Tên đề tài : Khảo cổ học Việt Nam
Vẫn biết rằng, "trong cuộc chiến đấu khổng lồ chống lại những gì là cũ kỹ, hư hỏng để tạo ra những điều mới mẻ, tốt tươi" (lời Hồ Chí Minh), Đảng Cộng sản và nhân dân Việt Nam chắc chắn vẫn còn phải gặp rất nhiều cam go, nhưng tương lai sự phát triển của dân tộc Việt Nam rất sáng lạn.
Ba điểm chủ yếu trên đây làm thành một thể thống nhất để nói lên rằng, Đảng Cộng sản Việt Nam trong hơn 80 năm qua đã làm tốt sứ mệnh của mình do dân tộc giao phó, xứng đáng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời xứng đáng là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của dân tộc. Điều đó cũng đúng như Hồ Chí Minh đã đánh giá về Đảng Cộng sản Việt Nam trong dịp Đảng tròn 30 tuổi: Đảng là đạo đức, là văn minh, là hạnh phúc, là hoà bình, ấm no.
51 trang |
Chia sẻ: aloso | Lượt xem: 2247 | Lượt tải: 2
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Khảo cổ học Việt nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i cong khum, toaøn thaân coù veát gheø nhoû,
chöa ñöôïc maøi. Maët boå doïc hình chöõ “V” hôi vaùt veà maët trong, maët caét ngang gaàn
hình thang ñaùy cong loài. Nhìn chung, cuoác ñöôïc cheá taùc vôùi kyõ thuaät gheø khaù hoaøn
thieän. Treân rìa löôõi coù nhieàu veát gheø nhoû tu chænh taïo rìa löôõi moûng vaø saéc. Kích
thöôùc 1 chieác thaân daøi 12,6 cm, löôõi daøi 9 cm, löôõi roäng 6,8 cm, vai roäng 6 cm, thaân
daøi 1,7 cm, chuoâi daøi 3,6 cm, roäng 2,2 cm, daøy 1,6 cm; chieác coøn laïi thaân daøi 12,5
cm, löôõi daøi 9,5 cm, löôõi roäng 6,8 cm, vai roäng 6 cm, thaân daøi 1,8 cm, chuoâi daøi 3,8
cm, roäng 2,5 cm, daøy 1,7 cm.
+ Taïi vuøng cao nguyeân Ñaéc Noâng ñaõ phaùt hieän 10 ñòa ñieåm khaûo coå. Vuøng cao
nguyeân Ñaéc Noâng naèm ôû söôøn taây cuûa daãy Tröôøng Sôn Nam, phía baéc giaùp vôùi
vuøng Ia Suùp, phía ñoâng vaø ñoâng nam giaùp vuøng nuùi thaáp Chö Yang Sôn, coù dieän
tích 3820m2. Ñòa hình vuøng naøy laø cao nguyeân basalte bò xaâm thöïc chia caét maïnh,
phaàn lôùn dieän tích cuûa vuøng coù ñoä cao tuyeät ñoái trung bình töø 700 – 800 m. Ñaây laø
moät trong nhöõng vuøng coù ñòa hình cao nhaát Nam taây Nguyeân .
1. Ñòa ñieåm Ñoài chôï (Goø Chôï), naèm ôû thò traán Kieán Ñöùc, huyeän Ñaéc R’laáp,
caùch thaønh phoá Ban Meâ Thuaät 180 km neà phía tay nam, caùch quoác loä soá 14 töø Saøi
Goøn ñi Ban Ma Thuaät 1 km veà phía baéc. Di chæ ñöôïc phaùt hieän 1987, daân ñòa
phöông ñaõ söu taàm ñöôïc 32 hieän vaät ñaù, 1 hieän vaät goám.
2. Ñòa ñieåm Ñoài Nghiaõ Trang, caùch di tích Goø Chôï khoaûng 1 km theo ñöôøng
chim bay veà phía baéc. Di tích phaân boá treân phaàn gaàn ñænh quaû ñoài, nôi quy hoaïch
xaây döïng Nghóa Trang lieät syõ cuûa huyeän Ñaéc R’laáp (môùi taùch ra töø huyeän Ñaéc
Noâng naêm 1985). Do vaäy haàu nhö toaøn boä di tích ñaõ bò san uûi ñeå laøm Nghóa Trang
lieät syõ. Taïi ñaây thaùm saùt 4m2 vaø khai quaät 30 m2, coù taàng vaên hoùa moûng, thu ñöôïc
ñoà ñaù vaø ñoà goám.
3. Vöôøn caø pheâ nhaø oâng Phaïm Kieân, caùch Ñoài Nghóa Trang khoaûng 900 m veà
phía baéc. Taïi ñaây ñaõ ñaøo moät hoá thaùm saùt vôùi dieän tích 2 m2 thu ñöôïc 2 baøn maøi vaø
moät soá maûnh goám veà chaát lieäu, maøu saéc vaø hoa vaên gioáng goám ôû Ñoài Nghóa Trang.
4. Vöôøn nhaø oâng Hoaøng Vaên Ñaêng ôû beân traùi con ñöôøng töø thò traán xuoáng xaõ
Chaâu Giang, caùch di chæ Ñoài Nghóa Trang hôn 1km veà phía ñoâng baéc. Di tích naèm ôû
ñoä cao khoaûng 20m so vôùi möïc nöôùc suoái veà muøa khoâ, taàng vaên hoùa gaàn nhö ñaõ bò
phaù huûy, chæ coøn nhaët ñöôïc moät soá maûnh goám.
5. Vöôøn nhaø oâng Hoan, caùch vöôøn nhaø anh Ñaêng khoaûng 200m. Taàng vaên hoùa
ôû ñaây cuõng bò phaù huûy, chæ nhaët ñöôïc moät soá maûnh goám.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 34 -
6. Vöôøn nhaø anh Nguyeãn Vaên Hoøa, caùch vöôøn nhaø anh Hoan 450 m, hoá thaùm
saùt cho thaáy taàng vaên hoùa ñaõ bò phaù hoaïi gaàn heát, thu ñöôïc 3 baøn maøi vaø moät soá
maûnh goám.
7. Vöôøn nhaø anh Quyeát, caùch vöôøn nhaø anh Hoan hôn 200m. Taïi ñaây chæ thu
ñöôïc moät soá maûnh goám, taàng vaên hoùa ñaõ bò phaù hoaïi heát.
8. Vöôøn nhaø oâng Phuù, caùch vöôøn nhaø anh Hoaø gaàn 200m, di tích cuõng ñaõ bò
phaù huûy heát bôûi maùy uûi san ñoài laøm vöôøn, chæ coøn nhaët ñöôïc moät soá maûnh goám.
9. Vöôøn nhaø oâng Khoan, caùch truï sôû Uûy ban Nhaân daân huyeän Ñaéc R’laáp caùch
di chæ Ñoài Nghóa Trang khoaûng 1,2 km veà phía ñoâng. Naêm 1994 , khi ñaøo hoá laøm
vöôøn oâng Khoan ñaõ phaùt hieän ñöôïc 3 rìu töù giaùc baèng ñaù phtanit , 5 phaùc vaät rìu töù
giaùc. Moät hoá thaùm saùt môû caùch hoá ñaøo cuûa oâng Khoan 50 m cuõng chæ thu ñöôïc moät
vaøi maûnh goám, taàng vaên hoùa ñaõ bò phaù huûy heát.
10. Ñòa ñieåm Ñraisi ôû bôø soâng Mado, gaàn buoân Ñraisi, treân ñieåm cao 510 –
520m.Buoân Ñraisi thuoäc xaõ 10, hueän 5 (tröôùc 1975), nay thuoäc huyeän Ñaéc R’laáp.
Naêm 1974, caùn boä Vieän Khaûo coå hoïc ñaøo thaùm saùt. Taàng vaên hoùa naèm ôû ñoä saâu 0,8
– 1,3m, ñaõ thu ñöôïc 1 cuoác ñaù , 2 daàm ñaù, 1 rìu vai xuoâi, 1 baøn maøi, 45 maûnh goám
vaø moät soá maûnh ñaù nguyeân lieäu. Di vaät ñaùng chuù yù nhaát laø 1 chieác cuoác chim vaø 2
daàm ñaù.
Ngoaøi 10 ñòa ñieåm noùi treân, trong vuøng ñòa lyù naøy coøn phaùt hieän leû teû nhieàu ñoà
ñaù, ñaùng chuù yù laø caùc söu taäp sau:
- Söu taäp Quaûng Tröïc – Quaûng Taân goàm 15 hieän vaät ñaù ;
- Söu taäp Ñaéc Nang, huyeän Kroâng Noâ goàm 18 cuoác hình thang.
- Söu taäp Ñaék Toân, xaõ Thöôøng Xuaân, huyeän Ñaéc Noâng goàm 4 hieän vaät ñaù (1
vieân ñaù gheø troøn coù loã thuûng ôû giöõa, 2 boân töù giaùc vaø 1 boân coù vai).
Vôùi 10 ñòa ñieåm vaø moät soá söu taäp noùi treân cho thaáy, vuøng ñòa lyù cao nguyeân
Ñaéc Noâng laø nôi taäp trung cao nhaát caùc di tích haäu kyø ñaù môùi – sô kyø kim khí ôû
Nam Taây Nguyeân. Trong ñoù xung quanh thò traán Ñaéc R’Laáp, trong dieän tích khoaûng
4 km2 (moãi chieàu 2 km) laø nôi taäp trung nhaát.
+ Taïi vuøng truõng Kroâng Pak – Laùc ñaõ phaùt hieän 5 ñòa ñieåm. Vuøng truõng Kroâng
Paék – Laùc, naèm keïp giöõa cao nguyeân Buoân Ma Thuaät vaø daõy nuùi Chö Yang Sin; coù
beà maët san baèng coå, kieåu ñòa hình ñoàng baèng tích tuï boùc moøn vôùi ñaàm hoà vaø ñoài
soùt. Do hoaït ñoäng cuûa soâng Kroâng Ana vaø soâng Kroâng Knoâ neân beà maët ñòa hình
vuøng naøy töông ñoái baèng phaúng, ñoä cao trung bình 400 – 500m. Khí haäu hôi khoâ hôn
caùc vuøng khaùc. Heä thoáng soâng suoái thöa, coù hoà nöôùc lôùn (hoà Laêk roäng 876 km2).
