Vữa xơ động mạch

VÖÕA XÔ ÑOÄNG MAÏCH ( Atherosclerosis) PGS TS Voõ Quaûng Danh töø vöõa xô ñoäng maïch ( VXÑM) baét nguoàn töø chöõ Hy laïp (Greek) aùm chæ xô cöùng (sclerosis “hardening” ) vaø taäp trung môõ (athere “gruel”) ôû lôùp aùo trong cuûa ñoäng maïch. Theá kyû 19 ñaõ coù 2 taùc giaû ñöa ra giaû thuyeát: Giaû thuyeát taïo maûng (incrustation hypothesis) cuûa Rotansky, Duguid (1852) Giaû thuyeát Lipid (Lipid hypothesis) cuûa Virchow (1856) Artchnikow laøm thöïc nghieäm cho thoû aên cheá ñoä giaøu cholesterol vaø môõ baõo hoøa ñaõ gaây toån thöông cho ñoäng maïch, laéng ñoïng nhieàu môõ vaø ñaõ xaùc ñònh cholesterol laø thuû phaïm. Theá kyû 20, Ross (1986) laø ngöôøi keát hôïp hai giaû thuyeát treân vaø ñöa ra giaû thuyeát ñaùp öùng vôùi toån thöông ( Response – to – injury) Nhöõng hieåu bieát veà sinh hoïc maïch maùu, ñaëc bieät laø vai troø cuûa lôùp teá baøo noäi maïc (TBNM) bò toån thöông ñaõ daãn ñeán caáu taïo maûng VXÑM. 1. Sinh beänh hoïc cuûa VXÑM (Pathogenesis of atherosclerosis) Caáu truùc bình thöôøng moät ñoäng maïch Goàm 3 lôùp: Lôùp trong: lôùp TBNM (intima) Lôùp giöõa: lôùp teá baøo cô nhaün ( media) Lôùp ngoaøi: Lôùp voû teá baøo (Adventitia) Chöùc naêng lôùp TBNM: Duy trì tröông löïc vaø caáu truùc maïch maùu Ñieàu hoøa taêng tröôûng teá baøo maïch maùu Ñieàu hoøa hoaït tính taïo huyeát khoái vaø tieâu sôïi huyeát. Trung gian cô cheá vieâm vaø mieãn dòch Ñieàu hoøa söï keát dính tieåu caàu vaø baïch caàu Hoaït tính chuyeån hoùa veà oxid hoùa Lipid Ñieàu hoøa tính thaám cuûa thaønh maïch Chöùc naêng lôùp TBNM TÖÔNG TAÙC PHÖÙC TAÏP GIÖÕA CAÙC TEÁ BAØO TRONG SÖÏ HÌNH THAØNH XÔ VÖÕA TB NM ( Endothelial cell) TB Ñôn nhaân ( monocyte) TB Lympho ( Lymphocyte) TB cô nhaün (smooth muscle cell) Ñaïi thöïc baøo (Macrophage) Tieåu caàu (Platelet) PFG: fibroblast growth factor EDRF: endothelia derived relaxing factor ECGF: endothelia cell growth factor CSF1: colony stimulating factor1 TGF: Transforming growth factor IL: interleukin 1 PDGF: platelet derived growth factor CAÙC GIAI ÑOAÏN KHAÙC NHAU CUÛA SÖÏ PHAÙT TRIEÅN MAÛNG XÔ VÖÕA Maûng VXÑM : OÅ ñònh: loõi nhoû - voû daøy Khoâng oån ñònh loõi lôùn - voû moûng, bò vieâm VIEÂM VAÙCH CUÛA THAØNH MAÏCH MAÙUMacrophage ñöôïc hoaït hoaù saûn sinh cytokine gaây vieâm Caùc yeáu toá gaây vôõ maûng VXÑM MOÄT SOÁ ÑAËC ÑIEÅM GIAÛI PHAÃU BEÄNH VXÑM Hình thaùi toå chöùc hoïc vaø ñaïi theå: a, Maûng vöõa xô coù hình khoâng ñeàu cöùng vaø loài vaøo trong loøng ñoäng maïch Trung taâm laø loõi vôùi lipid, caùc maûnh vuïn cuûa caùc teá baøo hoaïi töû ñöôïc bao phuû bôûi moät voû baèng moät lôùp teá baøo noùn sôïi. b, Nhöõng bieán chuùng cuûa maûng xô vöõa Loeùt : thöôøng ôû trung taâm loõi hoaïi töû cuûa maûng xô vöõa, seõ gaây neân huyeát khoái do boäc loä moâ döôùi noäi maïc, laøm cho tieåu caàu dính vaøo ngaøy caøng nhieàu. Ñaây laø giai ñoaïn môû ñaàu söï taïo thaønh huyeát khoái. Voâi hoùa phaàn hoaïi töû cho thaønh ñoäng maïch bò cöùng theâm, choã voâi hoùa deã bong ra. Xuaát huyeát thaønh maïch: Do vôõ caùc taân maïchcuûa maûng xô vöõa, coù theå ñoäi cao maûng xô vöõa leân laøm heïp theâm loøng ñoäng maïch. Huyeát khoái thaønh maïch: oû bôø rìa hoaëc ngay treân maûng xô vöõa Thuyeân taéc: Huyeát khoái hoaëc moät maûng cuûa maûng xô vöõa coù tieåu caàu voùn laïi chung quanh ( huyeát khoái traéng) seõ thuyeân chuyeån theo doøng maùu tôùi bít taéc choã ñoäng maïch heïp hôn. Giaõn ñoäng maïch sau choã heïp Phình maïch: maûng xô vöõa tieán trieån laøm moûng daàn trung maïc, thaønh ñoäng maïch daõn ra taïo “ phình maïch” coù theå thaønh moät tuùi phình. Vò trí thöôøng gaëp cuûa maûng vöõa xô: Laø nhöõng ñoäng maïch lôùn vaø vöøa Nôi thaønh ñoäng maïch chòu quy luaät cuûa doøng maùu xoaùy: khuùc quanh cuûa ñoäng maïch, ngaõ 3 ñoäng maïch, ñoaïn khôûi ñaàu cuûa nhaùnh ngang hoaëc cuûa baøng heä Quai ñoäng maïch chuû, ÑM chuû buïng, ngaõ 3 ÑM chuû – chaäu Ñm vaønh ÑM naõo: thöôøng ôû choã chia ñoâi ñoäng maïch caûnh chung ÑM thaän ÑM chi döôùi Voâi hoùa caùc maûng vöõa xô: Trong heä thoáng ñoäng maïch, heä ñoäng maïch vaønh laø nôi maûng vöõa xô gaây haäu quaû nghieâm troïng. Hieän nay, khaû naêng phaùt hieän vaø ñònh löôïng voâi hoùa ñoäng maïch vaønh baèng nhöõng phöông phaùp, hình aûnh. Ví duï: baèng MS CT (Multislice citi scanner) VXÑM thöôøng gaây toån thöông ôû caùc ñoäng maïch: ÑM vaønh: Suy ñoäng maïch vaønh maïn tính (beänh thieáu maùu cô tim cuïc boä – côn ñau TN oån ñònh) vaø hoäi chöùng ñoäng maïch vaønh caáp – NMCT ST cheânh leân, NMCT khoâng ST cheânh leân ÑM naõo: Côn thieáu maùu naõo thoaùng qua ( TIA), ñoät quî ( Stroke), suy giaûm trí nhôù. ÑM chuû : phình (ÑMC ngöïc, buïng), phình boùc taùch. ÑM thaän vaø caùc ñoäng maïch ngoaïi bieân khaùc.