Quan hệ kinh tế thương mại giữa Nhật Bản và các nước Tiểu vùng sông Mekong trong thời kỳ chiến tranh lạnh

SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 Quan h kinh t th ươ ng m i gi a Nh t B n và các n ưc Ti u vùng sông Mekong trong th i k ỳ chi n tranh l nh • Hu ỳnh Ph ươ ng Anh Tr ưng ð i h c Khoa h c Xã h i và Nhân v ăn, ðHQG-HCM TÓM T T: Sau khi chi n tranh th gi i th II k t thúc, Nh t. M c ñích c a bài nghiên c u này là phân Nh t B n tri n khai chính sách ngo i giao kinh tích m i quan h kinh t th ươ ng m i gi a Nh t t ñ i v i các n ưc Ti u vùng sông Mekong Bn và các n ưc Ti u vùng sông Mekong t thông qua vi c ký k t và th c thi các hi p ñ nh sau n ăm 1945 ñn ñ u nh ng n ăm 1990 t ñó bi th ưng chi n tranh v i t ng n ưc. ð ng góp ph n làm sáng t s bi n ñ i trong chính th i, Nh t B n ñã t ăng c ưng quan h th ươ ng sách ñi ngo i c a Nh t B n ñ i v i ti u vùng mi v i các n ưc Ti u vùng sông Mekong, m t này d ưi s tác ñ ng c a b i c nh qu c t và th tr ưng tiêu th hàng hóa quan tr ng c a khu v c. T
khóa: “Ti u vùng sông Mekong”, “Nh t B n - ðông D ươ ng”, “Nh t B n - Thái Lan”, “Nh t Bn - Myanmar”, “Nh t B n - Ti u vùng sông Mekong” 1. Tng quan v quan h kinh t th ươ ng m i Nh t ñ ng th 2 sau M ĩ và ch y u nh p cao su, gi a Nh t B n và Ti u vùng sông Mekong th i qu ng, d u thô, g và vt li u g , kim lo i, than kỳ chi n tranh L nh m Sau khi chi n tranh th gi i th II k t thúc, Nh t Ph n l n v n ñ u tư c a t ư b n t ư nhân Nh t ñưa Bn tri n khai chính sách ngo i giao kinh t ñ i v i vào Ti u vùng sông Mekong t p trung khu v c các n ưc Ti u vùng sông Mekong thông qua vi c khai thác m qu ng, r ng, nông nghi p, ng ư nghi p, ký k t các hi p ñ nh b i th ưng chi n tranh v i công nghi p d t, công nghi p th c ph m, ch t o tng n ưc. Song song v i vi c ký k t các hi p ñ nh máy và các xí nghi p s n xu t hàng tiêu dùng bi th ưng chi n tranh, Nh t xúc ti n các ho t ñ ng Bng cách này t ư b n Nh t có th ki m soát ñưc th ươ ng m i và ñu t ư v i các n ưc Ti u vùng sông ngu n tài nguyên và th tr ưng này thông qua vi c Mekong. Trong nh ng n ăm 1950 các n ưc Ti u nh p kh u và xu t kh u. Vi nh ng thành công c a vùng sông Mekong chi m v trí s 1 trong ho t chính sách ngo i giao kinh t , Nh t B n v a tr ñng xu t kh u c a Nh t B n. Nh t ch y u xu t thành m t ñ i tác kinh t quan tr ng ñ ng th i c ũng sang Tiu vùng sông Mekong các m t hàng nh ư v i là m t trong nh ng nhà ñu t ư và vi n tr ln nh t bông, s i d t, hàng len, t ơ nhân t o, s i t ơ t ng ñi v i s phát tri n kinh t c a các n ưc Ti u vùng hp V nh p kh u t Ti u vùng sông Mekong thì sông Mekong. Trang 120 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 Bng 1. Th ươ ng m i gi a Nh t B n và Ti u vùng sông Mekong 1950-1953 ( ñơ n v : tri u USD) Xu t kh u Nưc 1950 1951 1952 1953 Năm Myanmar 16,3 18,1 21,2 33,1 ðông Dươ ng 2,1 9,7 8,5 7,6 Thái Lan 42,6 45,2 36,4 52,6 Nh p kh u Nưc 1950 1951 1952 1953 Năm Myanmar 17,7 30,6 29,8 50,2 ðông D ươ ng 1,6 2,9 4,7 14,7 Thái Lan 43,5 51,0 62,5 84,7 Ngu n: [11] 経済産業省（B Kinh t , th ươ ng m i và công nghi p Nh t B n）通商白書 (Sách tr ng th ươ ng m i), 14-15 (1954-1960) ∗ Bng 2. ODA c a Nh t B n cho CLMV ∗∗ t 1959-1990 ( ñơ n v : tri u yên) Campuchia Lào Mynamar Vi t Nam Thái Lan Cho vay b ng Yên 1,517 5,190 402,972 40,430 833,011 Vi n tr 2,637 23,214 97,594 31,292 141,324 Hp tác k thu t 1,706 4,613 15,097 2,449 91,807 Tng c ng 5,860 33,017 515, 663 74,171 1066,142 Ngu n: [6] Katsumi Uchida - Toshihiro Kudo , Japan’s policy and strategy of economic cooperation in CLMV, Economic research institute for Asean and East Asia’s research project ,No 4 - part 2-7, 225 (2008) ∗ Tên vi t t t c a Campuchia, Lào, Myanmar và Vi t Nam. Trang 121 SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 Qua b ng th ng kê trên có th th y m t ñ c ñim Myanmar và Lào, vi n tr c a Nh t ñ i v i Vi t ni b t