Nhập môn xã hội học

öôøng ñöôïc hieåu laø: - Cô cheá ñieàu chænh trong caùc heä thoáng xaõ hoäi. - Söï boá trí caùc chuaån möïc, caùc giaù trò cuøng vôùi nhöõng cheá taûi ñeå eùp buoäc vieäc thöïc hieän chuùng. Theå hieän kieåm soaït xaõ hoäi nhö : gia ñinh; toân giaùo; chính trò; kinh teá; thoâng qua caùc chöùc naêng cuûa mình. III. 2. Nhieäm vuï cuûa kieåm soaùt xaõ hoäi: Baát kyø heä thoáng xaõ hoäi naøo ñeàu coù xu höông duy trì söï oån ñònh ñoàng thôøi söï oån ñònh laïi bò xu höôùng vaän ñoäng bieán ñoåi vaø phaùt trieån. Kieåm xoaùt xaõ hoäi laø ñieàu chænh haønh vi con ngöôøi theo khuaân maãu; chuaån möïc; thieát cheá V.v.. ñaõ ñöôïc quy ñònh. III.3. Caùc loaïi kieåm soaùt xaõ hoäi : Thöù nhaát laø loaïi kieåm soaùt cöôõng böùc vaø kieåm soaùt tö nguyeân Thöù hai laø loaïi kieåm soaùt chính thöùc vaø loaïi kieåm soaùt khoâng chính thöùc. Thöù ba laø loaïi kieåm soaùt coù hoaëc ñònh vaø khoâng coù hoaëc ñònh. III.4. Coâng cuï kieåm soaùt: Thöù nhaát laø baèng thieát cheá: hieán phaùp, phaùp luaät, chính saùch xaõ hoäi. V.v.. Thöù hai laø baèng dö luaän. IV.Nhaân caùch xaõ hoäi cuûa caù nhaân. VI.1.khaùi nieäm. Giaùo sö tieán só V.I.Leâ – Beâ – Ñeâp trong baøi giaûng ‚ taâm lyù xaõ hoäi trong quaûn lyù‛ trang 12. chæ roõ: kai nieäm nhaân caùch baét nguoàn töø chöõa Hy Laïp laø caùi maët naï. Vì sao baét nguoàn töø ñoù trình ñoä vaên minh khaù cao cuûa xaõ 87 hoäi Hy Lap thôøi coå, ngöôøi ta ñaõ chia ra caùc vai troø, caùc vò trí xaõ hoäi khaùc nhau. Neáu moät ngöôøi suoát ñôøi chæ laøm moät vieäc, ñoùng moät vai troø khoâng thay ñoåi thì aûnh höôûng cuûa con ngöôøi ñoù raát môø nhaït. Ngöôøi ta nghó ra caùi maët naï ñeå töôïng tröng cho keát quaû maø moãi con ngöôøi ñaõ töï khaúng ñònh mình trong xaõ hoäi, nhö caùi thieân, caùi aùc..ngöôøi dieãn vieân treân saân khaáu tröôùc khi trình dieãn nhaân ñöôïc cuoän daáy quaân cuoán quanh truïc goã, ñoù laø caùi kích baûn ñeå theo ñoù maø dieãn. Nhö vaây, xaõ hoäi laø moät vôû kòch do moãi con ngöôøi tham gia trình dieãn. Nhaân caùch xaõ hoäi cuûa caù nhaân trong quoán ‚ veà phaùt trieån toaøn dieän con ngöôøi trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa – hieän ñaïi hoùa‛ do GS.VS. Phaïm Minh Haïc – chuû bieân vieát : ‚ trong taâm lyù hoïc thöôøng coù hai caùch hieåu veà nhaân caùch con ngöôøi: - laø moät caù nhaân vôùi vôùi tö caùch laø chuû theå cuûa caùc quan heä quan heä xaõ hoäi vaø cuûa hoaït ñoäng coù yù thöùc - laø moät heä thoáng caùc phaåm chaát cuûa caù nhaân ñöôïc quy ñònh bôûi söï gia nhaäp vaøo caùc quan heä xaõ hoäi, ñöôïc hình thaønh trong hoaït ñoäng cuøng nhau vaø trong giao tieáp‛ ( trang 89 – 90 taøi lieäu lôùp boài döôõng ñaïo ñöùc hoïc) Xaõ hoäi hoïc hieåu nhaân caùch xaõ hoäi cuûa caù nhaân laø goàm taát caû nhöõng leà loái haønh ñoäng cuûa caù nhaân ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Hay trong söï lieân laùc vôùi ngöôøi khaùc. laø ‚toång hoøa caùc quan heä xaõ hoäi.‛Nhaân caùch con ngöôøi laø keát quaû cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa. Nhaân caùch con ngöôøi laø theå hieän vai troø xaõ hoäi cuûa caù nhaân khi noù töông taùc vôùi ngöôøi khaùc, vôùi ñoái töôïng töông taùc. Noù laø theå hieän toång hôïp caùc vai troø xaõ hoäi. Do trình ñoä, do moâi tröôøng, do yeáu toá taâm lyù, do quaù trình xaõ hoäi hoùa, do neân vaên hoùa taïo thaønh cuoäc soáng cuûa caù nhaân maø hình thaønh nhaân caùch caù nhaân. VI.2. phöông phaùp nghieân cöùu nhaân caùch : Thöù nhaát laø phöông phaùp nghieân cöùu ngoaïi hình. Thöù hai laø phöông phaùp nghieân cöùu ñaøm thoaïi. Thöù ba laø phöông phaùp quan saùt haønh vi. Thöù tö laø phöông phaùp taïo ra tình huoáng gay go ñeå thöû thaùch. Thöù naêm laø phöông phöông phaùp thi nghieäm töï nhieân. Ñoù laø phöông phaùp cô baûn ñeå nghieân cöùu nhaân caùch ca nhaân. 88 BAØI VII Vaên hoùa vaø xaõ hoäi hoïc vaên hoùa I.1. Vaên hoùa I.1.1. khai nieäm vaên hoùa. Nghieân cöùu vaên hoùa laø nghieân cöùu giaù trò vì vaäy, tröôùc heát laø hieåu giaù trò laø gì? Nguoân goác naûy sinh hình thaønh giaù trí. Giaù trò ñöïôc hieåu nhö theá naøo? - Baûn thaân theá gôùi tö nhieân khoâng heà coù giaù trò. Leâ – nin chæ ra laø vaät ‚töï noù‛ laø theá gôùi töï nhieân vaø ‚vaät cho ta‛ laø vaät ñaõ do con ngöôøi saùng taïo coù chöa trong noù theå löïc vaø trí löïc cuûa con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa lao ñoäng saùng taïo, ñaõ chöùa ñöïng giaù trò lao ñoäng. Nhö vaäy, vaät cho ta du laø saûn phaåm thoâ sô nhaát ñeán tinh vi hieän ñaïi nhaát ñeàu chöùa ñöïng giaù trò ñeàu laø vaên hoùa. Ngay caû ñeân con ngöôøi vôùi yù nghóa laø thöïc theå töï nhieân khoâng coù yù thöùc, thì cuõng khoâng coù giaù trò. Chæ laø ñoäng vaät mang daùng ngöôøi. Trong taùc phaåm ‚ Lôøi noùi ñaàu goùp phaàn pheâ phaùn khoa kinh teá chính trò‛ Karl Marx vieát ‚ Con ngöôøi theo nghóa ñeán cuûa noù laø moät ñoäng vaät xaõ hoäi khoâng nhöõng laø moät ñoäng vaät voán coù tính hôïp quaàn, maø con laø moät ñoäng vaät chæ coù theå taùch rieâng ra trong xaõ hoäi maø thoâi‛ ( trang 591 tuyeân taäp Caùc Maùc – Ph. Ang ghen taäp II. Nhaø xuaát baûn söï 89 thaät Haø Noäi 1981. ). Con ngöôøi chæ coù giaù trò khi noù laø con ngöôøi töùc laø con ngöôøi xaõ hoäi. Noùi nhö vaäy coù theå seõ coù ngöôøi ngaïc nhieân hoaëc phaûn ñoái. Vì taát caû theá gôùi töï nhieân laø moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi cuõng laø moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi vaø laø moâi tröôøng hình thaønh con ngöôøi. Thaät vaäy, Giaùo sö tieán só V.I.Leâ – Beâ – Ñeâp trong baøi giaûng ‚ taâm lyù xaõ hoäi trong quaûn lyù‛ ñaõ ñöa ra moät daãn chöùng sau: ‚ ôû Aân Ñoä coù ngöôøi baùc só teân laø Him ñaõ laøm moät thí nghieäm khaù hay ñoái vôùi moät em beù gaùi teân laø Kamara. Em beù naøy bò choù soùi baét ñi luùc ba thaùng, khi tìm ñöôïc veà thì em ñaõ baåy tuoåi, nuoâi ñeán möôøi baåy tuoåi thì cheát. Daïy maõi ñeán tuoåi möôøi baûy em môùi noùi ñöôïc vaøi lôøi, khoâng ñi baèng tö chí nöõa, vaø bieát caàm thìa ñeå aên chaùo, aên söõa. Ngoaøi ra em khoâng bieát laøm gì nöõa. Nghóa laø ñeán tuoåi möôøi baûy thì em naøy môùi ñaït ñeán trình ñoä phaùt trieån cuûa moät ñöùa beù moät tuoåi röõi.