Bài giảng Kinh tế tài nguyên - Chương VIII: Đánh giá giá trị tài nguyên thiên nhiên - Trần Thị Thu Trang

9/9/2010 1 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 1 CHƢƠNG 8 ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 2 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.1. Vì sao phải đánh giá giá trị TNTN - Khi đưa ra một quyết định kinh tế đòi hỏi phải tính toán đến giá cả, lợi ích – chi phí và vấn đề môi trường. - TNTN, lợi ích của môi trường, hàng hoá công cộng hầu như không có thị trường nên không có giá cả để đánh giá giá trị => đòi hỏi phải có phương pháp khác. * Những câu hỏi và vấn đề đặt ra cho việc quản lý, khai thác và sử dụng TN hiệu quả bền vững là: - Làm thế nào để khai thác, sử dụng nguồn TN hiệu quả và bền vững trong ngắn hạn và trong dài hạn Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 3 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN - Sự cạn kiệt của NRR và RR đang diễn ra như thế nào và làm thế nào để khai thác bền vững các nguồn RR? - Sự sai lệch trong nhận thức về khai thác và sử dụng các nguồn TN. - Hầu như không có giá thị trường đối với giá kinh tế của TN - Hàng hoá công cộng luôn dẫn đến các chi phí ngoại ứng do các đặc điểm của chúng là không có cạnh tranh và không thể loại trừ - TNTN mang rất nhiều đặc điểm của hàng hoá công cộng, đây là thách thức cho việc quản lý và đánh giá. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 4 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.1.1. Giá trị kinh tế của TN và đặc điểm của hàng hoá công cộng a. Giá trị kinh tế của TN bao gồm: Giá kinh tế của TN Giá trị sử dụng Giá trị không sử dụng GT trực tiếp sử dụng GT gián tiếp sử dụng GT chọn lựa GT để lại cho thế hệ mai sau GT tồn tại Bên trong Hình 8.1. Giá trị kinh tế của tài nguyên 9/9/2010 2 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 5 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN • Giá trị có thể sử dụng trực tiếp: là giá trị của tài sản, TN có thể dùng hoặc tiêu thụ trực tiếp. • Giá trị sử dụng gián tiếp: lợi ích mang lại một cách gián tiếp cho người sử dụng (lợi ích từ việc trồng rừng). • Giá trị chọn lựa: bao gồm giá trị trực tiếp sử dụng và giá trị gián tiếp trong tương lai (sử dụng ở giai đoạn hiện tại hoặc dành lại sử dụng cho tương lai) • Giá trị để lại: các giá trị sử dụng gián tiếp và trực tiếp của TN để lại cho thế hệ mai sau sử dụng • Giá trị của sự tồn tại: Giá trị của sự bảo tồn, gìn giữ TNTN. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 6 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN b. Đặc điểm của hàng hoá công cộng Tiêu thức Không, khó có thể loại trừ Có thể loại trừ Không cạnh tranh trong sử dụng Hàng hoá công cộng Công viên, khu tham quan Có cạnh tranh trong sử dụng Tài nguyên vô chủ Sở hữu tư nhân Bảng 8.1. Đặc điểm của hàng hoá công cộng Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 7 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.1.2. Đánh giá giá trị tài nguyên  Đánh giá giá trị, chi phí của tài nguyên là tiến trình áp dụng các phương pháp đo giá trị của chi phí, lợi ích cho các nguồn TNTN.  Chỉ có giá trị trực tiếp và một số mục của giá trị gián tiếp được tiền tệ hoá và có thể đánh giá được bằng tiền trên thị trường giá cá trực tiếp. Các thành phần khác không đo đếm được bằng tiền, bằng giá cả thị trường thì phải dùng phương pháp đặc thù của KTTN&MT Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 8 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN A B C P* 0 Q* A+B là phần bằng lòng trả (WTP) Cho lượng hàng hoá Q* Đường cầu với giá trị sử dụng của hàng hoá Hình 8.2. Bằng lòng trả (WTP) WTP = A+ B 9/9/2010 3 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 9 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN Bảng 8.2. So sánh giữa bằng lòng trả và bằng lòng chấp nhận Bằng lòng trả (WTP) Bằng lòng chấp nhận (WTA) Không có quyền sở hữu về TN Có quyền sở hữu về TN Đạt được sự cải thiện chất lượng TN Bỏ qua sự cải thiện về TN Không có sự cải thiện nếu không bằng lòng trả Có sự hiện hữu của sự cải thiện Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 10 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2. Các phƣơng pháp đánh giá tài nguyên 8.2.1. Phương pháp chi phí lợi ích (BCA)  Thường được sử dụng trong đánh giá, xây dựng một dự án.  