trong vi n tr c a chính ph Nh t B n ñ i Nam và Campuchia b ñình tr do v n ñ vi các n ưc Ti u vùng sông Mekong trong giai Campuchia vào cu i n ăm 1978. ñon chi n tranh l nh. ðó chính là s không nh t Bên c nh vi c ñ u t ư và vi n tr v kinh t , Nh t quán và ñng ñ u trong vi n tr c a Nh t ñ i v i Bn còn ñy m nh ñ u t ư k thu t ñ i v i các n ưc các n ưc. Vi n tr c a Nh t cho Thái Lan và Ti u vùng sông Mekong. T tháng 10 n ăm 1954 Myanmar cao h ơn so v i ba n ưc ðông D ươ ng. Nh t tham gia “K ho ch Colombo” 3 ñy m nh ñ u Bên c nh ñó v m t th ươ ng m i, trong các n ưc tư vào ðông Nam Á d ưi hình th c ñ u t ư k thu t. Ti u vùng sông Mekong thì Nh t B n buôn bán ðn n ăm 1962, Nh t ñã ñóng góp 2 t 233 tri u yên nhi u nh t là v i Thái Lan, sau ñó là ðông D ươ ng vào k ho ch Colombo trong ñó có 169 tri u yên và Myanmar. Theo th ng kê c a B th ươ ng m i và cho ch ươ ng trình phát tri n sông Mekong 4. Thông công nghi p Nh t B n, vào n ăm 1960, ñu t ư tr c qua “K ho ch Colombo” Nh t ñã th c hi n nhi u ti p c a Nh t ñ i v i Ti u vùng sông Mekong là ch ươ ng trình h p tác k thu t v i t ng n ưc thu c 3,682,680 USD trong ñó Thái Lan là 3,020,967 khu v c Ti u vùng sông Mekong trên t ng l ĩnh v c USD, Campuchia: 276,000 USD, Lào 203,200 khác nhau. ð t o ñiu ki n cho các ch ươ ng trình USD, Myanmar 153,179 USD, Vi t Nam: 29, 334 hp tác k thu t ñưc di n ra thu n l i Nh t ñã thi t 1 USD . Cũng trong n ăm này Nh t ñã ký k t 10 h p lp các Trung tâm hu n luy n k thu t Thái Lan, ñng vi n tr k thu t v i Myanmar, 5 h p ñ ng Campuchia, Vi t Nam và Lào. ðng th i v i vi c vi Thái Lan, 3 h p ñ ng v i Vi t Nam, 2 h p d ng thi t l p các trung tâm hu n luy n t i các n ưc Ti u vi Lào trong t ng s 44 h p ñ ng v i toàn b khu vùng sông Mekong, Nh t còn tr c ti p g i các 2 vc ðông Nam Á . Nguyên nhân chính c a s chuyên gia ng ưi Nh t ñ n các n ưc này ñ h tr chênh l ch v th ươ ng m i và ñu t ư c a Nh t ñ i vi c th c hi n các ch ươ ng trình h p tác. Chuyên gia vi Thái Lan và Myanmar so v i ðông D ươ ng là do ng ưi Nh t ñưc g i ñ n các n ưc Ti u vùng sông t sau chi n tranh th gi i th II ñ n nh ng n ăm Mekong theo nhi u ñ t trong m t n ăm. Sau ñây là 1970 các n ưc ðông D ươ ng liên t c r ơi vào tình bng th ng kê s chuyên gia Nh t ñưc g i ñ n tr ng chi n tranh m t n ñ nh nên Nh t B n không Ti u vùng sông Mekong vào ñt tháng 12 n ăm có c ơ h i ñ tri n khai chính sách ñ u t ư và vi n tr 1960. qui mô l n. Bên c nh ñó tr ba n ưc là Thái Lan, 3 Mt t ch c qu c t ñưc thành l p vào tháng 7 n ăm 1951 vi mc ñích h p tác phát tri n kinh t xã h i trong khu v c châu Á 1 [11] 経経経業省 (B Kinh t , th ươ ng m i và công nghi p Nh t Thái Bình D ươ ng. Bn), 去通碧書 (Sách tr ng th ươ ng m i) , (1954-1960). 4 [7] Kuala Lumpur federation of Malaysia , The tenth annual 2 [5] Diplomatic blue book of Japan , No 5, 161, (1961). report of the consulative committee of the Colombo Plan (1961). Trang 122 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 Bng 3. S chuyên gia Nh t B n ñưc g i ñ n Ti u vùng sông Mekong vào ñt tháng 12/1960 Khai thác Lĩnh Vn t i Tng khoáng Sn xu t Y t Giáo d c vc cng truy n thông sn khác Myanmar 0 Campuchia 8 1 1 10 Lào 2 2 12 1 17 Thái Lan 8 10 4 1 23 Vi t Nam 3 4 2 9 Ngu n: [5] Diplomatic Blue Book of Japan, No 5, 161 (1961) Cùng v i vi c g i chuyên gia ñn các n ưc Ti u Năm 1960 Nh t ñã nh n 121 ng ưi ñ n t Thái vùng sông Mekong, Nh t còn nh n hu n luy n các Lan, 20 ng ưi ñn t Lào, 14 ng ưi ñ n ñ n k thu t viên và nhân viên ñn t các n ưc này. Các Campuchia, 12 ng ưi ñ n Vi t Nam và 4 ng ưi ñ n k thu t viên và nhân viên thu c nhi u l ĩnh v c Myanmar. Sau ñây là b ng th ng kê s ng ưi thu c khác nhau ñưc ñưa ñn Nh t B n hu n luy n và các n ưc Ti u vùng sông Mekong ñưc Nh t nh n ñào t o theo các ch ươ ng trình ng n h n và dài h n. hu n luy n vào ñt tháng 12 n ăm 1960. Bng 4. Các chuyên gia Ti u vùng