ABSTRACT: At the beginning of the 20th century, novel translation from foreign languages into
the national language has played a constructively role in the modernization process of local literature
in Viet nam and other Asian countries as well. In the south of Viet nam, the movement of translation of
Chinese historical novels has ebulliently occurred, and has influenced the composing tendency of local
historical novels – one of the most outstanding trends of southern literature at that time. We have
studied on the conversional Meclanism, the exchanges and interactions and the influence of translating
activities of Chinese historical novels on compasing activities of Vietnamese historical novels,
especially the literature of the southern of Vietnam in the early years of the 20th century.
Keywords: history novel, historical and cultural translation studies, modernizing.
10 trang |
Chia sẻ: thucuc2301 | Lượt xem: 426 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa và Việt Nam ở Nam Kỳ đầu thế kỷ XX - Phan Mạnh Hùng, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012
Trang 5
TIU THUYT LCH S TRUNG HOA VÀ VIT NAM
NAM KỲ Đ U TH K
XX
Phan Mnh Hùng
Trưng Đi hc Khoa hc Xã hi và Nhân văn, ĐHQG-HCM
TÓM TT: Phiên dch Quc ng ñã ñóng mt vai trò kin to to ln trong quá trình hi n ñi
hóa văn hc Vi t Nam cũng như các nưc khác châu Á ñu th k XX. Nam kỳ phong trào phiên
dch tiu thuyt truyn thng Trung Hoa din ra sôi ni. Phong trào dch thut y ñã có nh hưng ñi
vi khuynh hưng sáng tác tiu thuyt lch s, mt trong nhng khuynh hưng ni bt ca văn chương
Nam Kỳ ñu th k XX. Trong bài vit này, chúng tôi tìm hiu cơ ch chuyn ñi, giao lưu và tương tác,
s nh hưng ca hot ñng phiên dch tiu thuyt lch s Trung Hoa và sáng tác tiu thuyt lch s
Vi t Nam trong ñi sng văn hóa lch s Nam Kỳ ñu th k XX.
T khóa: tiu thuyt lch s, phiên dch hc lch s - văn hóa, hi n ñi hóa
Giai ñon cu i th
k XIX ñu th
k XX
di
n ra quá trình hin ñi hóa văn hc Vit
Nam. Quá trình này di
n ra sm Nam Kỳ.
Tiu thuy
t là th loi ra ñi tương ñ i mun
nhưng ñã chng t ñưc sc s ng mnh m
trong quá trình sinh thành và phát trin. Văn
hc Nam Kỳ trong giai ñon ñu ca quá trình
hin ñi hóa ñã la chn tiu thuy
t (th loi t
s nm v trí vùng biên trong thi kỳ trung
ñi) làm th loi chính, th loi trung tâm ca
ñi s ng văn hc, dù nó không tht s có b
dày và thành tu trong lch s văn hc dân tc.
S la chn y ch c ch n có ñim ta t! truyn
th ng t s Nôm ca khu vc văn chương
Công giáo [1] và s tác ñng ca nh"ng ñiu
kin lch s, văn hóa, xã hi ñã hi ñ cho quá
trình hin ñi hóa văn hc xut hin khá sm
ñây : s phát trin thành th#c ca ch" Qu c
ng", báo chí và xut b$n, ñi s ng ñô th phát
trin và mô hình giáo d#c theo l i Tây phương
góp phn du nhp mô hình văn chương mi và
hình thành tng lp công chúng mi, vi
t văn
tr thành mt ngh trong xã hi, quan nim
mi v văn chương, h th ng th loi mi ca
văn hc hin ñi ñưc du nhp (Tiu thuy
t,
truyn ng n, thơ, kch, phóng s, dch thut,
nghiên cu, phê bình văn hc). Góp phn tác
ñng mnh và ñ%y nhanh xu hưng ưu tiên th
loi t! thơ ca, phú, l#c, truyn thơ Nôm (v n là
nh"ng th loi truyn th ng và là th
mnh ca
nn văn hc trung ñi Vit Nam) sang tiu
thuy
t văn xuôi Qu c ng" La tinh có vai trò ln
ca dch thut.
Phiên dch Qu c ng" ñã ñóng mt vai trò
ki
n to to ln trong quá trình hin ñi hóa văn
hc Vit Nam ñu th
k XX. Các nhà nghiên
cu nhìn chung ñu th ng nht quan ñim cho
rng chính phiên dch Qu c ng" là cu n i gi"a
văn hc truyn th ng và văn hc hin ñi.
Phiên dch ñóng vai trò giúp nhà văn hc tp di
Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
Trang 6
s$n văn hc quá kh (phiên âm tác ph%m Hán
Nôm Vit Nam), ti
p thu ti
p bi
n h th ng th
loi (dch th loi) [2] và quan nim văn
chương t! văn hc nưc ngoài, thúc ñ%y nhà
văn sáng tác, giúp ngưi ñc làm quen vi h
hình văn chương mi.
Cu i th
k XIX ñu th
k XX di
n ra quá
trình hin ñi hóa văn hc không ch& nn văn
hc Vit Nam mà ca nhiu nn văn hc khác.
