Phân tích thực trạng mối quan hệ ASEAN – Trung Quốc

Trung Quốc họp tại Brunây nhất trí với đề xuất xây dựng một Khuôn khổ hợp tác kinh tế và thiết lập Khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Trung Quốc trong vòng 10 năm. Để triển khai quyết định của các nhà Lãnh đạo, ủy ban đàm phán thương mại ASEAN – Trung Quốc (TNC) đã được thành lập với đại diện của Trung Quốc và các nước thành viên ASEAN để tiến hành các cuộc đàm phán giữa hai bên Sau một năm đàm phán, ngày 4/11/2002, các nhà Lãnh đạo ASEAN và Trung Quốc đã nhất trí ký kết Hiệp định khung về hợp tác kinh tế toàn diện giữa ASEAN và Trung Quốc, thiết lập cơ sở pháp lý thống nhất điều chỉnh toàn bộ các hoạt động hợp tác kinh tế trước đó và sau này giữa ASEAN và Trung Quốc. Quan trọng nhất là hai bên đã đề ra những nguyên tắc căn bản đầu tiên, tạo cơ sở để thiết lập Khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Trung Quốc trong vòng 10 năm. 2.2 Một số lĩnh vực hợp tác chính trị, Thương mại của khu vực ( ACFTA) VÒ mÆt chÝnh trÞ ngo¹i giao vµ an ninh, c¸c n­íc ASEAN vµ Trung Quèc ®· cã truyÒn thèng hîp t¸c h÷u nghÞ l©u ®êi. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 ®Õn nay, mét sè n­íc trong ASEAN ®· lÇn l­ît thiÕt lËp, kh«i phôc hoÆc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi Trung Quèc, tõ ®ã gãp phÇn më ®­êng hoÆc khai th«ng cho quan hÖ kinh tÕ vµ c¸c quan hÖ kh¸c gi÷a hai bªn ph¸t triÓn toµn diÖn. Gi÷a mét sè n­íc ASEAN vµ Trung Quèc tuy vÉn cßn tån t¹i mét sè bÊt ®ång vÒ biªn giíi l·nh thæ, trong ®ã cã vÊn ®Ò tranh chÊp chñ quyÒn ë biÓn §«ng, nh­ng t¹i cuéc gÆp gì ë Phnompenh th¸ng 11/ 2002, l·nh ®¹o cao cÊp hai bªn ®· ký Tuyªn bè vÒ c¸ch øng xö cña c¸c bªn ë biÓn §«ng (DOC), nh»m tiÕn tíi x©y dùng Bé quy t¾c øng xö ë biÓn §«ng (COC), më ®­êng cho mét gi¶i ph¸p c¬ b¶n, l©u dµi ®èi víi c¸c tranh chÊp ë biÓn §«ng. Ngoµi ra, hai bªn ®· th«ng qua Tuyªn bè chung ASEAN - Trung Quèc vÒ hîp t¸c trong lÜnh vùc an ninh phi truyÒn thèng. GÇn ®©y nhÊt, t¹i Héi nghÞ cÊp cao ASEAN lÇn thø 9 diÔn ra vµo ®Çu th¸ng 10/ 2003 t¹i Bali (Indonesia), c¸c nhµ l·nh ®¹o ASEAN vµ Trung Quèc ®· th«ng qua Tuyªn bè chung vÒ ®èi t¸c chiÕn l­îc ASEAN - Trung Quèc v× hoµ b×nh vµ thÞnh v­îng, ®ång thêi Trung Quèc còng chÝnh thøc tham gia HiÖp ­íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ASEAN (TAC). §iÒu nµy mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh vµi trß vµ uy tÝn ngµy cµng cao cña ASEAN, më ra triÓn väng biÕn HiÖp ­íc TAC thµnh Bé quy t¾c øng xö gi÷a ASEAN vµ c¸c n­íc ngoµi khu vùc. TAC sÏ lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i, ®ång thêi x©y dùng vµ cñng cè quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ toµn diÖn gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc. H¬n thÕ n÷a, nh÷ng v¨n kiÖn trªn ®¸nh dÊu sù tÝn nhiÖm vÒ chÝnh trÞ – an ninh gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc ®· ph¸t triÓn tíi mét tr×nh ®é míi, t¹o c¬ së vµ lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o quan träng cho viÖc thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do nãi riªng vµ cho viÖc b¶o vÖ hoµ b×nh, æn ®Þnh ë khu vùc nãi chung. Hợp tác về GTVT hỗ trợ những doanh nghiệp yếu thế của các nước ASEAN, đồng thời giúp các nước ASEAN cải thiện cơ sở hạ tầng, hệ thống lưu thông hàng hóa, để giúp các nước ASEAN tăng sức cạnh tranh trong thương mại quốc tế. Hợp tác về lĩnh vực đầu tư ASEAN vẫn luôn là một điểm đến tương đối hấp dẫn với FDI của các nhà đầu tư Trung Quốc trong bối cảnh luồng vốn đầu tư toàn cầu giảm hơn 37% trong năm ngoái. Trung Quốc đã có 743 dự án đầu tư tại Việt Nam, tổng vốn đăng ký đạt trên 3,17 tỷ USD, đứng thứ 15/92 quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư tại Việt Nam. Đầu tư của Trung Quốc tập trung phần lớn vào lĩnh vực công nghiệp, chiếm tới 73,2% số dự án và 69% vốn đầu tư đăng ký; tiếp theo là lĩnh vực kinh doanh bất động sản chiếm 12% vốn đầu tư đăng ký, còn lại là những lĩnh vực khác. Hầu hết các dự án đang được triển khai thuận lợi và thành công, mang lại lợi ích chung cho doanh nghiệp và hai nước. Hợp tác về công nghệ, năng lượng: thiết lập và từng bước thúc đẩy quan hệ hợp tác lâu dài trong lĩnh vực năng lượng phấn đấu đạt mục tiêu 15% trong tổng tiêu thụ năng lượng năm 2015 và cao hơn vào những năm sau đó, chúng ta cần chú trọng thực hiện các giải pháp tăng cường hợp tác nghiên cứu, thúc đẩy dự án kết nối hệ thống điện, hệ thống đường ống khí xuyên ASEAN, xem xét hỗ trợ phát triển thị trường năng lượng trong khu vực. Các nước cần nỗ lực thực hiện Hiệp định an ninh dầu khí ASEAN để đảm bảo cung cấp hỗ trợ lẫn nhau về điện và dầu khí giữa các nước thành viên ASEAN, đặc biệt là trong các điều kiện, tình hướng khẩn cấp; đẩy mạnh hợp tác thương mại và đầu tư trong lĩnh vực ứng dụng và chuyển giao công nghệ than sạch giữa các nước trong khối ASEAN và với các nước đối tác để đáp ứng nhu cầu sử dụng than đang tăng nhanh. Hợp tác về Nông Nghiệp: Hàng nhiên nguyên liệu: dầu thô, cao su, than, quặng kim loại, các loại hạt có dầu, dược liệu (cây làm thuốc)... Hàng nông sản: lương thực (gạo, sắn khô), rau - củ - quả (đặc biệt là các loại hoa quả nhiệt đới như: chuối, xoài, chôm chôm, thanh long...), chè, hạt điều. Hàng thuỷ sản: thuỷ sản tươi sống, thuỷ sản đông lạnh, một số loại mang tính đặc sản như: rắn, rùa, ba ba... tự nhiên hoặc được nuôi thả. Hàng tiêu dùng: hàng thủ công mỹ nghệ, giày dép, đồ gỗ cao cấp, bột giặt, bánh kẹo... Hợp tác về tài chính ngân hàng: Sau khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997 các nước trong khu vực đã đánh giá rất cao vai trò của hợp tác tài chính tiền tệ. Trong khuôn khổ 10 + 3 (ASEAN + Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc) Trung Quốc và các nước ASEAN đã tiến hành hàng loạt các biện pháp cụ thể để tăng cường hợp tác.Trung Quốc đã tích cực thực hiện Sáng kiến Chiềng Mai và đã ký các hiệp định song biên về hoán đổi tiền với Thái Lan và Malaixia. Từ năm 2001 Chính phủ Trung Quốc đã tổ chức một số hội nghị các Ngân hàng Trung ương của các nước 10 + 3 tại Bắc Kinh và Thượng Hải. 2.3 Tác động của ASEAN – Trung Quốc tới các nước thành viên.Liên hệ với VN 2.3.1 : Cơ hội Về kinh tế Tăng cường mở rộng tiềm năng thương mại Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®­îc thiÕt lËp sÏ mang l¹i nh÷ng c¬ héi lín cho c¸c n­íc tham gia víi viÖc t¹o ra mét khu vùc thÞ tr­êng lín nhÊt thÕ giíi víi h¬n 1.3 tû ng­êi tiªu dïng, tæng thu nhËp quèc néi vµo kho¶ng 2 ngh×n tû USD vµ tæng kim ng¹ch trao ®æi th­¬ng m¹i ­íc tÝnh lªn ®Õn 1.23 ngh×n tû USD. ViÖc h×nh thµnh ACFTA sÏ mang l¹i côc diÖn cïng cã lîi cho Trung Quèc vµ ASEAN: Thø nhÊt, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ gãp phÇn t¨ng tr­ëng GDP vµ xuÊt khÈu cña c¶ ASEAN vµ Trung Quèc, n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ nhê tÝnh c¹nh tranh cao. Theo nghiªn cøu cña Ban th­ ký