sông Mekong ñưc Nh t hu n luy n vào ñt tháng 12 n ăm 1960 Công Tài chính Công Phúc l i Giáo d c Lĩnh v c nghi p th ươ ng nghi p nh xã h i hành chính khác hóa ch t mi Myanmar 3 Campuchia 1 1 Lào 5 Thái Lan 4 11 3 15 8 9 Vi t Nam 1 1 2 3 Ngu n: [5] Diplomatic Blue Book of Japan, No 5, 157 (1961) T n ăm 1965, sau khi thanh toán v c ơ b n các kinh t và th ươ ng m i, trong ñó ph n vi n tr - ñu kho n b i th ưng chi n tranh v i các n ưc Ti u tư ñưc chú tr ng hàng ñu v i các n ưc Ti u vùng vùng sông Mekong, Nh t B n ti p t c ñ y m nh sông Mekong. T ñ u th p k 1970 Nh t B n t ăng chính sách ngo i giao kinh t , ñ y m nh s h p tác cưng vi n tr cho các n ưc Ti u vùng sông Trang 123 SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 Mekong ñc bi t là Thái Lan. S ñ u t ư c a Nh t 2. Quan h kinh t th ươ ng m i c a Nh t B n tăng nhanh ñn m c gây nên n i lo s cho các n ưc vi các n ưc Ti u vùng sông Mekong này và t ñó xu t hi n phong trào ch ng Nh t. V n 2.1. Quan h Nh t B n - Thái Lan sn có n t ưng x u v i Nh t B n t th i k ỳ b Quan h kinh t gi a Thái Lan và Nh t B n ñưc Nh t xâm chi m trong chi n tranh th gi i th II hi ph c t ñ u nh ng n ăm 1950 ñ c bi t là vào cng thêm s ph thu c ngày càng t ăng v v n và năm 1952 khi hai n ưc ñã ký m t hi p ñ nh ngo i k thu t c a Nh t B n, s tràn lan c a hàng hóa giao song ph ươ ng. T sau khi khôi ph c quan h Nh t th tr ưng Ti u vùng sông Mekong ñã làm ngo i giao, quan h buôn bán gi a Nh t B n và cho các n ưc này lo l ng v m t s tái xâm chi m Thái Lan phát tri n m nh, Thái Lan là m t trong ca Nh t trong t ươ ng lai g n. ð nh cao c a thái ñ by b n hàng l n nh t c a Nh t B n sau M , Hàn ch ng Nh t bi u hi n thông qua m t lo t cu c Qu c, Hong Kong, Canada, Australia và bi u tình ch ng Nh t x y ra t i Bangkok trong Philippines. chuy n th ăm Thái Lan c a Th t ưng Nh t Tanaka Kakuei. Năm 1953 t ng giá tr xu t kh u c a Nh t vào Thái Lan là 12 tri u USD, n ăm 1954 ñã t ăng lên 65 Vào tháng 8 n ăm 1977, Nh t B n công b h c tri u USD. Vào n ăm 1968 Nh t và Thái ñã ký k t thuy t Fukuda chính th c xác nh n chính sách hi p ñ nh tài tr song ph ươ ng trong ñó Nh t ñã ngo i giao m i ñ i v i ðông Nam Á. Cùng v i s ñng ý th c hi n m t ch ươ ng trình tài tr tín d ng cng c và m r ng h p tác v kinh t , chính tr và cho Thái Lan v i s ti n 21,6 t yên (60 tri u văn hóa v i các n ưc ASEAN, Nh t ch tr ươ ng USD) 5. T sau n ăm 1970, c n cân th ươ ng m i gi a tăng c ưng vi n tr kinh t cho các n ưc ðông Nh t B n và Thái Lan t ăng lên nhanh chóng. Thái Dươ ng ñ giúp các n ưc này khôi ph c kinh t sau Lan ch y u nh p kh u các m t hàng c a Nh t nh ư chi n tranh. Tuy nhiên k ho ch này ñã b t m d ng ôtô và ph tùng ôtô, d u l a, d u nh n, máy móc do s bùng n c a v n ñ Campuchia. Trong th i ñin t , s t thép và nguyên li u thô và hàng tiêu gian cu c n i chi n Campuchia di n ra, Nh t ñã dùng. Thái Lan xu t sang Nh t l ươ ng th c th c gi m các kho n vi n tr cho Vi t Nam và h u nh ư ph m ch y u là g o, cá, tôm cua, rau qu , cao su dng h n vi n tr cho Campuchia. ð i v i Lào, thiên nhiên, thi c thô, hoa t ươ i và hoa ñông l nh, Nh t v n ti p t c vi n tr do cho r ng Lào không sn ph m d t, kim lo i, hóa ch t, nhiên li u tr c ti p liên quan ñn v n ñ Campuchia. khoáng... B ưc sang nh ng n ăm 1980 hàng hóa t Sau ñây chúng ta cùng xem xét m i quan h kinh Nh t B n nh p kh u vào Thái Lan v i s l ưng l n t th ươ ng m i gi a Nh t B n v i t ng ñ i t ưng c ñc bi t là hàng tiêu dùng và máy móc ph c v cho th trong Ti u vùng sông Mekong: Thái Lan, ðông chính sách ñy m nh phát tri n công nghi p c a Dươ ng và Myanmar. S khác nhau v c ơ c u Thái Lan. th ươ ng m i, quy mô ñ u t ư và các hình th c vi n tr cho t ng n ưc trong Ti u vùng sông Mekong ph n ánh tính không nht quán trong chính sách c a 5 Nh t B n ñ i v i ti u vùng này trong giai ñon [1] D ươ ng Lan H i, Quan h Nh t B n v i các n ưc