Riêng các qu c gia trong khu vc Đông Á, do
ñiu kin lch s, văn hóa tương ñ i gi ng nhau
nên quá trình này di
n ra gn như ñ'ng thi và
có nh"ng ñ(c trưng ph) quát bên cnh nh"ng
ñ(c thù riêng. Đ(c trưng d
nhn thy là thi
trung ñi, các qu c gia Đông Á ñu chu s $nh
hưng sâu s c ca văn hóa, tư tưng, hc thut
và văn hc Trung Hoa. Đ
n thi kỳ cn hin
ñi, trưc làn sóng văn minh, văn hóa phương
Tây (có khi ch ñng, có lúc b áp ñ(t l
thuc), các qu c gia ñã t tìm cho mình nh"ng
con ñưng riêng ñ ñ)i mi trên nhiu phương
din, trong ñó có văn hc ngh thut. Quá trình
ñ)i mi văn hc theo xu th
chung là hc tp
phương Tây trên cơ s nn văn hc truyn
th ng ca m*i qu c gia. Các nhà nghiên cu
văn hc s gi là quá trình hin ñi hóa văn
hc.
Vn ñ s $nh hưng ca tiu thuy
t truyn
th ng Trung Hoa ñ i vi các nn văn hc
châu Á ñã ñưc các nhà nghiên cu t)ng k
t
trong công trình Literary Migrations :
Traditional Chinese Fiction in Asia: 17-20 th
centuries [3] do hc gi$ Claudine Salmon biên
son. Đây là k
t qu$ hc thut quan trng ca
chuyên ngành phiên dch hc lch s văn hóa
và văn hc so sánh, công b nh"ng kh$o sát ñ i
chi
u thú v v th loi tiu thuy
t truyn th ng
(có tác gi$ gi là tiu thuy
t thông t#c) ca
Trung Hoa vi các nn văn hc Châu Á như
Triu Tiên, Nht B$n, Mông C), Vit Nam,
Thái Lan, Campuchia, Indonesia, Malaysia.
Mt trong nh"ng tác ph%m ñưc các nn văn
hc chu $nh hưng nhiu nht là Tam quc
chí. Trong quá trình hin ñi hóa văn hc các
nưc Châu Á, phiên dch thưng ñóng mt
vai trò quan trng. S ñ)i mi văn hc ca các
qu c gia Châu Á thông thưng ñi theo trình t
t! dch thut qua c$i biên phóng tác r'i ñ
n
sáng tác thc th#. Riêng ñ i vi các nưc khu
vc văn hóa ch" Hán Vit Nam, Nht B$n,
Triu Tiên tình hình dch tiu thuy
t Trung
Hoa di
n ra tương ñ i mun. Ch& khi có s thay
ñ)i h hình ch" vi
t thì nhu cu phiên dch mi
tr nên bc thi
t. Các qu c gia không s d#ng
ch" Hán thì quá trình ti
p nhn thông qua hot
ñng phiên dch di
n ra khá sm ch+ng hn
như Thái Lan, Mông C), Malaysia.
1. T làn sóng phiên dch và xut bn tiu
thuyt lch s Trung Hoa
Trưc khi có các b$n dch ch" Qu c ng" La
tinh, các nhà văn Vit Nam ñã ti
p thu tiu
thuy
t lch s Trung Hoa ñ vi
t các tác ph%m
Hoàng Lê nht thng chí và Nam triu công
nghi p din chí. Đu th
k XX, phong trào
phiên dch tiu thuy
t lch s Trung Hoa di
n
ra rm r và có $nh hưng ñ
n sáng tác.
Khi bàn ñ
n hoàn c$nh có th ñưa vai trò ca
hot ñng dch thut trong mt nn văn hóa lên
mt v trí cao, Evan-Zohar cho rng: “Mt là
nn văn hc ñang vào bu)i sơ kỳ; hai là khi
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012
Trang 7
văn hc nhn ra v trí ngoi vi (hay y
u kém)
ca nó; ba là khi có nh"ng bưc ngo(t hay
khng ho$ng trong văn gii” [4]. Đi s ng văn
hóa, văn hc Nam Kỳ ñu th
k XX cũng hi
ñ gn như trn v-n các y
u t này.
Nam Kỳ là vùng ñt mi, nn văn hc nơi
ñây là mt nn văn hc tr., ñang trong quá
trình ki
n to. Các ñiu kin cho công vic tái
cu trúc nn văn hc theo mô hình hin ñi
xut hin khá sm ñây. S có m(t ca ngưi
Pháp, ñu tiên là quân ñi r'i ti
p ñ
n là văn
hóa ca h làm cho Nam Kỳ sm ti
p xúc vi
văn hóa phương Tây trên mt phm vi và cp
ñ rng, sâu s c. Trong ñi s ng xã hi b t ñu
di
n ra s va chm gi"a nh"ng giá tr văn hóa
truyn th ng ngưi Vit và văn hóa Pháp
(tương ñ i tiêu biu cho ñ(c tính văn hóa Tây
phương). Mt trong nh"ng rào c$n văn hóa ln
ngăn cách ngưi Pháp và văn hóa Vit chính là
ngôn ng" văn t. Ch" Qu c ng" La tinh ñã
ñưc la chn nhm xóa b s ngăn cách này.