ASEAN, víi viÖc thiÕt lËp mét FTA song ph­¬ng, GDP thùc tÕ sÏ t¨ng lªn ®èi víi tÊt c¶ c¸c n­íc ASEAN vµ Trung Quèc. T¸c ®éng cña ACFTA tíi GDP thùc tÕ theo m« h×nh GTAP N­íc GDP thùc tÕ (triÖu USD) Gi¸ trÞ t¨ng thªm Sè tuyÖt ®èi (triÖu USD) Sè t­¬ng ®èi (%) Indonesia 204,031.4 2,267.8 1.12 Malaysia 98,032.3 1,135.5 1.16 Philippine 71,167.1 229.1 0.33 Singapore 72,734.9 753.3 1.04 Th¸i Lan 165,516.0 673.6 0.41 ViÖt Nam 16,110.9 339.1 2.11 Trung Quèc 815,163.0 2,214.9 0.28 Mü 7,120,465.5 -2,594.5 -0.04 NhËt 5,078,704.5 -4,452.0 -0.09 ROW (Restof World) 14,657,026.0 -6,272.0 -0.05 Tæng 28,298,952.1 -5,706.9 -0.03 Nguån: B¸o c¸o cña Nhãm chuyªn gia ASEAN – Trung Quèc vÒ hîp t¸c kinh tÕ (ASEAN – China Expert Group on Economic Cooperation), “X©y dùng quan hÖ kinh tÕ ASEAN - Trung Quèc chÆt chÏ h¬n trong thÕ kû 21” – Ban th­ ký ASEAN (www.aseansec.org), th¸ng 10/ 2001. Tõ b¶ng trªn cã thÓ thÊy, sau khi ACFTA ®­îc thµnh lËp, tæng thu nhËp quèc néi thùc tÕ cña c¶ ASEAN vµ Trung Quèc sÏ t¨ng thªm 7.6 tû USD; trong ®ã tæng thu nhËp quèc néi cña ASEAN t¨ng thªm 0.9%, t­¬ng ®­¬ng víi 5.4 tû USD. Trong sè c¸c n­íc ASEAN, tèc ®é t¨ng lín nhÊt thuéc vÒ ViÖt Nam víi 2.11% trong khi GDP cña Indonesia l¹i t¨ng lªn nhiÒu nhÊt nÕu tÝnh theo gi¸ trÞ tuyÖt ®èi (2,267.8 triÖu USD). Trong tr­êng hîp Trung Quèc, mÆc dï GDP t¨ng thªm 2.2 tû USD nh­ng tèc ®é t¨ng tr­ëng l¹i rÊt khiªm tèn, chØ ë møc 0.28%. Tuy nhiªn, sù thay ®æi vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi hay t­¬ng ®èi kh«ng ph¶i lµ quan träng mµ quan träng h¬n c¶ lµ c¸c thay ®æi ®ã ®Òu theo xu h­íng tÝch cùc ®èi víi c¶ ASEAN vµ Trung Quèc. Nãi c¸ch kh¸c, lîi Ých ®Çu tiªn cã thÓ thÊy ®­îc lµ Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ gãp phÇn t¨ng tr­ëng GDP thùc tÕ cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn tham gia. Cïng víi sù t¨ng tr­ëng cña GDP thùc tÕ th× viÖc thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ lµm cho xuÊt khÈu cña ASEAN sang Trung Quèc t¨ng 48%, t­¬ng ®­¬ng víi 13 tû USD, trong khi xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang ASEAN t¨ng 55.1%, t­¬ng øng víi 10.6 tû USD. Thø hai, Khu vùc mËu dÞch tù do ACFTA sÏ mang l¹i nh÷ng c¬ héi rÊt lín cho c¸c n­íc tham gia víi viÖc t¹o ra thÞ tr­êng cung cÊp nguyªn liÖu phong phó h¬n cho c¸c nhµ s¶n xuÊt trong khu vùc. Theo tÝnh to¸n th× tÝnh trung b×nh cø trong 100 USD hµng xuÊt khÈu th× Trung Quèc cÇn nhËp 50-70 USD nguyªn liÖu. Vµ nh­ vËy, cã thÓ nãi r»ng Trung Quèc cµng xuÊt khÈu nhiÒu th× n­íc nµy còng sÏ nhËp khÈu cµng nhiÒu nguyªn liÖu. Nh­ vËy, lo¹i th­¬ng m¹i nµy kh«ng nh÷ng cã lîi cho Trung Quèc mµ cßn ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c n­íc ASEAN. VÝ dô: Nh÷ng n­íc giµu nguån nguyªn liÖu nh­ Malaysia víi diÖn tÝch trång cao su vµ dÇu cä v« cïng lín sÏ cã c¬ héi më réng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy sang thÞ tr­êng Trung Quèc. Nhu cÇu lín vÒ n¨ng l­îng cña Trung Quèc còng khiÕn n­íc nµy trë thµnh n­íc nhËp khÈu dÇu lín vµ Malaysia, Indonesia lµ nh÷ng n­íc s½n sµng cung cÊp cho nhu cÇu nµy. Thø ba, sù hîp nhÊt vÒ kinh tÕ gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ to lín cho c¸c th­¬ng nh©n thuéc mäi ngµnh nghÒ vµ t¹o nªn sù liªn hÖ mËt thiÕt h¬n vÒ th«ng tin, giao th«ng vµ mËu dÞch. ThËt vËy, mét thÞ tr­êng lín nh­ vËy mét mÆt sÏ gióp cho c¸c nhµ s¶n xuÊt më réng quy m« s¶n xuÊt, mÆt kh¸c còng cã lîi cho viÖc hoµn thµnh hÖ thèng ph©n c«ng hîp t¸c s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp. H¬n n÷a, mét thÞ tr­êng réng lín h¬n ®­îc t¹o ra bëi ACFTA sÏ cho phÐp c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh chØ ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng trong n­íc gi¶m gi¸ s¶n phÈm nhê vµo viÖc s¶n xuÊt víi sè l­îng lín. §iÒu quan träng h¬n lµ Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh h¬n cho c¸c c«ng ty ho¹t ®éng trong khu vùc do hä ®· s½n sµng ®ãn nhËn thö th¸ch. Víi søc Ðp c¹nh tranh lín h¬n, c¸c c«ng ty ho¹t ®éng trong khu vùc mËu dÞch tù do sÏ cã chÝnh s¸ch cëi më h¬n ®èi víi nh÷ng ®æi míi còng nh­ t¨ng c­êng ®Çu t­ c¶i tiÕn c«ng nghÖ, dÉn tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cao h¬n. Thø t­, Khu vùc mËu dÞch tù do sÏ thóc ®Èy sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt gi÷a c¸c n­íc trong khu vùc dùa trªn lîi thÕ t­¬ng ®èi cña tõng n­íc do nguån lùc sÏ ®­îc ph©n bæ hîp lý vµo nh÷ng n¬i vµ ngµnh ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶ vµ n¨ng suÊt h¬n. MÆc dï ASEAN vµ Trung Quèc ®ang c¹nh tranh nhau ®Ó giµnh giËt thÞ tr­êng n­íc thø ba vµ thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, nh­ng xem xÐt c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña hai bªn cã thÓ thÊy ASEAN vµ Trung Quèc cã sù bæ sung lÉn nhau vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ­u thÕ thµnh phÈm c«ng nghiÖp. Thø n¨m, do hiÖn nay gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc ®ang tån t¹i t×nh tr¹ng thiÕu sù ph©n c«ng phèi hîp víi nhau, thËm chÝ cã sù c¹nh tranh t­¬ng ®èi lín, nªn khi Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®­îc x©y dùng, nã sÏ lµm cho mçi bªn cã thÓ tËn dông lîi thÕ so s¸nh ®Ó ph¸t triÓn, h×nh thµnh nªn hÖ thèng ph©n c«ng ngµnh nghÒ lÊy ­u thÕ c¹nh tranh lµm ®Æc tr­ng. H¬n n÷a, nã cßn gióp cho c¸c bªn thµnh viªn cã thÓ ®iÒu chØnh toµn diÖn c¬ cÊu ngµnh nghÒ cña m×nh mét c¸ch s©u s¾c h¬n ë c¸c tÇng bËc kh¸c nhau. Vµ nh­ vËy, tho¶ thuËn lÞch sö nµy sÏ t¹o ra b­íc ph¸t triÓn míi cho toµn bé khu vùc. C¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ ViÖc t¨ng c­êng hîp t¸c kinh tÕ ASEAN - Trung Quèc vµ viÖc thµnh lËp . gãp phÇn t¨ng c­êng vµ më réng tiÒm n¨ng ®Çu t­ cña ASEAN vµ Trung Quèc, ®ång thêi c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn h¬n vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ASEAN vµ Trung Quèc ®èi víi thÕ giíi. Thø hai, kh«ng chØ c¸c doanh nghiÖp cña ASEAN vµ Trung Quèc s½n sµng ®Çu t­ nhiÒu h¬n vµo thÞ tr­êng chung nµy mµ c¶ c¸c doanh nghiÖp Mü, EU vµ NhËt B¶n quan t©m tíi viÖc th©m nhËp vµo thÞ tr­êng Ch©u ¸ còng sÏ mong muèn ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng chung nµy do c¸c rñi ro vµ bÊt tr¾c vÒ thÞ tr­êng gi¶m ®i. Thø ba, mét thÞ tr­êng réng lín h¬n vµ mét cuéc c¹nh tranh m¹nh mÏ h¬n cã thÓ sÏ lµ chÊt xóc t¸c ®Çu t­ ®èi víi ACFTA. Do gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn ASEAN còng ph¶i c¹nh tranh vÒ ®Çu t­, nªn c¸c quèc gia nµy ph¶i tù ph¸t triÓn tíi tiªu chuÈn cao h¬n vÒ më cöa, tr×nh ®é lao ®éng, s¶n xuÊt, kü n¨ng qu¶n lý, tæ chøc, ph¸p luËt, c«ng lý, chÊt l­îng c¬ së h¹ tÇng. Trong m«i tr­êng kinh tÕ tù do, nh÷ng quèc gia nµo kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®iÒu kÓ trªn sÏ tôt hËu. H¬n n÷a, thÞ tr­êng ®­îc më réng nhê Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ lµm ®a d¹ng sù lùa chän cña c¸c nhµ ®Çu