ðông chi n tranh L nh. Nam Á sau chi n tranh th gi i th hai 1945-1975 , Vi n Châu Á - Thái Bình D ươ ng, Hà N i (1989). Trang 124 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 Bng 5. Mu d ch gi a Nht B n và Thái Lan t n ăm 1970 ñ n 1985 ( ñơn v : tri u USD) 1970 1975 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Xu t kh u sang Nh t 450 960 1.920 2.250 1.910 2.510 2.400 2.030 Nh p kh u t Nh t 190 720 1.120 1.060 1.040 1.020 1.000 1.030 Cán cân th ươ ng m i 260 240 800 1190 870 1.490 1.400 1.000 Ngu n: [11] 経済産業省（B Công nghi p và m u d ch qu c t ）通商白書 (Sách tr ng th ươ ng m i) (1954-1960) V m t ñ u t ư thì Thái Lan là m t trong b y n ưc ng t c a ñ ng yên (lên t i 70%) vào n ăm 1985 ñã có ngu n v n ñ u t ư tr c ti p l n nh t t Nh t B n khi n cho các công ty nh c a Nh t g p khó kh ăn. bao g m M , Nh t, Anh, Bc Ireland, Tây ð c, ð duy trì l i nhu n và tránh nguy c ơ phá s n, các Hong Kong và Singapore. Tuy Nh t ñ u t ư vào công ty này ñã ñy m nh vi c thi t l p các xí Thái Lan sau M nh ưng t c ñ ñ u t ư l i t ăng r t nghi p n ưc ngoài ñc bi t là ðông Nam Á và nhanh và v ưt t t c các n ưc có ñ u t ư vào n ưc Thái Lan ñưc xem là m t ñ a ñim r t thu n l i. này. ðn n ăm 1976, v n ñ u t ư c a Nh t B n T ñó xu t hi n m t làn sóng di chuy n c a nh ng Thái Lan ñã t ăng lên nhanh chóng và v ưt qua M ĩ doanh nghi p nh c a Nh t vào Thái Lan. Các công tr thành n ưc có t ư b n ñ u t ư l n nh t Thái ty này t p trung vào các ngành s n xu t các lo i Lan. thép ng, thép t m tôn, l p r p ôtô, d t, máy thu T n ăm 1985 ñ u t ư tr c ti p c a Nh t vào Thái thanh bán d n, vô tuy n truy n hình, khai thác m , Lan có s t ăng nhanh chóng do ñ ng yen cao giá hóa ch t. (Endaka) t sau Th a thu n Plaza. Vi c tăng giá ñt Trang 125 SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 Bng 6. Các công ty c a Nh t Thái Lan trong nh ng n ăm 1980 Tên công ty Vn ñ u t ư (tri u baht) Thai Plastic Chemical Co 3.103 Thai Honda manufacturing Co 784 Siam Yamaha Co 970 Thai Ferrite Co 597 Sharp Appliances 639 Thai Silk Reeling Industries 520 Nissan and Siam cement Co 1.222,5 Isuzu, Mitsubishi, Mazda, Ford, Mr. Wan Chansue 1.667 Ngu n: [4] Shoichi Yamashita, Chuy n giao công ngh và qu n lý Nh t B n sang các n ưc ASEAN, NXB Chính tr Qu c gia Hà N i, 114 (1994) V vi n tr phát tri n (ODA) c a Nh t B n ñ i Nh t mu n hi n th c hóa h c thuy t v ðông Nam vi Thái Lan thì t n ăm 1952 Nh t B n ñã cung c p Á do Th t ưng Nh t Fukuda ñưa ra vào n ăm 1977. ODA cho Thái Lan v i s ti n 9,6 t yên d ưi hình Do Thái Lan là thành viên c a ASEAN nên ñưc th c b i th ưng chi n tranh. Trong nh ng n ăm Nh t ưu tiên vi n tr ODA. Th ba là do s suy 1970 tài tr ODA c a chính ph Nh t cho Thái Lan gi m nh h ưng c a M khu v c ðông Nam Á. tăng lên 6,2 l n6. B ưc sang nh ng n ăm 1980, Thái S k t thúc c a cu c chi n tranh VN ñã khi n Nh t Lan v ươ n lên v trí th 3 trong t ng s 10 n ưc mu n t ăng c ưng nh h ưng c a mình thông qua nh n ñưc nhi u tài tr nh t t ODA c a Nh t. Có các chính sách h p tác khu v c và h p tác song bn nguyên nhân chính khi n Nh t t ăng c ưng ph ươ ng trong ñó Thái Lan là m t ñi t ưng ñáng ODA ñi v i Thái Lan. Th nh t, Nh t mu n ñáp chu ý. Th t ư là s g n g ũi v m t ñ a lý v i các li s ñ ngh c a Thái Lan trong vi c cung c p nưc ðông D ươ ng là m t l i th c a Thái ñ h ODA ñ h tr Thái Lan th c hi n k ho ch phát nh n ñưc s ưu tiên ODA c a Nh t. tri n kinh t xã h i trong nh ng n ăm 1970. Th hai, 6 [2] Nguy n Duy D ũng, Tài tr c a chính ph Nh t B n (ODA) cho các n ưc ðông Nam Á (ASEAN) trong nh ng th p niên g n ñây , ð tài c p b , Trung tâm Khoa hc xã h i và Nhân v ăn Qu c gia, Trung tâm Nghiên c u Nh t B n, NXB. Khoa h c Xã hi, Hà N i , 164 (2008). Trang 126 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 2.2. Quan h Nh t B n - ðông D ươ ng Nh t B n ñã n i l i quan h v i các n ưc ðông Dươ ng chè, v