Caùc phaùt hieän di tích vaø di vaät aäu kyø ñaù môùi ôû huyeän Kroâng Ana, huyeän Laêc goàm :
1. Ñòa ñieåm Quaûng Ñieàn, ôû huyeän Kroâng Ana, daân laøm vöôøn phaùt hieän moät
soá rìu ñaù. Thaùng 4 – 1991, Nguyeãn Thò Mai söu taäp theâm ôû ñaây moät soá rìu boân ñaù.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 35 -
Naêm 1993, caùn boä Vieän Khaûo coå ñaõ ñaøo thaùm saùt ñòa ñieåm naøy vaø thu thaäp treân
maët ñöôïc moät soá di vaät ñaëc tröng cho haäu kyø ñaù môùi. Di tích haàu nhö ñaõ bò phaù huûy
hoaøn toaøn do quaù trình caùnh taùc, sau uûi vöôøn ñeå troàng caây. Trong caùc hoá thaùm saùt,
taàng vaên hoùa daøy khoaûng 5 cm – 10cm, ñaõ bò xaùo troän.
2. Ñòa ñieåm Buoân Trieát, caïnh Hoà Laéc, thuoäc huyeän laéc, caùch thò xaõ Buoân Meâ
Thuaät 50 km veà phía ñoâng nam, giaùp vôùi tænh Laâm Ñoàng laø moät di chæ khaûo coå hoïc
quan troïng. Cuoán naêm 1978, trong luùc canh taùc, daân ñòa phöông ñaõ thu nhaët ñöôïc
nhieàu rìu boân ñaù vaø thoâng baùo cho Baûo taøng Ñaéc Laéc. Naêm 1991, caùn boä Baûo taøng
Ñaéc Laéc ñaõ tôùi ñieàu tra vuøng naøy, môû moät hoá thaùm saùt vaø ñaõ thu thaäp ñöôïc moät soá
hieän vaät ñaù cuøng ñoà goám.
3. Cuoái naêm 1993, caùn boä Vieän Khaûo coå hoïc vaø Baûo taøng Ñaéc Laéc ñaõ ñaøo
moät hoá thaùm saùt coù dieän tích 2m2 taïi vöôøn nhaø oâng Trí, xaõ Buoân Trieát. Trong hoá
ñaøo ñaõ tìm thaáy moät chieác cuoäc ñaù, 2 rìu boân coù vai, 2 moä voø goám ñöôïc choân uùp
mieäng vaøo nhau, 2 hieän vaät goám chaân cao ñaõ bò vôõ vaø nhieàu maûnh goám. Ngoaøi ra
coøn thu thaäp ñöôïc trong nhaân daân . Thu thaäp trong khu di tích ñöôïc 7 rìu boân maøi
toaøn thaân (1 boân coù vai, 1 boân hình raêng traâu vaø 5 rìu boân töù giaùc.
Thaùng 12 – 1994, Vieän Khaûo coå hoïc vaø baûo taøng Ñaéc Laéc ñaõ khai quaät di chæ
Buoân Trieát. Hoá khai quaät caïnh hoá thaùm saùt, thu ñöôïc 2 rìu coù vai, 2 phaùc vaät rìu, 3
doïi xe chæ vaø 1187 maûnh goám.
Ñòa ñieåm Buoân Duc Ñoân, xaõ Ngang Tao, caùch ñòa ñiåm Buoân Trieát khoaûng 17
km veà phía ñoâng nam, vaøo cuoán naêm 1997, anh Ma Din Töùc Y Noâ Löùc ñaõ phaùt hieän
2 cuoác ñaù, 3 rìu töù giaùc vaø moät baøn maøi trong moät hoá ñaøo laáy nöôùc, ôû ñoä saâu 1,3 m
so vôùi maët vöôøn hieän nay. Chuùng toâi ñaõ tôùi kieåm tra , nhöng khoâng tìm thaáy daáu veát
taàng vaên hoùa trong hoá ñaøi naøy. Môû roäng khu vöïc tìm kieám, chuùng toâi phaùt hieän moät
soá maûnh goám vaên thöøng vaø vaên chaûi treân maât vöôøn. Moät hoá thaùm saùt 2m2 ñöôïc môû
cho thaáy, taàng vaên hoùa ñaõ bò xaùo troän vaø bò phaù huûy haàu heát.
4. Ñòa ñieåm Ea Ga, xaõ Cö Ni, Huyeän Ea Ka. Thaùng 4 - 2000, khi ñaøo ñaát
trong vöôøn caø pheâ, tôùi ñoä saâu 1m, oâng Ama Thi ñaõ tìm thaáy moät soá cuoác ñaù trong
vuøng ñaát ñen. Tin naøy ñöôïc baùo veà Phoøng Vaên hoùa huyeän, roài veà Baûo taøng tænh.
Thaùng 5 – 2000, caùn boä Vieän Khaûo coå hoïc trôû laïi di tích naøy, nhöng daân ñaõ ñaøo phaù
di tích ñeå tìm hieän vaät. Taïi ñaây hieän coøn 7 cuoác vaø 1 baøn maøi naèm saâu döôùi 1m,
taäp trung vaøo goùc ñoâng nam cuûa hoá ñaát ñen. Dieän tích vuøng ñaát maøu ñen khaù roäng,
coù hình gaàn baàu duïc, chieàu daøi tôùi 4m, chieàu roäng 3,5 m.
Nhöõng ngöôøi khaûo saùt cho raèng, ñaây khoâng phaûi laø di tích moä hoaëc cö truù. Hoá
ñaát ñen naøy coù theå lieân quan ñeán vieäc caát tröõ daïng nhaø kho, khoâng loaïi tröø khaû
naêng laø veát tích nhaø phoøng hoä cuûa caùc boä laïc coå. Caàn tieáp tuïc ñaøo roäng trong khu
vöïc naøy.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 36 -
5. Ñòa ñieåm Xuaân Phuù, huyeän Ea Kar do caùn boä Vieän Khaûo coå hoïc vaø Baûo
taøng Ñaéc Laéc döôùi söï chuû trì cuûa TS Vuõ Theá Long xaùc minh thaùng 8 – 2000. Di chæ
roäng gaàn 10.000m2, chöa tìm thaáy taàng vaên hoùa vaø ñoà goám. Chæ trong thôøi gian raát
ngaén, ñoaøn ñaõ thu ñöôïc 8 phaùc vaät rìu coù vai, 140 maûnh töôùc, 11 haïch ñaù , 5 baøn
maøi. Tröø 5 baøn maøi baèng sa thaïch, soá coøn laïi ñeàu laø ñaù löûa. Nhöõng hieän vaät naøy
nhaët ñöôïc treân maët ñaát do daân ñaøo xôùi laøm vöôøn. Ñaây laø moät di chæ xöôûng cheá taùc
rìu ñaù vôùi quy moâ lôùn ôû Ñaéc Laéc.
+ Taïi vuøng ñoài Caùt Tieân ñaõ phaùt hieän ñöôïc 1 ñòa ñieåm Phuø Myõ, ôû ven bôø taû
ngaïn thöôïng löu soâng Ñoàng Nai thuoäc huyeän caùt Tieân, caùch trung taâm huyeän lî Caùt
Tieân hôn 1km. Di chæ ñöôïc caùn boä Vieän Khaûo coå hoïc vaø Baûo taøng Laâm Ñoàng ñaøo
thaùm saùt naêm 1996 vaø khai quaät vaøo naêm 1998.
Hai hoá khai quaät ñeàu ôû trong vöôøn nhaø oâng Traàn Ñình Kha vôùi toång dieän tích
97m2 (hoá I roäng 63m2, hoá II roäng 35 m2). Hai hoá caùch nhau 4.4 m. Trong quaù trình
khai quaät do bò reã caây döøa aên ra quaù nhieàu khoâng theå khai quaät saâu ñöôïc neân dieän
tích khai quaät hoá II chæ coøn 28m2.
Taàng vaên hoùa daøy trung bình 20 – 25 cm, trong ñoù tìm thaáy 16 hieän vaät ñaù vaø
116 hieän vaät ñaát nung.
Töø nhöõng ñieåm trình baøy ôû treân coù theå chæ ra moät soá ñaëc tröng chính veà dieän
phaân boá caùc di tích haäu kyø ñaù môùi – sô kyø kim khí Nam Taây Nguyeân nhö sau:
- Caùc ñòa ñieåm khaûo coå haäu kyø ñaù môùi – sô kyø kim khí Nam Taây Nguyeân
phaân boá raûi raùc ôû moät soá vuøng ñòa lyù vôùi maät ñoä khoâng ñeàu: Cao nguyeân Buoân Meâ
Thuaät (2 ñòa ñieåm), Baùn bình nguyeân Ia Suùp (1 ñòa ñieåm), Truõng Kroâng Pak – Laéc
(5 ñòa ñieåm), cao nguyeân Ñaék Noâng (10 ñòa ñieåm) vaø ñoài Caùt Tieân (1 ñòa ñieåm).
Trong ñoù, Cao nguyeân Ñaêk Noâng vaø Truõng Kroâng Pak – Laéc laø nôi taäp trung cao
nhaát.
- Caùc di tích haäu kyø ñaù môùi – sô kyø kim khí Nam Taây Nguyeân phaân boá
caïch caùc soâng suoái, chuû yeáu thuoäc heä thoáng caùc soâng ñoå nöôùc veà phía taây hoaëc
caïnh hoà lôùn - Hoà Laéc.
Ngoaøi di chæ Phuø Myõ (Laâm Ñoàng) thuoäc heä thoáng soâng Ñoàng Nai ra soá coøn laïi
ñeàu thuoäc heä thoáng caùc soâng ñoå nöôùc sang Campuchia.