Vì th
, t! ña v là ngôn ng" ñưc s d#ng hn
h-p trong vic chép sách ño nơi nhà th giáo
hi Thiên Chúa, ch" Qu c ng" ñã bưc vào ñi
s ng thông t#c thông qua nh"ng chính sách,
chương trình có li cho ngưi Pháp [5]. T! ñi
s ng thông t#c ch" Qu c ng" bưc vào ña ht
văn chương và hc thut thông qua các trí thc
xut thân t! trưng hc Pháp - Vit. Trong s
phát trin ca ñô th theo kiu tư b$n Nam
Kỳ, s xut hin ca t công báo Gia Đnh báo
r'i hàng lot các t báo khác xut hin (báo chí
Nam Kỳ ñu th
k XX thưng có m#c dành
cho văn chương sáng tác và văn chương dch
thut) cùng vi s ra ñi ca nhà in và s phát
trin ca ngành xut b$n làm cho ñi s ng văn
hóa ñc có nhiu thay ñ)i. H th ng trưng hc
Pháp - Vit ra ñi sm. Ki
n thc ñưc gi$ng
dy ch y
u qua ti
ng Pháp và ch" Qu c ng"
La tinh ñã góp phn to ra nhiu th
h ngưi
hc ti
p xúc vi văn minh Tây phương, do ñó
hình thành mt lp ngưi có th hi
u th%m m/
mi. H s là nh"ng ngưi cm bút, ñc gi$
ca nn văn hc ñang trên ñà hin ñi hóa. Nn
văn hc tr. ñang trong quá trình ki
n to chưa
tht s hoàn b, sáng tác chưa ñ'ng ñu, ngưi
cm bút ch c ch n chưa ñông ñ$o và chưa có
nhiu kinh nghim trong sáng tác ñ ñáp ng
nhu cu ca lp ngưi ñc mi. Điu ñó s to
nên kho$ng tr ng văn hc ñu th
k XX.
Phiên dch là mt cách quan trng trong nhiu
phương thc ñ kha lp kho$ng tr ng ñó.
Phiên dch tiu thuy
t lch s ñưc thc hin
trong phong trào dch tiu thuy
t thông t#c ca
Trung Hoa mà các nhà nghiên cu thưng gi
là tiu thuy
t c) ñin Trung Qu c hay truyn
Tàu. V thư m#c các tác ph%m loi này ñưc
dch và xut b$n ti Nam Kỳ ñã ñưc các nhà
nghiên cu công b trong thi gian v!a qua
[6]. Tác ph%m dch sm nht Nam Kỳ ñưc
ghi nhn là Tam Quc chí vi tên gi Tam
Quc chí t c dch ñăng trên báo Nông c mín
ñàm ngay t! s ñu 1-8-1901, ñ
n s 8 ngày
19-9-1901 b t du in kèm tên dch gi$ là
Canavaggio [7]. Làn sóng phiên dch b t ñu
di
n ra mnh m vào thp niên ñu tiên ca th
k XX, sau khi xut hin Tam Quc chí t c
dch. Các danh tác tiu thuy
t lch s Trung
Hoa hu như ñã ñưc dch trong nh"ng năm
ñu ca phong trào: Truy n Nhc Phi (1905),
Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
Trang 8
Thy H din nghĩa (1906), Phong Thn din
nghĩa (1906), Đông Châu li t quc (1906),
Phn Đưng din nghĩa (1906), Tit Đinh San
chinh Tây (1907), Phong Thn din nghĩa
(1907), Tam Quc din nghĩa (1907), Ngũ h
bình Nam (1907), Càn Long h Giang Nam
(1908), Chung Vô Di m (1909), Tây Hn din
nghĩa (1908), Thuyt Đưng din nghĩa (1908),
Tit Nhơn Quý chinh Đông (1910), bưc
sang thp niên hai mươi và ba mươi ca th
k
XX, các danh tác ñu ñưc tái b$n nhiu ln
ho(c ñưc dch li bên cnh nhiu tác ph%m
mi ít n)i ti
ng. Theo các b$ng thư m#c thì
Tam Quc din nghĩa có 3 b$n dch ca
Nguy
n Liêng Phong và Nguy
n An Cư
(1907), Nguy
n An Cư (1912), Nguy
n Liêng
Phong (1927), Đông Châu li t quc có b n b$n
dch ca Nguy
n Chánh S t (1906), Nguy
n
Công Kiu (1919), Trn Đình Ngh (1928),
Đào Trinh Nht (1929), Trong phong trào
dch tiu thuy
t Trung Hoa Nam Kỳ rt ít
thy nh"ng cu n tiu thuy
t tình c$m kiu như
Tuyt H"ng l s, H"ng Lâu Mng.