‛ Nhö vaäy, nhöõng ñöùa treû ñöôïc loaøi thuù nuoâi ban ñaàu ta töôûng raèng chaéc vaãn laø con ngöôøi. Nhöng tieáp xuùc roài laïi thaáy noù khoâng noù khoâng coù gì laø gioâng con ngöôøi caû, tröôùc heát noù khoâng bieát noùi, thöù hai noù khoâng coù yù thöùc, thöù ba noù boø chöù khoâng ñi, thöù tö laø neáu ta coù cöû chæ yeâu thöông vôùi noù, noù laïi nhaên raêng ra noù caên v.v.. coù theå noùi laø chuùng ta chæ baét gaëp moät con thuù coù dang ngöôøi. Ta cö töôûng raèng khi cô theå phaùt trieån nhö con ngöôøi thì taâm lyù cuõng phaùt trieån nhö vaäy. Nhöng khoâng haún theá. Muoán trôû thaønh con ngöôøi thì ngay töø giôø ñaàu môùi sinh ra phaûi ñöôïc soáng ngay trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi.‛. ( trang 11 taäp III. Taäp baøi giaûng cuûa giaùo sö Lieân Xoâ taïi Tröôøng Quaûn lyù kính teá trung öông. 1984) Con ngöôøi laø thöïc theå töï nhieân muoân soáng thì phaûi trao ñoåi chaát, chaát aáy chæ coù trong töï nhieân? Ñuùng vaäy! Söï trao ñoåi chaát laø moät quy luaät soáng cuûa theá gôùi sinh hoïc. Neáu khoâng coù söï trao ñoåi chaát hay khoâng coøn khaû naêng trao ñoåi chaát thì ñoái laäp vôùi töø soáng laø tö cheát. Chính vì söï soáng, vì muïc ñích cuûa cuoäc soáng maø con ngöôøi môùi saûn xuaát, môùi lao ñoäng, taïo ra taát caû nhöõng saûn phaåm ñeå phuïc vuï cho cuoäc soáng, noùi ñuùng hôn laø thoûa maïn nhu caàu soáng cuûa con ngöôøi. Ñeå thoûa maõn nhöõng nhu caàu khaùt voïng trong cuoäc soáng tröôùc heát laø cuûa moät ngöôøi sau nöõa laø cuûa nhieàu ngöôøi, cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi hay cuûa xaõ hoäiø thì con ngöôøi phaûi lao ñoäng saûn xuaát tröôùc heát taïo ra nhöõng saûn phaåm vaät chaát sau nöõa laø taïo ra saûn phaåm tinh thaân. 90 Ñeå thoûa maõn hai nhu caàu cô baûn ñoù con ngöôøi thaáy ôû theá gôùi töï nhieân coù nhöõng caùi maø thoûa maõn nhöõng nhu caàu cuoäc soáng, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu veà vaät chaát vaø tinh thaân. Khi ñaët moái quan heä nhöõng vaát coù theå ñaùp öùng vaø thoûa maõn nhu caàu khaùt voïng cuoäc soáng cuûa con ngöôøi chính nhöõng vaät aáy trôû neân coù giaù trò . nhö vaäy, baûn thaân theá gôùi tö nhieân, khoâng coù giaù trò, noù chæ coù giaù trò khi noù ñaët moái quan heä vôùi con ngöôøi. Vaäy giaù tri laø caùi tieàm aån, chöùa ñöïng ôû trong moãi moät hay nhieàu ngöôøi, ñoù laø nhöõng khaùt voïng, öôùc muoân, nhaèm thoûa maõn nhu caàu; coù caùi coù giaù trò vôùi ngöôøi naøy nhöng khoâng coù gia trò vôùi ngöôøi khaùc vì noù khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuoäc soáng cuûa hoï. Hoï khoâng quan taâm tôùi noù. Nhöng cuõng coù nhu caàu gioáng nhau, nhaèm ñaùp öùng thoûa maõn nhö nhau do ñoù naûy sinh giaù trò chung. Ví du nhu caàu maëc, nhu caàu ôû, nhu caàu veà phöông tieân ñi laïi gioáng nhau. Con nhu caàu cuï theå veà noù cuûa moãi caù nhaân laïi khaùc nhau. Ñeå thoûa maïn nhu caàu soáng con ngöôøi phaûi lao ñoäng saùng taïo, caûi taïo theá gôùi tö nhieân. Nhöõng saûn phaåm maø con ngöôøi taïo ra laø söï keát tinh cuûa theå löïc, trí löïc do lao ñoäng taïo thaønh. Nhöõng saûn phaåm aáy neáu thoûa maõn nhu caàu cuoäc soáng thì noù ñaùp öùng nhu caàu, theå hieân giaù trò, chöù baûn thaân noù khoâng phaûi laø giaù trò maø chæ laø keát quaû lao ñoäng laøm bieán ñoåi dang hay bieán ñoåi chaát maø thoâi chuùng vaân laø theá gôùi tö nhieân. Saûn phaåm chæ theå hieän moät löôïng lao ñoäng keát tinh trong noù goàm theå löïc vaø trí löïc taïo neân. Nhö vaäy, giaù trò laø caùi tieàm aån ôû trong moãi con ngöôøi. Noù theå hieän ra qua nhöng saûn phaåm maø con ngöôøi taïo ra. Saûn phaåm khaùc nhau laø do trình ñoä tay ngheà khaùc nhau taïo ra. Giaù trò coù giaù trò rieâng vaø giaù trò chung. Giaù trò rieâng phaûi phuïc tuøng, vaø hy sinh cho gí trò chung. Ví du. Ñoäc laäp daân toäc laø giaù trò chung, laø khaùt vong cuûa moi coâng daân. Giaù trò laø baét nguoàn töø cuoäc soáng con ngöôøi, töø muïc ñích soáng cuûa con ngöôøi. Do ñoù, noùi ñeán giaù trò laø noùi ñeán con ngöôøi. Maø con ngöôøi coù hai maët ( Ñaõ trình bay) ñoù laø maët töï nhieân, maët höõu hình, maët vaät chaát, laø daïng vaät chaát. Maët thöù hai laø maët xaõ hoäi, maët yù thöùc, maët baûn chaát. Giaù trò naåy sinh ôû caû hai maët ñoù ( giaù trò vaät chaát vaø giaù trò tinh thaân.) Taát caû theå gôùi töï nhieân khoâng heà coù giaù trò; noù chæ coù giaù trò khi vaø chæ khi ñaët noù trong moái quan heä vôùi ñôøi soáng con ngöôøi. Do con ngöôøi 91 nhaân thaáy ôû noù thoûa maõn ñöôïc nhu caàu naøo ñoù cuûa cuoäc soáng con ngöôøi thì luùc ñoù caùi maø ñaët trong moái quan heä thoûa maõ aáy môùi coù giaù trò nhaèm thoûa maõn nhu caàu cuoäc soáng aáy. Xeùt veà maët xaõ hoäi ñoù laø nhöõng quy taéc, nhöõng chuaån möïc, nhöõng khuaân maãu, nhöõng theå cheá nhöõng thieát cheá v.v.. do xaõ hoäi ñaët ra cho moïi thaønh vieân döïa vaøo ñoù maø thöïc hieân thì taát caû nhöõng caùi do xaõ hoäi ñaët ra ñoù ñeàu coù giaù trò. Theå hieän baûn saéc con ngöôøi laø giaù trò tinh yeâu; tình caûm, caûm xuùc laø söï rung ñoäng do yù thöùc con ngöôøi caûm nhaân ñöôïc giaù trò cuoäc soáng coäng ñoàng, cuoäc soáng xaõ hoäi. Laø moái quan heä giöõa nhu caàu vaø thoûa maõn, giöõa thieân vaø aùc, giöõa toát vaø xaáu. V..v.. I.2.Ñònh nghóa giaù trò nhö sau: - Giaù trò laø nhöõng khaùt voïng, öôùc muoán nhaèm thoûa maõn cuoäc soáng cuûa con ngöôøi veà vaät chaát hay veà tinh thaàn, giaù trò rieâng phaûi phuïc tuøng giaù trò chung. . Giaù trò laø caùi tieàm aân, ôû trong moãi con ngöôøi, ôû moãi caù nhaân con ngöôøi, coù ôû moïi con ngöôøi. Chuùng ta khoâng theå nhìn hay quan saùt ñöôïc giaù trò. Caùi theå hieän cuûa giaù trò laø saûn phaåm maø con ngöôøi taïo ra nhaèm thoûa maõn nhu caàu vaät chaát hay nhu caàu tinh thaàn, caùi ñoù chuùng ta coù xaùc ñònh ñöôïc. Nhöõng saûn phaåm taïo ra ñoù khoâng bao giôø thoûa maõn tuyeät ñoái vôùi giaù trò, maø noù chæ ñaùp öùng töông ñoái. Vì vaäy noù luoân luoân taïo ra khaù t voïng vaø öôùc muoán cuûa moãi caù nhaân hay cuûa moãi coäng ñoàng xaõ hoäi nhaát ñònh. Vaø thay ñoåi theo xu höôùng phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. I.3. Giaù trò chung vaø giaù trò rieâng. - Xeùt giaù trò rieâng laø nhöõng nhu caàu, muïc ñích cuûa moãi caù nhaân trong con ngöôøi trong xaõ hoäi, khoâng ai gioâng ai. - Xeùt giaù trò chung laø nhöõng nhu caàu muïc ñích cuûa caù nhaân hay caùc caù nhaân veà cô baûn laø gioáng nhau. Coù nhöõng nhu caàu khaùt voïng nhö nhau. I.4. Moái quan heä giöõa giaù trò chung vaø giaù trò rieâng . Giaù trò rieâng bao giôø cuõng ñaët giaù trò chung leân treân vì noù mang tính xaõ hoäi, tính coäng ñoàng, tính daân toäc, tính quyeát ñònh hình thaønh neân con ngöôøi. Vaø noù quyeát ñònh söï soáng coøn cuûa caù nhaân con ngöôøi. Do vaäy, baát cöù moät coäng ñoàng xaõ hoäi naøo cuõng ñaët noù laøm khuoân maãu, chuaån möïc cho xaõ hoäi vaø moïi thaønh vieân döïa vaøo ñoù maø haønh ñoäng. 