2. Ñaëc tröng moä taùng
Cho ñeán nay trong caùc ñòa ñieåm haäu kyø ñaù môùi - sô kyø kim khí ôû Nam Taây
Nguyeân duy nhaát tìm thaáy moä noài voø uùp nhau trong hoá thaùm saùt buoân Trieát vaøo
naêm 1993.
Taïi ñaây trong vöôøn nhaø oâng Taân, moät doi ñaát naøm lieàn keà beân hoà Laéc trong hoá
thaùm saùt vôùi dieän tích 2m x 2m ñöôïc môû theo höôùng Baéc – Nam, sau khi ñaøo qua
taàng vaên hoaù vôùi ñoä daøy trung bình 0,3m -0,4m chuùng toâi thaáy xuaát hieän ôû moät phaàn
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 37 -
phía Baéc cuûa hoá thaùm saùt coù moät veät ñaát maøu xaùm hôi ñen. Tieáp tuïc ñaøo hoá ñaát
maøu xaùm ñen naøy chuùng toâi ñaõ tìm thaáy hai moä noài voø uùp nhau cuøng moät soá hieän
vaät choân theo ôû ngoaøi hai chieác voø.
Caû 2 chieác voø ñeàu ñaõ bò vôõ, chuùng chæ giöõ nguyeân ñöôïc hình daïng khi coøn ñang
naèm trong ñaát vaø ñöôïc choân nghieâng khoaûng 15o so vôùi maët baèng. Hai chieác voø ñeàu
coù maàu xaùm hoàng, goám moûng. Moät chieác coù ñöôøng kính mieäng 30cm, chieác coøn laïi
ñöôøng kính mieäng laø 32cm. Trong caû hai chieác voø khoâng coù xöông, raêng, daáu veát
than tro cuøng hieän vaät choân theo. Trong hoá ñaát maøu xaùm ñen beân caïnh 2 chieác voø
chuùng toâi coøn tìm ñöôïc 1 chieác rìu coù vai vaø 2 hai chieác cuoác coù vai. Caû 2 chieác
cuoác coù vai ñeàu laø loaïi vai vuoâng, ñöôïc cheá taùc töø ñaù badan. Chieác cuoác mang kyù
hieäu 93BTTS1 coù chieác daøi ño ñöôïc 20,5cm; roäng löôõi 6,0cm; roäng vai 5,2cm; roäng
chu 2,3cm; daày 2,2cm, maët caét ngang hình gaân chöõ nhaät, laø moät chieác cuoác khí deïp.
Hoá ñaát tìm thaáy moä noài voø naèm ôû ñoä saâu 0,6m vaø aên saâu vaøo sinh thoå ôû ñoä saâu
1,05m.
Nhö treân ñaõ bieát cho ñeán nay ôû caû khu vöïc nam Taây nguyeân chæ môùi tìm thaáy 2
moä noài voø uùp nhau ôû di chæ buoân Trieát, bôûi vaäy vieäc khaùi quaùt moät ñaëc tröng veà moä
taùng ôû khu vöïc nam Taây Nguyeân laø ñieàu raát khoù khaên.
Qua so saùnh, ñoái chieáu moä noài voø ôû di chæ buoân Trieát vôùi moä noài voø ôû caùc di chæ
Lung Leng, Troàn Doâm ôû khu vöïc Baéc Taây Nguyeân chuùng toâi thaáy raèng chuùng coù
nhöõng maët töông ñoái gioáng nhau:
Caùc moä voø uùp nhau ñeàu naèm trong caùc hoá ñaát xaùm ñen ôû lôùp sôùm cuûa taàng
vaên hoaù vaø ñeàu aên saâu vaøo sinh thoå.
Ñaây laø lôùp tìm thaáy rìu, cuoác coù vai thuoäc giai ñoaïn sôùm.
II. ÑAËC TRÖNG DI VAÄT
1. Giôùi thieäu khaùi quaùt caùc söu taäp khai quaät
Ñeå tìm hieåu ñaëc tröng di vaät ñaù vaø goám cuûa caùc di chæ haäu kyø ñaù môùi - sô kyø
kim khí ôû nam Taây Nguyeân, chuùng toâi xin giôùi thieäu khaùi quaùt caùc söu taäp ôû khu
vöïc naøy. Chuùng toâi chuû yeáu döïa vaøo toå hôïp hieän vaät ñoà ñaù vaø ñoà goám trong 3 di chæ
ñaõ khai quaät laø Nghóa Trang, Buoân Trieát vaø Phuø Myõ; ñoàng thôøi giôùi thieäu theâm moät
soá söu taäp hieän vaät tieâu bieåu töø caùc ñòa ñieåm khaùc do thaùm saùt hoaëc söu taäp nhaët
coù ñòa chæ roõ raøng.
Tröôùc heát xin giôùi thieäu sô boä 3 söu taäp hieän vaät do khai quaät:
- Söu taäp hieän vaät Ñoài Nghóa Trang
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 38 -
Trong hoá thaùm saùt 4m2 ñaõ thu ñöôïc 28 maûnh goám, 15 maûnh töôùc, 1 baøn maøi.
Trong ñôït naøy coøn thu löôïm ñöôïc: 5 rìu töù giaùc, 4 maûnh baøn maøi ñaõ bò loä ra trong
quaù trình san uûi. Trong hoá khai quaät thu ñöôïc: 2 rìu töù giaùc, 1 phaùc vaät rìu töù giaùc, 3
maûnh voøng, 25 baøn maøi vaø 3.241 maûnh goám.
Caû 2 chieác rìu töù giaùc ñeàu ñöôïc laøm töø ñaù badan, chieác kyù hieäu 95 ÑrL H1- 01,
treân moät maët vaãn coøn nhöõng veát gheà ñeõo chöa ñöôïc maøi heát: thaân daøi 5,7cm, roäng
löôõi 2,9cm, roäng ñoác 1,4cm, daøy 2cm.
Trong soá 25 baøn maøi coù 1 chieác baøn maøi raõnh, mang kyù hieäu 95ÑrL H1 - 09; soá
coøn laïi ñeøu laø loaïi baøn maøi coù veát maøi phaúng hoaëc hôi loõm. Taát caû baøn maøi ñeàu
ñöôïc laøm töø ñaù caùt coù haït thoâ töông ñoái mòn. Phaàn lôùn coù kích thöôùc nhoû vaø moûng.
Nhöõng chieác baøn maøi thu ñöôïc ôû Ñoài Nghóa Trang khaùc vôùi nhöõng chieác baøn
maøi ôû khu vöïc Gia Lai - Kon Tum. Taïi caùc ñòa ñieåm Bieån Hoà, Lung Leng soá löôïng
baøn maøi thu ñöôïc ít hôn, kích thöùôc nhoû hôn. Baøn maøi ôû ñaây ñeàu coù kích thöôùc lôùn
hôn, chuùng ñöôïc cheá taùc töø loaïi ñaù coù ñoä cöùng vaø haït mòn hôn nhieàu vaø ñeàu laø loaïi
baøn maïi loõm.
Caû ba maûnh voøng thu ñöôïc ôû Ñoài Nghóa Trang ñeàu coù thieát dieän caét ngang hình
tam giaùc nhö nhöõng maûnh voøng ôû Goø Choã.
Goám ôû ñòa ñieåm ñoài Nghóa Trang chuû yeáu laø loaïi goám moûng: 2.760 maûnh treân
toång soá 3.241 maûnh goám caû hoá khai quaät, chieåm 85,15%.
Caên cöù vaøo maøu saéc cuûa goám chuùng ñöôïc chia thaønh maáy loaïi sau:
Goám naâu hoàng: 1.872 maûnh, chieám 57,75%.
Goám naâu xaùm: 834 maûnh, chieám 25,73%.
Goám xaùm hoàng: 715 maûnh, chieám 16,50%.
Goám ñöôïc laøm töø ñaát seùt pha caùt vaø moät ít baõ thöïc vaät. Xöông goám coù maøu naâu
ñen laãn nhöõng haït naâu xaùm traéng, goám töông ñoái mòn vaø cöùng.
Trong toång soá 3.241 maûnh goàm coù:
430 maûnh goám vaên thöøng thoâ, chieám 13,26%
202 maûnh goám vaên thöøng mòn, chieám 6,23%
90 maûnh goám vaên chaûi, chieám 2,77%
14 maûnh goám vaên chaám giaûi, chieám 0,43%
28 maûnh goám vaên in voû soø, chieám 0,86%
12 maûnh goám vaên khaéc vaïch, chieám 0,37%
Soá löôïng maûnh goám trang trí vaên chaám giaûi, khaéc vaïch, in voû soø chieám tyû leä raát
nhoû. Chuùng ñöôïc trang trí thaønh haøng thaúng treân coå cuûa ñoà goám, hoaëc ñöôïc chaám
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 39 -
trong khuoâng cuûa nhöõng ñöôøng khaéc vaïch gioáng nhö goám Phuøng Nguyeân. Vaên khaéc
vaïch ñöôïc trang trí keát hôïp vôùi vaên chaám giaûi taïo thaønh nhöõng ñoà aùn ñeïp.
Soá löôïng maûnh mieäng thu ñöôïc 324 maûnh, trong ñoù: Mieäng loe laø 213 maûnh,
chieám 65,74% toång soá maûnh mieäng; mieäng khum 91 maûnh, chieám 28,08% vaø loaïi
mieäng gaàn ñöùng 20 maûnh, chieám 6,17%.
Toång soá coù 82 maûnh ñeá, goàm loaïi ñeá choaõi chaân cao vaø ñeá thaáp.
Töø keát quaû thaùm saùt naêm 1993 vaø khai quaät naêm 1995 cho thaáy di tích Ñoài
Nghóa Trang vöøa laø nôi cö truù, vöøa laø nôi cheá taùc coâng cuï, moät di chæ – xöôûng.