Nghiên cứu dưới các góc độ: kinh tế xã hội, tài chính, môi trường.  Phân tích chi phí lợi ích dưới góc độ tài chính: tính toán, nhìn nhận vấn đề tài chính dưới góc độ của công ty, hãng. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 11 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN  Phân tích chi phí lợi ích kinh tế dưới góc độ xã hội: tính toán, nhìn nhận các vấn đề kinh tế dưới góc độ một xã hội, một nền kinh tế, nguồn số liệu chủ yếu dựa vào phân tích tài chính, sau đó điều chỉnh theo giá bóng hoặc chi phí cơ hội  Phân tích chi phí lợi ích kinh tế - mở rộng: chủ yếu dựa vào số liệu của phân tích kinh tế sau đó điều chỉnh các chi phí ngoại ứng. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 12 Phân tích kinh tế Phân tích tài chính Lợi ích chi phí: PTKT quan tâm tới lợi ích cho toàn bộ XH, hoặc cho toàn bộ nền KT, không quan tâm đến ai đã tạo ra và ai sẽ hưởng thụ lợi ích từ dự án Lợi ích chi phí: phân tích lợi ích và chi phí liên quan đến cá nhân hoặc đơn vị trực tiếp tham gia xây dựng chương trình, chính sách. Giá: Giá bóng, giá kinh tế, chiết khấu xã hội Giá: Giá thị trường bao gồm cả thuế, lãi suất, trợ giá Thuế, trợ giá: Xem như luân chuyển trong XH, không tính vào giá cũng như chi phí Thuế, trợ giá: thuế được coi là chi phí, trợ giá là khoản doanh thu Lãi suất và khấu hao: Coi như khoản chuyển đổi trong xã hội không tính vào chi phí Lãi suất và khấu hao: tính như các khoản chi phí của hãng Bảng 8.3. So sánh giữa phân tích kinh tế và phân tích tài chính 9/9/2010 4 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 13 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.2. Phương pháp giá trị thị trường a. Giá bóng Giá bóng là giá đã điều chỉnh lại những khiếm khuyết của thị trường => phản ánh chính xác hơn chi phí cơ hội của nguồn TN và các mục đích trong phân phối của XH. * Điểm cần lưu ý khi điều chỉnh giá bóng: + Khả năng hiểu biết và sử dụng giá bóng của các nhà phân tích không cao. + Sự hiểu biết và tính giá bóng của các nhà phân tích cũng như các nhà chính sách không cao. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 14 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN + Giá thị trường thường dễ dàng thể hiện và quan sát hơn giá bóng + Giá thị trường phản ánh hầu hết quyết định của người mua và người bán trên thị trường nhưng chưa thể hiện các vấn đề KT - XH. Ví dụ: thuế và lãi suất nằm trong giá thị trường nhưng giá bóng thì lại không có vì nó coi như khoản luân chuyển trong XH. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 15 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN Bốn bước cơ bản điều chỉnh giá thị trường thành giá bóng: - Điều chỉnh đối với các khoản chuyển đổi trực tiếp - Điều chỉnh các khoản làm sai lệch giá thị trường cho các khoản có thể thương mại hoá - Điều chỉnh các khoản làm sai lệch giá thị trường cho các khoản không thể thương mại hoá - Điều chỉnh tỉ giá hối đoái Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 16 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.3. Phương pháp sử dụng hàng hoá liên quan, thay thế Có 3 phương pháp: - Phương pháp hàng trao đổi, - Phương pháp thay thế trực tiếp - Phương pháp thay thế gián tiếp a. Các bước sử dụng phương pháp hàng trao đổi (5 bước) - Bước 1: Xác định xem loại hàng nào thường được trao đổi 9/9/2010 5 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 17 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN - Bước 2: Xác định xem loại hàng hoá liên quan trao đổi với hàng hoá dịch vụ không có thị trường được trao đổi trên thị trường - Bước 3: Nếu có, xác định giá bán của loại hàng hoá này trên thị trường - Bước 4: Ước tính giá trị của hàng hoá dịch vụ không có thị trường dựa vào hàng hoá liên quan thay thế - Bước 5: Tìm ra các hạn chế trong phương pháp và thị trường hàng hoá nhằm hoàn thiện lại số liệu quan sát cho đúng Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 