92 Ñeå thoûa maõn cuoäc soáng cuûa coäng ñoäng ngöôøi, cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, con ngöôøi tìm moïi caùch caûi taïo thieân nhieân, chieám lónh thieân nhieân, bieán thieân nhieân thaønh nhöõng vaät coù giaù trò veà cuoäc soáng vaät chaát vaø cuoäc soáng tinh thaân. Quaù trình hoaït ñoäng xaõ hoäi aáy chính laø quaù quaù trình saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát vaø saûn phaåm thoûa maõn giaù trò tinh thaân. I.5. Moái quan heä giöõa giaù trò vaät chaát vaø giaù trò tinh thaân. Giaù trò vaät chaát chính laø do phöông thöùc saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát taïo ra, laø yeáu toá quyeát ñònh söï soáng cuûa xaõ hoäi, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu vaät chaát cuûa xaõ hoäi; laø giaù trò vaät chaát cuûa xaõ hoäi. Noù quyeát ñònh phöông thöùc saûn xuaát tinh thaân; nhöng khoâng phaûi noù coù tröôùc maø dieãn ra ñoàng thôøi. Phöông thöùc saûn xuaát tinh thaân laø caùch thöùc taïo ra saûn phaåm thoûa maïn nhu caàu tinh thaàn. Saûn phaåm tinh thaàn taùc ñoäng laïi nhu caàu vaät chaát ñoøi hoûi toát hôn, ñeïp hôn vaø thuùc ñaåy nhu caàu vaät chaát caûi tieán kyõ thuaät, trình ñoä saûn xuaát v.v.. taïo ra cuûa caûi nhieàu hôn, toát hôn. Vi vaäy, moái quan heä giöõa giaù trò vaät chaát vaø giaù trò tinh thaân laø bieän chöùng. Söï xung ñoät trong xaõ hoäi suy cho cuøng laø xung ñoät veà giaù trò maø tröôùc heát laø giaù trò vaät chaát. Do ñoù theå hieän thöôøng laø vaät chaát. Thöïc chaát söï xung ñoät ñeàu naåy sinh ôû nhu caàu soáng, khaùt voïng soáng, cuûa caù nhaân vaø cuûa xaõ hoäi veà thoûa maïn veà vaät chaát vaø tinh thaân. Trong ñoù nhu caàu caù nhaân bao giôø cuõng ñaët nhu caàu xaõ hoäi leân treân. Nhö vaäy, taát caû nhöõng gì maø caù nhaân hay caùc caù nhaân taïo ra nhaèm ñaùp öùng nhu caàu vaø muïc ñích cuûa con ngöôøi hay xaõ hoäi loaøi ngöôøi veà vaät chaát hay veà tinh thaân ñeàu coù giaù trò. Trong xaõ hoäi giaù trò laø moät heä thoáng. I..6 .Ñònh nghóa vaên hoùa. Vaên hoùa coù raát nhieàu nghóa. Ngöôøi Vieät Nam hieåu vaên hoùa theo nghóa thoâng duïng nhö trình ñoä hoïc vaân ( chæ trình ñoä hoïc thöùc ) thì laø ‚ trình ñoä vaên hoùa‛; ‚ vaên hoùa Ñoâng Sôn‛, chæ trình ñoä phaùt trieån cuûa moät giai ñoaïn lòch söû. ‚Loái soáng‛ ñöôïc theå hieän nhö : ‚ neáp soáng vaên hoùa‛, ‚ haønh vi vaên hoùa‛V.v.. Thöôøng dònh nghóa vaên hoùa theo nhöõng hình thöùc bieåu hieän cuûa vaên hoùa cuûa giaù trò vaên hoùa vaø hay thieân veà giaù trò tinh thaàn. 93 Coù nhöõng ñònh nghóa vaên hoùa thieân veà caùi rieâng. Nhö haønh vi öùng xöû. Coù nhöõng ñònh nghóa vaên hoùa thieân veà giaù trò vaät chaát; nhö vaên vaät. Coù nhöõng ñònh nghóa vaên hoùa thieân veà giaù trò truyeân thoáng nhö ‚ vaên hieán‛. Taát caû nhöõng ñònh nghóa vaên hoùa neâu treân khoâng bao quaùt. Maø chæ nhìn ôû moät hay moät soá khía caïnh cuûa cuoäc soáng, tính bao quaùt chöa cao. - Ñònh nghóa coù tính chaát chung nhaát, khaùi quaùt cao, coù theå laáy ñònh nghóa cuûa Hoäi nghò lieân chính phuû naêm 1970 taïi Vinise nhö sau: “ Vaên hoùa bao goàm taát caû nhöõng gì laøm cho daân toäc naøy khaùc vôùi daân toäc khaùc, töø nhöõng saûn phaåm tinh vi hieân ñaïi nhaát ñeán tin ngöôõng phong tuïc taäp quaùn, loái soáng vaø lao ñoäng”. Hay ñònh nghóa veà vaên hoùa cuûa danh nhaân vaên hoùa theá gôùi Hoà Chí Minh. Baùc Hoà ñaõ ñònh nghóa vaên hoùa nhö sau: “ Vì leõ sinh toàn cuõng nhö muïc ñích cuûa cuoäc soáng, loaøi ngöôøi môùi saùng taïo vaø phaùt minh ra ngoân ngöõ, chuõ vieát, ñaïo ñöùc, phaùp luaät, khoa hoïc, toân giaùo, vaên hoïc, ngheä thuaät, nhöõng coâng cuï cho sinh hoaït haøng ngaøy veà aên, maëc, ôû vaø caùc phöông thöùc söû duïng. Toaøn boä nhöõng saùng taïo vaø phaùt minh ñoù töùc laø vaên hoùa.” Qua ñònh nghóa ta ruùt ra nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa vaên hoùa nhö sau: - Thöù nhaát laø ñaëc tröng noùi veà giaù trò vaên hoùa. ‚Vì leõ sinh toân cuõng nhö muïc ñích cuûa cuoäc soáng‛. Noùi leân nhu caàu soáng vaø muïc ñích soáng, ñoù chính laø noùi veà giaù trò tieàm aån, noùi veà söï khaùt voïng, noùi veø öôùc muoán ñeå thoûa maõn nhu caàu soáng, muïc ñích cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Ñaëc tröng cô baûn cuûa vaên hoùa ñoù laø giaù trò vaên hoùa. Thöù hai ñaëc tröng noùi veà bieåu hieän giaù trò vaên hoùa, noùi veà vaên hoùa laø do con ngöôøi sang taïo ra. laø caùi ‚cho ta‛ chöù khoâng phaûi caùi ‚töï noù‛, caùi thieân nhieân. Laø saûn phaåm do con ngöôøi saùng taïo ra. ‚ töø nhöõng saûn phaåm tinh vi hieän ñaïi cho ñeán tin ngöôõng, phong tuïc, loái soáng, lao ñoâng, haønh vi sinh hoaït...‛ Thöù ba ñaëc tröng noùi veà söï khaùc bieät vaên hoùa. Söï khaùc bieät vaên hoùa chính laø nhöõng caùi sang taïo phaùt minh ra ñoù laø ‚ Vaên hoùa bao goàm taát caû nhöõng gì laøm cho daân toäc naøy khaùc vôùi daân toäc khaùc, töø nhöõng saûn phaåm 94 tinh vi hieân ñaïi nhaát ñeán tin ngöôõng phong tuïc taäp quaùn, loái soáng vaø lao ñoäng‛. Nhö vaäy, hai ñònh nghóa neáu treân laø goáng nhau ñeàu phaûn aûnh tính bao quaùt veà giaù trò vaên hoùa, ønhöõng saûn phaåm, bieåu hieän vaên hoùa,ñeâu ødo con ngöôøi sang taïo ra, ñoàng thôøi chæ roõ söï khaùc bieät vaên hoùa do tính ña daïng veà loái soáng, muïc ñích soáng, trình ñoä nhaân thöùc, caùch thöùc soâng vaø phong caùch soáng, theå hieän tính khaùc bieät, ñoàng thôøi theå hieän tính thoáng nhaát laø söï sinh toân vaø muïc ñích cuûa cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, ñoù chính laø tính giaù trò cuûa vaên hoa. Xung ñoät vaên hoùa thöïc chaát laø xung ñoät giaù trò. Xung ñoät giaù trò chính laø xung ñoät veà muïc ñích, nhu caàu cuûa cuoäc soáng ôû moãi moät ña soá ngöôøi. Hay moät daân toác, hoaëc moät quoác gia daân toäc naøo ñoù ñi xaâm