t­. C¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ chän mét thÞ tr­êng cô thÓ hoÆc tËn dông mét lo¹t c¬ së trong c¶ khu vùc. Nãi c¸ch kh¸c, víi Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc, c¸c nhµ ®Çu t­ mang trong ®Çu mét thÞ tr­êng tæng hîp, hä cã thÓ chän ®Çu t­ ë Trung Quèc hoÆc ë ASEAN. Vµ nh­ vËy, th«ng qua viÖc dì bá nh÷ng rµo c¶n th­¬ng m¹i vµ cho phÐp nh÷ng nguån ®Çu t­ lín ®­îc thùc hiÖn ë møc ®é cao h¬n, tin cËy h¬n vÒ mÆt kinh tÕ, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ cã søc kÝch thÝch tiÒm tµng ®èi víi c¸c dßng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn còng nh­ víi bªn ngoµi ACFTA. VÒ chÝnh trÞ Sù hîp t¸c gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc kh«ng chØ mang l¹i nh÷ng lîi Ých kinh tÕ mang tÝnh chÊt tÜnh mµ c¶ nh÷ng lîi Ých phi kinh tÕ vµ nh÷ng lîi Ých mang tÝnh ®éng. Lý thuyÕt vÒ hîp t¸c kinh tÕ khu vùc cho thÊy mét trong nh÷ng ®éng c¬ chÝnh cña viÖc khëi x­íng hîp t¸c kinh tÕ khu vùc lµ nh»m t¹o ¶nh h­ëng ®Õn viÖc x¸c lËp c¸c lîi Ých mang tÝnh chÝnh trÞ, mµ cô thÓ ë ®©y lµ quyÒn ®­a ra c¸c quy ®Þnh kinh tÕ quèc tÕ. Thµnh viªn cña mäi tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ ®Òu cÇn ph¶i cã quan ®iÓm thèng nhÊt trong viÖc t¹o ra ¶nh h­ëng nµy, bëi viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh ®Ò ra c¸c quy ®Þnh kinh tÕ quèc tÕ lµ c¸ch quan träng ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña bÊt cø n­íc nµo, dï lín hay nhá, trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ. Trong mét thÕ giíi ®­îc toµn cÇu ho¸, sù thèng nhÊt vµ tÝnh chÊt b¾t buéc cña c¸c quy ®Þnh ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ quèc tÕ buéc c¸c n­íc ph¶i chó träng ®Õn quyÒn ®Ò ra c¸c quy ®Þnh ®ã. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, kh«ng mét n­íc nµo, kÓ c¶ Mü, cã thÓ ®éc quyÒn quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c quy ®Þnh kinh tÕ toµn cÇu. Do vËy, viÖc t¨ng c­êng søc ¶nh h­ëng th«ng qua c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc ®· trë thµnh sù lùa chän ®èi víi c¸c n­íc, trong ®ã cã ASEAN vµ Trung Quèc. §èi víi Trung Quèc, viÖc thiÕt lËp vµ cñng cè quan hÖ kinh tÕ chÆt chÏ h¬n víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ l¸ng giÒng còng ®ång nghÜa víi viÖc thiÕt lËp ¶nh h­ëng vµ vai trß l·nh ®¹o khu vùc mµ cô thÓ ë ®©y lµ lµm thiÖt h¹i ®Õn Mü vµ c¸c c­êng quèc kinh tÕ kh¸c còng nh­ muèn tranh giµnh ¶nh h­ëng víi NhËt B¶n- quèc gia chiÕm vÞ trÝ ®Çu tµu kinh tÕ ë §«ng ¸ VÒ phÝa ASEAN, mÆc dï chiÕn l­îc kinh tÕ cña c¸c n­íc ASEAN cã nhiÒu thay ®æi sau khi x¶y ra cuéc khñng ho¶ng khu vùc n¨m 1997, tuy nhiªn héi nhËp vµ hîp t¸c khu vùc vµ quèc tÕ vÉn ®­îc ®­a ra nh­ mét néi dung quan träng chiÕn l­îc cña khèi bëi viÖc héi nhËp s©u h¬n sÏ gióp c¸c n­íc nµy cã tiÕng nãi m¹nh mÏ h¬n trªn c¸c diÔn ®µn khu vùc vµ quèc tÕ. ChÝnh v× vËy, c¸c n­íc ASEAN x¸c ®Þnh râ cÇn ph¶i tham gia s©u réng h¬n vµo héi nhËp kinh tÕ, tiÕp tôc t¨ng c­êng mèi liªn kÕt víi c¸c n­íc vµ tæ chøc ngoµi khu vùc, viÖc duy tr× nÒn kinh tÕ më vµ h­íng ngo¹i sÏ vÉn gi÷ vai trß quan träng trong t­¬ng lai. §Ó ®¸p øng nhu cÇu cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc do xu h­íng c¹nh tranh còng nh­ nh÷ng chÝnh s¸ch cña c¸c n­íc lín trªn thÕ giíi, c¸c n­íc ASEAN kh«ng cã sù lùa chän nµo kh¸c lµ xÝch l¹i gÇn nhau h¬n. Nh­ng mét m×nh ASEAN th«i th× ch­a ®ñ. CÇn ph¶i v­¬n ra ngoµi khu vùc §«ng Nam ¸. §iÒu ®ã gi¶i thÝch nh÷ng nç lùc cña ASEAN ®Ó t¨ng c­êng liªn kÕt kinh tÕ víi c¸c n­íc §«ng B¾c ¸, trong ®ã Trung Quèc lµ mét ®èi t¸c quan träng. Mèi quan hÖ chÆt chÏ h¬n víi Trung Quèc cã thÓ lµm gi¶m ¸p lùc mµ mét sè n­íc ASEAN ®ang c¶m nhËn tõ viÖc Mü më réng cuéc chiÕn chèng khñng bè vµo ASEAN, mÆt kh¸c, ASEAN còng muèn ng¨n ngõa nguy c¬ bµnh tr­íng qu©n sù cña Trung Quèc ®èi víi khu vùc nµy vµ l«i kÐo Trung Quèc vµo hîp t¸c kinh tÕ lµ mét c¸ch ®Ó ASEAN ng¨n chÆn sù bµnh tr­íng nµy. H¬n thÕ n÷a, do lé tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c trong ACFTA rÊt gÇn víi lé tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh cña ASEAN nh­ khu mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), khu vùc ®Çu t­ ASEAN (AIA), ch­¬ng tr×nh hîp t¸c c«ng nghiÖp ASEAN (AICO) nªn trong khi thùc hiÖn ®Ó hoµn thµnh ACFTA, c¸c b­íc gi¶m vµ xo¸ bá hµng rµo thuÕ quan, phi thuÕ quan vµ c¸c b­íc tiÕn hµnh tù do ho¸ th­¬ng m¹i, ®Çu t­, hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc cña ACFTA sÏ gióp ®Èy nhanh tiÕn tr×nh thùc hiÖn AFTA, AIA, AICO cña ASEAN. Quan träng h¬n, tham gia vµo mét Khu vùc mËu dÞch tù do víi Trung Quèc sÏ gióp c¸c nÒn kinh tÕ ASEAN ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ v÷ng ch¾c, tõ ®ã lµm cho tiÕng nãi cña ASEAN cã thªm søc m¹nh trong c¸c vßng ®µm ph¸n ®a ph­¬ng còng nh­ trªn c¸c diÔn ®µn khu vùc vµ quèc tÕ, bëi tiÒm lùc kinh tÕ bao giê còng quyÕt ®Þnh vai trß chÝnh trÞ. Nãi tãm l¹i, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc cã thÓ coi lµ biÖn ph¸p chiÕn l­îc cã ý nghÜa träng ®¹i vµ lµ b­íc quan träng ®Ó hai bªn ®i tíi nhÊt thÓ ho¸ kinh tÕ, còng lµ b­íc then chèt thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ song ph­¬ng ph¸t triÓn. H¬n thÕ n÷a, vai trß cña c¸c n­íc trong ACFTA sÏ ®­îc n©ng cao trªn tr­êng quèc tÕ, ®ång thêi ACFTA sÏ cã lîi thÕ h¬n trong nh÷ng cuéc ®µm ph¸n quèc tÕ víi c¸c n­íc vµ khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi víi t­ c¸ch lµ mét khu vùc mËu dÞch tù do cã quy m« lín nhÊt thÕ giíi. Ngoµi ra, víi tiÒm lùc kinh tÕ lín m¹nh cña c¶ khu vùc kinh tÕ Trung Quèc - ASEAN réng lín, ®Æc biÖt lµ mét nÒn kinh tÕ Trung Quèc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, mèi liªn hÖ kinh tÕ ®­îc t¨ng c­êng gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn, ACFTA sÏ trë thµnh mét khèi kinh tÕ ®ñ m¹nh ®Ó gi¶m thiÓu nh÷ng rñi ro tõ bªn ngoµi khu vùc, ®ång thêi c¸c n­íc trong khèi sÏ tù tin h¬n ®Ó cïng nhau ®èi phã khi cã nh÷ng rñi ro, t¸c ®éng tõ bªn ngoµi ¶nh h­ëng ®Õn kinh tÕ- x· héi cña mçi n­íc nãi riªng vµ cña toµn khèi nãi chung. 