18 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN b. Các bước cơ bản phương pháp thay thế trực tiếp - Bước 1: Nghiên cứu, tìm hiểu hàng thay thế trực tiếp cho hàng hoá dịch vụ không có thị trường - Bước 2: Nếu hàng hoá thay thế có giá của thị trường vậy thì sử dụng giá của hàng hoá này để tính cho hàng hoá dịch vụ không có thị trường - Bước 3: Nếu hàng hoá dịch vụ thay thế không có trên thị trường => sử dụng phương pháp gián tiếp hàng thay thế Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 19 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN c. Các bước cơ bản phương pháp thay thế gián tiếp - Bước 1: Nghiên cứu, tìm hiểu hàng thay thế trực tiếp cho hàng hoá dịch vụ không có thị trường - Bước 2: Nếu hàng hoá thay thế có giá của thị trường vậy thì sử dụng giá của hàng hoá này để tính cho hàng hoá dịch vụ không có thị trường - Bước 3: Nếu hàng hoá dịch vụ thay thế không có trên thị trường => sử dụng phương pháp gián tiếp hàng thay thế - Bước 4: Nghiên cứu MQH giữa các yếu tố đầu vào và lượng hàng hoá được sản xuất ra (phương pháp hàm sản xuất) Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 20 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.4. Phương pháp chi phí đi lại (TCM) a. Cơ sở vi mô của phương pháp Phương pháp này dựa trên cơ sở tối đa hoá thoả dụng của người tiêu dùng hàng hoá dịch vụ là chất lượng và cảnh quan tài nguyên du lịch trong điều kiện người đi tham quan bị ràng buộc bởi thời gian và thu nhập Tối đa: U(P, N, q) Trong đó: P: giá du lịch, tham quan N: số lượng người tham quan q: Chất lượng tài nguyên 9/9/2010 6 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 21 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN b. Các bước cơ bản tiến hành phương pháp TCM  Bước 1: Chọn khu vực nghiên cứu  Bước 2: Chia khu vực điều tra ra các vùng phù hợp  Bước 4: Điều tra lượng tỉ lệ khách du lịch cho mỗi vùng  Bước 5: Tính chi phí du lịch cho mỗi vùng Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 22 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN  Bước 6: Sử dụng hồi quy tuyến tính tìm đường cầu cho khu vực nghiên cứu  (Hàm cầu du lịch là hàm số của tổng chi phí du lịch, thu nhập của khách và chất lượng tài nguyên của khu tham quan, giải trí)  Bước 7: Ước tính thặng dư của người tiêu dùng  Bước 8: Ước tính lợi ích của việc cải thiện chất lượng tài nguyên môi trường khu vực tham quan giải trí Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 23 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN c. Các lĩnh vực áp dụng phương pháp chi phí tham quan du lịch (TCM)  Khu nghỉ ngơi, giải trí có sinh cảnh, có sự đa dạng sinh học, có nguồn tài nguyên dồi dào  Khu bảo tồn thiên nhiên, công viên quốc gia, rừng và đất ngập sử dụng cho tham quan du lịch. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 24 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN d. Những vấn đề khó khăn thường gặp khi sử dụng phương pháp TCM  Tham quan du lịch có nhiều mục đích nên khó phân bổ chi phí của một chuyến đi cho các khu vực tham quan  Khó điều tra thu nhập của người đi du lịch nên khó tính toán được chi phí cơ hội thời gian đi du lịch  Các vấn đề thống kê, mẫu, kinh tế lượng trong sử dụng mô hình ước tính cầu cho khu vực nghiên cứu. 9/9/2010 7 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 25 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.5.Phương pháp tạo dựng thị trường (CVM) 8.2.5.1. Giới thiệu chung về phương pháp CVM Đặc điểm của phương pháp CVM: Quan tâm tới điều kiện giả định hoặc giả sử  Thường giải quyết với hàng hoá công cộng  CVM có thể áp dụng cho cả giá trị sử dụng hoặc giá trị không sử dụng Giá trị bằng lòng trả của những người được phỏng vấn thể hiện trong phương pháp CVM phụ thuộc vào yếu tố mô tả hàng hoá, cách thức nó được cung cấp, phương thức trả và các yếu tố khác. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 26 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.5.2. Trình tự thực hiện phương pháp CVM  Bước 1: Chọn kỹ thuật phỏng vấn (thư, điện thoại, phỏng vấn trực tiếp)  Bước 2: Thiết kế câu hỏi phỏng vấn  Bước 3: Chọn tiến trình cách thể hiện câu hỏi  Bước 4: Phân tích số liệu  Bước 5: Kiểm tra, đánh giá độ chính xác của kết quả  Bước 6: Dựa vào kết quả tìm được để suy luận, đề nghị Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 27 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.5.3. Các kỹ thuật thể hiện câu hỏi a. Phương pháp hỏi mở và giới hạn lượng bằng lòng trả b. Phương pháp giới hạn lượng bằng lòng trả từng bước c. Phương pháp sắp xếp ngẫu nhiên d. Phương pháp chọn ngẫu nhiên e. Phương pháp thể hiện lượng WTP so sánh với giá thuế d. Phương pháp thể hiện lượng WTP với một miền giá xác định cho hàng hoá Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 28 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.5.4. Phạm vi áp dụng và các khó khăn khi áp dụng phương pháp CVM * Phạm vi  Những thay đổi của tài nguyên không có ảnh hưởng trực tiếp đến đầu ra của thị trường  Đây không phải là phương pháp quan sát trực tiếp sở thích của khách hàng 9/9/2010 8 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 29 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN  Mẫu phiếu điều tra phải đại diện cho tổng thể và tổng thể phải được hiểu biết tốt về hàng hoá  Phương pháp này rất tốn kém và đòi hỏi một lượng mẫu lớn cho nên muốn làm được phương pháp này tốt đòi hỏi phải có thời gian, quỹ và tiến hành một cách cẩn thận. * Khó khăn khi áp dụng phương pháp CVM  Phương pháp này phụ thuộc nhiều vào cách thể hiện câu hỏi, mô tả hoặc các yếu tố số lượng hàng hoá, đối tượng điều tra. Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 30 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN  Thiết kế sai lệch  Sai lệch thông tin  Sai lệch do điểm khởi đầu khi đặt vấn đề bằng lòng trả, do kỹ thuật thể hiện sự bằng lòng trả  Sai lệch do gợi ý cách bằng lòng trả  Sai lệch do phỏng vấn và người trả lời  Sai lệch do giả thuyết  Sai lệch do chiến lược của người được phỏng vấn Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 31 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.6. Các phương pháp đánh giá dựa trên chi phí - Phương pháp chi phí cơ hội - Phương pháp chi phí phục hồi - Phương pháp chi phí thay thế - Phương pháp chi phí chuyển vị trí * Các vấn đề thường gặp khi sử dụng các phương pháp dựa trên chi phí - Lợi ích của việc duy trì, tái tạo, điều kiện tự nhiên, tài nguyên bao giờ cũng hơn so với chi phí Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 32 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN - Điều kiện cần thiết để sử dụng phương pháp này là chúng ta phải giả định rằng điều kiện cần đầu tư cho phục hồi, duy trì, bảo vệ tài nguyên sẽ cung cấp một lợi ích tương đương với lợi ích lúc đầu. - Trong điều kiện sử dụng chi phí thay thế cho lợi ích mang lại từ việc duy trì điều kiện tự nhiên, chúng ta phải giả định rằng lao động, vốn, đất đai hoàn toàn co dãn. => Phƣơng pháp này chỉ nên sử dụng khi không còn phƣơng pháp đánh giá khác tốt hơn. 9/9/2010 9 Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 33 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN 8.2.7. Phương pháp chuyển đổi lợi ích a. Các bước tiến hành Bước 1: Chọn cơ sở lý thuyết - Thay đổi điều kiện TN phải tương tự giữa hai khu vực - Dân số giữa hai khu vực phải tương tự - Sự khác nhau về văn hoá phải được tính đến - Kết quả nghiên cứu của khu vực đã được nghiên cứu phải có phương pháp khoa học và giá trị kinh tế Bước 2: Điều chỉnh giá trị Bước 3: Tính giá trị mỗi đơn vị thời gian Bước 4: Tính chiết khấu cho tổng giá trị Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009 34 CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN b. Những hạn chế của phương pháp - Giá trị sử dụng, giá trị không sử dụng của TN dao động lớn giữa các khu vực khác nhau, các quốc gia khác nhau - Các NCKH có giá trị thường được tiến hành ở các nước phát triển, trong khi đó, các nghiên cứu thiếu số liệu thường diễn ra tại các nước đang phát triển. Do vậy, việc lấy số liệu từ các nước phát triển để thay thế cho phần số liệu không đo đếm được của các nước không phát triển sẽ bị sai lệch => phải điều chỉnh.