chieám, cöôùp boùc daân toäc khaùc do khaùt voïng veà cuoäc soáng cuûa daân toäc minh maø giaù trò daân toäc minh leân treân heát caùc quoác gia daân toäc khaùc ( baønh chöôùng daân toäc ); coi thöông cuoäc soáng cuûa moät hay ña soá ngöôøi hay daân toäc hoaëc moät quoác da daân toäc khaùc. Ñi cöôùp boùc, töôùc ñoaït, xaâm chieám thaønh quaû lao ñoäng, thöùc chaát laø chieám ñoaït vaên hoùa cuûa daân toäc khaùc. Rôøi vaøo trình trang phi nhaân tính, thieáu nhaân baûn, khoâng coù nhaân tính thì cuõng khoâng coù giaù trò vaø khoâng coù vaên hoùa theo ñuùng nghóa cuûa noù. Nhöõng saûn phaåm do chính con ngöôøi saùng taïo ra. Baèng theå löïc, hay trí löùc. Laø loaïi haønh ñoáng coù yù thöùc. Coù tö duy. Mang tính ngöôøi. Tính töï giaùc. Hai ñònh nghóa treân ñeàu noùi veà nhu caàu soáng, vaø muïc ñích soáng cuûa con ngöôøi. Veà giaù trò cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Ñeàu xaùc ñònh giaù trò laø caùi tieàm aån, giaù trò ñöôïc theå hieânø ôû saûn phaåm do con ngöôøi saùng taïo ra. Laø söï keát tinh veà theå löïc vaø trí löïc khaùc nhau. Laø vaên hoùa, laø caùi bieåu hieân giaù trò. Vaên hoùa bao haøm hai giaù trò cô baûn laø giaù trò vaät chaát vaø giaù trò tinh thaân. Ñoàng thôøi noùi leân ø giaù trò chung vaø giaù trò rieâng; taïo thaønh vaên hoùa chung vaø vaên hoùa rieâng. I.7. Moái quan heä giöõa vaên hoùa rieâng vaø vaên hoùa chung Vaên hoùa rieâng do goùc ñoä xaùc ñònh trong phaïm vò heïp nhö : Caù nhaân; nhoùm; coäng ñoäng; quoác gia daân toäc; V.V..ñaët trong moái quan heä 95 xaõ hoäi. Nhaèm thoûa maïn nhöõng nhu caàu cuoäc soáng cuûa caù nhaân, cuûa coäng ñoàng hay cuûa moãi quoác gia daân toäc. Tính ña dang vaø tính phong phuù. Vaên hoùa chung laø xeùt treân phaïm vi chung töø coäng ñoàng daân toäc; hay quoác gia daân toâc, hay xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Tính saâu saéc. Moái quan heä vaên hoùa chung vaø vaên hoùa rieâng Vaên hoùa rieâng phaûi ñaët vaên hoùa chung leân treân, vaên hoùa chung giöõa vai troø quyeát ñònh. Vaên hoùa rieâng noùi neân tính phong phuù vaø ña daïng. Vaên hoùa rieâng coù xu höôùng hoøa nhaäp vaøo vaên hoùa chung. I.8. Hoäi nhaäp vaên hoùa Trong xaõ hoäi trao ñoåi saûn phaåm ñoàng thôøi giaùn tieáp trao ñoåi vaên hoùa ( vaên hoùa do xaõ hoäi taïo ra ). Saûn phaåm coù saûn phaåm vaät chaát, coù saûn phaåm tinh thaân. Cuøng vôùi saûn phaåm laø trao ñoåi giaù trò. Tieáp thu giaù trò thöïc chaát ñaõ giaùn tieáp tieáp thu vaên hoùa. Quaù trình trao ñoåi ñoù dieãn ra moät caùch ñeàu ñaën tao söï töông taùc daãn ñeán chuyeån hoùa laãn nhau, do ñoù daãn ñeán hoäi nhaäp vaên hoùa. II. Xaõ hoäi hoïc vaên hoùa . II.1. Xaõ hoäi hoïc vaên hoùa laø moät ngaønh cuûa xaõ hoäi hoïc chuyeân nghieân cöùu veà xaõ hoäi vaên hoùa, töông taùc vaên hoùa. Nghieân cöùu vaên hoùa laø nghieân cöùu saûn phaåm cuûa con ngöôøi saùng taïo ra ñoù laø ‚vaät cho ta‛ laø nghieân cöùu con cuoäc soáng ngöôøi. Laø nghieân cöùu caùc quan nieäm veà cuoäc soáng, caùch thöùc toå chöùc cuoäc soáng aáy. Saûn phaåm vaên hoùa laø do con ngöôøi saùng taïo ra, theå hieän giaù trò cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. ñeå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu vaät chaát vaø nhöõng nhu caàu tinh thaân nhaát ñònh cuûa con ngöôøi, cuûa coäng ñoàng ngöôøi. Cuûa moät quoác gia daân toäc hay cuûa caû loaøi ngöôøi. Xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu vaên hoùa laø nghieân cöùu caùc giaù trò chaân lyù, vì chaân lyù bao giôø cuõng laø cuï theå. Theå hieän ra: Tröôùc heát laø nhöõng haønh ñoäng xaõ hoäi cuûa con ngöôi. Thöù hai laø nhöõng caùc saûn phaåm do con ngöôøi saùng taïo ra. Thöù ba laø lónh vöïc tö töông theå hieân nhö: kieân thöùc, tin ngöôõng, phong tuïc, taäp quaùn v.v.. Thöù tö laø nghieân cöùu veà giaù trò lieân quan ñeán caûm xuùc theå hieân: - thieän vaø aùc; toát vaø xaáu; caùi ñuùng hay caùi sai; caùi naøy laø phaûi cai kia laø traùi; v.v.. 96 Muïc ñích nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc vaên hoùa laø ñi saâu tìm hieåu giaù trò vaø heä thoáng giaù trò vaên hoùa. II.2. Loái soáng. Caâu hoûi: 1 . Vaên hoùa ñöôïc hieåu nhö theá naøo? Phaân tích khaùi nieäm vaên hoùa cuûa Hoà Chí Minh. 2 . Giaù trò vaø heä thoáng giaù trò ñöôïc hieåu nhö theá naøo.? 3. Nghieân cöùu vaên hoùa thöïc chaát laø nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc. Ñuùng hay laø sai taïi sao? 4. Anh ( chi ) coù nhaân xeùt gì veà tính caùch vaø nhaân caùch. MOÄT SOÁ LÓNH VÖÏC NGHIEÂN CÖÙU CHUYEÂN NGAØNH CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC BAØI VIII 97 DÖ LUAÂN XAÕ HOÄI VAØ THOÂNG TIN ÑAI CHUÙNG I.1. Khai nieäm veà dö luaân xaõ hoäi: Dö luaän xaõ hoäi laø moät hieän töôïng xaõ hoäi ñaëc bieät, bieåu thi thaùi ñoä phaùn xeùt, ñaùnh giaù cuûa quaàn chuùng ñoái vôùi caùc vaán ñeà maø hoï quan taâm. I.1.2. Ñoái töôïng cuûa dö luaän xaõ hoäi laø caùi maø coäng ñoàng quan taâm tôùi nhu caàu, lôïi ích vaät chaát hay lôïi ích tinh thaàn noù lieân quan ñeán caùc vaán ñeà nhö: chính trò, kinh teá; vaên hoùa; ñaïo ñöùc xaõ hoäi v.v.. I.1.3. Muïc ñích cuûa dö luaän xaõ hoäi laø phöông tieân ñieàu hoøa caùc moái quan heä cuûa moïi ngöôøi veà nhöõng vaân ñeà maø hoï quan taâm. I.1.4. Chuû theå cuûa dö luaän xaõ hoäi laø toaøn theå xaõ hoäi laø moät coäng ñoàng ngöôøi vôùi tö caùch cuøng ñaùnh giaù vaø phaùn xeùt chung veà moät vaán ñeà naøo ñoù maø hoï quan taâm. I.1.5. Dö luaän xaõ hoäi thuoäc lónh vöïc tinh thaân. I.1.6 Chöùc naêng dö luaän : Thöù nhaát laø chöùc naêng thöôùc ño baàu khoâng khí.chính trò xaõ hoäi. Thöù hai laø ñieàu hoøa, ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi. T höù baø laø tính giaùo duïc xaõ hoäi. Thöù tö laø söï kieåm soaït xaõ hoäi thoâng qua söï ñaùnh giaù vaø phaùn xeùt cuûa xaõ hoäi veà söï kieân, hieân töôïng xaõ hoäi aáy. I.2. Quaù trình hình thaønh dö luaän: I.2.1. Dö laâu ñöôïc hình qua caùc böôùc sau: Böôùc thöù nhaát laø chöùng kieán moät söï vaät, moät hieän töôïng hay moät quaù trình ñaõ vaø ñang xaåy ra baèng caùc giaùc quan nhö : nhìn thaáy; nghe thaáy; ñoïc ñöôïc .. Hoï trao ñoåi vôùi nhau qua nhöõng caûm giaùc ban ñaàu töùc laø qua hieän töôïng cuûa söï vaät hay hieân töôïng xaåy ra. Chuû yeáu laø yù thöùc caù nhaân. Böôùc thöù hai laø tranh luaän, thaûo luaän, veà