i bông, s i bông, t ơ nguyên li u, v i Dươ ng thông qua vi c ký k t hi p ñ nh b i th ưng bông nhân t o, b t gi y, gi y gói, v t t ư thép, máy chi n tranh (Vi t Nam) và hi p ñ nh h p tác kinh t móc, hàng s , ñ gia v , xim ăng. M t hàng Nh t k thu t (Lào, Campuchia) vào nh ng n ăm 1950. nh p kh u t ðông D ươ ng là than ñá, mu i, s t Tuy nhiên quan h kinh t th ươ ng m i gi a Nh t vn, g o và ngô. vi ðông D ươ ng trong giai ñon này r t h n ch . Vào n ăm 1978 “v n ñ Campuchia” di n ra và tr Kim ng ch xu t kh u c a Nh t sang ðông D ươ ng ít thành m t ñim nóng c a khu v c ðông Nam Á nói hơn kim ng ch xu t kh u c a ðông D ươ ng sang chung và ðông D ươ ng nói riêng. S ki n này còn Nh t. Cán cân th ươ ng m i gi a Nh t B n và ðông thu hút s quan tâm ñ c bi t c a các c ưng qu c Dươ ng có s không cân b ng. Nh t mua nhi u h ơn ngoài khu v c trong ñó có Nh t B n. bán. Tr ưc tình hình ñó Nh t B n ñã gi m nh p Quan h kinh t gi a Nh t B n và ðông D ươ ng kh u t ðông D ươ ng ñ cân b ng cán cân th ươ ng trong th i k ỳ phân tranh Campuchia (1978-1991) mi. thì r t h n ch . T n ăm 1988 Nh t không vi n tr Sau khi hi p ñ nh Gieneve ñưc ký k t vào n ăm cho Campuchia. ði v i Vi t Nam t n ăm 1979 ñ n 1954 ña v kinh t c a ðông D ươ ng ñã ñưc nâng năm 1982 Nh t c t h n vi n tr . ð n n ăm 1983 cao. Các qu c gia này ñã có quy n t tr trong chính Nh t vi n tr v i qui mô nh không ñ n 1 t yên sách ñi ngo i và buôn bán v i n ưc ngoài. Các cho Vi t Nam d ưi hình vi n tr thiên tai kh n c p, nưc t ư b n trên th gi i b t ñ u chú ý ñ n th vi n tr nhân ñ o và v i h p tác k thu t. Khác v i tr ưng ðông D ươ ng r ng l n. Campuchia và Vi t Nam, vi n tr c a Nh t ñ i v i T n ăm 1956, Nh t B n b t ñ u m r ng xu t Lào v n ñưc ti p t c. Lí do là m c dù Lào có m i kh u sang ðông D ươ ng. T n ăm 1956 ñ n n ăm quan h t t v i Vi t Nam và chính quy n Pnom 1960 t ng s n l ưng xu t kh u c a Nh t sang ðông Penh c a Campuchia nh ưng n ưc này không ph i là Dươ ng là 336.598 ngàn USD trong ñó Vi t Nam và ñươ ng s tr c ti p c a cu c phân tranh Campuchia. Campuchia luôn chi m t tr ng cao nh t. T ng s n Do ñó ñi v i Lào, vi n tr không hoàn l i và h p lưng nh p kh u c a Nh t t ðông D ươ ng ñt tác k thu t c a Nh t ñ t con s t ươ ng ñươ ng v i 46.295 ngàn USD 7. Nh t ch y u xu t sang ðông th i k ỳ tr ưc n ăm 1978. 7 [3] Shiraishi Masaya , Quan h Vi t Nam - Nh t B n 1951- 1987 , NXB. Khoa h c Xã h i (1994). Trang 127 SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 Bng 7. Vi n tr ODA c a Nh t B n ñ i v i ba n ưc ðông D ươ ng ( ñơ n v : tri u USD) Năm Vi t Nam Campuchia Lào Cho vay Vi n tr Hp tác Cho vay Vi n tr Hp tác Cho vay Vi n tr Hp tác bng không k thu t bng Yên không k thu t bng Yên không k thu t Yên hoàn l i hoàn l i hoàn l i 1982 - - 0.09 - - 0.40 - 7.34 0.27 1983 - 0.45 0.31 - - 0.10 - 10.04 0.77 1984 - - - - - - - 16.03 0.24 1985 - 0.67 0.16 - - - - 13.19 0.64 1986 - 0.31 0.58 - - - - 18.86 0.84 1987 - 0.48 0.20 - - - - 16.91 0.51 1988 - - 0.49 - - - - 17.95 2.55 1989 - 0.18 0.36 - - 0.25 - 23.37 3.75 1990 - 0.23 0.74 - - 0.18 - 22.36 5.96 Ngu n:[12] 白石昌也(Shiraishi Masaya), 1990 年代日本の対インドシナ ３国（カンボジア、ベトナム、ラオス）に対する援助政策：ODA 白書の記述を中心 (Chính sách vi n tr c a Nh t B n ñ i v i ðông D ươ ng (Campuchia, Vi t Nam, Lào) trong nh ng n ăm 1990: phân tích Sách tr ng ODA), アジア太平討究, 第 11(Nghiên c u châu Á - Thái Bình D ươ ng s 11) (2008). 