Vận dụng phương pháp dạy học vi mô trong quá trình rèn luyện nghiệp vụ nhằm hình thành và phát triển năng lực sư phạm cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học

Nguyễn Thị Trúc Minh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 133(03)/1: 133 - 138 133 VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VI MÔ TRONG QUÁ TRÌNH RÈN LUYỆN NGHIỆP VỤ NHẰM HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SƯ PHẠM CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Nguyễn Thị Trúc Minh*, Trần Thụy Hoàng Yến Trường Đại học Đồng Tháp TÓM TẮT Dạy học vi mô được xem là một phương pháp dạy học lấy hoạt động của người học làm trung tâm. Phương pháp dạy học vi mô rất thích hợp trong việc đào tạo ban đầu cho sinh viên sư phạm nắm chắc từng kỹ năng riêng biệt, hình thành các năng lực bộ phận của nghề dạy học. Trong nghiên cứu này, chúng tôi vận dụng phương pháp dạy học vi mô trong quá trình rèn luyện nghiệp vụ để hình thành và phát triển năng lực sư phạm cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học nhằm đào tạo ra một đội ngũ giáo viên Tiểu học có năng lực đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Từ khóa. Dạy học vi mô, rèn luyện nghiệp vụ, năng lực sư phạm. ĐẶT VẤN ĐỀ* Tiểu học là bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Chất lượng giáo dục Tiểu học phụ thuộc nhiều vào chất lượng đội ngũ giáo viên, vì giáo viên chính là người trực tiếp điều khiển và tổ chức các quá trình học tập. Năng lực sư phạm (NLSP) của giáo viên là một trong những yếu tố quan trọng quyết định đến chất lượng, hiệu quả của giờ học cũng như đem lại sự thành công trong quá trình dạy học của chính giáo viên đó. Do đó, việc đào tạo ra một đội ngũ giáo viên Tiểu học có năng lực là một nhiệm vụ rất quan trọng đối với các trường sư phạm. Để thực hiện nhiệm vụ này tốt hơn, chúng tôi đã vận dụng phương pháp dạy học vi mô (PPDHVM) trong quá trình rèn luyện nghiệp vụ để hình thành và phát triển năng lực sư phạm cho sinh viên (SV) ngành Giáo dục Tiểu học. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Phương pháp dạy học vi mô Vào đầu những năm 1960, PPDHVM được Dwight W. Allen, Ryan và các đồng nghiệp tại Đại học Stanford (Hoa Kỳ) khởi xướng nhằm đào tạo một số giáo viên trong dịp hè, chuẩn bị cho họ đảm nhiệm một cách hiệu quả hơn ở một lớp học thật sự vào dịp khai giảng năm học sau. Allen và Ryan cho rằng * Tel: 0907 653929 cách tiếp cận tổng quát (từ một tiết học, một lớp học hay một đối tượng phức tạp) có thể thay thế bằng việc tiếp cận dạy học những nội dung giảng ngắn (5 – 10 phút) cho một nhóm đối tượng (6 – 12 học viên) sẽ kích thích năng khiếu (tài khéo léo sư phạm của giáo viên), việc tập giảng của SV sẽ được ghi hình lại và sau đó được đem ra phân tích nhằm tìm ra các năng khiếu mà người thầy cần làm chủ trong mỗi tiết dạy [6]. Theo các nhà khoa học ở Đại học Stanford [6] thì: “PPDHVM là phương pháp dạy học mà trong đó tính phức tạp của việc giảng dạy tại những phòng học bình thường được đơn giản hóa hay nó được ví như một hệ thống những hoạt động thực hành theo những kĩ năng giảng dạy có tính xác định được giám sát, đánh giá có sự quản lí”. Theo “Tập huấn dạy và học tích cực và sử dụng thiết bị dạy học” - Dự án Việt – Bỉ (2006) [5]: Dạy học vi mô thực chất là dạy học, trong đó sự phức tạp của lớp học bình thường đã được làm đơn giản hóa đi để tập trung huấn luyện giáo sinh hoàn thành những bài tập đặc biệt về kĩ năng, đồng thời cho phép tăng cường