nhöõng caûm nghó; suy nghó khaùc nhau ñeå ñi tôùi thoáng nhaát chung, töùc laø tö nhaân thöùc caù nhaân hình thaønh nhaân thöùc xaõ hoäi. Böôùc thöù ba laø caùc loaïi yù thöùc khac nhau, quan ñieåm khaùc nhau hình thaønh söï phaùn xeùt ñaùnh giaù chung vaø thoûa maõn vôùi ña soá trong coäng ñoàng ngöôøi. Böôùc thöù tö laø kieân nghò, hay cuøng haønh ñoäng I.2.2. Nhöõng yeáu toá taùc ñoäng ñeán dö luaän: 98 Tröôùc heát laø trình ñoä hieåu bieát veà söï kieän, hieân töôïng xaåy ra maø maø hoï thaáy ñöôïc nhôø caùc giaùc quan. Thöù hai laø trình ñoä veà chuyeân moân. Söï kieân ñoù thuoäc lónh vöïc khoa hoïc naøo. Ngöôøi quan saùt coù chuyeân moân veà lónh vöïc ñoù khoâng? Thöù ba laø veà tö töông , baûn thaân ngöôøi quan saùt söï kieän ñöùng treân laäp tröôøng tö töôûng naøo? Heä tö töôûng thuoäc lónh vöïc naøo? Phong kieán hay tö saûn? Noâng daân hay coâng nhaân v.v.. Thöù tö laø veà maët taâm lyù xaõ hoäi. Xaùc ñònh yeáu toá taâm lyù lieân quan ñeán phong tuïc taäp quan, taâm trang, thoùi quyen, tình caûm v.v.. - Thöù naêm laø do yeáu toá hoaøn caûnh xaõ hoäi nhaát laø sinh hoaït chính trò. Vaán ñeà daân chuû vaø maát daân daân chuû laø yeáu toá quan trong nhaát. I.2.3. Nghieân cöùu dö luaân phaûi: Thöù nhaát laø Xaùc ñònh nguoân dö luaän. Xuaát phaùt tö nhoùm daân cö naøo? Trình ñoä nhaân thöùc. Möùc ñoä lieân ñeán ñeán dö luaän Thöù hai laø . Xaùc ñònh quy moâ dö luaän. Bieåu hieân soá ngöôøi tham gia vaøo dö luaân nhieàu hay ít, soá ngöôøi chöïu aûnh höôûng cuûa dö luaän. Thöù ba laø. Xaùc ñònh bieåu hieän cuûa dö luaän .Söï uûng hoä dö luaän hay phaûn ñoái. Thöù tö laø. Xaùc ñònh ñoä nhieâu cuûa dö luaän. Nhöõng keânh truyeân, taûi dö luaän . - I.3. tin ñoàn I.3.1Khai nieäm tin ñoàn. Tin ñoàn laø tin töùc cuûa moät söï vieäc, moät söï kieän naøo ñoù coù thaät hay khoâng coù thaät, hoaëc chæ laø moät phaàn söï thaät. Noù ñöôïc lan truyeân töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc I.3.2. Muïc ñích cuûa tin ñoàn Muïc thöôøng theå hieän ôû muïc ñích ca nhaân. I.3.3. phöông tieân cuûa tin ñoân. Phöông tieän cuûa tin ñoàn baêng giao tieáp caù nhaân vaø bí maät hôn laø coâng khai. Thöông nhöõng ngöôøi coù haøm yù caïnh tranh veà quyeân löïc hay lôïi duïng tin ñoân taïo ra dö luaän trong nhoùm nhaèm haï y tin ñoái phöông. I.3.4 nguyeân do naûy sinh tin ñoàn 99 Tin ñoân thöông hay naûy sinh ôû nhöõng toå chöùc thieáu daân chuû. II. Thoâng tin ñaïi chuùng. Coù theå noùi moät caùc ngaén gon truyeàn thoâng ñaïi chuùng ( mass commurication – tieâng Anh) laø quaù trình tuyeàn ñaït thoâng tin moät caùch roäng raõi ñeán moïi ngöôøi trong xaõ hoäi, thoâng qua caùc phöông tieän truyeàn thoáng ñaïi chuùng. Thuaät ngöõ ‚ truyeàn thoâng ñaïi chung‛ duøng ñeå chæ quaù trình xaõ hoäi laø quaù trình truyeàn ñaït thoâng tin ra roäng raõi coâng chuùng. Coøn ‚ caùc phöông tieän thoâng ñaïi chuùng‛ laø chæ coâng cuï, kyõ thuaät truyeân thoâng tin. Nhö baùo; phaùt thanh; truyeàn hình v.v.. II.1.khaùi nieäm truyeàn thoâng ñaïi chuùng laø quaù trình truyeàn ñaït thoâng tin moät caùch roäng raõi ñeân moïi ngöôøi trong xaõ hoäi, thoâng qua caùc phöông tieän tuyeàn thoâng ñaïi chuùng, nhö baùo chí, truyeân hình V.v.. II.2. khaùi nieäm thoâng tin ñaïi chuùng laø mang tính chaát giao tieáp ñaïi chung vaø phöông tieân thoâng tin mang tính chaát phuïc vuï ñaïi chuùng, theo heä thoáng töø treân xuoáng vaø töø döôùi leân. II.3. Ñaëc ñieåm cuûa thoâng tin ñaïi chuùng laø mang tình chaát phoâ thoâng, phuïc vuï ñaïi chuùng. Thöù nhaát laø thoâng tin ñaïi chuùng ñöôïc söû duïng vôùi quy moâ ñaïi chung. Thöù hai laø thoâng tin ñaïi chuùng ñöôïc söû duïng vôùi muïc ñích ñaïi chuùng. Thöù ba laø phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng thu thaäp thoâng tin treân quy moâ ñaïi chuùng. Caâu hoûi oân taäp chöông möôøi. 1. Anh ( chò ) hay trình baøy quaù trình hình thaønh dö luaân xaõ hoäi. 2. Söï khaùc nhau giöõa dö luaän xaõ hoäi vaø tin ñoàn ôû ñieåm nao? 3. Thoâng tin ñaïi chuùng nhaèm muïc ñích gì? 4. Trình baøy nhöõng ñaëc ñieåm cuûa thoâng tin ñaïi chuùng. 100 BAØI IX XAÕ HOÄI HOÏC NOÂNG THOÂN I . XAÕ HOÄI NOÂNG THOÂN – NHÖÕNG NET ÑAËC TRÖNG. I.1. Khaùi nieäm veà xaõ hoäi noâng thoân. - Xaõ hoäi noâng thoân laø ñòa baøn cö truù ñaàu tieân cuûa con ngöôøi. Ñöôïc hình thaønh moät caùch tö nhieân, do söï hình thaønh cuûa neàn saûn xuaát noâng nghieäp chuû yeáu hai ngheà cô baûn laø chaên nuoâi vaø troâng troït. - Khai nieäm noâng thoân ñöôïc söû duïng khi maø khaùi nieäm ñoä thi xuaát hieän. 101 - Xaõ hoäi noâng thoân ñöôïc hieåu laø moät kieåu coäng ñoàng laõnh thoå – xaõ hoäi nhaát ñònhcoù tinh caùch lòch söû, hình thaønh trong quaù trình phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi . I.2. Ñaëc tröng cuûa coäng ñoàng noâng thoân + Thöù nhaát laø hoaït ñoäng noâng nghieäp laø cô baûn. + Thöù hai laø moái lieân heä, quan heä xaõ hoäi laø chuû yeáu gia ñình beàn chaët. + Thöù ba laø Tieåu chuaån ñaïo ñöùc ngheà nghieäp noâng nghieäp. + Thöù tö laø Coù quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi ñoàng ñieäu. + Thöù naêm laø neàn vaên hoùa truyeàn thoáng. Thoáng nhaát veà phöông dieän xaõ hoäi. I.3. Ñaëc ñieåm cô baûn ôû noâng thoân : + Ñaëc ñieåm chuû yeáu laø ngheà saûn xuaát noâng nghieäp; saûn phaåm chuû yeáu laø caây vaø con. + Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi gaén boù chaët cheõ vôùi moâi tröôøng tö nhieân. + Tyû leä khoâng gian sinh sinh hoaït heïp hôn nhieàu so vôùi khoâng gian tö nhieän. + Loái soáng giaûn dò; Quan heä giaûn ñôn; + Laøng, xaõ laø ñôn vò cô sôû. + Quan lyù xaõ hoäi goàm heä thoáng chính quyeâ; heä thoáng chöùc saêc; vaø dong toäc. + Ñieàu chænh haønh vi cuûa nhöõng quan heä con ngöôøi chuû yeáu laø tuïc leä; quy öôùc; ngoaøi phaùp luaät. Söï cöôõng cheá chuaån möùc laø uy tin. Laø danh döï. + Vaên hoùa noâng thoân ñaëc tröng laø neàn vaên hoùa daân gian. Vaên hoùa truyeàn thoáng. I.4..Xu höôùng xích laïi gaàn nhau giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân. + Coâng nghieäp hoùa noâng thoân laø yeáu toá daân ñeân söï xích laïi giöõa noâng thoân vaø ñoâ thò. + Vaên minh ñoâ thò taùc ñoäng vaøo vaên hoùa noâng thoân. + Xu höôùng bieán ñoåi neáp soáng, caùch soáng, sinh hoaït, theo xu höông coâng nghieäp hoùa noâng nghieäp. II.XAÕ HOÄI HOÏC NOÂNG THOÂN. 