Vy ti sao li có nhiu dch gi$ Nam Kỳ
chn tiu thuy
t Trung Hoa? Ti sao dch gi$
Nam Kỳ li không chú trng dch các tiu
thuy
t “ngôn tình nhu c$m” mà ch& chú trng
ñ
n loi truyn th ng nghĩa hip. Có l cn
xut phát t! vn ñ thuc v ñc gi$ và dch gi$
ca b phn văn hc này. Đc gi$ Nam Kỳ
phn ñông là ngưi bình dân ít hc nhưng ham
hiu bi
t. S ham hiu bi
t, thích khám phá,
tính cách trng ño nghĩa ch c ch n là có căn
nguyên trong tâm th
ca nhiu lưu dân m ñt
bu)i ñu. Chính ñiu kin t nhiên, ñ(c tính ña
văn hóa ñã hình thành nên thói quen sáng tác
và thưng thc văn ngh v căn bn là nói và
trình din [8] ch không là ph$i vi
t, như nhn
xét ca nhà nghiên cu Nguy
n Văn Xuân. Tác
ph%m th hin rõ ñ(c tính này là truyn thơ L c
Vân Tiên ca Nguy
n Đình Chiu. L c Vân
Tiên s lp lánh và ñc ñáo khi ñưc th hin
qua ñiu nói, hình thành nên c$ mt th loi là
Nói thơ Vân Tiên trong ñi s ng văn hóa Nam
Kỳ cu i th
k XIX ñu th
k XX. Tr li vi
tiu thuy
t lch s Trung Hoa, là nh"ng tác
ph%m ñưc sáng tác dưi thi Minh Thanh,
phn ln có ngu'n g c t! văn hc dân gian, là
nh"ng truyn k dng thoi b$n, v sau các tác
gi$ bác hc mi ch&nh lý c t truyn và sáng to
thành các văn ph%m ngh thut. Tiu thuy
t
lch s thưng ñ cao trung, hi
u, ti
t, nghĩa,
th
thiên hành ño, kh bo tr! gian, trung thn
th ng nnh. T! trong b$n cht, tiu thuy
t lch
s Trung Hoa rt hp vi môi trưng di
n
xưng, ñiu này không ñi ngưc li vi s
thích và th%m m/ ca phn ñông ñc gi$ Nam
Kỳ. Cn chú ý rng, trưc khi có phong trào
dch tiu thuy
t lch s Trung Hoa, các nhân
vt trong các b tiu thuy
t tr danh như Tam
Quc din nghĩa, Thy H, Tit Nhơn Quý ñã
ñưc ti
p nhn trong hình thc ca tu'ng tích
sân khu [9], trong thơ bác hc trưc ñó Nam
Kỳ (các bài thơ T# Th$ quy Tào, Tôn phu nhân
quy Hán ca Tôn Th Tưng). Nay qua ch"
Qu c ng" La tinh, nhiu b tiu thuy
t lch s
Trung Hoa li ñưc thưng thc li trong mt
tinh thn mi, hoàn c$nh lch s văn hóa mi.
Nh"ng ngưi tr. tu)i bi
t ch" Qu c ng" và còn
chu $nh hưng ca Hán hc thưng thc và
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012
Trang 9
thưng ñc li cho ngưi ln tu)i nghe, c th
mà to ra mt phong trào rng ln trong văn
hóa ñc x Nam Kỳ.
Đc gi$ s ñông là vy, còn dch gi$ thì sao.
Ch c ch n mt ñiu là trong xu th
văn chương
g n ch(t vi th trưng, dch gi$ b ngưi ñc
chi ph i trong cách chn la tác ph%m và văn
phong th hin. Do vy, ñ dch sách ngưi
dch ph$i hi ñ ñưc các ñiu kin tiên quy
t
là tinh thông Hán văn, gii Vit ng" và n m b t
nhanh nhy th hi
u ngưi ñc. Dch gi$ Nam
Kỳ thưng là trí thc nho hc cm bút vi
t văn,
ký gi$, nh"ng ngưi làm công vic liên quan
ñ
n văn hóa. Ch+ng hn Nguy
n Chánh S t t
Tân Châu (1869-1947) lúc nh hc ch" Hán
vi Tú tài Trn Văn Thưng sau ñó hc tiu
hc Pháp Vit Châu Đ c, làm báo, vi
t văn,
dch tiu thuy
t Trung Hoa; Lương Kh c Ninh
t Dũ Thúc (1862-1943), thu nh hc ch"
Hán, năm 14 tu)i hc trưng Pháp - Vit; Trn
Phong S c t Đ(ng Huy là giáo viên dy ch"
Hán và Qu c ng" trưng t&nh l1 Tân An;
Nguy
n An Khương t Tân An là danh y, tinh
thông nho hc; Nguy
n An Cư, chí sĩ, dch gi$
tinh thông Hán văn và Qu c ng" và rt nhiu
dch gi$ khác chúng ta chưa có ñiu kin kh$o
sát hành trng ca h.
Hơn mt trăm năm, gi ñây lt li nh"ng
trang sách dch t!ng mt thi làm nc lòng ñc
gi$ Nam Kỳ, chúng ta không khi ngc nhiên
v nh"ng kỳ tích : s lưng tác ph%m dch ñ'
s, s lưng n b$n ln, tái b$n nhiu ln, cùng
mt tác ph%m nhưng xut hin nhiu b$n dch
khác nhau, to ñưc nh"ng $nh hưng to ln
trong ñi s ng xã hi và ñ(c bit là gây nên
phong trào sáng tác tiu thuy
t lch s Vit
Nam. Tìm hiu quá trình hin ñi hóa văn hc
Vit Nam không th không ñ cp ñ
n phong
trào phiên dch tiu thuy
t Trung Hoa. Nó
không ch& là ñ i tưng ca chuyên ngành phiên
dch hc lch s văn hóa và văn hc so sánh mà
còn là ñ i tưng ca văn hc s. Còn có nhiu
vn ñ ñ(t ra cho chúng ta ch+ng hn như vn
ñ văn b$n ngu'n (tác gi$, xut x, năm in),
vn ñ ñ i chi
u gi"a b$n ngu'n và văn b$n
dch, ñ i chi
u các b$n dch qu c ng" ca cùng
mt tác ph%m, tìm hiu quan nim phiên dch,
cơ ch
chuyn dch th loi, chưa nói ñ
n vic
cn thi
t ph$i tìm hiu k/ bng con ñưng nào
nguyên tác du nhp vào Nam Kỳ nói riêng và
Vit Nam nói chung.
