löôïng cuûa döï aùn vöøa ñaùp öùng nhu caàu môùi vöøa thay theá nguồn cung hieän coù Qs=180 Qd=280 Löôïng 0 Giaù S0 Sp B C D0 P1 = 15 Q0=200 A D Xuaát löôïng cuûa döï aùn moät phaàn ñaùp öùng nhu caàu môùi vaø moät phaàn thay theá cung hieän coù P0 = Ps = Pd = 20   D E Lợi ích của dự án được tính hai nguồn: Lượng cầu tăng thêm Q0Qd (ký hiệu ∆Qd): theo định đề 1, được đo bằng giá cầu cho mỗi đơn vị tăng thêm (tức diện tích dưới đường cầu) Lượng cung thay thế QsQ0 (ký hiệu ∆Qs): theo định đề 2, được đo bằng giá cung cho mỗi đơn vị thay thế (tức diện tích dưới đường cung) Xuaát löôïng cuûa döï aùn vöøa ñaùp öùng nhu caàu môùi vöøa thay theá nguồn cung hieän coù Coâng thöùc (*): Lôïi ích taøi chính = P1(Qd – Qs) = P1Q (doanh thu) SB = CS + PS + GR = P0ACP1 - P0ABP1 + P1Q => Lôïi ích kinh teá = QsQdCAB = => Pe > Pm = P1 Xuaát löôïng cuûa döï aùn vöøa ñaùp öùng nhu caàu môùi vöøa thay theá cung hieän coù Tính dieän tích QsBACQd nhö sau: Giaù trò chi phí kinh teá = QsBACQd = Pd*(Qd-Q0) + Ps*(Q0-Qs) = Pd*Qd + Ps*Qs Trong ñoù: - Pd laø giaù caàu trung bình = - Ps laø giaù cung trung bình = Löu yù: Trong tröôøng hôïp khoâng coù bieán daïng thì Pd0 = Ps0, Pd1 = Ps1 Xuaát löôïng cuûa döï aùn vöøa ñaùp öùng nhu caàu môùi vöøa thay theá cung hieän coù Ñaùnh giaù chi phí kinh teá ñaàu vaøo cuûa döï aùn trong thị trường caïnh tranh Đánh giá chi phí kinh tế của nhập lượng dự án Đo lường chi phí kinh tế của một dự án tùy thuộc vào việc nhập lượng dự án sử dụng sẽ làm tăng cung hay sẽ giảm cầu (thay thế người tiêu dùng sẵn có) trong nền kinh tế Phần cắt giảm trong tiêu dùng (lượng cầu thay thế, ∆Qd): theo định đề 1, được đo bằng giá cầu cho mỗi đơn vị thay thế (tức diện tích dưới đường cầu) Phần nguồn lực tăng thêm được sử dụng để sản xuất ra lượng đầu vào đáp ứng nhu cầu của dự án (lượng cung tăng thêm, ∆Qd): theo định đề 2, được đo bằng giá cung cho mỗi đơn vị tăng thêm (tức diện tích dưới đường cung) Đánh giá chi phí kinh tế của nhập lượng dự án Coâng thöùc (*): Chi phí taøi chính = Q0CDQ1 SB = CS + PS + GB = 0 + 0 - Q0CDQ1 => Chi phí kinh teá = Chi phí taøi chính Nhaäp löôïng cuûa döï aùn ñöôïc cung caáp töø saûn xuaát môùi Giaù P0 Sd Dp D0 D C Q1 Q0 Löôïng 0 Nhaäp löôïng cuûa döï aùn trong thò tröôøng caïnh tranh neáu nhaäp löôïng maø döï aùn söû duïng ñöôïc cung caáp töø saûn xuaát môùi Nếu cầu nhập lượng của dự án được đáp ứng bằng cách thay thế những người tiêu dùng hiện tại thì chi phí kinh tế sẽ là giá trị mà lẽ ra những người tiêu dùng này sẵn lòng trả để có các nhập lượng này nếu không có dự án Chi phí kinh tế trong trường hợp này được tính theo giá cầu, Pd (định đề 1) Nhaäp löôïng cuûa döï aùn thay theá nhaäp löôïng cuûa nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc Q1d Q0 P1 P0 Giaù Sd D0 Dp B A 0 Löôïng C D Nhaäp löôïng döï aùn trong thò tröôøng caïnh tranh neáu nhaäp löôïng cuûa döï aùn söû duïng thay theá nhöõng ngöôøi tieâu duøng hieän höõu   Coâng thöùc (*): Chi phí taøi chính = Q1dABQ0 SB = CS + PS + GR = -P0CAP1 + P0CB P1 - Q1dABQ0 => Chi phí kinh teá Chi phí kinh teá Lôïi ích kinh teá = Qd1CDABQs1 => Pe > Pm = P1s Xuất lượng của dự án khi có thuế đánh trên doanh số Các loại trợ cấp sản xuất trên xuất lượng của dự án Ví dụ, chính phủ trợ cấp S% chi phí sản xuất trái cây, nên các nông dân có thể cung cấp cùng lượng trái cây với “giá” thấp hơn Đường cung sẽ dịch chuyển sang phải, từ S sang