2.3.2 Những thách thức Về kinh tế. Thách thức về cạnh tranh thương mại Về nhập khẩu từ thị trường Trung Quốc, cán cân thương mại với Trung Quốc những năm qua vẫn tiếp tục xấu đi. Hàng hoá Trung Quốc được cấu thành bởi nhiều tầng, nhiều lớp bao gồm các loại hàng hoá có chất lượng cao đến chất lượng trung bình, từ giá cao đến giá thấp, từ nhãn hiệu có uy tín cho đến nhãn hiệu ít thông dụng. Các doanh nghiệp Trung Quốc trong môi trường cạnh tranh cao cũng tỏ ra hết sức nhạy bén, linh hoạt và dễ thích ứng mỗi khi đứng trước một sức ép cạnh tranh nào. Có thể nói, Trung Quốc là đối thủ đa diện, sẵn sàng đương đầu cùng lúc với nhiều đối thủ, kể cả các nước phát triển và đang phát triển. Sự hình thành của ACFTA không nhằm mục tiêu hạn chế nhập khẩu của Trung Quốc. Trái lại, các ACFTA có ý nghĩa tích cực để đưa các luồng hàng hoá nhập lậu vào các kênh nhập khẩu chính thức, được quản lý chặt chẽ hơn. Đây là điều kiện rất thuận lợi cho việc kiện toàn cơ chế quản lý mới, đáp ứng yêu cầu hội nhập KTQT và ngăn chặn hàng nhập lậu tràn lan hiện nay. ACFTA còn đem đến những thách thức khó tránh khỏi như bất cứ thỏa thuận thương mại tự do nào khác. Trong đó có ý kiến cho rằng, hiệp định này mang lại lợi ích cho Trung Quốc nhiều hơn, bởi nó cho phép nước này tăng cường xuất khẩu nguyên liệu và chiếm lĩnh thị trường ASEAN bằng các sản phẩm giá rẻ. Đây là thách thức tức thời với các doanh nghiệp trong nước của 6 quốc gia Thái Lan, Xingapo, Malaixia, Inđônêxia, Brunây và Philíppin. Sau đó là với Việt Nam, Lào, Campuchia, Mianma vào năm 2015. Việc dỡ bỏ thuế quan hơn 90% mặt hàng theo quy định của ACFTA sẽ giúp Trung Quốc bù đắp sự sụt giảm xuất khẩu sang thị trường Mỹ kể từ khi xảy ra khủng hoảng đến nay. Đây là cơ sở để các chuyên gia kinh tế dự báo trao đổi thương mại Trung Quốc - ASEAN sẽ tăng lên mức kỷ lục vào năm 2010, khoảng 200 tỷ USD so với mức 100 tỷ USD của năm 2005. Cùng với đó, nhiều chuyên gia lo ngại rằng, thâm hụt thương mại của ASEAN với Trung Quốc hiện có thể so sánh với thặng dư thương mại của ASEAN với Mỹ, khoảng 21 tỷ USD. Việc khai thác tốt ACFTA được cho là yếu tố không nhỏ giúp Trung Quốc dần chinh phục vị trí nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới trong thời gian ngắn. Tuy nhiên nguồn lợi do khu mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc mang lại không đồng đều cho các nước ASEAN. Điều này tuỳ thuộc ở năng lực xâm nhập thị trường của từng nước và của từng nhà sản xuất. Trong khi các nhà sản xuất định hướng thị trường quốc tế có khả năng nắm bắt thị trường nhu cầu hàng hoá của Trung Quốc sẽ được hưởng lợi thì các nhà sản xuất chỉ chăm lo hướng vào thị trường nội địa có nguy cơ cao bị hàng hoá của Trung Quốc cạnh tranh quyết liệt và người thua thiệt sẽ là các nhà sản xuất của ASEAN. Lý do rõ ràng là Trung Quốc có lợi thế chi phí thấp trong các ngành hàng sản xuất sử dụng nhiều lao động. Các ngành công nghiệp thay thế nhập khẩu ở các nước ASEAN có thể sẽ mất tính cạnh tranh một khi thuế quan được hạ thấp. Thách thức về đầu tư Về đầu tư, với một thị trường rộng lớn lại có sự ổn định chính trị xã hội cao, có nền kinh tế đang công nghiệp hoá tăng trưởng cao và ổn định, khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc sẽ có sức hút mạnh mẽ đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài vào khu vực này. Tuy nhiên rủi ro có thể xảy ra là phần lớn đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ chảy vào Trung Quốc. Khi hình thành ACFTA, sức hút của Trung Quốc đối với đầu tư và hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nước ngoài sẽ lớn hơn rất nhiều so với các nước ASEAN. Hiện nay, Trung Quốc không chỉ thu hút 80% nguồn RDI mà còn thu hút số lớn các ngân hàng nước ngoài, các chi nhánh của các công ty đa quốc gia và nước ngoài khác hoạt động ở ACFTA mở cửa, các nước ASEAN càng khó cạnh tranh để thu hút các nguồn lực đó. Ngay cả việc các nước ASEAN giữ chân các nhà đầu tư, các công ty nước ngoài đang có mặt trên lãnh thổ của mình cũng là điều không dễ dàng. Khi hình thành ACFTA, sức hút của Trung Quốc đối với đầu tư và hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nước ngoài sẽ lớn hơn rất nhiều so với các nước ASEAN. Hiện nay, Trung Quốc không chỉ thu hút 80% nguồn RDI mà còn thu hút số lớn các ngân hàng nước ngoài, các chi nhánh của các công ty đa quốc gia và nước ngoài khác hoạt động ở ACFTA mở cửa, các nước ASEAN càng khó cạnh tranh để thu hút các nguồn lực đó. Ngay cả việc các nước ASEAN giữ chân các nhà đầu tư, các công ty nước ngoài đang có mặt trên lãnh thổ của mình cũng là điều không dễ dàng. PhÇn lín c¸c n­íc ASEAN trong 30 n¨m qua chñ yÕu dùa vµo ®Çu t­ trùc tiÕp tõ bªn ngoµi, nhÊt lµ vèn tõ NhËt B¶n. Nh­ng viÖc ASEAN thiÕt lËp khu mËu dÞch tù do víi Trung Quèc sÏ g¹t c¸c thÕ lùc truyÒn thèng nh­ Mü, Ch©u ¢u, NhËt B¶n ra ngoµi, do vËy tr­íc hÕt sÏ ph¶i chÞu søc Ðp tõ phÝa NhËt B¶n, cô thÓ ®Çu t­ cña NhËt B¶n t¹i khu vùc cã thÓ sÏ gi¶m m¹nh g©y nªn tæn thÊt trùc tiÕp vÒ kinh tÕ. §ång thêi, Trung Quèc l¹i cã søc thu hót to lín ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n, Mü, Hång K«ng, thËm chÝ §µi Loan. HiÖn nay cã tíi 80% [28] vèn quèc tÕ ®Çu t­ trùc tiÕp vµo Trung Quèc, ®iÒu nµy t¹o nªn mét søc Ðp rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ lµ mét th¸ch thøc míi ®èi víi ASEAN. H¬n n÷a, tuy nguån vèn ®Çu t­ tõ Hång K«ng, §µi Loan chiÕm vÞ trÝ quan träng trong ®Çu t­ n­íc ngoµi ë Trung Quèc nh­ng tõ khi gia nhËp WTO, chÝnh phñ Trung Quèc ®· söa ®æi “Danh môc chØ ®¹o ngµnh ®Çu t­ ngo¹i th­¬ng” vµ “Quy ®Þnh chØ ®¹o h­íng ®Çu t­ ngo¹i th­¬ng”, më réng lÜnh vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®ång thêi níi láng h¹n chÕ tû lÖ cæ phÇn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Do vËy, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Mü, NhËt B¶n vµ Ch©u ¢u ®· ®Èy m¹nh ®Çu t­ vµo Trung Quèc. Theo thèng kª cña Bé Tµi chÝnh NhËt B¶n, 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002, ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo Singapore gi¶m 30.5%, vµo Th¸i Lan gi¶m 44.4%, vµo Indonesia gi¶m 31.7%, vµo Malaysia gi¶m 55% vµ vµo ViÖt Nam gi¶m 47.6%; trong khi ®ã ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo Trung Quèc l¹i t¨ng 23.2% [28]. Nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn NhËt B¶n gi¶m ®Çu t­ vµo ASEAN vµ chuyÓn vèn ®Çu t­ sang Trung Quèc lµ do Trung Quèc cã ­u thÕ gi¸ nh©n c«ng rÎ, thÞ tr­êng lín. VÝ dô, c«ng ty s¶n xuÊt ®å ®iÖn NEC cña NhËt B¶n ®· ®ãng cöa c¬ së s¶n xuÊt m¸y vi tÝnh c¸ nh©n ë Malaysia, chuyÓn sang s¶n xuÊt t¹i Trung Quèc. Hay trong ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt « t« còng vËy, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®ang lo ng¹i r»ng Trung Quèc sÏ thu hót hÕt nguån ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ngµnh nµy vµ sÏ dÇn “xo¸ sæ” thÞ phÇn cña ASEAN trªn thÞ tr­êng Trung Quèc. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy triÓn väng thÞ tr­êng Trung Quèc ®ang ngµy cµng cã søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Vµ ®©y chÝnh lµ ®iÒu mµ c¸c n­íc ASEAN ®Òu lo ng¹i. Về chính trị VÊn ®Ò tranh chÊp chñ quyÒn BiÓn §«ng BiÓn §«ng (phÝa Trung Quèc gäi lµ Nam H¶i, ng­êi ph­¬ng T©y gäi lµ biÓn Nam Trung Hoa) lµ vÊn ®Ò cßn tån t¹i vµ g©y c¨ng th¼ng gi÷a mét sè n­íc §«ng Nam ¸ víi Trung Quèc. Trong vÊn ®Ò biÓn §«ng, Tr­êng Sa lµ ®iÓm tranh chÊp gay g¾t nhÊt trong viÖc c«ng nhËn ph¹m vi chñ quyÒn vµ lîi Ých biÓn cña c¸c n­íc cã liªn quan. BiÓn §«ng chiÕm 25% vËn t¶i biÓn cña thÕ giíi, tr÷ l­îng dÇu má ­íc tÝnh kho¶ng 23.5 tû tÊn vµ l­îng khÝ ®èt thiªn nhiªn kho¶ng 8269 tû m3 [35]. Cho nªn cã thÓ nãi, sù phøc t¹p cña vÊn ®Ò BiÓn §«ng mang tÝnh tæng hîp, nã kh«ng chØ bao gåm yÕu tè lÞch sö, lîi Ých chiÕn l­îc, ch¹y ®ua khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn thÒm lôc ®Þa nh­ dÇu löa, khÝ tù nhiªn mµ cßn gäi lµ “t©m ®Þa chÊn” cña mäi ho¹t ®éng trªn biÓn gi÷a c¸c n­íc trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, quan hÖ l¸ng giÒng gi÷a Trung Quèc víi c¸c n­íc ASEAN ®· cã b­íc c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn ®¸ng kÓ lµm cho t×nh h×nh ë BiÓn §«ng giã im sãng lÆng, nh­ng thùc chÊt c¸c n­íc vÉn kh«ng hÒ níi láng sù khèng chÕ qu©n sù cña m×nh. Trung Quèc t¨ng c­êng c¬ së h¹ tÇng trªn biÓn nh­ c¶ng, s©n bay, ®Ìn biÓn, doanh tr¹i vµ t¨ng c­êng kiÓm so¸t hµnh chÝnh, cßn c¸c n­íc ASEAN t¨ng chi phÝ quèc phßng vµ tÝch cùc tiÕn hµnh c¸c cuéc diÔn tËp trªn BiÓn §«ng. Sau 4 n¨m v¾ng bãng t¹i vïng biÓn gÇn quÇn ®¶o Tr­êng Sa, ngµy 21/ 2/ 2000, Mü cïng Philippine diÔn tËp qu©n sù mang tªn “Tinh thÇn ®ång ®éi Mü – Philippine” víi quy m« lín. TiÕp ®Õn, vµo th¸ng 5/ 2000, lÇn ®Çu tiªn Singapore cïng Th¸i Lan vµ Mü diÔn tËp chung “Hæ mang 2000” trong vßng 14 ngµy. Ngµy 3/ 7/ 2000, c¸c n­íc Singapore, Malaysia, Australia, New Zealand vµ Anh tiÕn hµnh cuéc diÔn tËp “C¸ bay 2000” víi 5000 lÝnh, 34 tµu chiÕn vµ 98 m¸y bay chiÕn ®Êu. §¸p l¹i nh÷ng cuéc diÔn tËp cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸, trung tuÇn th¸ng 4/ 2000, ®éi tµu cña h¶i qu©n Trung Quèc diÔn tËp víi néi dung 35 h¹ng môc, huÊn luyÖn vµ kiÓm tra ph­¬ng h­íng chiÕn ®Êu trong m«i tr­êng chiÕn ®Êu biÓn. Víi nh÷ng cuéc tËp trËn nµy, BiÓn §«ng trë nªn kh«ng yªn ¶. NhiÒu nhµ quan s¸t lo ng¹i r»ng nã cã thÓ trë thµnh thïng thuèc sóng cña Ch©u ¸ vµ cã thÓ g©y ra b·o t¸p vµ trë thµnh “Trung §«ng thø hai”. MÆc dï Trung Quèc vµ c¸c n­íc ASEAN cã liªn quan ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy trong c¸c cuéc héi nghÞ riªng vÒ BiÓn §«ng hoÆc trong c¸c diÔn ®µn chung gi÷a hai bªn nh­ng vÉn ch­a ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. Nh­ vËy, râ rµng lµ t×nh h×nh biÓn §«ng lu«n lµ vÊn ®Ò nh¹y c¶m trong quan hÖ gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN. §©y còng cã thÓ lµ trë ng¹i lín nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ Trung Quèc – ASEAN trong thÕ kû míi. ChÝnh v× vËy, lµm thÕ nµo ®Ó duy tr× hßa b×nh, æn ®Þnh vµ phi h¹t nh©n hãa t¹i BiÓn §«ng ®· trë thµnh vÊn ®Ò mµ Trung Quèc vµ ASEAN cÇn ph¶i ®èi mÆt tr­íc tiªn mét khi Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®­îc thµnh lËp. Sím ký kÕt bé quy t¾c øng xö BiÓn §«ng (COC) cã thÓ sÏ lµ sù b¶o ®¶m quan träng cho viÖc duy tr× æn ®Þnh trong khu vùc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù hîp t¸c chÆt chÏ vµ toµn diÖn h¬n gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc trong ACFTA. VÊn ®Ò vÒ quyÒn chñ ®¹o trong ACFTA Sù thµnh c«ng cña bÊt cø mét hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i khu vùc nµo th­êng cã xu h­íng lµ nhê vµo mét nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh hoÆc ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ cho r»ng xu h­íng nµy sÏ bÊt biÕn vÒ l©u dµi. Mét khi Trung Quèc trë nªn æn ®Þnh h¬n víi c¸c cuéc c¶i c¸ch cña m×nh víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn cña WTO, quèc gia nµy cã thÓ sÏ tÝch cùc t×m c¸ch g©y ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i trong khu vùc. Trong sè c¸c n­íc ASEAN, kh«ng mét n­íc nµo cã thùc lùc kinh tÕ b»ng Trung Quèc, nh­ng nÕu coi ASEAN lµ mét khèi th× l¹i cã thÓ so s¸nh ®­îc víi Trung Quèc. ViÖc ai sÏ ®ãng vai trß chñ ®¹o ACFTA trong t­¬ng lai lµ mét vÊn ®Ò kh¸ hãc bóa. Trung Quèc lµ mét nÒn kinh tÕ khæng lå vµ cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång víi khu vùc ASEAN, vÝ dô nh­ n­íc nµy cßn cã chªnh lÖch vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c khu vùc duyªn h¶i vµ nh÷ng vïng s©u trong néi ®Þa ®ang ngµy cµng t¨ng lªn. MÆc dï Trung Quèc ph¸t triÓn m¹nh c¸c lÜnh vùc nh­ ®iÖn tho¹i di ®éng vµ m¸y tÝnh c¸ nh©n song 70% cña nÒn kinh tÕ n­íc nµy vÉn phô thuéc vµo n«ng nghiÖp [23]. Nh­ vËy, nÕu nh­ tr­íc ®©y Mü vµ NhËt B¶n ®ãng vai trß lµ c¸c nhµ ®Çu t­ chñ yÕu vµo nÒn kinh tÕ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ th× hiÖn nay Trung Quèc ®ang dÇn thay thÕ c¸c vÞ trÝ ®ã. ChÝnh v× vËy, tr­íc ®Ò xuÊt cña Trung Quèc vÒ viÖc thµnh lËp mét khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc, mét sè n­íc ASEAN cho r»ng hä ®ang bÞ Trung Quèc l«i cuèn vµo cuéc ch¬i do Trung Quèc dÉn ®Çu. Theo c¸c nhµ ph©n tÝch, FTA ASEAN - Trung Quèc sÏ lµ mét vËt c¶n nhiÒu h¬n lµ nç lùc x©y dùng Khu vùc mËu dÞch tù do AFTA cña c¸c n­íc ASEAN nÕu nh÷ng bøc t­êng thuÕ quan trong 10 n­íc thµnh viªn kh«ng ®­îc c¾t gi¶m mét c¸ch hiÖu qu¶. Do ®ã, c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN nªn nhÊt trÝ víi khu«n khæ chung vÒ ACFTA ®Ó tr¸nh nh÷ng bÊt tr¾c vµ nh÷ng m©u thuÉn trong viÖc chång chÐo c¸c tho¶ thuËn mµ cã thÓ c¶n trë tiÕn tr×nh tù do ho¸ khu vùc. Muèn vËy, c¸c n­íc ASEAN ph¶i héi nhËp h¬n, liªn kÕt h¬n vµ ph¶i kh«ng ngõng nç lùc t¨ng c­êng tù do ho¸ trong néi bé khèi. 2.3.3 Tác động của ACFTA tới Việt Nam. 2.3.3.1 Cơ hội Về kinh tế Mở rộng tiềm năng Thương mại Tr­íc hÕt, thÞ tr­êng h¬n 1.3 tû d©n cña Trung Quèc më ra theo c¬ chÕ ACFTA sÏ lµ mét thÞ tr­êng v« cïng réng lín cho c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Thùc tÕ cho thÊy trong h¬n 20 n¨m qua, xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang c¸c n­íc ASEAN chËm h¬n nhËp khÈu cña Trung Quèc tõ c¸c n­íc nµy (tÝnh b×nh qu©n, tû lÖ t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu hµng n¨m cña Trung Quèc ®èi víi ASEAN thÊp h¬n tû lÖ nhËp khÈu hµng n¨m tõ c¸c n­íc nµy lµ 2.5%). Bëi vËy, ngo¹i th­¬ng Trung Quèc t¨ng tr­ëng trong bèi c¶nh ra ®êi ACFTA sÏ rÊt cã lîi cho c¸c n­íc ASEAN, trong ®ã cã ViÖt Nam. §Æc biÖt, ®iÒu kiÖn gÇn gòi vÒ ®Þa lý, vÒ tËp qu¸n tiªu dïng vµ v¨n ho¸ kinh doanh gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc sÏ t¹o cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nhiÒu c¬ héi ®Ó xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm nh­ n«ng s¶n, l©m s¶n, thuû s¶n, kho¸ng s¶n,… H¬n n÷a, còng do vÞ trÝ ®Þa lý gÇn Trung Quèc nªn viÖc trïng ngµnh hµng ch­a h¼n ®· ®¸ng lo v× chóng ta cã thÓ khai th¸c ­u thÕ vËn chuyÓn, cù ly tiªu thô. Thø hai ph¶i kÓ ®Õn Ch­¬ng tr×nh thu ho¹ch sím (Early Harvest Programme - EHP), b¾t ®Çu cã hiÖu lùc tõ 1/ 1/ 2004. §©y lµ mét c¬ chÕ ®Æc biÖt nh»m thùc hiÖn sím c¸c cam kÕt tù do hãa trong hiÖp ®Þnh, trªn c¬ së dµnh ­u ®·i cã ®i cã l¹i gi÷a tõng n­íc thµnh viªn ASEAN vµ Trung Quèc ®Ó ph¸t huy ngay lîi Ých cña Khu vùc mËu dÞch tù do nµy trong ng¾n h¹n. Theo ch­¬ng tr×nh nµy, sÏ cã nhiÒu dßng thuÕ ®­îc c¾t gi¶m nhanh h¬n vµ thËm chÝ n»m ngoµi khu«n khæ CEPT/ AFTA ®· tho¶ thuËn. Ch­¬ng tr×nh thu ho¹ch sím (EHP) chøa ®ùng nhiÒu néi dung cô thÓ rÊt cã lîi cho c¬ cÊu hµng hãa xuÊt khÈu cña n­íc ta hiÖn nay khi th©m nhËp thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ASEAN