102 II.1 .Xaõ hoäi hoïc noâng thoân laø chuyeân ngaønh cuûa xaõ hoäi hoïc noù ñöôïc nghieân cöùu töông ñoái sôùm ôû Myõ vaøo ñaáu theá kyû XX sau ñoù nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc noâng thoân ñöôïc caùc nöôùc ôû chaâu Aâu heát söùc quan taâm con ôû Chaâu AÙ thì Trung Quoác laø nöôùc quan taâm veà xaõ hoäi hoïc noâng thoân laø sôùm nhaát. Hieän nay taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi ñeàu quan taâm veà xaõ hoäi noâng thoân vaø khaûo cöùu xaõ hoäi hoïc noâng thoân. Xeùt veà phaïm vi nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc noâng thoân thì noù bao quaùt toaøn boä ñôøi soáng xaõ hoäi ôû noâng thoân. Ñoù laø khaûo cöùu nhöõng söï kieän, hieän töôïng con ngöôøi soâng chung vôùi nhau ôû noâng thoân. Xaõ hoäi hoïc noâng thoân nhieäm vuï cô baûn vaø chuû yeáu cuûa noù nghieân cöùu ñôøi soáng xaõ hoäi noâng thoân thoân laø : - Xaõ hoäi hoïc noâng thoân nghieân cöùu chuû yeáu caùc vaán ñeà ñaëc thuø, ôû noâng thoân so vôùi ñoâ thò, noù xaùc ñònh tính quy luaät, vaø quy luaät cuûa söï vaân ñoäng phaùt trieån xaõ hoäi noâng thoân. Xaõ hoäi hoïc noâng thoân noù chuù yù xaõ hoäi noâng thoân ôû trang thaùi tónh. Noù quan taâm nhaát laø cô caáu toå chöùc xaõ hoäi ôû noâng thoân, noù chuù yù khaûo saùt caùc söï kieän hieän töôïng xaõ hoäi noâng thoân veà caùch soâng, neáp soáng, loái soáng cuûa coäng ñoàng noâng thoân. Xaõ hoäi hoïc noâng thoân laø moät chuyeân ngaønh cuûa xaõ hoäi hoïc. II.2 Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc noâng thoân. Xaõ hoäi hoïc noâng thoân chuû yeáu khaûo cöùu caùc söï kieän, caùc hieän töôïng veà toå chöùc xaõ hoäi, veà vaên hoùa xaõ hoäi, veà truyeân thoáng xaõ hoäi, truyeàn thoáng doøng toäc, caùc hoaït ñoäng vaên hoùa, caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, caùc hoaït ñoäng toå chöùc vaø caùch soáng, neáp soáng, loái soáng ôû noâng thoân. Co theå noùi toùm laïi laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc noâng thoân bao goàm caùc söï kieän, hieän töôïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi noâng thoân veà con ngöôøi soâng chuùng chung vôi nhau taïo laäp neân coäng ñoàng xaõ hoäi noâng thoân. Nhieâm vuï chuû yeáu vaø cô baûn cuûa xaõ hoäi hoïc laø ruùt ra tính quy luaät hay nhöõng quy luaät trong ñôùi soáng xaõ hoäi noâng thoân. II.3 Noäi dung nghieân cöùu : Do nhu caàu vaø goùc ñoä tieáp caän nghieân cöùu khaùc nhau cho neân coù nhöõng vaán ñeà nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc noâng thoân khaùc nhau, cuï theå vaø chuû yeáu laø: + Nghieân cöùu veà cô caáu xaõ hoäi noâng thoân. 103 + Nghieân cöùu veà cô caáu lao ñoäng ôû noâng thoân. + Nghieân cöùu veà ñôøi soáng chính trò ôû noâng thoân. + Nghieân cöùu veà truyeàn thoâng; taäp quan; vaên hoùa; + Nghieân cöùu veà con ñöôøng phaùt truyeån noâng thoân. + Tuøy thuoâc vaøo nhu caàu vaø söï bieán ñoåi xaõ hoäi maø coù nhöõng noäi dung nghieân cöùu ñöôïc daët ra. II.4 .Phöông phaùp tieáp caân vaø nghieân cöùu : + Phöông phaùp chung. + Do noäi dung nghieân cöùu, muïc ñích nghieân cöùu maø coù nhöõng phöông phaùp thích hôïp vì phöông phaùp laø caùch thöùc, con ñöôøng nhaèm ñaït tôùi muïc tieâu vaø keát quaû cao nhaát. + Phöông phaùp chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc noâng thoân. Chuû yeâu laø phöông phaùp khaûo cöùu, thöïc nghieäm, so sanh, phoûng vaân, tröng caàu yù kieán, sieâu taàm taøi lieäu, döõ lieäu, baûng caâu hoûi v.v..thuûy thuoäc vaøo ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu. Caâu hoûi oân taäp chöông möôøi moät: 1. Xaõ hoäi noâng thoân laø ? trình baøy söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi noâng thoân. 2. Trình baøy nhöõng ñaëc ñieåm veà loái soáng noâng thoân. 3. Xaõ hoäi hoïc noâng thoân nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà gì? 4. Trình baøy phöông phaùp nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc noâng thoân. BAØI . X XAÕ HOÂI HOC ÑOÂ THÒ I. XAÕ HOÄI HOÏC ÑOÂ THI . I.1. Khaùi nieäm xaõ hoäi ñoâ thò. 104 -Ñoâ thò laø moät chænh theå khoâng gian xaõ hoäi, bieåu hieän söï thoáng nhaát cuûa moïi kieåu ñaëc bieät toå chöùc xaõ hoäi daân cö, cuûa nhöõng ñieàu kieän ñòa lyù tö nhieân vaø moâi tröôøng nhaân taïo. - Ñaëc tröng ñoâ thò: + Thöù nhaát laø maät ñoä daân soá cao treân laõnh thoå haïn cheá. + Thö hai laø ngheà nghieäp phi noâng nghieäp chieám cao töø 70% ñeán 90% . + Thöù baø laø giöõ vai troø chuû ñaïo veà kinh teá; chính trò; vaên hoùa ñoái vôùi moät khu vöïc nhaát ñònh. + Thöù tö laø toå chöùc quaûn lyù coù quy hoaëc chaët cheõ. I.2. Ñaëc ñieåm ñoâ thò : + Thöù nhaát laø moái tröôøng nhaân taïo cao + Thöù hai laø trung taâm veà kinh teá; vaên hoùa; chính trò; veà khoa hoïc; veà ngoaïi giao; veà du lòch. + Thöù ba laø vaên hoùa thöôøng hoäi tuï ba luoàng vaên hoùa : vaên hoùa taïi choã; vaên hoùa nöôùc ngoaøi; vaên hoùa khu vöùc khac. + Ñôøi soáng ñoâ thò ña daïng vaø phöùc taïp. + Khoâng gian quan heä xaõ hoäi roâng so vôùi khoâng gian moâi tröôøng heïp. I.3. Loái soáng ñoâ thi: + Loái soáng ñöôïc hình thaønh treân cô sôû vaät chaát; ñieàu kieän soáng; hoaøn caûnh vaø moâi tröôøng soáng. Ngheâ nghieäp chuû yeáu buoân baùn trao ñoåi haøng hoùa. + Daân soá ñoâng vaø ña daïng, Maät ñoä daân soá cao; Quan heä xaõ hoäi phöùc taïp vaø ña dang. + Cô ñoâng veà ngheà nghieäp cao; + Hoaït ñoäng sinh hoaït caù nhaân vaø gia ñình phuï thuoäc nhieàu vaøo dòch vuï. + Nhu caàu hoïc hoûi, nhu caàu veà trình ñoä raát cao. + Giao tieáp roäng khoâng chæ trong nöôùc maø coù tính quoác teá. + Con ngöôøi ñoâ thò naêng ñoäng, yù chí tieán thuû cao, daïn daøy veà thaùi ñoä. I.4. Ñoâ thò hoùa: + Nguyeân do coâng nghieäp hoùa. + Tyû leä daân cö ñoâ thi trong moät nöôc cao. 105 + Xuaát hieän nhieàu ñieåm daân cö soâng theo kieåu ñoâ thò . + Soâ löôïng ñoâ thò phaùt trieån. II.XAÕ HOÄI HOÏC ÑOÂ THÒ : II.1. Vaøo ñaàu theá kyû XX ôû chaâu Aâu vaø Baéc MYÕ ñaõ hình thaønh moät boä moân xaõ hoäi hoïc ñoâ thò. Luùc ñaàu teân goïi laø ‚ xaõ hoäi hoïc veà ñôøi soáng ñoâ thò‛ ( Sociologyof Urban Life ) sau naøy goïi laø ‚ xaõ hoäi hoïc ñoâ thò‛ ( Uban Sociology ) chuû yeáu laø ôû nöôùc Anh; nöôùc Phaùp; nöôùc Ñöùc; nöôùc Myõ; laø nhöõng nöôùc veà coâng nghieäp hoùa, vaø ñoâ thò hoùa ñaàu tieân. Ôû caùc nöôùc naøy nhieàu tröôøng