- Söu taâp hieän vaät Buoân Trieát
Di chæ Buoân Trieát ñöôïc ñaøo moät hoá thaùm saùt coù dieän tích 2m2 vaøo naêm 1993.
Trong hoá ñaøo tìm thaáy 1cuoác ñaù, 2 rìu boân coù vai, 2 moä voø goám ñöôïc choân uùp
mieäng vaøo nhau, 2 hieän vaät goám chaân cao ñaõ bò vôõ vaø nhieàu maûnh goám. Ngoaøi ra
coøn thu thaäp trong khu di tích ñöôïc 7 rìu boân maøi toaøn thaân (1 boân coù vai, 1 boân
hình raêng traâu vaø 5 rìu boân töù giaùc).
Hoá khai quaät moä truøm leân hoá thaùm saùt cuûa naêm 1993 vôùi dieän tích 80m2.
Trong hoá khai quaät chæ thu ñöôïc: 1 rìu coù vai; 1 rìu coù vai löôõi nhon; 1 cuoác töù giaùc
(ñaõ bò gaãy phaàn chuoâi); 3 doïi xe chæ vaø 1184 maûnh goám.
Chieác rìu coù vai löôõi nhoïn mang kyù hieäu 94BT.4 coù theå ñöôïc cheá taùc töø moät
chieác cuoác coù vai kích thöôùc lôùn ñaõ bò gaãy phaàn löôõi. Kích thöôùc cuûa hieän vaät ño
ñöôïc laø: daøi 10,1cm; roäng chuoâi 3,2cm; daøi chuoâi 3,7cm; daøy 2,0cm.
Trong 3 chieác doïi xe chiû, hai chieác coù tieát dieän nöûa hình caàu keáp hôïp vôùi noùn
cuït.
Goám Buoân Trieát coù maàu naâu hoàng, xöông goám maøu xaùm ñen, ñoä nung töông
ñoái cao.
Trong toång soá 1184 maûnh goám thu ñöôïc trong hoá khai quaât coù 87 maûnh ñöôïc
trang trí vaên chaûi, chieám tyû leä 7,34%; 52 maûnh vaên thöøng chieám tæ leä 4,38%; 22
maûnh vaên soùng chieám tæ leä 1,85%; 11 maûnh vaên khaéc vaïch chieám tæ leä 0,92%; 7
maûnh vaên chaám raõi chieám tæ leä 0,59%. Caùc loaïi vaên naøy thöôøng keát hôïp vôùi nhau
thaønh ñoà aùn töông ñoái ñeïp.
Soá maûnh mieäng thu ñöôïc laø 25 maûnh vaø 8 maûnh ñeá..
Loaïi hình mieäng vôùi 2 loaïi: mieäng loe vaø mieäng khum.
- Söu taäp hieän vaät Phuø Myõ
Moät phaùt hieän khaûo coå hoïc ñaùng chuù yù ôû Laâm Ñoàng laø di tích Phuø Myõ huyeän
Caùt Tieân vaøo naêm 1996. Taïi ñaây, caùn boä Vieän Khaûo coå hoïc vaø Baûo taøng Laâm
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 40 -
Ñoâng ñaõ ñaøo thaùm saùt, xaùc nhaän di chæ coù taàng vaên hoaù chöùa hieän vaät ñaù vaø goám
thuoäc thôøi ñaïi kim khí.
Cuoái naêm 1998, Vieän Khaûo coå hoïc vaø Baûo taøng Laâm Ñoàng ñaõ tieán haønh khai
quaät ñòa ñieåm Phuø Myõ.
Di tích Phuø Myõ naèm ôû ven bôø taû ngan thöôïng löu soâng Ñoàng Nai thuoäc huyeän
Caùt Tieân, caùch trung taâm huyeän lî Caùt Tieân hôn 1km.
- Ñoà ñaù: 16 tieâu baûn goàm:
Khuoân ñuùc ñoàng: 9 chieác (1 chieác loaïi nhieàu mang vaø 8 chieác 2 mang). Khuoân
nhieàu mang kyù hieäu 98 PM H2 L1- 4(HV3), laøm baèng ñaù sa thaïch hai beân khuoân coù
hình maãu vaät loõm vaøo, ñoù laø vaät coù muõi (hay goùc) nhoïn. Khuoân coù hình gaàn chöõ
nhaät, chieàu daøi coøn laïi 5,5cm, chieàu roäng 6,5cm, daøy 2,4cm.
Khuoân hai mang tìm ñöôïc 8 chieác. Chieác kyù hieäu 98 PM H2 L16 laøm töø ñaù caùt,
coù daïng moät nöûa hình truï boå doïc, chieàu daøi 13,3cm, roäng 6,5cm, daøy 2,3cm, vaät ñuùc
laø 1 chieác rìu coù 2 caïnh ñeàu cong loõm, ñoác töông ñoái phaúng. Phaàn ñoác rìu coù trang
trí moät con choàn, hai beân goùc coù hoa vaên gaàn voøng troøn, coù ñöôøng xuyeân giöõa laø
muõi nhoïn laø goùc rìu. Ñaëc bieät ngöôøi xöa taïo ra ñaäu roùt cuõng laø ñaäu ngoùt ôû phaàn rìa
cuûa löôõi rìu.
Baøn maøi: 4 chieác, ñieån hình laø chieác kyù hieäu 18 PM H1L1 - 30, baèng ñaù caùt,
nhieàu veát söû duïng, veát maøi hôi loõm, kích thöôùc daøi 10,4cm, roäng 8,2cm, daøy 2,2cm.
Rìu ñaù: 2 chieác ñeàu ôû trong hoá I. Chieác thöù nhaát, rìu töù giaùc, kyù hieäu 48 PM
H1L121 coù maøu xaùm xanh, ñöôïc cheá taùc töø ñaù badan, ôû moät maët ñöôïc maøi nhaün,
maët kia ôû moät rìa caïnh bò vôõ, phaàn ñoác vaø rìa caïnh kia bò vôõ moät mieáng lôùn. Rìu daøi
8,0cm, roäng 3,9cm, daøy 2,6cm.
Chaøy: 1 chieác, kyù hieäu 98 PM H1L2 - 46, laøm töø ñaù cuoäi, moät ñaàu ñaõ bò vôõ,
chaøy coù hình truï, thuoân daàn veà moät phía, chaøy daøi 7,5cm, daøy 3,7cm.
Ñoà goám: 116 hieän vaät vôùi caùc loaïi:
Baøn ñaäp: 95 chieác, chieám 81,7% toång soá hieän vaät goám. Baøn ñaäp goám coù chung
moät daùng hình, ñoù laø hình choùp cuït daøi ôû phaàn tay caàm, phía döôùi beø ra nhö chieác
baùnh daøy, ôû ñaàu phaàn phía tay caàm thöôøng coù loã. Toaøn boä caùc hieän vaät ñeàu khoâng
ñöôïc trang trí hoa vaên.
Chieác baøn ñaäp mang kyù hieäu 98 PM L1 - 32 coøn nguyeân veïn, tay caàm hình
choùp cuït daøi, phía döôùi loe ra nhö hình noùn, coù xuyeân loã ôû phaàn giöõa tay caàm.
Khoâng trang trí hoa vaên, goám thoâ maøu ñoû. Kích thöôùc daøi 9,0cm ñöôøng kính lôùn
nhaát 6,5cm.
Doïi xe chæ: 11 chieác (ôû hoá I coù 10 chieác). Doïi xe chæ ñeàu cuøng moät loaïi hình
choùp cuït vôùi caùc ñoä cao khaùc nhau, taát caû ñeàu khoâng ñöôïc trang trí hoa vaên.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 41 -
Chieác doïi xe chæ mang kyù hieäu 98 PM H1 L2 - 109 ñöôïc laøm baèng ñaát nung
pha nhieàu caùt, maøu hoàng nhaït coù hình choùp cuït ñaùy phaúng, coù loã xuyeân taâm. Ñöôøng
kính treân 2,0cm, ñöôøng kính döôùi 3,2cm, cao 1,1cm.
Chieác kyù hieäu 98 PM H1 L1 - 15 coù maøu hoàng nhaït, hình choùp cuït coù loã xuyeân
taâm; ñöôøng kính treân 2,4cm; ñöôøng kính döôùi 3,0cm; cao 2,1cm.
Con daáu: 1 chieác, ñöôïc laøm baêng ñaát nung pha nhieàu caùt maøu hoàng xaùm, coù
daùng nöûa hình caàu, maët döôùi gaàn phaúng, troøn ñöôïc trang trí hoa vaên hình xoaén oác
troøn. Ñöôøng kính lôùn nhaát 2,5cm, cao1,7cm.
Baùt: 1 chieác, kyù hieäu 98 PM H1 L2 - 45 coøn nguyeân veïn, coù maøu naâu hôi ñoû,
laøm baèng goám thoâ pha nhieàu caùt, baùt coù mieäng loe roäng; ñöôøng kính mieäng 19cm;
cao 6,9cm.
Hieän vaät goám hình söøng boø: 1 chieác kyù hieäu 98 PM H1 L2 (chöa roõ coâng duïng)
laøm töø goám thoâ coù maøu xaùm nhaït, hình daùng hôi gioáng söøng boø beân trong roãng, ñaàu
gaàn nhoïn. Thaân daøi 2,5cm; ñöôøng kính lôùn nhaát 4,2cm; ñöôøng kinh loã 1,3cm.
Nghieân goám: 1 chieác kyù hieäu 98 PM L1 H2 - 112 coù maøu vaøng saãm, ñöôøng
kính 4,2cm, ñöôøng kính loã 2,0cm, cao 2,7cm.
Bi goám: 2 vieân, chieác kyù hieäu 98 PM H1 L2 - 113 coù maøu hoàng nhaït, laøm baèng
ñaát nung pha nhieàu caùt, ñöôøng kính 2,2cm.
Ngoaøi soá hieän vaät treân ñaây, ôû hai hoá khai quaät coøn thu ñöôïc 28.850 maûnh goám.