2. Đn phong trào sáng tác tiu thuyt
lch s
Nam Kỳ ñ
u th k XX
Phong trào phiên dch và xut b$n tiu thuy
t
Trung Hoa tr nên ' t vào thp niên th hai
ca th
k XX ñã làm cho các nhà văn Nam Kỳ
ph$n ng li bng cách sáng tác các cu n tiu
thuy
t lch s Vit Nam. Tiu thuy
t dch
Trung Hoa ñã khuynh ñ$o th trưng văn
chương ch" nghĩa trong giai ñon ñu hin ñi
hóa khi sáng tác chưa ñáp ng ñưc nhu cu
ñc gi$. Bên cnh nh"ng tác ph%m thuc hàng
danh tác không hi
m nh"ng cu n có ni dung
không lành mnh, cha nhiu ñiu mê tín d
ñoan. Trưc tình trng nhiu ngưi Vit thông
tho lch s Trung Hoa hơn lch s Vit, các
nhà văn thy nht thi
t ph$i hành ñng. Các
nhà văn Nam Kỳ như Tân Dân T, Phm Minh
Kiên, H' Biu Chánh, Nguy
n Chánh S t b t
ñu chú ý ñ
n ñ tài lch s vi nim tin tiu
Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
Trang 10
thuy
t lch s chính là mt phương tin h"u
hiu ñ ph) bi
n lch s nưc nhà. Xu hưng
tìm v vi truyn th ng dân tc, ý thc dân tc
tr*i dy vi khát khao mu n chng minh rng
ngưi Vit không h thua kém ngưi Trung
Hoa ñã khích l nhà văn sáng tác tiu thuy
t
lch s. Điu này ñã ñưc các nhà văn nói ñ
n
li nói ñu ca các b tiu thuy
t lch s ca
h. H' Biu Chánh khi vi
t cho rng: “Trung
Hoa có s r'i có truyn n"a. Vit Nam cũng có
s, há li không có truyn hay sao?” (Li ta
N%ng gánh cang thưng). Phm Minh Kiên
cũng t hào: “Lý Thưng Kit là mt danh
tưng nưc ta trong ñi Lý, khi ñánh Chiêm
Thành, khi chinh nam pht b c, ch ng v"ng
sơn hà, d-p lon phù nguy, vun b'i t) qu c.
Cái công nghip ca Lý Thưng Kit có kém gì
Đch Thanh ñi T ng, Nhơn Quý ñi Đưng,
Quan Công ñi Hán bên Trung Qu c” (Li ta
cu n Vi t Nam Lý Trung hưng). Hay ý thc
ch ng li s $nh hưng ca các tiu thuy
t
mang ni dung mê tín d ñoan ñã ñưc Trương
Duy To$n phát biu nơi tác ph%m Phan yên
ngoi s xut b$n năm 1910, khi phong trào
dch thut tiu thuy
t Trung Hoa ñã ln mnh:
“Theo trí mn ca tôi nay ph$i b nh"ng Lê
Huê pháp thut, Kim Đính thn thông, Khương
Thưng phong thn, Th
Hùng tróc qu,
Chung Ly lp trn, B' Tát cu binh, Đi Thánh
lon thiên cung, Đăng Anh v tiên c$nh mà
s p bày mt chuyn chi mi, bây gi m(c du
mi
n là cho lánh khi cái n.o d ñoan và báo
ng phân minh thì ñ r'i”. Tân Dân T, cây
bút chuyên v tiu thuy
t lch s cũng ñã ch& ra
hin trng thông thuc lch s Trung Hoa mà
xa ri qu c s: “Th hi: Trương Lương, Hàn
Tín, Hng Võ, Tiêu Hà thì s tích làu thông;
còn hi li ai là anh hùng hào kit trong nưc ta
thì ng%n ngơ ch+ng bi
t” (Li ta Git máu
chung tình). Phm Minh Kiên cũng chia s.:
“Các ñng vĩ nhân tin b i b mai mt là do
my ông văn sĩ cu hc ơ h không ñ ý ñ
n
mà di
n dch ra truyn sách cho ngưi mình
xưng t#ng, ñ mua các th truyn Tàu v xem
r'i xúm nhau khen ngi; vì vy bây gi phn
nhiu ngưi mình hi ñ
n các ông danh giá ca
Tàu thì làu thông mà hi qua các bc vĩ nhân
trong nưc thì ng%n ngơ không bi
t. Tht là
mt vic ñáng bu'n” (ta Vi t Nam Lý Trung
hưng). Các nhà văn ñã lên ti
ng nh c nh ý
thc và trách nhim ca nh"ng ngưi làm văn
hóa (dch gi$) và s ñông ñc gi$ ñ i vi lch
s dân tc, ñ'ng thi ch ng li các cu n tiu
thuy
t không có li cho ñưng ti
n hóa ca dân
tc.