2.3. Quan h Nh t B n - Myanmar Tháng 11 n ăm 1954, “Hi p ñ nh hòa bình cùng T sau hi p ñ nh San Francisco ñưc ký k t vào vi b i th ưng chi n tranh và h p tác k thu t” tháng 9 n ăm 1951, quan h m u d ch gi a Nh t ñưc ký k t gi a Nh t B n và Myanmar. Trong các Bn và Myanmar ñưc m r ng. Vào háng 12 n ăm nưc Ti u vùng sông Mekong, Myanmar là n ưc 1953 “Hi p ñ nh thông th ươ ng Nh t - Mi n m i” ñu tiên mà Nh t ký k t hi p ñ nh b i th ưng chi n ñưc ký k t và có hi u l c trong 4 n ăm. Theo hi p tranh. D a theo hi p ñ nh này, Nh t B n ph i tr ñnh này, m t c ơ ch thu mua g o dài h n ñưc xác 200 tri u USD b i th ưng và 50 tri u USD cho lp gi a Nh t B n và Myanmar, Myanmar tr ch ươ ng trình “h p tác kinh t ”. thành m t trong nh ng ngu n cung cp g o chính Tháng 3 n ăm 1962 Ne Win ti n hành cu c ñ o cho Nh t B n. chính quân s . T ñó Myanmar b ưc vào th i k ỳ kinh t XHCN h ưng t i hai m c tiêu chính: xác Trang 128 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 lp n n kinh t c a ng ưi Myanmar và th ng nh t Quan h kinh t Nh t B n - Myanmar r ơi vào b qu c gia v i m t ch ñ chính tr th ng nh t. T tc. tháng 2 n ăm 1963 chính ph Myanmar ti n hành Tuy quan h kinh t b ñình ñn nh ưng Nh t v n qu c h u hóa t t c các ngân hàng và các công ty ti p t c vi n tr cho Myanmar theo tinh th n c a nưc ngoài. V i ph ươ ng châm “kinh t Myanmar hi p ñ nh “chu n b i th ưng” ñưc ký k t vào n ăm là c a ng ưi Myanmar” nên nhà n ưc c m ho t 1965. Trong nh ng n ăm 1970 Nh t lên t c vi n tr ñng m u d ch v i n ưc ngoài trong ñó có Nh t cho Myanmar v i nhi u h ng m c khác nhau nh ư Bn. T n ăm 1986 các doanh nghi p Nh t không vi n tr t ng quát vào n ăm 1975, vi n tr v ăn hóa có gi y phép ñ u b c m ho t ñ ng ho c liên k t năm 1976, vi n tr cho s n xu t th c ăn vào n ăm vi các doanh nghi p b n x . T t c các doanh 1977 và vi n tr ñ h tr gi m n vào n ăm 1979. nghi p Nh t B n ñ u n m d ưi s qun lý ñ c Năm 1978 Myanmar ñi m t v i kh ng ho ng kinh quy n c a m t doanh nghi p nhà n ưc c a t và thâm h t ngân sách tr m tr ng. Chính quy n Myanmar. K t qu là trong nh ng n ăm 1986-1987 Ne Win ñã kêu g i s giúp ñ t các khác ñ c bit các doanh nghi p Nh t Myanmar ñ u ph i ñóng là Nh t B n. ca các v ăn phòng ñi di n c a mình Rangoon. Bng 8. ODA c a Nh t cho Myanmar (1979-1988) ( ðơ n v : tri u USD) Năm Tng s ODA t các n ưc ODA c a Nh t T l (%) S h ng 8 thu c OECD (DAC) 1979 259.1 178.0 68.7 4 1980 231.3 152.5 65.9 4 1981 293.4 125.4 61.9 6 1982 208.0 103.9 50.0 6 1983 215.7 113.4 52.6 6 1984 148.7 95.4 64.2 7 Ngu n: [10] Donald M.Seekins, 忘れられたアジアの片隅５０年間の日本とビルマの関係 (M t góc b lãng quên c a châu Á – 50 n ăm quan h Nh t B n – Myanmar), 第３５回 日文研フォーラム (Di n ñàn Nichibunken) 、国際日本文化研究センター (Trung tâm Nghiên c u văn hóa Nh t B n), 36. 8 T ch c h p tác phát tri n kinh t . Trang 129 SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 Bng 9. Các công ty Nh t Myanmar trong nh ng chi m 15% t ng giá tr nh p kh u c a Myanmar 9. năm 1970-1990 Vi n tr c a Nh t luôn chi m trên 50% t ng vi n tr c a các n ưc phát tri n dành cho Myamar. Các Tên công ty Lĩnh v c lo i vi n tr c a Nh t ñ i v i Myanmar không ch Hino Lp ghép xe t i hưng t i m c tiêu kích thích s phát tri n kinh t mà còn góp ph n c i thi n ñ i s ng xã h i cho Kubota Máy nông nghi p ng ưi dân n ưc này. Mazda ðin tho i di ñ ng, Các kho n vi n tr c a Nh t không ch giúp cho xe t i hàng hóa c a Nh t xâm nh p vào Myanmar mà còn Matsushita Thi t b ñin mang ñn l i ích cho các công ty Nh t B n ñang ho t ñ ng ñây. D ưi s ki m soát c a chính Sumitomo Hóa ch t quy n quân s , các công ty n ưc ngoài trong ñó có Mitsui Bussan Khai khoáng Nh t B n g p r t nhi u khó kh ăn và r i ro. Tuy nhiên các công ty Nh t ñã nh vào s giúp ñ c a Mitsubishi Shooji Xe ôtô chính ph Nh t B n thông qua các kho n vi n tr Nichimen Xây d ng cho Myanmar. T sau khi chi n tranh th gi i th II kt thúc, cùng v i hi p ñ nh b i th ưng chi n tranh Marubeni Thi t b công nghi p ñưc ký k t gi a Nh t B n và Myanmar, các công nng ty Nh t c ũng ti n vào Myanmar. Theo báo cáo c a Nisshoo Iwai C.Itoh Xây d ng th u t ng ði s quán Myanmar thì ñn tháng 5 n ăm 1959 có hp kho ng 47 công ty Nh t B n ñang ho t ñ ng t i Kinshoo Mataichi Th ươ ng m i Myanmar bao g m 16 công ty m u d ch (63 ng ưi), 2 công ty liên doanh (51 ng ưi), 2 ngân hàng (3 Toomen Vn t i ng ưi), 1 công ty ñóng tàu (1 ng ưi), 1 công ty bào Kanematsu Gooshoo Máy công c và máy hi m trên bi n (1 ng ưi), 3 công ty s n xu t xe ñ p, công nghi p công x ưng s a ch a tàu (3 ng ưi), 2 hi p h i doanh nghi p (3 ng ưi) và 20 công ty khác 10 . Trong Daimaru Th ươ ng m i Ngu n: [8] Seekins, Donald M, Burma and 9 Japan since 1940: From “Co – Prosperity to [8] Thanyarat Apiwong- Yoshihiro Bamba, The role of the Japanese in Myanmar: Economic relations between Japan and “Quiet dialogue”, Copenhagen: NIAS Presss, 77, Myanmar in histrorical perspective, Seminar of Saga University , (2007) No.59, 12. 