vµ Trung Quèc. EHP tËp trung vµo c¾t gi¶m thuÕ quan ®èi víi c¸c mÆt hµng n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn tõ ch­¬ng 1 - 8 trong Danh môc biÓu thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña mçi n­íc, lo¹i trõ mét sè ngo¹i lÖ nhÊt ®Þnh cña tõng n­íc. §¸ng chó ý lµ c¸c mÆt hµng tõ ch­¬ng 1 - 8 trong BiÓu thuÕ xuÊt nhËp khÈu bao gåm nhiÒu s¶n phÈm n«ng, thñy s¶n cã thÕ m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nh÷ng mÆt hµng nµy ®ang khai th¸c h÷u Ých nguån lao ®éng dåi dµo còng nh­ c¸c nguån tµi nguyªn s½n cã cña ®Êt n­íc, ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña c¸c vïng, l·nh thæ vµ t¹o viÖc lµm cho hµng triÖu lao ®éng. Thø ba, víi viÖc thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc, xuÊt khÈu c¸c hµng ho¸ n«ng nghiÖp, l­¬ng thùc vµ nh÷ng hµng ho¸ dùa trªn tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ViÖt Nam sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®­îc më réng, vÝ dô nh­ c¸c s¶n phÈm ngò cèc nh­ ®Ëu nµnh vµ c¸c h¹t chøa dÇu, rau qu¶ nhiÖt ®íi, cao su, len vµ c¸c s¶n phÈm len. Theo c¸c nghiªn cøu vÒ chØ sè lîi thÕ so s¸nh c¹nh tranh, ViÖt Nam cã lîi thÕ c¹nh tranh t­¬ng ®èi ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ l­¬ng thùc cña Trung Quèc vµ do ®ã Trung Quèc sÏ cã thÓ lµ thÞ tr­êng tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c s¶n phÈm nµy cña ViÖt Nam. C¬ héi h·y cßn nhiÒu khi Trung Quèc mçi n¨m nhËp 45 tû USD (®¹i lôc nhËp 30 tû USD n«ng s¶n vµ Hång K«ng nhËp 15 tû USD) trong khi ViÖt Nam mét n¨m chØ s¶n xuÊt ra khèi l­îng n«ng l©m thuû s¶n trÞ gi¸ 4.3 tû USD Thø t­, HiÖp ®Þnh khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®­îc ký kÕt còng sÏ n©ng cao n¨ng lùc th©m nhËp thÞ tr­êng Trung Quèc cña doanh nghiÖp ViÖt Nam. Víi viÖc ký kÕt hiÖp ®Þnh khung nµy, Trung Quèc ®· cam kÕt cho ViÖt Nam ®­îc h­ëng ngay lËp tøc vµ ®Çy ®ñ sù ®·i ngé MFN theo c¸c chuÈn mùc cña WTO liªn quan ®Õn c¾t gi¶m thuÕ quan, c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan, dÞch vô, ®Çu t­ vµ së h÷u trÝ tuÖ. Víi ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n vÒ mÆt ®Þa lý vµ ®­îc b×nh ®¼ng hay ­u ®·i trªn thÞ tr­êng Trung Quèc, lóc nµy doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn chñ ®éng h¬n trong viÖc nghiªn cøu vµ xem xÐt mét c¸ch kü l­ìng c¸c cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO, lîi Ých cña HiÖp ®Þnh khung ASEAN - Trung Quèc, chuÈn bÞ vÒ mÆt t­ t­ëng vµ vËt chÊt, x©y dùng vµ khai th¸c thÞ tr­êng Trung Quèc, ph¸t huy mäi nguån lùc cña ®Êt n­íc vµ thùc sù tham gia hiÖu qu¶ vµo qu¸ tr×nh héi nhËp cña khu vùc. Cải thiện môi trường đầu tư Theo nhËn ®Þnh cña «ng TrÇn §øc Minh, Phã tæng th­ ký ASEAN, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc mét khi ®­îc thµnh lËp sÏ thu hót l­îng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi rÊt lín. Trong tr­êng hîp cña ViÖt Nam, ACFTA còng sÏ thóc ®Èy ®Çu t­ vµ c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ kü thuËt gi÷a Trung Quèc víi ViÖt Nam mµ hÖ qu¶ lµ ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ trong c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp, chuyÓn giao c«ng nghÖ, du lÞch, hîp t¸c ®µo t¹o nguån nh©n lùc cña Trung Quèc ®èi víi ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn. C¸c chuyªn gia cho r»ng nÕu ViÖt Nam kh¾c phôc ®­îc nh÷ng yÕu kÐm vÒ thñ tôc hµnh chÝnh, c¬ së h¹ tÇng, tr×nh ®é qu¶n lý, ngo¹i ng÷, Trung Quèc, víi thÕ m¹nh vÒ c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n cña m×nh, ch¾c ch¾n sÏ t¨ng ®Çu t­ vµo n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®Ó tËn dông nguån nguyªn liÖu dåi dµo, gi¸ nh©n c«ng rÎ. §Êy lµ ch­a kÓ nguån FDI tõ c¸c n­íc kh¸c trong khèi vµo ViÖt Nam còng sÏ t¨ng lªn ®Ó tranh thñ th©m nhËp thÞ tr­êng Trung Quèc. Nh÷ng thuËn lîi trong lÜnh vùc ®Çu t­ cña ViÖt Nam kh«ng chØ n»m ë kh¶ n¨ng hÊp dÉn nguån vèn tõ bªn ngoµi khu vùc vµ tõ Trung Quèc, mµ cßn ë chç mét khi Trung Quèc më cöa khu vùc dÞch vô, c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô chuyªn nghiÖp cña ASEAN, trong ®ã cã ViÖt Nam, sÏ cã c¬ héi khai th¸c lÜnh vùc nµy. §Æc biÖt, c¬ héi t×m kiÕm viÖc lµm cho c¸c nhµ chuyªn m«n trong lÜnh vùc dÞch vô nh­ t­ vÊn ph¸p luËt, qu¶n lý, kiÕn tróc s­, gi¸o viªn, kÕ to¸n vµ c¸n bé ng©n hµng còng sÏ t¨ng lªn. Về chính trị ViÖc tham gia cña ViÖt Nam vµo Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ gióp ViÖt Nam cã thªm kinh nghiÖm trong ®µm ph¸n th­¬ng m¹i vµ cho phÐp ViÖt Nam cã søc m¹nh lín h¬n trong viÖc t¹o ¶nh h­ëng ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh nghÞ sù th­¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ viÖc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng nãi riªng. Tr­íc ®ã, ViÖt Nam ®· cã ®­îc mét sè kinh nghiÖm tõ viÖc tham gia vµo AFTA vµ APEC mµ ViÖt Nam cã thÓ tËn dông khi tham gia ®µm ph¸n vÒ viÖc thùc hiÖn Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc. ViÖc tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc cã thÓ ®­îc xem lµ mét “bµi diÔn tËp héi nhËp kinh tÕ” cho ViÖt Nam vµ lµ mét qu¸ tr×nh mµ ViÖt Nam ®ang thùc hiÖn ®Ó héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu. H¬n n÷a, viÖc tham gia cña ViÖt Nam vµo Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ göi nh÷ng tÝn hiÖu quan träng tíi nh÷ng thµnh viªn míi kh¸c cña ASEAN lµ Campuchia, Lµo vµ Myanmar r»ng hä cÇn ph¶i hÕt søc cè g¾ng ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh kinh tÕ vµ c¸c hÖ thèng thÓ chÕ nÕu nh­ hä kh«ng muèn bÞ tôt hËu. Trong sè nh÷ng n­íc nµy, cã thÓ nãi r»ng ViÖt Nam lµ n­íc ®Ò ra ®­îc tinh thÇn vµ c¸ch thøc tham gia vµo c¸c tæ chøc ®a ph­¬ng vµ khu vùc. §Æc biÖt, chiÕn l­îc më cöa kinh tÕ cña ViÖt Nam vµ c¸ch thøc phèi hîp nh÷ng chÝnh s¸ch nµy víi chiÕn l­îc tæng thÓ cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ nh÷ng bµi häc mµ Campuchia, Lµo vµ Myanmar cã thÓ häc tËp. 2.3.3.2 Thách thức đối với Việt Nam. C¸n c©n th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - Trung Quèc dÔ tiÕp tôc ph¸t triÓn theo h­íng ViÖt Nam nhËp siªu nhiÒu h¬n tõ Trung Quèc Thùc tÕ ®· cho thÊy r»ng rñi ro sÏ Ýt h¬n khi FTA ®­îc thùc hiÖn gi÷a c¸c quèc gia cã tiÒm lùc kinh tÕ ngang nhau, quan hÖ “hµng ®æi hµng” trong mét kh«ng gian thuÕ quan thÊp sÏ kÝch thÝch sù t¨ng tr­ëng kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a c¸c bªn. Trong tr­êng hîp mét bªn cã tiÒm lùc kinh tÕ yÕu h¬n, kh¶ n¨ng nhËp siªu ®èi víi bªn ®ã lµ khã tr¸nh khái khi FTA ®­îc thùc hiÖn. §iÒu nµy rÊt ®óng ®èi víi tr­êng hîp cña ViÖt Nam khi tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc. ThËt vËy, khi ACFTA h×nh thµnh, mÆc dï triÓn väng t¨ng c­êng xuÊt khÈu gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN lµ rÊt lín song ®èi víi ViÖt Nam c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu hµng ho¸ trao ®æi dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Trung Quèc tiÕp tôc ph¸t triÓn theo quan hÖ hµng däc, trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu nguyªn liÖu, n«ng l©m thuû s¶n vµ nhËp khÈu hµng c«ng nghiÖp cña Trung Quèc. §iÒu nµy kh¸c víi c¸c n­íc ASEAN- 6 cã quan hÖ ngang hµng víi Trung Quèc, xuÊt nhËp khÈu chñ yÕu ®Òu lµ hµng c«ng nghiÖp. Th¸i Lan, Singapore vµ cã thÓ c¶ Malaysia râ rµng kh«ng gÆp trë ng¹i g× khi gia nhËp khu vùc mËu dÞch tù do míi nµy. C¸c n­íc nµy ®Òu ®· lµ thµnh viªn WTO, kho¶ng c¸ch ®Õn Trung Quèc còng xa h¬n, h¬n n÷a c¬ cÊu s¶n phÈm cña c¸c n­íc nµy cã møc ®é chÕ biÕn kh¸ s©u, gi¸ thµnh cña nhiÒu mÆt hµng thËm chÝ cßn rÎ h¬n c¶ Trung Quèc (« t« cña Malaysia, dÖt may cña Th¸i Lan). C¸c n­íc kh¸c nh­ Lµo, Campuchia vµ Myanmar lµ nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, chñ yÕu nhËp khÈu hµng c«ng nghiÖp do vËy còng Ýt bÞ ¶nh h­ëng bëi viÖc tham gia ACFTA. Tr­êng hîp ViÖt Nam, do c¬ cÊu hµng c«ng nghiÖp cña hai n­íc cã sù gièng nhau kh¸ ®Æc biÖt, hµng Trung Quèc l¹i th­êng rÎ h¬n (nh­ tr­êng hîp ®éng c¬ cì nhá cña Trung Quèc) nªn søc c¹nh tranh rÊt lín. Trong t­¬ng lai, khi më cöa khu vùc mËu dÞch tù do víi Trung Quèc, víi kho¶ng c¸ch rÊt gÇn vµ c¬ cÊu c«ng nghiÖp cßn ch­a kÞp ®iÒu chØnh ®Õn 2012, râ rµng ViÖt Nam sÏ gÆp nhiÒu bÊt lîi h¬n c¸c n­íc kh¸c c¶ trong quan hÖ th­¬ng m¹i lÉn trong cè g¾ng c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, trong quan hÖ trao ®æi hµng ho¸ víi ViÖt Nam hiÖn nay, Trung Quèc nhËp khÈu kho¶ng 90% lµ nguyªn liÖu vµ c¸c s¶n phÈm s¬ chÕ nh­ dÇu th«, n«ng s¶n, thuû s¶n, kho¸ng s¶n, … vµ xuÊt khÈu kho¶ng trªn 70% lµ c¸c thµnh phÈm c«ng nghiÖp. Víi c¬ cÊu hµng ho¸ nªu trªn, trong bèi c¶nh chiÒu h­íng gi¸ c¶ quèc tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lu«n biÕn ®éng theo h­íng gi¶m sót bÊt lîi cho nh÷ng n­íc xuÊt khÈu nguyªn liÖu vµ n«ng s¶n, ViÖt Nam sÏ khã cã thÓ c¶i thiÖn c¸n c©n th­¬ng m¹i víi Trung Quèc mµ thËm chÝ cã thÓ sÏ nhËp siªu nhiÒu h¬n tõ ng­êi b¹n hµng lín nµy. Søc Ðp c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng néi ®Þa ViÖt Nam sÏ cµng thªm nÆng nÒ. Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp: §iÒu dÔ nhËn thÊy lµ c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc m¹nh h¬n doanh nghiÖp ViÖt Nam rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ cña ViÖt Nam. Ngay trong c¸c ngµnh ViÖt Nam ®ang t­¬ng ®èi cã lîi thÕ c¹nh tranh nh­ dÖt may, da giÇy, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, … th× hµng ho¸ Trung Quèc còng ®ang chiÕm ­u thÕ kh¸ lín. §èi víi c¸c ngµnh ViÖt Nam ®ang mong muèn ®i vµo ph¸t triÓn nh­ c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao (thiÕt bÞ ®iÖn tö, ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin, …), ho¸ chÊt, c¬ khÝ, … th× Trung Quèc ®Òu ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh, víi n¨ng lùc c¹nh tranh cao. Khi hµng rµo thuÕ vµ phi thuÕ ®­îc h¹ thÊp, hµng ho¸ vµ doanh nghiÖp Trung Quèc sÏ dÔ dµng th©m nhËp thÞ tr­êng ViÖt Nam vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ ph¶i rÊt vÊt v¶ míi cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng néi ®Þa, cßn nh÷ng ngµnh míi sÏ kh«ng dÔ cã c¬ héi ph¸t triÓn. Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp: Trung Quèc lµ n­íc s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng n«ng s¶n lín nhÊt thÕ giíi, ®ång thêi Trung Quèc l¹i cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n ViÖt Nam vÒ khoa häc c«ng nghÖ, nhÊt lµ gièng, c«ng nghÖ chÕ biÕn, thiÕt bÞ m¸y mãc, vËt t­ n«ng nghiÖp, … do vËy tù do ho¸ th­¬ng m¹i trong khu«n khæ ACFTA sÏ lµ th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi hµng n«ng s¶n n­íc ta. HiÖn nay, thuÕ nhËp khÈu MFN ®èi víi c¸c nhãm hµng mµ n­íc ta nhËp tõ Trung Quèc nh­ sau: B¶ng 1: ThuÕ nhËp khÈu MFN ®èi víi c¸c mÆt hµng ViÖt Nam nhËp khÈu tõ Trung Quèc §¬n vÞ: % MÆt hµng ThuÕ nhËp khÈu MFN Gièng c©y trång c¸c lo¹i 0 Rau t­¬i 30 Qu¶ (lª, t¸o, cam, quýt, …) 40 Rau qu¶, thÞt chÕ biÕn 50 Ng« 5 Lóa mú 0 Ph©n bãn 0 Thuèc b¶o vÖ thùc vËt 0 – 1 Thuèc thó y 0 Da c¸c lo¹i 5 Møc thuÕ trªn cho thÊy n­íc ta ®ang b¶o hé rÊt cao ®èi víi hµng n«ng s¶n, thùc phÈm chÕ biÕn vµ rau qu¶, trong khi nh÷ng ngµnh nµy l¹i ®ang lµ thÕ m¹nh cña Trung Quèc. Khi Trung Quèc thiÕu th× nhËp khÈu hµng cña ViÖt Nam rÊt m¹nh, nh­ng khi ®­îc mïa, d­ thõa th× kh«ng nh÷ng kh«ng nhËp khÈu mµ cßn th©m nhËp thÞ tr­êng ViÖt Nam rÊt m¹nh lµm chao ®¶o c¶ mét sè ngµnh hµng cña ViÖt Nam (nh­ trøng gµ, d­a hÊu). H¬n n÷a, do Trung Quèc th­êng mua n«ng s¶n th« vÒ chÕ biÕn tiªu dïng trong n­íc nªn mÆc dï c¬ héi t¨ng xuÊt khÈu ®èi víi s¶n phÈm th« lµ cã thùc nh­ng gi¸ trÞ gi¸ t¨ng thÊp, trong khi c¬ héi xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n chÕ biÕn kh«ng nhiÒu, thËm chÝ cßn gÆp khã kh¨n ngay c¶ trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam. Ngoµi ra, khi thùc hiÖn tù do ho¸ th­¬ng m¹i trong khu«n khæ ACFTA, c¸c nhãm hµng nµy sÏ gÆp ph¶i th¸ch thøc ®¸ng kÓ kh«ng chØ tõ hµng ho¸ cña Trung Quèc mµ cßn c¶ tõ c¸c n­íc ASEAN kh¸c. Cô thÓ, lÊy vÝ dô vÒ mÆt hµng g¹o: Th¸i Lan lµ mét n­íc xuÊt khÈu g¹o lín trong ASEAN. Víi viÖc h­ëng lîi tõ møc thuÕ quan thÊp mµ ACFTA mang l¹i, c¸c mÆt hµng cña Th¸i Lan, mµ tr­íc hÕt lµ g¹o, sÏ cã lîi thÕ c¹nh tranh h¬n h¼n so víi ViÖt Nam. Trong vßng 10 n¨m tíi, khi FTA ASEAN - Trung Quèc tõng b­íc ®­îc thùc hiÖn, cho dï cã chung mét møc thuÕ quan thÊp, nh­ng khi ®ã c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam liÖu cã t¹o ®­îc søc c¹nh tranh ngang b»ng víi c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i cña Th¸i Lan vµ mét sè n­íc ASEAN kh¸c hay kh«ng còng lµ mét vÊn ®Ò kh«ng nhá ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam khi tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Trong lÜnh vùc dÞch vô: Khi më cöa, thùc hiÖn cam kÕt ACFTA, sÏ cã thÓ cã hai t×nh huèng. Mét lµ, c¸c dÞch vô cña ViÖt Nam cã thÓ trô v÷ng vµ v­¬n ra ngoµi, chiÕm lÜnh trªn thÞ tr­êng. Hai lµ, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ bÞ mÊt thÞ phÇn, ph¶i liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi vµ phô thuéc vµo hä ®Ó sèng. So s¸nh víi c¸c quy ®Þnh cña GATS ®­îc lÊy lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh ACFTA, cã thÓ thÊy khu vùc dÞch vô cña ViÖt Nam cßn chÞu nhiÒu quy ®Þnh kh«ng thÝch hîp. NhiÒu lÜnh vùc ®éc quyÒn chØ cã mét doanh nghiÖp nhµ n­íc duy nhÊt ®­îc phÐp ho¹t ®éng nh­ b­u chÝnh viÔn th«ng, hµng kh«ng, … hoÆc ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh cÊp phÐp ch­a ®­îc minh b¹ch, c«ng khai. Bªn c¹nh ®ã, hµng lo¹t dÞch vô hiÖn nay hÇu nh­ ch­a tån t¹i nh­ mét dÞch vô th­¬ng m¹i, cã tû träng t­¬ng xøng. VÝ dô, dÞch vô nghiªn cøu thÞ tr­êng, tiÕp thÞ, dÞch vô kÕ to¸n qua m¹ng, … cÇn ®­îc ph¸t triÓn gÊp, nÕu kh«ng sÏ bÞ doanh nghiÖp Trung Quèc chiÕm lÜnh. DÞch vô bÊt ®éng s¶n hiÖn nay còng ®ang tån t¹i nhiÒu bÊt cËp do chÞu sù can thiÖp qu¸ nhiÒu cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh, dÉn tíi bÞ biÕn d¹ng lµm cho gi¸ c¶, luËt lÖ kinh doanh rÊt thÊt th­êng, n¨ng lùc c¹nh tranh thÊp. ThÞ tr­êng m«i giíi lao ®éng còng vËy. Du lÞch ViÖt Nam tuy cã kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng nhÊt ®Þnh, chñ yÕu nhê vµo ­u thÕ thiªn nhiªn, truyÒn thèng v¨n ho¸, lÞch sö song kh«ng thÓ qu¸ l¹c quan v× s¶n phÈm du lÞch cßn thiÕu sù ®a d¹ng, chÊt l­îng ch­a cao vµ gi¸ c¶ ch­a ph¶i hÊp dÉn so víi c¸c n­íc trong khu vùc, tû lÖ kh¸ch quay l¹i lÇn thø hai rÊt Ýt so víi c¸c n­íc kh¸c nh­ Th¸i Lan vµ Trung Quèc. DÞch vô ng©n hµng tuy cã nhiÒu tiÕn bé song n¨ng lùc c¹nh tranh cßn thÊp, nhÊt lµ n¨ng lùc ®¸nh gi¸ dù ¸n, gi¸m s¸t tÝn dông. HÖ thèng b¶o hiÓm còng gÆp khã kh¨n t­¬ng tù. C¸c lo¹i h×nh dÞch vô kh¸c nh­ t­ vÊn ph¸p lý, t­ vÊn qu¶n lý, kiÓm to¸n, kÕ to¸n cßn kh¸ míi mÎ ®èi víi ViÖt Nam. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña Dù ¸n ph¸t triÓn Mekong (MPDF) 1998 vÒ sö dông 7 lo¹i dÞch vô kh¸c nhau cho thÊy nhiÒu doanh nghiÖp võa vµ nhá cña ViÖt Nam ch­a cã ®ñ tµi chÝnh vµ còng ch­a quen sö dông c¸c dÞch vô nh­ kÕ to¸n, vi tÝnh, t­ vÊn, qu¶ng c¸o, … Trong khi ®ã, ë Trung Quèc, c¸c ngµnh nghÒ nµy ®· vµ ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ, do vËy sÏ t¹o ra kho¶ng c¸ch chªnh lÖch kh¸ lín khi c¸c cam kÕt vÒ dÞch vô ®­îc thùc hiÖn trong khu«n khæ ACFTA. DÞch vô ch÷a bÖnh, kÕt hîp §«ng y víi T©y y nh­ ch©m cøu, bÊm huyÖt vµ c¸c bµi thuèc §«ng y ®Æc hiÖu cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, song tr×nh ®é cßn yÕu, ch­a thÝch hîp ®Ó tiÕp nhËn kh¸ch quèc tÕ. Do vËy, khi ACFTA h×nh thµnh, cã kh¶ n¨ng tÇng líp trung l­u ë ViÖt Nam sÏ sang Th¸i Lan hay Trung Quèc ®Ó ch÷a bÖnh vµ thÞ tr­êng cña dÞch vô nµy ë ViÖt Nam cã thÓ bÞ c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc chiÕm lÜnh. Tãm l¹i, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khu vùc dÞch vô cña ViÖt Nam t­¬ng ®èi thÊp. Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ më ra thÞ tr­êng réng lín nh­ng c¹nh tranh gay g¾t, trong ®ã Trung Quèc sÏ lµ mét ®èi thñ c¹nh tranh m¹nh trªn hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh dÞch vô. NÕu kh«ng cã sù chuÈn bÞ n¨ng ®éng, cã hÖ thèng vµ ®ång bé cho tõng lo¹i h×nh dÞch vô, søc Ðp c¹nh tranh sÏ Ëp ®Õn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô cña ViÖt Nam vµ thêi gian ®Çu cña thêi kú më cöa trong khu«n khæ ACFTA sÏ rÊt khã kh¨n. Trong lÜnh vùc ®Çu t­ Khi ACFTA ®­îc h×nh thµnh, søc thu hót cña Trung Quèc ®èi víi ®Çu t­ vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi sÏ cµng lín h¬n so víi ASEAN nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Kh«ng chØ thu hót 80% [28] nguån vèn FDI, Trung Quèc cßn ®ang thu hót sè lín c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi, c¸c chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ c¸c n­íc kh¸c ®ang ho¹t ®éng trong khu vùc vÒ l·nh thæ cña m×nh. Khi ACFTA më ra cho Trung Quèc, ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN kh¸c sÏ cµng khã c¹nh tranh h¬n trong viÖc thu hót c¸c nguån lùc ®ã. ThËm chÝ ®èi víi ViÖt Nam, do sù kÐm hÊp dÉn cña m«i str­êng ®Çu t­ nªn ngay c¶ viÖc gi÷ ch©n c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®ang cã mÆt ë ViÖt Nam ®Ó hä khái chuyÓn ®i nh÷ng n¬i cã m«i tr­êng kinh doanh tèt h¬n trong khu vùc còng kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ dµng. Một số giải pháp đẩy mạnh mối quan hệ ASEAN – Trung Quốc. Liên hệ Việt Nam (nêu giải pháp thúc đẩy sự hội nhập của Việt Nam vào ACFTA). 1. Một số giải pháp đẩy mạnh mối quan hệ ASEAN – Trung Quốc Tăng cường quan hệ toàn diện ASEAN - Trung Quốc nhìn chung có lợi cho việc duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực Đông Nam Á và đóng góp cho sự phát triển của các nước trong khu vực. Hai bên cần tiếp tục củng cố và thúc đẩy, làm sâu sắc hơn mối quan hệ này. Dưới đây, tác giả  bài viết xin nêu một số đề xuất về phương hướng và biện pháp nhằm thực hiện mục tiêu này: Thứ nhất, ASEAN và Trung Quốc cần tăng cường hơn nữa lòng tin đối với nhau thông qua các biện pháp song phương và đa phương. Về song phương, việc tăng cường hợp tác trên mọi lĩnh vực và giao lưu ở mọi cấp từ lãnh đạo cấp cao đến cấp thực hiện chính sách, giới nghiên cứu và nhân dân giữa Trung Quốc và các nước thành viên ASEAN là rất quan trọng. Về đa phương, Trung Quốc và ASEAN cần tham gia tích cực hơn vào các cơ chế đối thoại an ninh khu vực, đẩy nhanh và thực chất hơn tiến trình ARF vào giai đoạn ngoại giao phòng ngừa, xem xét tích cực khả năng thiết lập một cơ chế an ninh khu vực cho cả Đông Á (sáng kiến xây dựng Cộng đồng Đông Á), sớm đàm phán và ký kết một bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC). Thứ hai, các bên tranh chấp liên quan đến biển Đông cần hết sức kiềm chế, tránh xung đột, giữ nguyên trạng tình hình và sớm đi vào đàm phán đa phương giải quyết hòa bình vấn đề tranh chấp và việc khai thác, quản lý các nguồn lợi cũng như các vấn đề liên quan khác tại các khu vực tranh chấp. Thứ ba, hai bên thực hiện xây dựng ACFTA và thỏa thuận hợp tác ASEAN - Trung Quốc trong các lĩnh vực một cách thực chất. Trong bối cảnh suy thoái toàn cầu, hai bên cần đẩy mạnh mở cửa cho nhau hơn để khai thác thị trường nội khối. ASEAN nên ủng hộ và tích cực cùng Trung Quốc triển khai các chương trình/dự án hợp tác tiểu vùng hiện nay (GMS, Hành lang Nam Ninh - Xinh-ga-po, Vịnh Bắc Bộ mở rộng), tập trung vào phát triển cơ sở hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư. Trung Quốc nên thể hiện tích cực hơn nữa, thậm chí cần đóng vai trò đầu tàu và là nhà tài trợ chính trong các dự án hợp tác kinh tế ASEAN - Trung Quốc cả trên phương diện khu vực lẫn tiểu vùng. Thứ tư, hợp tác giữa hai bên trong các lĩnh vực chuyên ngành cũng cần được mở rộng và tăng cường cả về chiều sâu. Đặc biệt, cần đẩy mạnh hơn hợp tác về công nghệ, giáo dục - đào tạo và du lịch với các chương trình và biện pháp hữu hiệu. 2. Giải pháp thúc đẩy sự hội nhập của Việt Nam vào ACFTA - Chuyên môn hoá sản xuất và chế biến những mặt hàng xuất khẩu mà Việt Nam có năng lực cạnh tranh hơn so với Trung Quốc. - Thúc đẩy cải cách kinh tế, tăng cường tự do hoá thương mại và xúc tiến đầu tư - Tăng cường công tác xúc tiến thương mại. - Phát huy lợi thế về vị trí địa lý để nâng cao kim ngạch thương mại song phương, trở thành đầu cầu và cửa ngõ của Trung Quốc ở thị trường ASEAN. - Tiến hành đàm phán với Trung Quốc để được hưởng các điều kiện ưu đãi hơn trong việc mở cửa thị trường và thực hiện nguyên tắc tối huệ quốc cũng như trong việc cung cấp hỗ trợ kinh tế kỹ thuật. - Thu hẹp khoảng cách phát triển giữa Việt Nam và các nước ASEAN khác. - Tích cực hợp tác với với các nước trong khối ASEAN để đi đến nhất thể hoá thị trường khu vực nhằm cạnh tranh với thị trường Trung Quốc.