Trào lưu sáng tác tiu thuy
t lch s Nam
Kỳ h+n không ch& có mt nguyên do chính t!
s ph$n ng li làn sóng phiên dch tiu thuy
t
Trung Hoa mà xut phát t! nhu cu bc thi
t
ca ñi s ng. Chính ngn gió duy tân ( Nam
Kỳ là phong trào Minh Tân) vi ch trương
“nâng dân trí” và “chn dân khí”, r'i không khí
ca các cuc ñu tranh chính tr sôi ñng ñã
giúp nh"ng ngưi cm bút nói lên khát vng
ca dân tc, khát vng tìm li “h'n nưc” t!ng
ñưc gii sĩ phu ct lên th ng thi
t ñu th
k
XX. Chưa bao gi ý thc dân tc, tinh thn dân
tc li ñưc nh c nhiu như th
trong văn
chương. Tái hin quá kh vi c$m thc và c$m
xúc ca con ngưi thi ñi mi vi m#c ñích
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012
Trang 11
cu i cùng là p tinh thn yêu nưc, khích l
lòng t hào dân tc chi ph i ngòi bút ca các
tác gi$ vi
t tiu thuy
t lch s.
N
u làm mt phép so sánh gi"a tiu thuy
t
lch s Trung Hoa ñưc phiên dch và nh"ng
sáng tác ca các nhà văn Nam Kỳ chúng ta s
nhn thy mt s chênh lch rt ln. Trong lúc
tiu thuy
t dch là bc tranh ñy màu s c vi
hàng trăm b thì tác ph%m sáng tác h
t sc
khiêm t n (kho$ng 14 b). Nhưng các sáng tác
là thành qu$ ca văn hc Vit Nam trên quá
trình cách tân hin ñi hóa. Nó thuc v giai
ñon quan trng ca quy lut vn ñng t! phiên
dch, phóng tác ñ
n sáng tác thc th#. Nh"ng
tác ph%m s góp phn hoàn thin bc tranh văn
hc Vit Nam ñu th
k XX: Vi t Nam Lê
Thái T - 1929 ca Nguy
n Chánh S t; Nam
cc tinh huy - 1924, N%ng gánh cang thưng,
Chưng hu quân Võ Tánh – 1926 ca H'
Biu Chánh; Tiu anh hùng Võ Kit – 1926 ca
Phú Đc; Git máu chung tình - 1925, Gia
Long t&u quc - 1930, Gia Long ph c quc -
1932, Hoàng t Cnh như Tây - 1931 ca Tân
Dân T; Vi t Nam anh ki t - 1927, Vi t Nam Lý
Trung hưng – 1929, Lê Triu Lý th - 1931,
Tin Lê vn mt - 1932, Trn Hưng Đo –
1933 ca Phm Minh Kiên. Các tác ph%m ra
ñi nhn ñưc s chào ñón n'ng nhit ca ñc
gi$ chng t nhu cu bi
t lch s dân tc ca
mt b phn không nh nhân dân Nam Kỳ mà
các nhà làm s lúc ñó chưa ñáp ng dưc.
Cùng mt thi ñon, tiu thuy
t lch s B c
Kỳ cũng có nhiu thành tu, có th k Chuy n
Đ$c Thánh Trn ca Nguy
n Nht Quang,
Ngn c vàng ca Đinh Gia Thuy
t, Ting sm
ñêm ñông - 1928, Vua bà Tri u 'u - 1929, Hai
bà ñánh gi%c - 1929, Vi t Thanh chin s -
1929, Trn Nguyên chin k - 1932 ca
Nguy
n T Siêu (1887-1965). Nguy
n T Siêu
là cây bút chuyên chú vào ñ tài lch s gi ng
Tân Dân T trong Nam.
Trong s tác gi$ vi
t tiu thuy
t lch s
Nam Kỳ h'i ñu th k XX ch& có Nguy
n
Chánh S t (1869-1947) v!a là nhà văn v!a là
dch gi$ tiu thuy
t Trung Hoa, còn các nhà
văn vi
t tiu thuy
t lch s khác không tham
gia phong trào dch thut. Khi phong trào dch
thut tr nên ' t, mt phương hưng, vào gi"a
thp niên hai mươi thì các nhà văn như H'
Biu Chánh (1885-1958), Phú Đc (1901-
1970), Phm Minh Kiên (?-?), Tân Dân T
(1875-1955) mi quay sang vi
t tiu thuy
t ly
ñ tài t! lch s Vit Nam. Vic ph$n ng li
phong trào dch thut ñ r'i ñi ñ
n sáng tác,
thc cht các nhà văn Nam Kỳ ch& mi d!ng
li mc nhn ra nh"ng tác ñng và hn ch
v m(t ni dung ca tiu thuy
t dch góp phn
rt ln làm cho ñc gi$ Vit thông thuc lch s
Trung Hoa mà quên lch s nưc nhà, ch chưa
có ý thc ph ñnh v m(t cu trúc th loi mt
cách trit ñ. Nhà văn không có ý thc (ho(c
chưa có kh$ năng) phá tung th loi và tái cu
trúc nó cho phù hp vi hoàn c$nh mi mà s
d#ng li hình thc cũ : hình thc chương h'i.