Nhöõng ngöôøi khai quaät cho raèng, di tích Phuø Myõ coù nieân ñaïi vaøo khoaûng treân
döôùi 3000 naêm caùch ngaøy nay, töông ñöông vôùi caùc di tích Caùi Luûng, Caùi Vaïn phaân
boá ôû haï löu soâng Ñoâng Nai.
2. Caùc söu taâp khaùc ôû Nam Taây Nguyeân
- Söu taäp ñoà ñaù ôû ñòa ñieåm Ea H’Leo coù 7 rìu boân ñaù.
- Söu taäp hieän vaät ôû Ea Kao, thaønh phoá Buoân Meâ Thuaät goàm 3 hieän vaät
goám vaø 13 hieän vaät ñaù.
3 ñoà goám coù chaân ñeá cuûa ñoà ñöïng chaân cao, kích thöôùc vaø hình daùng khaùc
nhau nhöng veà chaát lieäu vaø kyõ thuaät cheá taùc gioáng nhau. Ñoù laø loaïi goám ñaùt seùt,
pha caùt, haït töông ñoái thoâ, ñoä nung khaù cao, cöùng, maøu naâu ñoû, khoâng trang trí hoa
vaên.
Ñoà ñaù coù 13 tieâu baûn, goàm 6 rìu nguyeân veïn, 3 maûnh rìu, 1 hoøn gheø, 2 baøn maøi,
6 chieác rìu ôû daïng phaùc vaät rìu töù giaùc hoaëc hình haïnh nhaân, veát gheø nhoû vaø ñeàu,
coù moât vaøi chieác ñöôïc maøi, taát caû laøm töø ñaù ba dan maøu xanh saãm, maët ngoaøi ít
nhieàu bò phong hoaù, kyõ thuaät cheá taïo khoâng ñöôïc trau truoát, tinh saûo laém. Kích
thöôùc töông ñoái lôùn.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 42 -
- Söu taäp hieän vaät Ñoài Chôï, thò traán Ñaéc R’laäp, thuoäc cao nguyeân Ñaéc
Noâng. Naêm 1987, anh Phaïm Vaên Haûi ñaõ thu nhaäp ôû Goø Chôï do maùy uûi tieán san
quaû ñoài ñöôïc 5 phaùc vaät rìu, 21 chieác rìu boân ñaù, 5 maûnh voøng trang söùc, 1 chieác
baøn ñaäp voû caây; 1doïi xe sôïi baèng goám hình baùnh xe coù xuyeân loã. Caùn boä Vieän
Khaûo coå vaø Baûo taøng Ñaéc Laéc ñaõ phaân loaïi söu taäp naøy.
- Cuoác coù vai: 1 chieác, ñöôïc laøm töø ñaù badan coù maøu xaùm nhaït, vai xuoâi
ñöôïc maøi nhaün toaøn thaân, rìa coù veát meû do quaù trình söû duïng. Cuoác daøi 27cm, roäng
löôõi 6,6cm, roäng chuoâi 30cm, roäng vai 4,8cm, daøi chuoâi 6,0cm, daøy chuoâi 2,0cm.
- Baøn ñaäp khaéc raõnh, coù kyù hieäu 87 GC - 11 ñöôïc laøm töø ñaù caùt haït töông
ñoái mòn. Caùc raõnh cuûa baøn ñaäp ñöôïc taïo ôû hai maët beân coù dieän heïp hôn so vôùi hai
maët kia. ÔÛ 2 maët roäng khoâng ñöôïc taïo raõnh coù hai veát loõm xuoáng theo chieàu doïc.
Thieát dieän ngang cuûa baøn ñaäp coù hình chöõ nhaät vôùi 1 goùc hôi khuyeát. Kích thöôùc:
daøi 9,3cm, roäng 5,1cm, daøy 4,3cm. Hình daùng vaø kích thöôùc chieác baøn ñaäp naøy
gioáng loaïi baøn ñaäp khaéc raõnh trong di chæ Phuøng Nguyeân.
- Hieän vaät hình baùnh xe coù loã thuûng giöõa, kyù hieäu 87 GC – 31, laøm töø ñaù
badan, maøu xaùm hôi ñen; ñöôøng kính ngoaøi 9,6cm, ñöôøng kính loã 2cm, thaân daøy
4cm.
- Voøng tay: 5 maûnh, ñeàu ñöôïc cheá taùc töø ñaù badan, maøu xaùm hôi xanh, maët
caét ngang hình tam giaùc.
- Rìu töù giaùc: 12 chieác, chieám 50% söu taäp rìu boân. Rìu töù giaùc thöôøng coù
tieát dieän ngang thaân hình gaàn chöõ nhaät, chuoâi nhoû hôn löôõi, vôùi chieâu daøi taäp trung
trong khoaûng töø 7,5cm ñeán 9,5cm, ñeàu ñöôïc laøm baèng ñaù badan vôùi kyõ thuaät cheá
taùc khoâng thaät laø hoaøn haûo.
- Rìu coù vai ôû Goø Chôï coù 8 chieác, trong ñoù 6 chieác vai xuoâi, 2 chieác vai
ngang. Chieác mang kyù hieäu 87 GC - 23 thuoäc vai xuoâi, cheá taùc töø ñaù badan, coù maøu
xaùm nhaït, löôõi coù veát meû, kích thöôùc thaân daøi 67cm, löôõi roäng 4,2cm, chuoâi roäng
2,2cm, vai roäng 3,8cm, chuoâi daøi 2,0cm, thaân daøy 1,2cm. Rìu coù vai ngang kyù hieäu
87 GC - 10 coù phaàn chuoâi daøi gaàn gaáp ñoâi phaàn thaân, ñöôïc laøm töø ñaù badan, maøu
xanh naâu; thaân daøi 5,0cm, thaân daày 1,8cm, chuoâi daøi 3,2cm, chuoâi roäng 3,9cm,
chuoâi daøy 1,7cm.
- Rìu hình tam giaùc: 4 chieác, chuoâi heïp, löôõi xoøe roäng, ñeàu laøm töø ñaù badan,
treân thaân coù veát maøi nhöng coøn daáu gheø ñeõo. Chieác mang kyù hieäu 87 GC - 8 coù
chuoâi raát nhoû, löôõi xoeø roäng, thaân daøy, ñöôïc cheá taùc töø ñaù badan, doïc thaân rìu vaãn
coøn veát gheø chöa ñöôïc maøi heát. Rìu daøi 8,8cm, roäng löôõi 3,7cm, roäng chuoâi 0,9cm,
daøy 1,8cm. Chieác kyù hieäu 87GC - 13, rìa löôõi coù veát meû do söû duïng, doïc thaân coøn
veát gheø chöa maøi heát. Kích thöôùc thaân daøi 7,0cm, roäng löôõi 3,3cm, roäng chuoâi
1,4cm, daøy 1,7cm.
- Söu taäp Ñaéc Min, thò traán Ñaéc R’Laáp, gaàn bieân giôùi Vieät – Campuchia.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 43 -
Söu taäp coù 8 rìu boân chöa hoaøn thieän, 7 rìu boân maøi toaøn thaân (rìu töù giaùc vaø
boân raêng traâu)
- Söu taäp hieän vaät ñaù ôû Quaûng Tröïc, Quaûng Taân.
Goàm 3 rìu töù giaùc, 4 boân raêng traâu, 8 rìu, boân coù vai.
Veà nguyeân lieäu vaø kyõ thuaät cheá taùc caû 3 chieác rìu töù giaùc Quaûng Tröïc ñeàu raát
gioáng vôùi nhöõng chieác rìu töù giaùc tìm ñöôïc ôû vöôøn nhaø oâng Khoan. Chuùng ñeàu ñöôïc
cheá taùc töø ñaù phtanit, ñöôïc maøi chuû yeáu ôû phaàn löôõi, treân thaân coøn raát nhieàu veát
gheø. Moät trong 3 chieác naøy laø chieác rìu mang kyù hieäu BTÑL 601.Ñ38 KC91 coù
maøu xaùm traéng, löôõi coù veát meû do söû duïng vaø ñöôïc maøi, coøn laïi haàu nhö toaøn boä
phaàn thaân rìu vaãn coøn veát gheø ñeõo. Kích thöôùc: Thaân daøi 10,6cm, roäng löôõi 4,7cm,
roäng chuoâi 2,8cm, daøy 1,2cm.
Boán boân raêng traâu ñeàu coøn khaù nguyeân veïn, ñöôïc cheá taùc töø ñaù phtanit. Chieác
mang kyù hieãu BTÑL 604/Ñ41. KC 91 coù maøu xaùm nhaït, maøi nhaün toaøn thaân, vai raát
xuoâi. Kích thöôùc: thaân daøi 6,6cm, roäng löôõi 4,0cm, roäng vai 3,7cm, daøi chuoâi 3,3cm,
roäng chuoâi 2,2cm.
Taùm rìu, boân coù vai ôû Quaûng Tröïc, Quaûng Taân ñeàu ñöôïc cheá taùc töø ñaù phtanit.
Trong ñoù 4 chieác coù kyù hieäu: BTÑL 615/52. KC91, BTÑL 614/51 KC91, BTÑL
613/49 KC91 coøn mang veát gheø haàu nhö treân toaøn thaân, nhöng rìa löôõi vaãn saéc beùn
coù theå söû duïng ñöôïc. Kích thöôùc: thaân daøi 10cm; roäng löôõi 5,1cm; roäng vai 3,9cm,
daøi chuoâi 2,7cm; roäng chuoâi 1,8cm; daøy 1,3cm.