Ñaïi hoïc, Vieân nghieân cöùu ; xaõ hoäi hoïc ñoâ thò ñaõ coâng boá vaø xuaát baûn nhieàu ñeà taøi nghieân cöùu veà ñoâ thò. Xaõ hoäi hoïc ñoâ thò chuû yeáu nghieân cöùu caùc hieän töôïng; caùc quaù trình xaõ hoäi dieãn ra ôû trong ñoâ thò; trong ñoù taäp trung caùc yeâu toá thuoäc phaïm vi khoâng gian; caùc yeáu toá toå chöùc ñoâ thò. Xaõ hoäi hoïc ñoâ thi laø moät chuyeân ngaønh cuûa xaõ hoäi hoc. Hoäi nghò quoác teá veà ñeà taøi xaõ hoäi hoïc ñoâ thi toå chöùc vaøo naêm 1953 taïi tröôøng Ñaïi hoïc Columbia ( Myõ ) naêm 1956 cuoäc hoäi thaûo khoa hoïc ñaàu tieân ñöôïc toå chöùc taïi Bangkok teân ñeà taøi laø: ‚ Nhöõng nhaân toá kinh teá vaø xaõ ho äi trong ñôøi soáng ñoâ thò chaâu AÙ‛mang tính quoác teá. Ñoái töông nghieân xaõ hoäi hoïc ñoâ thi Xaõ hoäi hoïc ñoâ thò nghieân cöùu cac söï kieän hieän töôïng veà ñôøi soáng xaõ hoäi ñoâ thò chuû yeáu taäp trung vaøo moái tröôøng xaõ hoäi ñoâ thò, cô caáu toå chöùc ñoâ thò,ñoâ thò hoùa, vaên hoùa ñoâ thò, loái soáng ñoâ thò, xaõ hoäi hoïc toäi phaïm. Noäi dung chuû yeáu xaõ hoäi hoïc ñoâ thi nghieân cöùu laø: II.2. Noäi dung cô baûn baûn xaõ hoäi hoïc hoïc nghieân cöùu: + Caùc vaán ñeà cô caáu daân soâ; + Sinh thaùi ñoâ ñoâ thò. + Loái soáng ñoâ thi. + Hieân töôïng quaù taûi ñoâ thò ( Giao thoâng, daân lao ñoäng, daân thaát nghieâp, vieäc laøm V.v.. + Coäng ñoàng daân cö ñoâ thò vaø thieát cheá ñoâ thò. + Chính saùch xaõ hoäi ñoâ thi. + Döï baùo quy hoaëc ñoâ thò …… + Söï phaùt sinh vaø phaùt trieån ñoâ thò. 106 + Khoái coäng ñoàng thaønh phoá khu phuï caän . + Söï di daân theo cô hoïc. ( daân soá ñoâ thò ) V.v.. Caâu hoûi oân taäp 1. Trình baøy söï ra ñôøi xaõ hoäi ñoâ thi . 2. Ñaëc ñieåm loái soáng ñoâ thò 3. Nguyeân nhaân daãn ñeán ñoâ thò hoùa? 4. Xaõ hoäi hoïc ñoâ thò laø nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà gì ? 5 Trình baøy nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc ñoâ thò Baøi XI XAÕ HOÄI HOÏC GIA ÑINH I. GIA ÑÌNH I.1.Khai nieäm: - Höôùng tieáp caän khaùc nhau veà gia ñình thì coù nhöõng khai nieäm veà gia ñình cuõng khaùc nhau : Tình yeâu – quan heä gôùi ( Nam vaø nöõ ) . Hoân nhaân – vô vaø choàng 107 Gia ñình – böõa côm gia ñình + Moân trieát hoïc coi gia ñình laø teá baøo cuûa xaõ hoäi. + Moân chuû nghóa xaõ hoäi cuõng coi gia ñình ñình laø teá baøo cuûa xaõ hoäi. + Moân chính trò hoïc laïi coi gia ñình laø moät thieát cheá. + Moân xaõ hoäi hoïc coi gia ñình laø moät nhoùm xaõ hoäi. - Maëc duø nghieân cöùu gia ñình ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau nhö vaäy nhöng ñeàu thoáng nhaát laø gia ñình bao giôø cuõng coù hai moái quan heä cô baûn ñoù laø: Thöù nhaát laø quan heä gôùi tính ( Nam vaø nöõ ). Quan heä naøy laø taát yeáu cuûa quy luaät sinh hoïc. Noù quyeát ñònh söï duy trì noøi gioáng. Quan heä naøy laø quan heä ngang. Noùi leân söï bình ñaúng giöõa nam vaø nöï vaø theå hieän quyeân lôïi vaø nghóa vuï ñoái vôùi nhau. ( khoáng coù quan heä doïc ) nhöng thöïc teá laïi theå hieân quan heä doïc nhaát laø cheá ñoä phong kieán. Thö hai laø quan heä huyeát thoáng . quan heä naøy noùi leân söï duy truyeàn. Laø quan heä doïc. Cha vaø meï vôùi con caùi. Noùi leân ñòa vò trong gia ñình Quan heä naøy khoâng theå laø quan heä doïc ñöôïc. Noù xaùc ñònh ngoâi thöù trong gia ñình; trong doøng toäc. Xaùc ñònh roõ vò trí vaø vai troø traùch nhieäm. I.2.Hình thöùc bieåu hieän gia ñình - Noùi chung hình thöùc bieåu hieän gia ñình raát phong phuù. Nhöng suy choù cuøng thì chæ coù boán hình thöùc sau ñaây: Hình thöùc gia ñình haït nhaân. Ñaây laø hình thöùc cô baûn cuûa moïi cheá ñoä xaõ hoäi khi xeùt veà hai moái quan heä ñoù laø vôï choàng vaø coi caùi. ( quan heä gôùi vaø quan heä huyeát thoáng) Ñaây laø gia ñình lyù töôûng. Theå hieân quan heä ngang, quan heä doïc, trong ñoù daân chuû vaø bình ñaúng ñöôïc phaùt huy. 108 Thöù hai laø hình thöùc gia ñình thieáu. Ñaây laø hình thöùc gia ñình haït nhaân trong ñoù maát ñi moät nhaân toá quan troïng trong gia ñình ñoù laø meï hay laø cha.do qua ñôøi, hay hoï chia tay nhau .Gia ñình naøy xu höôùng höùng ngoaïi töùc laø quan heä xaõ hoäi nhieàu hôn laø quan heä gia ñình vì do thieáu huït. Thöù ba laø hình thöùc gia ñình thöøa. Gia ñình naøy thöôøng thì thöøa meï, töùc laø moät cha maø hai meï ( Xaõ hoäi phong kieán nhieàu meï – cheá ñoä ña theâ ) . gia ñình naøy thöông xung ñoät trong noäi boä. Trong quan heä thöôøng daãn ñeán thöøa ( nhu caàu ích kyû, gen tò, xu höôùng caù nhaân raát cao. Thöù tö laø hình thöùc gia ñình keùp laø loaïi gia ñình nhieàu theá heä thöôøng laø ba ñoù laø oâng baø cha meï con chaùu. Quan heä gia ñình naøy thöôøng quyeân uy. Ñoäc ñoaùn. Thieáu daân chuû, theo heä thoáng thieát cheá truyeàn thoáng. I.3. Xeùt veà chöùc naêng gia ñình: Thöù nhaát laø chöùc naêng sinh saûn – duy trì noøi gioáng, toân taïi xaõ hoäi. Chöùc naêng cô baûn cuûa gia ñình. Chöùc naêng rieâng coù. Thöù haøi laø chöùc naêng kinh teá . saûn xuaát vaø sinh hoaït kinh teá tröôùc heát cho söï toân taïi cuûa caùc thaønh vieân sau laø traùch nhieäm vôùi xaõ hoäi. Thöù ba laø chöùc naêng nuoâi döôõng vaø giaùo duïc ñaây laø chöùc naêng vuøa coù quyeân lôïi vöøa coù nghóa vuï vaø traùch nhieäm. Cuûa gia ñình. Ñoái vôùi baûn thaân gia ñình ñoàng thôøi ñoái vôùi xaõ hoäi. II.XAÕ HOÄI HOÏC GIA ÑÌNH . II.1. xaõ hoäi hoïc gia ñình laø moät chuyeân ngaønh cuûa xaõ hoäi hoïc noù nghieân cöùu veà loái soáng trong gia ñình chuû yeáu taäp trung vaøo hia moái quan heä vôï choâng vaø con caùi ( huyeât thoáng. II.