10 [13] 純子純純 (Sumiko Kawabe) T n ăm 1978 ñ n n ăm 1988, Nh t ñã vi n tr cho 移行経経にににに日本人通工日日所の忠動― ヤヤヤヤ日本人通工日日（ JC Myanmar 3.7 t USD bao g m và ti n và hàng hóa CY ） の事炤 (Ho t ñ ng c a các h i công th ươ ng Nh t B n trong nn kinh t chuy n ti p – Tr ưng h p c a H i công th ươ ng Nh t Bn t i Yangon , 城西大城経城城要 (K y u kinh t ð i h c Josai) 、第７号 (S 7), 6. Trang 130 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 nh ng n ăm 1960 do chính sách qu c h u hóa các ñ Campuchia di n ra kéo theo s dính líu c a doanh nghi p n ưc ngoài c a chính ph Myanmar Campuchia và Vi t Nam nên quan h kinh t và ñu nên ch còn hai công ty Nh t t i Myanmar. ð n tư h p tác gi a Nh t B n và các n ưc này r ơi xu ng nh ng n ăm 1990 s công ty Nh t t ăng lên con s mc th p nh t. Quan h kinh t gi a Nh t B n và 15. Các công ty Nh t B n ho t ñ ng trên nhi u l ĩnh ðông D ươ ng trong giai ñon chi n tranh L nh luôn vc khác nhau nh ư s n xu t ñin, l p ghép xe ti, có s ñ t quãng tùy thu c vào tình hình chính tr sn xu t máy nông nghi p, khai thác khoáng s n di n ra trên bán ño ðông D ươ ng. Trong khi ñó v i Các công ty Nh t B n h u nh ư có ñưc ñ c quy n v th là thành viên c t lõi c a Hi p h i các qu c trong toàn b các d án vi n tr c a chính ph Nh t gia ðông Nam Á (ASEAN), là m t trong nh ng Bn ñ i v i Myanmar. ñng minh quan tr ng c a M ðông Nam Á và là 3. K t lu n qu c gia có c ơ s kinh t xã h i v ng ch c do nh ng thành t u c a các cu c c i cách thành công Mi quan h kinh t th ươ ng m i gi a Nh t B n và trong th i c n ñ i, Thái Lan ñã thu hút s h p tác các n ưc Ti u vùng sông Mekong t n ăm 1945 ñ n kinh t và ñu t ư vi n tr m nh t Nh t B n. S ra ñu nh ng n ăm 1990 ch u s tác ñ ng r t l n c a ñi c a h c thuy t Fukuda vào n ăm 1977 ñã khi n bi c nh qu c t và khu v c mà c th là c c di n cho qu c gia này tr thành ñi t ưng ưu tiên trong chi n tranh L nh và tình hình bán ño ðông D ươ ng. các d án ñ u t ư quy mô l n c a Nh t ðông Nam ði t ưng Ti u vùng sông Mekong trong chính Á. V i v trí ti p giáp v i các n ưc ðông D ươ ng, sách ñi ngo i c a Nh t ñưc phân chia thành các Nh t mu n bi n Thái Lan thành ch d a v ng chc nhóm n ưc d a theo s khác nhau v h th ng ñ giúp mình có ñưc s nh h ưng v m t kinh t chính tr và m i quan h ñ ng minh v i các c ưng và chính tr ñ i v i bán ñ o ðông D ươ ng. ði v i qu c l n. Trong quan h kinh t th ươ ng m i c ũng Myanmar, m t qu c gia theo ñưng l i trung l p, nh ư trong vi n tr c a chính ph Nh t B n ñ i v i hp tác kinh t c a Nh t B n ch y u ñưc th hi n các n ưc Ti u vùng sông Mekong t sau chi n thông qua các d án ñ u t ư và cho vay c a chính tranh th gi i th II ñ n khi k t thúc chi n tranh ph Nh t. Myanmar là m t trong nh ng n ưc nh n Lnh có s chênh l ch, không ñ ng ñ u gi a các ñưc vi n tr l n nh t t Nh t B n trong s các nưc. Kim ng ch xu t nh p kh u và vi n tr c a nưc Ti u vùng sông Mekong. Chính các doanh Nh t cho Thái Lan và Myanmar cao h ơn so v i ba nghi p Nh t t i Myanmar là nhân t chính thúc ñ y nưc ðông D ươ ng. Nguyên nhân chính là m c dù các ngu n vi n tr l n t chính ph Nh t cho sau chi n tranh th gi i th II các n ưc ðông Myanmar. S ưu tiên Thái Lan và Myanamar c a Dươ ng ñu giành ñưc ñ c l p nh ưng tr i qua m t Nh t B n th hi n rõ tính phân c c ñ i tác trong giai ñon dài t n ăm 1945 ñ n n ăm 1975 các n ưc chính sách c a