Boán chieác rìu coù vai coøn laïi ñeàu bò vôõ, gaõy löôõi, trong ñoù chieác mang kyù hieäu
KBTÑL 611/48. KC91 ñöôïc gheø laïi löôõi. Veà maët hình daùng, chaát lieäu, cuõng nhö kyõ
thuaät söû duïng cho thaáy noù gioáng vôùi nhöõng hieän vaät tìm thaáy ôû di tích Lung Leng
(Kon Tum). ÔÛ Lung Leng phaùt hieän ñöôïc raát nhieàu di vaät thuoäc loaïi naøy vaø ñöôïc
chuùng toâi goïi laø “rìu löôõi nhoïn”. Ñoù laø nhöõng chieác rìu coù vai ñaõ bò vôõ, gaõy phaàn
löôõi trong quaù trình söû duïng sau ñoù chuùng ñöôïc gheø taïo laïi löôõi baèng caùch gheø thu
nhoû 2 beân rìa caïnh thaân rìu laïi, taïo cho chieác rìu coù hình daùng nhö moät muõi nhoïn coù
chuoâi.
Söu taäp hieän vaät ñaù ôû Quaûng Tröïc - Quaûng Taân duø naèm gaàn cuïm di chæ ôû thò
traán Ñaéc R’Laáp, nhöng coù söï khaùc bieät veà loaïi hình coâng cuï. Trong söu taäp Quaûng
Taân - Quaûng Tröïc ngoaøi 3 chieác rìu töù giaùc coøn coù 4 chieác boân raêng traâu vaø 8
chieác rìu coù vai. Söï coù maët cuûa nhöõng chieác boân raêng traâu cuøng vôùi chieác rìu löôõi
daàm ñaù. Cuoác thaân daøy, daøi, cong khum, maët lôùn gaàn hình tam giaùc, löôõi roäng chuoâi
thu nhoïn, 2 caïnh beân phaúng, maët caét ngang hình thang maø caïnh lôùn laø löng, toaøn
thaân ñöôïc maøi nhaün. Hai daàm ñaù coù daïng mai con möïc, thaân moûng, deït, daøi vaø cong
khum. Hai ñaàu thuoân nhoû ñeàu, moûng daàn ra 2 rìa caïnh, maët caét ngang nöûa hình baàu
duïc. Chieác lôùn thaân daøi 27,2cm, ngang roäng 5cm, löôõi roäng 5cm, thaân daøy 1,8cm.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 44 -
Ñaây laø coâng cuï laøm ñaát khaù ñoäc ñaùo, cho ñeán nay chöa gaëp ôû di chæ naøo treân ñaát
nöôùc ta.
- Söu taäp Ñaéc Nang (huyeän Kroâng Noâ)
Goàm 18 cuoác, boân ñaù do Quang Vaên Nghieâm phaùt hieän ñaàu tieân naêm 1999 ôû
söôøn ñoài Caùnh Nam, xaõ Ñaêk Nang. 18 di vaät ñeàu tìm thaáy trong 1 hoá, ñöôïc ngöôøi ta
ñaët vaø vuøi xuoáng coù chuû yù. Taát caû ñeàu coù daïng hình thang, laøm töø ñaù basalte, coù
maøu ñen nhaït, maët ngoaøi bò phong hoaù, veát maøi khoâng nhaün boùng. Maët caét ngang
thaân gaàn hình chöõ nhaät, löôõi maøi vaùt veà moät maët. Chuùng chæ khaùc nhau veà kích
thöôùc, trong ñoù: 4 chieác lôùn (thaân daøi 21cm, roäng 5,5cm, daøy 2,5cm), 7 chieác trung
bình (thaân daøi 15,0cm, roäng 5,0cm, daøy 2,0cm) vaø 7 chieác nhoû (thaân daøi 8,2, roäng
4,0cm vaø daøy 1,5cm).
- Söu taäp Ñaéc Toân, xaõ Tröôøng Xuaân (huyeän Ñaêk Noâng)
ÔÛ ven bôø suoái Ñaéc Toân, hai oâng Nguyeãn Xuaân An vaø Nguyeãn Thieäu Duõng ñaõ
thu nhaët ñöôïc 14 chieác rìu ñaù, 3 maûnh voøng tay vaø 1 chieác baøn ñaäp voû caây coù tay
caàm.
Naêm 1999 taïi ñaây anh Leâ Bình ñaõ söu taàm theâm 4 hieän vaät: 1 vieân ñaù gheø troøn
coù loã thuûng giöõa, 2 boân töù giaùc vaø 1 boân coù vai. Vieân ñaù gheø ñeõo hình caàu deït, laøm
töø ñaù badan, patin phuû ngoaøi maøu ñen, coù ñuïc loã thuûng giao nhau. Ñöôøng kính
ngoaøi 13cm, ñöôøng kính trong 3,5cm, daøy 6,5cm. Ñaây laø loaïi di vaät gaëp ôû Giai Lai
vaø Kon Tum, laàn ñaàu tieân thaáy ôû Ñaéc Laéc. Boân töù giaùc (2 chieác), laøm töø ñaù badan,
thaân hình thang, ñoác heïp, löôõi roäng, maët caét ngang hình chöõ nhaät, löôõi maøi vaùt veà
moät beân. Chieác lôùn thaân daøi 10cm, roäng löôõi 5,5cm, roäng chuoâi 2,0cm, daøy 1,6cm.
Chieác nhoû thaân daøi 7,0cm, roäng löôõi 3,6cm, daøy thaân 1,8cm, roäng chuoâi 2cm. Boân
coù vai nhoïn (1chieác), maët caét ngang hình chöõ nhaät, löôõi maøi vaùt leäch veà moät maët.
Thaân daøi 3,5cm, löôõi roäng 3,2cm, daøy 0,6cm; chuoãi daøi 2,5cm, roäng 1,2cm, daøy
1,2cm.
- Söu taäp ñoà ñaù ôû Baûo taøng Ñaéc Laéc Goàm 44 tieâu baûn, thu thaäp leû teû oû
Huyeän Laéc, Ñaêk R’laáp, Kroâng Noâ vaø Ñaêk Noâng.
Neùt noåi baät trong söu taäp ñoà ñaù ôû huyeän Ñaêk R’laáp (Ñaéc Laéc) laø baøn ñaäp voû
caây (hoaëc baøn ñaäp hoa vaên) coù khaéc raõnh vaø nhöõng vieân ñaù gheø troøn coù khoeùt loã
giöõa ñeå tra vaøo gaäy choïc loã.
Söu taäp Ea Ga, xaõ Cö Ni, huyeän Ea Ka goàm 8 cuoác (1 chieác ñaõ thaát laïc), 7
chieác coøn laïi coù kích thöôùc. Moät trong 7 chieác bò gaãy chuoâi, ngöôøi xöa ñaõ maøi hôi
vaùt theo veát vôõ vaø duøng noù nhö moät cuoác töù giaùc. Cuoác coù vai vuoâng, thaân hình chöõ
nhaät, moûng, maøi toaøn thaân vaùt hôi cong veà löôõi.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 45 -
PHỤ LỤC:
HAÄU KYØ ÑOÀNG THAU VAØ SÔ KYØ SAÉT ÔÛ MIEÀN BAÉC
VAØ BAÉC TRUNG BOÄ - VAÊN HOÙA ÑOÂNG SÔN
I. ÑÒA VÖÏC PHAÂN BOÁ
Keå töø khi di tích Ñoâng Sôn ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1924 ñeán nay ñaõ hôn baûy thaäp
kyû troâi qua, nhöõng di tích cuøng vaên hoùa vôùi di tích naøy ñaõ phaùt hieän khaép mieàn Baéc
nöôùc ta, trong moät khu vöïc lieàn khoaûnh töø bieân giôùi mieàn Baéc ñeán ñeøo Ngang thuoäc tænh
Quaûng Bình, taäp trung ñaäm ñaëc ôû löu vöïc ba con soâng lôùn: Soâng HOÀng , Soâng Maõ, Soâng
Caû. Soá löôïng di tích Ñoâng Sôn cuûa caùc tænh döôùi ñaây bao goàm caùc di tích, caùc söu taäp
hieän vaät ñoàng phaùt hieän ngaãu nhieân. Laøo Cai vaø Yeân Baùi: 30 ñòa ñieåm, Sôn La: 20 ñòa
ñieåm,Haø Giang: 4 ñòa ñieåm, Thaùi Nguyeân: 4 ñòa ñieåm, Quaûng Ninh: 4 ñòa ñieåm,Phuù Thoï
vaø Vónh Phuùc: 18 ñòa ñieåm, Haø Noäi: 20 ñòa ñieåm, Baéc Ninh vaø Baéc Giang: 13 ñòa ñieåm,
Haûi Döông vaø Höng Yeân: 7 ñòa ñieåm, Haûi Phoøng: 4 ñòa ñieåm, Haø Taây vaø Hoøa Bình: 28
ñòa ñieåm, Thaùi Bình: 3 dòa ñieåm, Haø Nam vaø Nam Ñònh: 13 ñòa ñieåm, Thanh hoùa: 70 ñòa
ñieåm, Ngheä An vaø Haø Tónh: 26 ñòa ñieåm, Quaûng Bình: 8 ñòa ñieåm.
Trong vaên hoùa Ñoâng Sôn, taïi moät soá vuøng, caùc di tích coù xu höôùng phaân boá thaønh
cuïm.
Cuïm di tích vinh Quang ôû huyeän Hoaøi Ñöùc (Haø Taây)
Cuïm di tích Coå Loa (Huyeän Ñoâng Anh, Haø Noäi)
ÔÛ löu vöïc Soâng Maõ, Soâng Chu (Thanh Hoaù), söï phaân boá caùc di tích Ñoâng Sôn ñaëc
bieät phong phuù. Chæ trong moät huyeän ñaõ coù haøng chuïc di tích.
Ñaùng chuù yù laø cuïm di tích Ñoâng Lónh ôû xaõ Ñoâng Lónh.
Cuïm di tích Quyø Chöû xaõ Hoaèng Quyø, huyeän Hoaèng Hoaù phaân boá treân coàn goø beân
bôø Soâng Doïc, moät nhaùnh cuït cuûa Soâng Maõ.
Cuïm di tích Ñònh Coâng naèm ôû xaõ Ñònh Coâng huyeän Ñònh Yeân cuõng bao goàm nhöõng
di tích Ñoâng Sôn muoän, taïi ñaây phaùt hieän ñöôïc nhieàu troáng ñoàng Ñoâng Sôn.