Tuy vy, trong ý thc v th loi, trên phương
din lý thuy
t nhà văn ñã b t ñu chm ti mt
s vn ñ cơ b$n ca lý lun tiu thuy
t hin
ñi mà ch c ch n là có $nh hưng ñ
n quá trình
sáng tác ca h. Khi bàn v th loi tiu thuy
t
lch s, Tân Dân T ñã ñi t! s phân bit gi"a
Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
Trang 12
lch s và lch s tiu thuy
t, nhn mnh tính
cht “ñi tư” ca nhân vt, quyn năng hư cu
trên s tht lch s ca nhà văn “Lch s ñi
lưc ch& nói tóm t t nh"ng s ln lao mà không
nói c(n k nh"ng s m$y mún. Còn lch s tiu
thuy
t thì nói ñ c$, v!a chuyn ln lao v!a
chuyn m$y mún, ñu trng ra như mt c$nh
vt t nhiên hin hin trưc m t. Lch s ñi
lưc có nói nhơn vt sơn xuyên, qu c gia hưng
ph
mà không t$ trng mo ng" ngôn, không t$
tánh tình phong c$nh. Còn lch s tiu thuy
t
thì t$ ñ các nhơn vt sơn xuyên, tánh tình
ngôn ng", t$ ti h&, n, ái, , trí não tinh thn,
t$ ti phong c$nh c hoa, ca nhà ñài các,
nhành chim lá gió, nhc su i kèn ve, làm cho
ñc gi$ ng'i xem quyn sách, ming ñc câu
văn mà tưng mình ñã hóa thân ñi du lch mt
phong c$nh nào kia, xem thy mt nhơn vt
nào ñó, khi
n cho k. ñc y d
c$m xúc vào
lòng, d
c$m xúc vào trí” (ta Gia Long t&u
quc). T! nh"ng nhn thc v th loi, các nhà
văn sáng tác nên nh"ng tác ph%m không d!ng
mc ñ “gi$ng s” mà ti
n lên mt trình ñ
ngh thut hư cu nht ñnh.
Git máu chung tình ca Tân Dân T xut
b$n năm 1925, cùng thi ñim vi cu n T
Tâm ca Hoàng Ngc Phách ñt B c, là cu n
tiu thuy
t lch s lãng mn miêu t$ tình yêu
ca ñôi trai tài gái s c Võ Đông Sơ và Bch
Thu Hà. Cu n tiu thuy
t thiên v hưng “dã
s”, lch s ch& là “cái ñinh ñ nhà văn treo bc
bích ha”. Sau nh"ng thành công vang di ca
Git máu chung tình, Tân Dân T vi
t ti
p b
ba tác ph%m v vua Gia Long như Gia Long t&u
quc, Gia Long ph c quc, Hoàng t Cnh như
Tây. Tính cho ñ
n hôm nay, Tân Dân T là tác
gi$ vi
t tiu thuy
t lch s v vua Gia Long vi
s trang ñ' s và trn v-n nht. B ba tác ph%m
liên hoàn tái dng li cuc ñi bôn t%u ca vua
Gia Long ñ khôi ph#c li vương triu Nguy
n.
Đó là cuc ging co gi"a hai lc lưng Tây
Sơn (ba anh em Nguy
n Hu, Nguy
n Nhc,
Nguy
n L") vi lc lưng Nguy
n Ánh trên
mt không gian rng ln và thi gian tương ñ i
dài, vi mt th
gii nhân vt ñông ñ$o. Có
nhân vt có tht trong lch s, ñ'ng thi cũng
có nh"ng nhân vt do nhà văn hư cu, tô ñ(t.
Không gian rng ln t! thành Thăng Long cho
ñ
n ñ$o Phú Qu c r'i qua các nưc Cao Miên,
Xiêm La. Thi gian kéo dài gn mt phn ba
th
k. Trong b i c$nh lch s Vit Nam thi
thuc Pháp, Gia Long là mt hình $nh gây rt
nhiu xúc ñng cho công chúng Nam Kỳ.
Theo ñu)i ñ tài lch s, Phm Minh Kiên
cũng ñã sáng tác nh"ng tác ph%m ñ(c s c. Vi t
Nam Lý Trung hưng tp trung ca ngi ngưi
anh hùng Lý Thưng Kit. Lê Triu Lý th và
Tin Lê vn mt vi
t v s tích v vua m ñu
vương triu Lý là Lý Công U%n t! thu u thi
cho ñ
n lúc ngài lên ngôi tr vì ñt nưc. Trn
Hưng Đo li ly c$m hng t! cuc kháng
chi
n ca nhân dân ñi Trn ch ng li quân
Nguyên Mông vi hình tưng chính và linh
h'n ca cuc kháng chi
n là Trn Hưng Đo.
N
u như Tân Dân T chuyên chú vào giai ñon
lch s g n lin vi nhà Nguy
n thi cn ñi thì
Phm Minh Kiên li chuyên chú vào giai ñon
trưc ñó.
Cu n Vi t Nam Lê Thái T ca Nguy
n
Chánh S t k li công cuc dng nghip ca
TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012
Trang 13
ngưi anh hùng Lê Li t! khi dy binh Lam
Sơn cho ñ
n khi ñánh lui gi(c Minh.