giám sát thực hành và sự đóng góp những ý kiến phản hồi được kịp thời. PPDHVM được tiến hành theo một qui trình gồm 6 bước [7] như sau: Nguyễn Thị Trúc Minh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 133(03)/1: 133 - 138 134 Soạn giáo án (Plan): SV lựa chọn nội dung và các kỹ năng cần rèn luyện, sau đó soạn một kế hoạch dạy học theo một trình tự hợp lí mà có thể thể hiện được tối đa các thành phần của một năng lực nào đó. Giảng dạy (Teach): SV tiến hành dạy một bài học nhỏ theo kế hoạch đã chuẩn bị trước. Giờ học diễn ra có sự tham dự của giảng viên (GV) hướng dẫn và các SV khác, các SV này đóng vai trò vừa là người dự và vừa là người học. Quá trình này được ghi hình lại. Đánh giá – Phản hồi (Feedback): GV hướng dẫn cho tất cả SV xem lại giờ dạy trên băng ghi hình (với số lần cần thiết), sau đó tiến hành phân tích, thảo luận, đánh giá ưu điểm và hạn chế của SV. Soạn lại giáo án (Replan): Dựa trên những nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm ở bước 3, người dạy tiến hành soạn lại giáo án. Giảng dạy lại (Reteach): SVdạy lại bài học cũ với giáo án mới. Lần dạy này cũng được ghi hình. Đánh giá lại (Refeedback): SV dạy được GV hướng dẫn và các SV dự giờ đánh giá lại nhằm rút ra kết luận và cách ứng xử phù hợp, dạy học có hiệu quả hơn. Qui trình dạy học theo PPDHVM có thể mô tả theo sơ đồ sau: Sơ đồ. Qui trình dạy học theo PPDHVM Vai trò của PPDHVM trong việc hình thành và phát triển NLSP cho SV Tiểu học Qua phân tích qui trình của PPDHVM kết hợp với phân tích mục tiêu của nhiệm vụ rèn luyện nghiệp vụ cho SV ngành Giáo dục Tiểu học, chúng tôi nhận thấy vận dụng PPDHVM trong quá trình rèn luyện nghiệp vụ cho SV Tiểu học là thích hợp và có tính thực tiễn cao. Điều này không chỉ góp phần đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mà còn hình thành và phát triển vững chắc NLSP cho SV vì những lý do sau: - Việc ghi hình và xem lại quá trình dạy học: không chỉ giúp SV tự đánh giá được mức độ đạt được, thấy được các điểm yếu cần rèn luyện, tích cực chủ động trong việc điều chỉnh NLSP của bản thân; mà còn kích thích SV quan tâm đến cách ứng xử và tác phong của bản thân, kịp thời điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với từng hoạt động dạy học, điều này hình thành cho SV thói quen ứng xử và tác phong mẫu mực của người thầy. - Đánh giá – Phản hồi: phát triển ở SV khả năng phân tích tình huống, khả năng tự đánh giá, tự sửa chữa, đồng thời giúp SV tích lũy được nhiều kinh nghiệm cho bản thân, tự tin hơn trong học tập và công tác giảng dạy sau này. - Giảng dạy lại: giúp SV có cơ hội rèn luyện và phát triển các NLSP cần được lĩnh hội (ít nhất hai lần) cho đến khi đạt được các năng lực đó. - Việc sử dụng các thiết bị hiện đại: ngoài tác dụng kích thích SV học hỏi để biết cách sử dụng, việc này còn làm cho SV thấy được hiệu quả và sự cần thiết của việc ứng dụng những phương tiện dạy học hiện đại vào quá trình dạy học. Đây là sự trang bị kỹ năng nghề nghiệp rất cần thiết cho SV trong thời đại ngày nay. - Bên cạnh những yếu tố trên, PPDHVM còn phát triển ở SV kỹ năng làm việc nhóm; thái độ nghiêm túc trong nhận xét, đánh giá, tự phê phán, tự sửa chữa; tinh thần đoàn kết và giúp đỡ nhau trong học tập. Tổ chức rèn luyện nghiệp vụ theo PPDHVM Sau khi tất cả SV đều được rèn luyện các kỹ năng đơn lẻ (kỹ năng đọc, kỹ năng trình bày Nguyễn Thị Trúc Minh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 133(03)/1: 133 - 138 135 bảng, kỹ năng đặt câu