II. ÑAËC ÑIEÅM VAØ LOAÏI HÌNH DI TÍCH VAÊN HOAÙ ÑOÂNG SÔN
Di chæ cö truù- moä taùng
Ñaây laø moät loaïi di chæ hoãn hôïp, vöøa laø di chæ cö truù vöøa laø laø khu moä taùng. Loaïi di
tích naøy ñaõ phaùt hieän ñöôïc 22 ñòa ñieåm, trong ñoù 9 ñòa ñieåm ñaõ ñöôïc khai quaät.
+ Di tích Laøng Caû thuoäc thaønh phoá Vieät Trì, tónh Phuù Thoï, ñaõ ñöôïc phaùt hieän töø
naêm 1959, döôùi nhöõng teân goïi khaùc nhau: Chính Nghóa, Laøng Caû, Vieät Trì.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 46 -
+ Di tích Vinh Quang coù dieãn bieán cuûa di tích phöùc taïp hôn di tích Laøng Caû. Ñaây laø
di tích cö tru ù- moä taùng Ñoâng Sôn naèm truøm leân di chæ cö truù vaên hoaù Goø Mun. caùc nhaø
khaûo coå hoïc phaûi laáy teân xaõ ñeå ñaët teân, nay laø laøng Caùt Queá, huyeän Hoaøi Ñöùc, tænh Haø
Taây.
+ Di tích Chieàn Vaäy thuoäc xaõ Kim Hoaøng, huyeän Hoaøi Ñöùc, tænh Haø Taây, naèm treân
moät quaû goø cao hôn maët ruoäng 1m – 2,5m, roäng khoaûng 600m, caùch Soâng Hoàng 6,5 km,
caùch Soâng Ñaùy 5,4 km.
+ Di tích Ñoâng Sôn thuoäc xaõ Ñoâng Sôn , phöôøng Haøm Roàng, thaønh phoá Thanh Hoaù,
naèm ôû höõu ngaïn Soâng Maõ. Di tích goàm hai khu vöïc: khu vöïc trong laøng trong moät thung
luõng heïp, naèm ôû ñuoâi Nuùi Roàngvaø Nuùi Löôøn coù dieän tích khoaûng 1000m2; khu vöïc quan
troïng cuûa di tích Ñoâng Sôn chính laø thuoäc vaøo loaøi hình di tích cö truù - moä taùng. Khu
vöïc naøy traûi daøi treân bôø Soâng Maõ töø cöûa loø cao cuûa nhaø maùy phaân laân Thanh Hoaù tôùi
ñuoâi Nuùi Roàng daøi 300m - 400m, roäng 50m - 60m.
Moä taùng
Nhieàu di tích Ñoâng Sôn ñöôïc bieát ñeán chính laø nhôø nhöõng nhoùm hieän vaät phaùt hieän
ngaãu nhieân. Khi khaûo saùt veà tính chaát cuûa nhöõng di tích naøy ngöôøi ta thöôøng chuù yù tôùi
khaû naêng chuùng thuoäc caùc khu vöïc moä taùng. ÔÛ taát caû 32 di tích thuoäc nhoùm moä taùng ,
moät nöûa trong soá naøy ñaõ ñöôïc khai quaät nhöng phaàn lôùn laø nhöõng khu moä quan taøi hình
thuyeàn.
Cho tôùi nay khoaûng 15 di tích moä quan taøi thaân caây khoeùt roãng ñöôïc xaùc ñònh thuoäc
vaên hoaù Ñoâng Sôn, taäp trung nhaát ôû ñoàng baèng truõng cuûa Soâng Hoàng, Soâng Ñaùy vaø
Soâng Nhueä, treân nhöõng huyeän phía nam cuûa tænh Haø Taây nhö Thanh Oai, ÖØng Hoaø, Phuù
Xuyeân ñeán huyeän Duy Tieân cuûa tænh Haø Nam.
+ Di tích Chaâu Can thuoäc xaõ Chaâu Can, huyeän Phuù Xuyeân, tænh Haø Taây, caùch Soâng
Nhueäï 1km, caùch Soâng Hoàng 7 km.
+ Di tích Nuùi Naáp xaõ Ñoâng Höng, huyeän Ñoâng Sôn, tænh Thanh Hoùa.
+ Di tích Laøng Vaïc I ñöôïc phaùt hieän vaøo thaùng 5 naêm 1972, huyeän Nghóa Ñaøn, tænh
Ngheä An.
Di chæ xöôûng
Hieän nay môùichæù bieát coù 3 di tích thuoäc loaïi naøy, ñeàu thuoäc xaõ Ñoâng Lónh, huyeän
Ñoâng Sôn, tænh Thanh Hoaù. Ñoù laø Coàn Caáu lôùp treân, Baùi Teâ vaø Maû Chuøa.
Caùc söu taäp ngaãu nhieân
Nhöõng di tích naøy töông ñoái nhieàu: 134 di tích. Ñoù laø nhöõng nhoùm ñoà ñoàng Ñoâng
Sôn phaùt hieän ngaãu nhieân trong quaù trình saûn xuaát.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 47 -
III. CAÙC ÑAËC TRÖNG CÔ BAÛN CUÛA VAÊN HOAÙ ÑOÂNG SÔN
- Ñoà ñoàng
Noùi ñeán vaên hoaù Ñoâng Sôn, ñieàu gaây aán töôïng nhaát chính laø boä ñoà ñoàng cöïc kyø
phong phuù, ña daïng veà chuûng loaïi, trình ñoä cao veà kyõ thuaät cheá taùc vaø naêng khieáu thaåm
myõ.
+Vuõ khí
Trong caùc di tích vaên hoaù Ñoâng Sôn hai loaïi hình hieän vaät coâng cuï vaø vuõ khí coù tyû
leä xaáp xæ nhau.
Giaùo: Caên cöù vaøo caùch tra caùn coù theå chia giaùo thaønh hai loaïi lôùn: giaùo coù chuoâi tra
caùn vaø giaùo coù hoïng. Giaùo coù hoïng tra caùn chieám tuyeät ñaïi ña soá.
Lao phaàn lôùn coù hình daùng doáng nhö giaùo, coù hoïng tra caùn.
Dao gaêm coù nhieàu kieåu phaân chia theo ñoác caàm. Phoå bieán nhaát laø loaïi coù chaén tay
heïp gioáng söøng traâu.
Rìu chieán thöôøng coù daïng löôõi xeùo
Buùa chieán
Muõi teân khaù gioáng muõi lao nhöng nhoû hôn, goàm nhieàu loaïi: Caùnh eùn, hình laù, tam
giaùc…
Taám che ngöïc
Trong nhoùm vuõ khí cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn coøn coù qua
+ Coâng cuï saûn xuaát
Rìu. Taát caû nhöõng loaïi rìu ñaõ tìm ñöôïc ñeàu coù moät ñaëc ñieåm chung laø thuoäc rìu coù
hoïng. Noùi chung coù hai xu höôùng: rìu coù löôõi caân xöùng vaø khoâng caân xöùng.
Löôõi caøy ñoàng. Cho tôùi nay ñaõ coù hôn 200 hieân vaät ñöôïc xeáp vaøo nhoùm coâng cuï
naøy. Coù theå phaân chia thaønh 4 kieåu: Kieåu löôõi caøy hình tam giaùc phaùt hieän ñöôïc coøn ít,
kieåu löôõi caøy hình tim tìm ñöôïc nhieàu nhaát. Gaàn 100 chieác löôõi caøy ñeå trong troáng Coå
Loa I thuoäc kieåu naøy. Kieåu löôõi caøy hình caùnh böôùm hay hình chaân vòt coù soá löôïng thöù
hai. Kieåu löôõi caøy coù vai ngang hoaëc vai nhoïn cuõng raát ít.
xeûng gaàn gioáng xeûng saét hieän ñaïi.
cuoác ñoàng
nhoùm thuoång hay mai
nhoùm coâng cuï thu hoaïch laø nhöõng löôõi dao gaët hay coøn goïi laø nhíp
Nhoùm duøi, ñuïc, duõa.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 48 -
Coâng cuï saûn xuaát coøn coù löôõi caâu, kim, ñinh ba, ñinh hai, moùc,dao,dao khaéc…
+ Ñoà duøng sinh hoaït.
Thaïp .Ñeàu coù daùng moät chieác chum thaân baàu, ñaùy vaø mieäng hôi thu vaøo. Gaàn
mieäng coù quai. Coù loaïi thaïp khoâng naép vaø loaïi coù naép.
Thoá troâng gioáng nhö chieác laüng hoa hieän ñaïi, thaân hiønh noùn cuït, mieäng vaø ñeá coù
vaønh loe ra.
Bình, aâu ñoàng gioáng moät chieác baùt saâu loøng, thaønh cao.
Khay ñoàng.
Ñóa ñoàng töông ñoái gioáng nhöõng ñóa saét hieän ñaïi, loøng noâng, mieäng roäng, loe, ñaùy
baèng. Chaäu ñoàng coù moät yù nghóa vaø giaù trò nghieân cöùu ñaëc bieät. Veà hình daùng gaàn gioáng
nhöõng chaäu ñoàng hieän ñaïi, vaønh mieäng loe, mieäng roäng hôn ñaùy, ñaùy baèng.
Ngoaøi ra coøn Loï ñoàng, aám ñoàng, muoâi ñoàng, thìa ñoàng, quaû caân ñoàng.
+ Nhaïc cuï.
Troáng ñoàng laø loaïi di vaät ñieån hình nhaát cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn. Taát caû nhöõng troáng
ñoàng tìm ñöôïc ñeàu thuoäc cuøng moät loaïi, loaïi I theo caùch phaân loaïi cuûa F.Heger. Ngaøy
nay chuùng ta ñaõ thoáng nhaát goïi loaïi troáng naøy laø troáng Ñoâng Sôn.