Nh t ñ i v i các n ưc Ti u vùng này luôn r ơi vào tình tr ng chi n tranh. ðiu này ñã sông Mekong. S phân c c ñ i tác này do nh nh h ưng l n ñ n quan h kinh t gi a Nh t B n hưng tr c ti p t c c di n chi n tranh L nh v i s vi các n ưc ðông D ươ ng. Các doanh nghi p Nh t ñi ñ u c a hai siêu c ưng Xô - M. lo s s m t n ñ nh khu v c này nên không dám mo hi m ñ u t ư qui mô l n. ð n n ăm 1978 thì v n Trang 131 SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 17, No.X2-2014 The relationship between Japan and the Greater Mekong subregion in terms of trade and economy in the Cold War • Huynh Phuong Anh University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM ABSTRACTS: After World War II ended, Japan set the resource providers and wide salers of background for the implementation of policies Japanese goods. The purpose of this study is on economy and diplomacy to the Greater to analyze the trade relationship between Mekong Subregion (GMS) through the signing Japan and Mekong Subregion countries from of the reparations agreements with the 1945 to the early 1990s, which contributed to subregion’s countries. At the same time, the clarification of the change in Japan’s Japan consolidated and promoted trade- policies on foreign relations towards this economy relationship with the GMS countries subregion within the international and regional with the goal of turning those countries into contexts. Keywords: “ Mekong Subregion”, “Japan - Indochina”, “Japan - Thailand”, “Japan - Myanmar, “Japan - Mekong Subregion” TÀI LI U THAM KH O [1] Dươ ng Lan H i, Quan h Nh t B n v i các [3] Shiraishi Masaya , Quan h Vi t Nam – Nh t nưc ðông Nam Á sau chi n tranh th gi i th Bn 1951-1987 , NXB. Khoa h c Xã h i hai 1945-1975 , Vi n Châu Á - Thái Bình (1994). Dươ ng, Hà N i (1989). [4] Shoichi Yamashita, Chuy n giao công ngh và [2] Nguy n Duy D ũng (ch biên), Tài tr c a qu n lý Nh t B n sang các n ưc ASEAN , NXB chính ph Nh t B n (ODA) cho các n ưc ðông Chính tr Qu c Gia Hà N i (1994). Nam Á (ASEAN) trong nh ng th p niên g n [5] Diplomatic blue book of Japan, No 5 (1961). ñây , ð tài c p b , Trung tâm Khoa h c xã h i [6] Katsumi Uchida – Toshihiro Kudo, Japan’s và Nhân v ăn Qu c gia, Trung tâm Nghiên c u policy and strategy of economic cooperation in Nh t B n, NXB. Khoa h c Xã h i, Hà N i CLMV, Economic research institute for Asean (1999). and East Asia’s research project, No 4 (2008). Trang 132 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 17, SOÁ X2-2014 [7] Kuala Lumpur federation of Malaysia, The [11] 経済産業省 （B Kinh t , th ươ ng m i và công tenth annual report of the consulative nghi p Nh t B n） 通商白書 (Sách tr ng committee of the Colombo Plan (1961). th ươ ng m i) , (1954 年 – 1960 年) (1954-1960). [8] Seekins Donald M, Burma and Japan since [12] 碧白白白 (Shiraishi Masaya), 1990 1940: From “Co – Prosperity to “Quiet 年代日本の対インドシナ３国（カンボジア dialogue, Copenhagen: NIAS Presss , 71 (2007). 、ベトナム、ラオス）に対する援助政策： [9] Thanyarat Apiwong - Yoshihiro Bamba, The ODA 白書の記述を中心 (Chính sách vi n tr role of the Japanese in Myanmar: Economic ca Nh t B n ñ i v i ðông D ươ ng relations between Japan and Myanmar in (Campuchia, Vi t Nam, Lào) trong nh ng n ăm histrorical perspective , Seminar of Saga 1990: phân tích Sách tr ng University , No.59, 12 (2009). ODA), アジア太平討究, 第 11(Nghiên c u châu Á - Thái Bình D ươ ng s 11) (2008). [10] Donald M.Seekins, 忘れられたアジアの片隅５０年間の日本と [13] 純子川辺 (Sumiko Kawabe), ビルマの関係 (M t góc b lãng quên c a châu 移行経済における日本人商工会議所の活動 Á – 50 n ăm quan h Nh t B n – Myanmar), ―ヤンゴン日本人商工会議 第３５回 日文研フォーラム (Di n ñàn （JCCY ）の事例 (Ho t ñ ng c a các h i công Nichibunken), 国際日本文化研究センター th ươ ng Nh t B n trong n n kinh t chuy n ti p (Trung tâm Nghiên c u v ăn hóa Nh t B n). – Tr ưng h p c a H i công th ươ ng Nh t B n ti Yangon , 城西大学経営記要 (K y u kinh t ð i h c Josai) 、第７号 (S 7). Trang 133