Trong tâm th
ch ng li s bành trưng ca
tiu thuy
t Trung Hoa, các nhà văn Nam Kỳ
ch y
u ch ng li s $nh hưng ca ni dung
ñ i vi ñc gi$ ch không ch ng v m(t hình
thc th loi. Do ñó, trong sáng tác h ch y
u
xây dng ni dung thun túy là s kin và con
ngưi lch s Vit Nam, ch v m(t hình thc
th loi thì ti
p thu mt cách t nhiên. Hình
thc chương h'i phân ñon là ñ(c trưng n)i bt
ca tiu thuy
t lch s Trung Hoa ñưc các nhà
văn Nam Kỳ mưn li. Hay các th pháp ngh
thut khác như cách xây dng ñưng dây phát
trin ca câu chuyn và tuy
n s kin theo thi
gian tuy
n tính, cách miêu t$ nhân vt thông
qua gii thiu ngoi hình, hành ñng, ngôn ng"
theo l i bin ng2u và k
t thúc thưng có hu.
Vic nhà văn s d#ng li hình thc ngh thut
ca tiu thuy
t lch s Trung Hoa s có nh"ng
ưu th
nht ñnh. Trong lúc ñc gi$ ñang say
mê tiu thuy
t Trung Hoa thì s d#ng li th
pháp ngh thut ca nó là hp lý, phù hp vi
tm ñón ñi ca ñc gi$, nhà văn cũng có kinh
nghim th loi.
Nói như vy không có nghĩa là nhà văn Nam
Kỳ hc tp mt cách máy móc hình thc tiu
thuy
t lch s Trung Hoa mà ñã có nh"ng tìm
tòi cách tân. Trong nhiu b tiu thuy
t, nhân
vt lch s ñã trút ñưc chi
c áo phi thưng và
khoác vào chi
c áo ñi tư, nhân vt ñã bi
t ñ
n
nh"ng dòng h'i c, suy tư, trăn tr. Nhiu nhân
vt không có tht trong lch s ñưc nhà văn
hư cu to nên tính cht ñi thưng cho câu
chuyn. Nhiu cu n tiu thuy
t hưng ñ
n k
t
thúc không có hu.
Phong trào phiên dch tiu thuy
t lch s
Trung Hoa ñã có tác ñng ln ñ i vi quá trình
hin ñi hóa văn hc Vit Nam ñu th
k XX.
Chính hot ñng phiên dch ñã có tác ñng ñ
n
hot ñng sáng tác ca các nhà văn Nam Kỳ.
Ngày nay, trưc s ln át ca phim truyn hình
lch s Trung Qu c, nh"ng nhà làm phim ca
chúng ta s làm gì? S la chn ca nhiu nhà
văn vi
t tiu thuy
t lch s Nam Kỳ nhm
ph$n ng li trào lưu phiên dch tiu thuy
t lch
s Trung Hoa v2n còn có giá tr thi s và là
bài hc cho quá trình hin ñi hóa văn hc và
hin ñi hóa ñt nưc hôm nay.
CHINESE HISTORICAL NOVELS AND VIETNAMESE HISTORICAL NOVELS IN
THE SOUTH OF VIET NAM AT THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY
Phan Manh Hung
University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM
ABSTRACT: At the beginning of the 20th century, novel translation from foreign languages into
the national language has played a constructively role in the modernization process of local literature
Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
Trang 14
in Viet nam and other Asian countries as well. In the south of Viet nam, the movement of translation of
Chinese historical novels has ebulliently occurred, and has influenced the composing tendency of local
historical novels – one of the most outstanding trends of southern literature at that time. We have
studied on the conversional Meclanism, the exchanges and interactions and the influence of translating
activities of Chinese historical novels on compasing activities of Vietnamese historical novels,
especially the literature of the southern of Vietnam in the early years of the 20th century.
Keywords: history novel, historical and cultural translation studies, modernizing.
TÀI LIU THAM KHO
[1]. Nguy
n Nam, Phiên dch hc lch s -
văn hóa trưng h(p Truyn kỳ mn l c,
NXB Đi hc Qu c gia TP. H' Chí
Minh, (2002), tr.37.
[2]. Susan Bassnett, Dch th loi, b$n dch
Vit ng" do Lê Nguyên Long và Phm
Qu c Lc dch, Tp chí Nghiên c$u Văn
hc, Hà Ni, s 12, (2009).
[3]. B$n dch ti
ng Vit: Tiu thuyt truyn
thng Trung Quc Châu Á (t# th k
XVII - th k XX), (Trn H$i Y
n dch),
NXB Khoa hc Xã hi, Hà Ni, (2004).
[4]. Itamar Evan-Zohar, The position of
translated literature within the literary
polysystem, Papers in historical poetics,
Tel Aviv, (1978).
[5]. Nhan B$o, )nh hưng ca tiu thuyt
Trung Quc ñi vi văn hc Vi t Nam,
trong Tiu thuyt truyn thng Trung
Quc Châu Á (t# th k XVII-th k
XX), Claudine Salmon biên son, sñd;
Bng Giang: Thư m c văn hc (Sài Gòn
và Nam B t# 1866 ñn 1930), m#c
Truy n Tàu, trong sách Đa chí văn hóa
Thành ph H" Chí Minh, tp II, sñd.
[6]. Nguy
n Văn Xuân, Khi nhng lưu dân
tr li, in trong Tuyn tp Nguyn Văn
Xuân, NXB Đà N3ng, (2002), tr.543.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 8660_30731_1_pb_9633_2034109.pdf