hỏi), chúng tôi vận dụng PPDHVM vào quá trình rèn luyện kết hợp nhiều kỹ năng cho một lớp SV ngành Giáo dục Tiểu học ở trường Đại học Đồng Tháp theo 2 giai đoạn như sau: Giai đoạn 1: Chuẩn bị - GV cung cấp cho SV khái niệm, ý nghĩa cũng như cách thức thực hiện của PPDHVM và các kỹ năng dạy học cần được hình thành trong quá trình rèn luyện nghiệp vụ. GV cho SV xem một đoạn băng ghi hình mẫu và hướng dẫn cách thức quan sát các kỹ năng cần đánh giá trong quá trình rèn luyện. - SV được chia thành các nhóm nhỏ từ 7 – 10 sinh viên để rèn luyện, trong đó một SV sẽ đóng vai giáo viên các SV còn lại sẽ đóng vai học sinh, vai trò của các SV sẽ luân phiên thay đổi trong quá trình SV tự rèn luyện. - GV tổ chức phân công SV chuẩn bị dạy các bài học cụ thể một cách ngẫu nhiên. - Một phòng học thuận lợi cho việc rèn luyện nghiệp vụ phải được trang bị các thiết bị như: máy quay phim, máy chiếu, màn hình, bảng đen, phấn. Trong trường hợp thiếu máy quay phim, máy chiếu chúng ta có thể sử dụng các thiết bị thay thế như: máy ảnh kỹ thuật số hay điện thoại di động có chức năng ghi âm và ghi hình, máy tính xách tay dùng để trình chiếu đoạn hình ảnh vừa ghi được. - Phiếu đánh giá giờ dạy: chúng tôi thiết kế phiếu đánh giá theo 3 lĩnh vực bao gồm kỹ năng, phương pháp và nội dung dạy học. GV cần hướng dẫn cụ thể các tiêu chí cần đánh giá tương ứng với mỗi lĩnh vực, để khi đánh giá lĩnh vực nào, SV chỉ tập trung vào các tiêu chí đã gợi ý sẵn. Mẫu phiếu đánh giá như bên dưới. Giai đoạn 2: Tổ chức rèn luyện kết hợp nhiều kỹ năng theo PPDHVM Sau khi hoàn thành giai đoạn chuẩn bị chúng tôi tổ chức cho SV rèn luyện kết hợp nhiều kỹ năng theo PPDHVM. Sau đây chúng tôi sẽ minh họa trường hợp một SV tập dạy bài “Hình hộp chữ nhật. Hình lập phương” (trang 107, Toán 5). Mục tiêu của bài “Hình hộp chữ nhật. Hình lập phương” là giúp học sinh: - Hình thành được biểu tượng về hình hộp chữ nhật và hình lập phương. - Nhận biết được các đồ vật trong thực tiễn có dạng hình hộp chữ nhật và hình lập phương, phân biệt được hình hộp chữ nhật và hình lập phương. - Chỉ ra được các đặc điểm của các yếu tố của hình hộp chữ nhật và hình lập phương, vận dụng để giải các bài tập có liên quan. PHIẾU ĐÁNH GIÁ GIỜ DẠY Người nhận xét: Người dạy: Bài, mục dạy: Các lĩnh vực Tiêu chí Ý kiến nhận xét Kỹ năng 1. Phong cách, tư thế, tác phong, tự tin 2. Ngôn ngữ trong sáng, diễn đạt rõ ràng, mạch lạc 3. Các loại câu hỏi, nội dung, tình huống, giải quyết 4. Chữ viết đúng, đẹp, trình bày bảng hợp lý Nội dung 1. Truyền đạt kiến thức chính xác, đầy đủ, khoa học, hệ thống 2. Làm nổi bật trọng tâm kiến thức cần dạy 3. Đảm bảo tính giáo dục, tính thực tiễn Phương pháp 1. Sử dụng, kết hợp các phương pháp đặc thù bộ môn 2. Tổ chức lớp học sinh động, phối hợp giữa hoạt động thầy và hoạt động của trò, phát huy tích cực của học sinh, sát đối tượng 3. Sử dụng tốt và hợp lý các phương tiện dạy học 4. Xử lý tốt các tình huống trong khi dạy Nguyễn Thị Trúc Minh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 133(03)/1: 133 - 138 136 Bài dạy này có thể được chia thành ba hoạt động thành phần như sau: - Hoạt động 1: Giới thiệu hình hộp chữ nhật. - Hoạt động 2: Giới thiệu hình lập phương. - Hoạt động 3: Thực hành nhận diện các hình và các yếu tố của hình. SV dạy chỉ chọn một trong 3 hoạt động trên để tập giảng, các hoạt động còn lại SV có thể tự rèn luyện theo nhóm cũng bằng cách vận dụng PPDHVM. Quá trình tập giảng của SV theo PPDHVM diễn ra như sau: Bước 1. Soạn giáo án (Plan) SV vận dụng những kiến thức đã học tự thiết kế các hoạt động dạy học của bài “Hình hộp chữ nhật. Hình lập phương” theo mục tiêu và nội dung của chuẩn chương trình. Việc thiết kế các hoạt động dạy học được SV tự chuẩn bị trước khi đến lớp. Bước 2. Giảng dạy (Teach) - SV dạy đã chọn hoạt động 1 (giới thiệu hình hộp chữ nhật) để dạy và tiến hành dạy trong khoảng thời gian từ 10 – 15 phút theo kế hoạch đã được chuẩn bị từ trước. - Ở lần dạy này, kế hoạch dạy học được SV dạy tự chuẩn bị theo năng lực của bản thân, chưa có ảnh hưởng từ những góp ý của GV hay các SV khác. - Có sự tham dự của GV và các SV khác. - Quá trình dạy học này được ghi hình lại. - Trong hoạt động dạy này, SV dạy cần đạt được các tiêu chí đã nêu trong phiếu giá. Trong đó, ở lĩnh vực PPDH tiêu chí 3 là rất quan trọng vì đồ dùng dạy học là một công cụ quan trọng để giờ dạy đạt hiệu quả cao. Bước 3. Đánh giá – Phản hồi (Feedback) - GV và nhóm SV (bao gồm SV vừa dạy) xem lại băng ghi hình, có thể phát lại với số lần cần thiết để nhóm SV quan sát sâu sắc, phân tích tỉ mỉ. - Nhóm SV tổ chức trao đổi, đánh giá từng tiêu chí theo 3 lĩnh vực trong phiếu đánh giá. - GV theo dõi quá trình trao đổi và nhận xét của nhóm SV sau đó góp ý, rút kinh nghiệm và đề xuất cải tiến theo hướng vận dụng những tri thức đã học cho cả nhóm SV. Bước 4. Soạn lại giáo án (Replan) Trên cơ sở đánh giá của GV và các SV khác, kết hợp với việc tự đánh giá của bản thân về việc dạy, SV dạy sẽ tiến hành thiết kế lại các hoạt động dạy học của nội dung dạy ban đầu. Bước 5. Giảng dạy lại (Reteach) - SV dạy tiến hành dạy lại nội dung ban đầu với giáo án mới, vẫn có sự tham dự của GV, nhóm SV và giờ dạy tiếp tục được ghi hình lại. - Ở bước này, sự thể hiện các NLSP của SV dạy đã có sự chuẩn bị kỹ theo các ý kiến đóng góp của GV và các bạn SV khác chứ không phải chỉ trình bày theo năng lực sẵn có của bản thân như lần dạy trước. Bước 6. Đánh giá lại (Refeedback) - GV và nhóm SV tiến hành đánh giá lại như bước 2. Ở lần dạy thứ hai SV dạy đã khắc phục được hầu hết các nhược điểm của lần dạy trước, chỉ còn một vài lỗi nhỏ SV có thể tự khắc phục trong quá trình tự rèn luyện của bản thân. - Trong lần đánh giá này GV cần chú ý tập trung đánh giá những kỹ năng cơ bản, trọng tâm nhằm đưa ra cách thức giảng dạy phù hợp, hiệu quả để nhóm SV có thể học tập và làm theo, giúp nhóm SV đạt được những NLSP cần thiết. Các bước 2, 3, 4 có thể được lặp lại nhiều lần, theo nhóm hoặc từng cá nhân không cần sự có mặt của GV, cho đến khi SV làm chủ được các kỹ năng, NLSP cần rèn luyện. Với những lần dạy từ thứ 2, thứ 3 trở đi có thể không cần ghi hình để tiết kiệm thời gian. PPDHVM rất thích hợp vận dụng trong việc rèn luyện kết hợp nhiều kỹ năng, phương pháp này giúp SV có thêm thời gian và điều kiện để tự uốn nắn, sửa chữa và rèn luyện các kỹ năng sư phạm, từng bước hình thành các NLSP một cách vững chắc. Ngoài ra, chúng ta Nguyễn Thị Trúc Minh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 133(03)/1: 133 - 138 137 cũng có thể áp dụng phương pháp này trong việc rèn luyện các kỹ năng đơn lẻ cho SV. Tuy nhiên, khi áp dụng phương pháp dạy học này GV lưu ý nên cố gắng nhận ra và củng cố cho SV cách ứng xử cá nhân phù hợp với năng lực cần rèn luyện, hình thành phong cách sư phạm cho mỗi cá nhân, chứ không áp đặt, buộc SV phải hành động theo một mẫu rập khuôn, cứng nhắc. Những hạn chế khi dạy học rèn luyện nghiệp vụ theo PPDHVM Vận dụng PPDHVM vào quá