Ssub, tăng lượng cung từ Q0 lên Qsub Giá thị trường là giá mà người sản xuất sẵn lòng cung cấp sau khi đã nhận trợ cấp, P1m, cũng chính là giá cầu mà người tiêu dùng sẵn lòng trả P1d, giá cung P1s là chi phí thực sự để sản xuất lượng Qsub   Xuất lượng của dự án khi có trợ cấp sản xuất Khi có dự án, đường cung dịch chuyển từ đường cung thị trường Ssub sang Ssub+p Giảm giá cân bằng thị trường Tăng cầu Giảm cung của những người sản xuất hiện hành Giaù Pd0 = Pm0 Ps1 = Pm1/(1-S) Q0 Qs1 S D Ssub D S Qd1 Pd1 = Pm1 D C E B A Trôï caáp Löôïng Ssub+p Ñaùnh giaù xuaát löôïng döï aùn khi coù trôï caáp saûn xuaát Ps0 = Pm0/(1-S)   Dieän tích Qs1ABCDQd1 tính nhö sau: Giaù trò lôïi ích kinh teá = Qs1ABCDQd1 = Ps*(Q0-Qs1) + Pd* (Qd1-Q0) = Ps*Qs + Pd*Qd Trong ñoù: - Pd laø giaù caàu trung bình = - Ps laø giaù cung trung bình = Löu yù: Trong tröôøng hôïp Pd = Pm Lôïi ích kinh teá = Qs1ABCDQd1 => Pe Lôïi ích kinh teá = Qs0ABQs1 Kiểm soát giá đầu ra của dự án Ñaùnh giaù chi phí kinh teá ñaàu vaøo cuûa döï aùn trong thò tröôøng bieán daïng Nhập lượng của dự án khi có các loại thuế doanh thu Giả sử nhập lượng sắt thép được sử dụng trong dự án cầu Cần Thơ chịu một loại thuế doanh số tst làm cho đường cầu (trên quan điểm nhà sản xuất) dịch chuyển vào trong từ D0 vào D0st Khi có dự án, có 2 khả năng xảy ra: Lượng cầu tăng thêm lượng cầu giảm do thuế Giaù Pm0 = Ps0 Pm1 = Ps1 P* Qs1 Q0 S D0st A B D C Dpst D0 Pd1 = Pm1(1+t) Qd1 Q* E G F Ñaùnh giaù chi phí khi coù thueá doanh thu treân nhaäp löôïng cuûa döï aùn A’ H Pd0 = Pm0(1+t)   Coâng thöùc (*): Chi phí taøi chính = Qd1AA’Qs1 SB = CS + PS + GR = => Chi phí kinh teá = Qd1ABCDQs1 Nhập lượng của dự án khi có các loại thuế doanh thu Dieän tích Qd1ABCDQs1 nhö sau: Giaù trò lôïi ích kinh teá = Qd1ABCDQs1 = Pd*(Q0-Qd1) + Ps*(Qs1-Q0) = Pd*Qd + Ps*Qs Trong ñoù: - Pd laø giaù caàu trung bình = - Ps laø giaù cung trung bình = Löu yù: Trong tröôøng hôïp Ps = Pm Chi phí kinh teá = Qd1ABCDQs1 Nhập lượng của dự án khi có trợ cấp sản xuất Giaù Pd0 = Pm0 Ps0 = Pm0/(1-s) Qs1 Q0 S D0 Ssub S S Dp A D C B Qd1 Pd1 = Pm1 Ps0 = Pm0/(1-s) E F G Trôï caáp saûn xuaát loaïi nhaäp löôïng döï aùn söû duïng   Tính dieän tích Qd1ABCDQs1 nhö sau: Giaù trò lôïi ích kinh teá = Qd1ABCDQs1 = Pd*(Q0-Qd1) + Ps*(Qs1-Q0) = Pd*Qd + Ps*Qs Trong ñoù: - Pd laø giaù caàu trung bình = - Ps laø giaù cung trung bình = Löu yù: Trong tröôøng hôïp Pd = Pm Chi phí kinh teá = Qd0 Qs Pf Ps Giá S D0 Dp B A 0 Q Qd1 Nhập lượng bị kiểm soát giá C D Tóm tắt: Giá trị kinh tế (biến dạng do thuế và trợ cấp, dự án nhỏ) Tóm tắt: Giá trị kinh tế (biến dạng do thuế và trợ cấp, dự án lớn) Tóm tắt: Giá trị kinh tế (biến dạng do kiểm soát giá) Tóm tắt: Giá trị kinh tế (biến dạng do kiểm soát giá) Nhập lượng kho có độc quyền Nếu dự án tương đối nhỏ và sử dụng tương đối ít các nhập lượng phi ngoại thương, thì chúng ta có thể giả định rằng nhu cầu nhập lượng cho dự án sẽ được đáp ứng bằng lượng cung tăng thêm mà không làm thay đổi giá thị trường. Khi đó, giá ẩn của nhập lượng sẽ là giá cung loại trừ thuế nhưng tính trợ cấp. TÓM TẮT Nếu dự án tương đối nhỏ và cung cấp tương đối ít các hàng hóa phi ngoại thương cho thị trường, thì chúng ta có thể giả định rằng hàng hóa của dự án chỉ phục vụ nhu cầu tăng thêm mà không làm thay đổi giá thị trường. Khi đó, giá ẩn của xuất lượng sẽ là giá cầu bao gồm thuế nhưng loại trừ trợ cấp. TÓM TẮT TÓM TẮT BÀI TẬP