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu gia ñình Xaõ hoäi hoïc xem gia ñình laø moät nhoùm xaõ hoäi, trong moái quan heä gia ñình; moái quan heä gia ñình vaø xaõ hoäi; nghieân cöùu veà khuoân maãu, veà chuaån möïc; nghieân cöùu thieát cheá; nghieân cöùu veà taùc phong veà truyeân thoáng; nghieân cöùu veà phong tuïc; taäp quan v.v.. II.3. Nghieân cöùu gia ñình trong traïng thaùi tónh vaø trang thaùi ñoäng. Noâi dung cô baûn nghieân cöùu : - Nghieân cöùu hai moái quan heä cô baûn trong gia ñình: Thöùa nhaát laø quan heä giöõa vôï choâng ( cha vaø meï ). Quan heä hai vôï choáng, laø moái quan heä ngang, quan heä bình ñaúng, söï toân trong nhau laø yeáu toá quyeát ñònh söï beàn vöõng trong quan heä giöõa vôï vaø choàng; theå hieän 109 quyeân lôïi vaø nghóa vuï giöa hai ngöôøi, hoï saün saøng hy sinh vì nhau theo PH.Ang ghen thì ‚ hoï cheát vì nhau‛ ôû ñaây hai maø laø moät. Trong moái quan heä naøy khoâng theå coù quan heä doïc. Neáu coù quan heä doïc chöùng toû laø thieáu ñi hoaëc xuùc phaïm yeáu toá toân troïng; moät trong hai ngöôøi nhöôøng nhòn, chaáp nhaân, thoâng caûm vaø chòu ñöïng, ‚chòu thieät‛; chaáp nhaän söï hy sinh cho ngöôøi khaùc theøo moät chieàu; chuû yeáu laø söï hy sinh cuûa ngöôøi vôï. Trong xaõ hoäi phong kieân thì quan heä doïc laø chuû yeáu. Thieân haún quyeân löïc veà ñaøn oâng veà ngöôøi choàng. Khoâng theå coù bình ñaúng quan heä vôï choàng theo chieàu doïc. Quan heä vôï choàng bình ñaúng chính laø quan heä ngang. Thöù hai laø moái quan heä theo chieàu doïc töùc laø quan heä veà ñòa vò, veà ngoâi thö vaø thang baäc. Moái quan heä naøy laø taát yeáu trong doøng toäc. khoâng theå ñaûo ngöôïc. Ñoù laø quan heä cha con, quan heä meï con, hay quan heä oâng baø vôùi con chaùu. v.v.. noù theo moät traät töï kyû cöông, theå hieän quy cheá, theå cheá vaø ñaïo ñöùc. Khoâng chæ trong gia ñình maø trong doøng toäc vaø trong xaõ hoäi, vaán ñeà ñaët ra chuû yeáu taäp trung vaøo nghóa vuï vaø traùch nhieäm, nhu caàu gia trò cuûa con hay chaùu laø chöõ > ñöôïc ñaët leân treân heát taát caû. Do ñoù khoâng theå coù quan heä ngang giöõa cha meï hay baø vôùi con hay chau. Khaûo cöùu xaõ hoäi hoïc gia ñình döïa treân: + Thoâng qua caùc hieân töôïng, söï kieân, nhaát laø öùng xöû laø cöù lieäu quan troïng trong nghieân cöùu. + Nghieân cöùu gia ñình trong trang thaùi tónh, vaø trong trang thaùi ñoäng. + Nghieân cöùu veà quy moâ, veà vaên hoùa, veà theå che,á thieát cheâ. + Nghieân cöùu veà cô caáu vaø sinh hoaït trong gia ñình + Nghieân cöùu moái quan heä gia ñình, trong doøng toäc vaø trong quan heä xaõ hoâi, veà trang thaùi tónh vaø trang thaùi ñoäng theo xu höôùng bieán ñoåi. + Nghieân cöùu gia ñình truyeàn thoáng vaø gia ñình hieân ñaïi. V.v.. Caâu hoûi oân taäp 1. trình baøy khai nieäm gia ñình ? keát caáu gia ñình . 2. Söï thay ñoåi caùc yeáu toá caáu thaønh gia ñình coù laøm bieán ñoåi gia ñình khoâng? Tai sao? 3. Xu höông bieán ñoåi gia ñinh trong thôøi ñaïi coâng ngheâ thoâng tin? 110 4. Vaán ñeà quan heä trong gia ñình hieân nay coù söï daûo , troân giöõa hai moái quan heä cô baûn trong gia ñình khoâng? Taïi sao. 5. Xung ñoät trong gia ñình chuû yeáu do quan heä naøo. Taïi sao? HEÁT TAØI LIEÄU THAM KHAÛO. 111 1. Döïa treân taát caû caùc baøi giaûng xaõ hoäi hoïc cuûa caùc giaùo sö. Tieán só vaø thaùc só. 2. Giaùo sö. Tieán só xaõ hoäi hoïc Myõ : Joseph. H. Fichter: ‚ xaõ hoäi hoïc‛. Baûn dòch cuûa Traàn Vaên Dónh. ( in laân thöù hai) 3. V.I. LEÂ – BEÂ – ÑEP vaø A.I.PA – NOÂP: ‚ Taâm lyù xaõ hoäi trong quaûn lyù‛ Taäp III. Baøi giaûng cuûa giaùo sö Lieân Xoâ taïi Tröôøng Quaûn Lyù kinh teá Trung Öông. Goàm VI taäp. 4. V.G.AFNAXEP : ‚Con ngöôøi trong quaûn lyù xaõ hoäi‛ Nhaø xuaát baûn Haø Noäi.1979. 5. V.I.LEÂ – NIN : Maùc – Aêng ghen – Chuû nghóa Mac. Nhaø xuaát baûn tieân boä – Mat – xcô – Va. 1976. 6. Ñoaøn Vaên Chuùc: ‚Xaõ hoäi hoïc vaên hoùa‛ . Nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin. Haø Noäi. 1997. 7. Hoïc vieân haønh chính Quoác gia: ‚Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông‛. Nhaø xuaát baûn ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi 2001. 8. Nguyeân Sinh Huy: ‚ Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông‛. Nhaø xuaát baûn ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi. 1999. 9. Buøi Quang Duõng : ‚Nhaäp moân lòch söû xaõ hoäi hoïc‛. Nhaø xuaát baûn khoa hoïc xaõ hoäi. 2004. 10.Phaïm Taát Dong – Leâ Ngoïc Huøng ( ñoàng chuû bieân) : ‚ Xaõ hoäi hoïc‛. Nhaø xuaát baûn ñaïi hoïc quoác gia Haø noäi. 1997. 11.Traàn Höõu Quang ‚ Xaõ hoäi hoïc nhaäp moân‛. 1993 ( Taøi lieâu löu haønh noäi boâ) . 12.Giaùo trình ‚ Toäi phaïm hoïc‛ Tröôøng Ñaïi hoïc luaät Haø Noäi 1994. 13.Phoù tieán só. Trònh Duy Luaân: : ‚ Tìm hieåu moân xaõ hoäi hoïc ñoâ thi‛. Nhaø xuaát baûn khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi 1996. 14.Buøi Ñình Chaâu: ‚ Vaên hoùa gia ñình‛. Nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin. Haø Noäi 2002. 15.Phoù giaùo sö tieán só khoa hoïc Phan Duõng: ‚ Tö duy logich, bieân chöùng, vaø heä thoâng‛ Nhaø xuaát baûn treû. Naêm 2010. 16.G.E.Gle6 – DecMan :‛ Caùc quy luaät phaùt trieån xaõ hoäi‛ . Nhaø xuaát baûn saùch giaùo khoa Maùc Leâ nin. Haø Noäi. !982. 17.HERMANN KORTE:‛ Nhaäp Moân lòch söû xaõ hoäi hoïc‛. Nhaø xuaát baûn theá gôùi Haø Noäi . 1997. 18.LEONARD BROOM PHILIP SELZNICK : ‚ Xaõ – Hoäi – Hoïc.‛. Trung taâm nghieân cöùu Vieät Nam. phieân dòch vaø xuaát baûn. 112 19.Nguyeân Vaên Traàn‛ Moät soá baøi giaûng logich hoïc‛. 20.Caùc Maùc – Aêng Ghen Tuyeån taäp ( sau taäp). Caù nhaân. Taäp I . trang : 13.157, 174, 257, 275, 292, 344, 349, 358, taäp II. 343, 346. 21.Caù nhaân con ngöôøi ( Caù tính ) :taäp II trang 381. 701. 702. I 345. 348. 459. 460. 726. taäp. V.trang: 134. 431. Con ngöôøi. Taäp I: trang. 26. 34. 116. 257. 258. 268. taäp III: trang 263. 365. 366 22.Löông duy thöù chuû bieân‛ Daïi cöông vaên hoùa phöông ñoâng‛. Nhaø xuaát baûn giaùo duïc. 23.Giaùo sö Vuõ Döông Ninh ( chuû bieân ): ‚ Lòch söû vaên minh nhaân loaïi‛. Nhaø xuaát baûn giaùo duïc 1997. 24.Töông Lai ( chuû bieân ) : ‚Xaõ hoäi hoïc Töø nhieàu höôùng tieáp caän vaø nhöõng thaønh töïu böôùc ñaàu‛. Nhaø xuaát baûn khoa hoïc Haø Noäi. 1994. 25.Lòch : vaên hoùa toång hôïp 1987 – 1990. Nhaø xuaát baûn vaên hoùa 26.phoù giaùo sö tieán só . Traân Ngoïc Theâm : ‚ Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam‛. Nhaø xuaát baûn giaùo duïc. taùc phaåm : ‚ tìm hieåu baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam‛ Nhaø xuaát baûn thaønh phoá Hoà Chí Minh. 27.Veà phaùt trieån toaøn dieän con ngöôøi trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa – hieän ñaïi hoùa ( trích ñeà taøi KHXH 04 – 04 do GS. VS. Phan Minh Hac – chuû bieân ) 28.. GS. Leâ Khaùnh Baèng : ‚ Phöông phaùp giaûng day ñaïi hoïc‛ ( Taøi lieäu daønh cho lôùp boài döôõng caùn boä giaûng day ñaïi hoïc vaø caùc lôùp cao hoïc) Haø Noäi 1994. 30 . ‚ Xaõ hoäi hoïc töø nhieàu höôùng tieáp caän vaø nhöõng thaønh töïu böôùc ñaàu’ cuûa nhieàu taùc giaû . chuû bieân laø Töông Lai. 29 . Caùc tai lieäu lieân quan khac.