trình rèn luyện nghiệp vụ cho SV có rất nhiều ưu điểm, song nó cũng có một số hạn chế nhất định như: - Nếu chia cắt quá trình rèn luyện năng lực nghề nghiệp thành từng mảnh vụn rời rạc thì việc rèn luyện năng lực dạy học cho SV sẽ trở nên thiếu tính hệ thống và tính chủ định. - Phương pháp này đòi hỏi nhiều thời gian rèn luyện trên lớp, trong khi thời gian thực hành của SV còn hạn chế. - Do mỗi lớp học bình thường được chia thành nhiều nhóm nhỏ nên cần số lượng lớn phòng học, đồng thời mỗi phòng học cần được trang bị phương tiện, thiết bị hỗ trợ dạy học hiện đại trong khi trang thiết bị của nhà trường hiện tại chỉ đủ đáp ứng cho một số lượng nhỏ SV thực hành rèn luyện nghiệp vụ bằng PPDHVM .Hơn nữa, việc chia nhỏ này cũng sẽ dẫn đến thiếu GV hướng dẫn rèn luyện. KẾT LUẬN Trong quá trình đào tạo SV sư phạm hiện nay ngoài kiến thức chuyên môn còn đòi hỏi rèn luyện những kỹ năng, NLSP. PPDHVM là phương pháp dạy học tích cực, rất có hiệu quả trong bước đầu hình thành và phát triển NLSP cho SV sư phạm nói chung và SV ngành Giáo dục Tiểu học nói riêng. Việc nhận xét đánh giá của GV, các bạn SV khác và của chính bản thân SV dạy không chỉ góp phần phát triển NLSP cho SV mà còn có thể phát huy được năng lực phân tích các tình huống sư phạm và phát triển khả năng của SV trong việc tự đánh giá, tự phê phán, tự sửa chữa. Do đó, chúng tôi nhận thấy rằng nếu thực tế điều kiện và thời gian đáp ứng thì việc sử dụng PPDHVM trong dạy học thực hành phương pháp giảng dạy cho SV Tiểu học là cần thiết và phù hợp đối với việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên Tiểu học. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bernd Meier – Nguyễn Văn Cường (2014), Lí luận dạy học hiện đại, Nxb ĐHSPHN. 2. Lê Đức Ngọc (2005), Giáo dục đại học phương pháp dạy và học, Nxb ĐHQGHN. 3. Đặng Thị Oanh, Dương Huy Cẩn, Tăng cường hoạt động tự học, tự rèn luyện kỹ năng sư phạm cho sinh viên Hóa học bằng phương pháp dạy học vi mô, Tạp chí khoa học ĐHSP (2006), ISSN 0868 – 3719. 4. Thiều Huy Thuật, Sử dụng phương pháp dạy học vi mô để nâng cao năng lực sư phạm cho GV, Tạp chí Giáo dục số 242 năm 2010. 5. Dự án Việt – Bỉ (2006), Tập huấn dạy và học tích cực và sử dụng thiết bị dạy học, Hà Nội. 6. Dwight W. Allen (1967), Microteaching- A Description, Stanford University. 7. https://vi.scribd.com/doc/33600876/Micro- Teaching (A.S.Arul Lawrence, Microteaching) Nguyễn Thị Trúc Minh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 133(03)/1: 133 - 138 138 SUMMARY APPLYING MICRO-TEACHING METHOD TO PROFESSIONAL TRAINING COURSE TO FORM AND DEVELOP PEDAGOGIC COMPETENCE FOR STUDENTS OF ELEMENTARY PEDAGOGY Nguyen Thi Truc Minh * , Tran Thuy Hoang Yen Dong Thap University Micro-teaching is considered as a students-centered teaching method. The Micro-teaching method is appropriate in the initial training for pedagogic students to understand separate skills, form the component competences of the teaching profession. In this study, we apply micro-teaching method to professional training course to form and develop pedagogic competence for students of elementary pedagogy so that they are able to become qualified teachers to meet the current requirements of educational reform. Keywords: Micro-teaching, professional training, pedagogic competence Ngày nhận bài:30/01/2015; Ngày phản biện:25/02/2015; Ngày duyệt đăng: 03/4/2015 Phản biện khoa học: TS. Trần Việt Cường – Trường Đại học Sư phạm - ĐHTN * Tel: 0907 653929