Chuoâng ñoàng coù loaïi töông ñoái lôùn, hình baàu duïc, maët caét hình baøu duïc, ñænh coù
quai, trong loøng coù thanh ngang treo quaû laéc. Coù loaïi chuoâng nhoû hoaëc raát nhoû goïi laø
nhaïc hay luïc laïc. Ngoaøi ra coøn kheøn, coàng, chieâng, thanh la môùi chæ thaáy hình aûnh treân
troáng ñoàng maø chöa tìm thaáy vaät thaät.
+ Ñoà trang söùc:
Ñoà trang söùc chuû yeáu cuûa ngöôøi Ñoâng Sôn laø voøng, ñöôïc chöùng thöïc treân nhöõng
töôïng ngöôøi tìm thaáy, taát caû ñeàu ñeo voøng tay vaø voøng tai. Ñôn giaûn nhaâùt laø nhöõng voøng
gioáng moät sôïi daây ñoàng uoán troøn. Kieåu voøng coù hoïng khoaù gaàn gioáng nhö kieåu
treân.Voøng coù tieát dieän hình soáng traâu.Voøng coù tieát dieän hình chöõ T, hình chöõ nhaät deït,
voøng oáng, voøng coù maáu…
Coøn coù loaïi hieän vaät ñeå ñeo baèng ñoàng gioáng nhö kieåu voøng tuy nhieân coù kích
thöôùc beù hôn raát nhieàu, chæ vöøa ñeå ñeo vaøo ngoùn tay, coù theå laø nhaãn.
Khoaù thaét löng ñoàng laø nhöõng hieän vaät mang tính ngheä thuaät cao, goàm hai maûnh
moùc vôùi nhau baèng moùc vaø khaâu.
Töôïng ñoàng laø nhöõng khoái töôïng ngöôøi vaø ñoäng vaät ñöôïc ñuùc thaønh caùn dao gaêm.
Ngoaøi ra coøn coù nhöõng hieän vaät raát khoù bieát trong thöïc teá ñöôïc duøng vaøo caùi gì. Ñoù
laø nhöõng khung chaïm hình vuoâng, moät loaïi hieän vaät khaùc hình caønh caây...
Ñieàu cuoái cuøng coù theå neâu leân ñaëc ñieåm chung cuûa ñoà ñoàng Ñoâng Sôn laø nhöõng ñoà
minh khí.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 49 -
-Ñoà saét
Ñoà saét chuû yeáu coù hai nhoùm, coâng cuï vaø vuõ khí. Nhöõng löôõi cuoác coù soá löôïng nhieàu
hôn caû. Löôõi mai coù hoïng tra caùn hình chöõ U, löôõi roäng baèng hoïng. Coâng cuï thu hoaïch
coù lieàm, coâng cuï chaët coù rìu: Kieåu rìu hình chöõ nhaät, löôõi roäng baèng hoïng; kieåu rìu löôõi
xoeø caân xöùng gaàn baèng vai, maët caét hoïng hình chöõ nhaät. Nhoùm vuõ khí coù kieám vaø giaùo.
-Ñoà ñaù
Ñoà ñaù thuoäc hai nhoùm chính laø coâng cuï saûn xuaát vaø ñoà trang söùc. Veà coâng cuï saûn
xuaát soá löôïng ít, chuû yeáu laø rìu vaø boân. Ngoaøi ra coù hoøn keâ, hoøn gheø, baøn maøi, chaøy.
Moät loaïi hieän vaät môùi xuaát hieän laø nhöõng quaû caân. Veà ñoà trang söùc coù caùc kieåu voøng
tay, voøng tai nhöng cheá taùc coù phaàn ñôn giaûn hôn so vôùi giai ñoaïn tröôùc.
-Ñoà thuûy tinh
Goàm caù hieän vaät haït chuoãi maøu xanh luïc, voøng tai, coù loaïi voøng tay baèng thuyû tinh
maët caét hình chöõ T.
-Ñoà goám
Laø loaïi di vaät nhieàu nhaát thu ñöôïc trong caùc di tích goàm caùc loaïi hình: noài, choõ,
bình, voø, chaäu, baùt, caùc noài naáu vaø roùt ñoàng, chì löôùi vaø doïi xe chæ, chaïc goám vaø chaân
gioø. Goám Ñoâng Sôn thöôøng thoâ, ñeå trôn, hoa vaên ngheøo naøn vaø ñôn ñieäu.
-Ñoà xöông
Ñoà xöông trong vaên hoaù Ñoâng Sôn coøn laïi raát ít, coù nhöõng hieän vaät coøn chöa roõ
coâng duïng.
-Ñoà tre goã
Ñoù laø nhöõng caùn giaùo baèng song, caùc maùi cheøo goã ôû La Ñoâi, Ñoâng Sôn…tay thöôùc,
phao goã, töôïng ngöôøi baèng goã.
IV. CAÙC LOAÏI HÌNH ÑÒA PHÖÔNG
Loaïi hình Soâng Hoàng
Veà vuõ khí coù tæ leä cao hôn, phoå bieán giaùo coù hoïng tra caùn, hoïng baèng 1/3 chieàu daøi
cuûa löôõi; rìu chieán hình baøn chaân goùt vuoâng; muõi teân ba caïnh, muõi teân caùnh eùn voùt
chuoâi.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 50 -
Veà coâng cuï saûn xaát phoå bieán kieåu rìu löôõi xeùo hình goùt vuoâng hoaëc goùt troøn; rìu
löôõi caân hình chöõ nhaät, rìu löôõi hình cung xoeø roäng, rìu kieåu löôõi caân hình baùn nguyeät laø
ñaëc tröng cuûa vuøng Soâng Hoàng. Löôõi caøy hình traùi tim hoaëc hình tam giaùc, thuoång hoïng
daøi, nhíp. ÔÛ loaïi hình Soâng Hoàng loaïi thaïp coù naép nhieàu hôn. Goám ôû Ñoâng Sôn vuøng
Soâng Hoàng ñöôïc goïi laø goám Ñöôøng Coà coù maøu traéng moác hoaëc maøu traéng hôi hoàng,
xöông goám ñen xaùm.
Loaïi hình Soâng Maõ
Veà vuõ khí, phoå bieán caùc kieåu giaùoù coù hoïng tra caùn, phaàn hoïng baèng ½ chieàu daøi
cuûa löôõi; dao gaêm ñoác cuû haønh chaén tay hình söøng traâu, dao gaêm ñoác hình thuaãn.
Veà coâng cuï saûn xuaát coù nhieàu rìu löôõi xeùo hình dao thôï giaøy, goùt cao muõi chuùc ;
löôõi caøy ñoàng hình caùnh böôùm hay hình chaân vòt.
Nhöõng duïng cuï sinh hoaït nhö thaïp thoá ôû khu vöïc naøy nhieàu hôn caû. Thaïp khoâng naép
ôû ñaây nhieàu hôn thaïp coù naép. ÔÛ giai ñoaïn Ñoâng Sôn sôùm, goám thöôøng coù maøu soâcoâla.
Giai ñoaïn Ñoâng Sôn ñieån hình, goám thöôøng coù maøu ñoû töôi. Giai ñoaïn muoän goám
thöôøng coù maøu naâu chaùy.
Loaïi hình Laøng Vaïc (Soâng Caû)
Veà ñoà ñoàng, soá löôïng dao gaêm ôû khu moä naøy nhieàu hôn baát cöù moät khu moä Ñoâng
Sôn naøo. Töông töï, ñoà trang söùc baèng ñoàng vaø thuyû tinh ôû Laøng Vaïc chöa coù moät di tích
naøo saùnh kòp veà soá löôïng vaø loaïi hình. Voøng tai voøng tay baèng thuyû tinh raát gioáng di vaät
cuøng chuûng loaïi vaên hoaù Sa Huyønh. ÔÛ Laøng Vaïc coù caû moät maáu cuûa khuyeân tai ba maáu
cuûa vaên hoaù Sa Huyønh. Loaïi töôïng troøn Laøng Vaïc phaùt trieån hôn caùc loaïi hình ñòa
phöông khaùc cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn.
Veà ñoà goám, aùo goám Laøng Vaïc thöôøng bong, goám khoâng ñöôïc mòn, voû goám coù maøu
vaøng cam hoaëc maøu hôi hoàng.
V. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN
Vaên hoaù Ñoâng Sôn traûi qua moät thôøi kì phaùt trieån daøi, treân döôùi moät thieân kyû neân
coù theå phaân ra thaønh ba giai ñoïan chính:
Giai ñoaïn sôùm, ñoà ñoàng ít.
Giai ñoïan Ñoâng Sôn ñieån hình, ñoà ñoàng phaùt trieån röïc rôõ, nhieàu veà soá löôïng, phong
phuù veà loaïi hình. Ñoå saét xuaát hieän nhieàu hôn. Ñoà goám ñôn giaûn. Söï phaân bieät giaøu ngeøo
trong caùc khu moä taùng khaù saâu saéc.
Giai ñoaïn Ñoâng Sôn muoän ñöôïc ñaùnh daáu baèng söï xuaát hieän cuûa ñoà minh khí baûn
ñòa vaø söï coù maët cuûacaùc di vaät Haùn ngoaïi nhaäp. Ñoà ñoàng keùm röïc rôõ veà maët kyõ thuaät vaø
myõ thuaät. Ñoà saét vaø ñoà thuyû tinh coù chieàu höôùng taêng roõ reät.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Khaûo coå hoïc Vieät Nam - 51 -
VI. NIEÂN ÑAÏI
Nieân ñaïi Ñoâng Sôn sôùm theá kyû VIII – VI tröôùc coâng nguyeân.
Nieân ñaïi Ñoâng Sôn ñieån hình theá kyû V- III tröôùc coâng nguyeân.
Nieân ñaïi Ñoâng Sôn muoän theá kyû II tröôùc coâng nguyeân ñeán theá kyû I, II sau coâng
nguyeân.
Vaên hoaù Ñoâng Sôn ñaõ ñaït ñeán moät söï thoáùng nhaát cao treân moät khu vöïc roäng lôùn
lieàn khoaûnh, trong taát caû caùc loaïi hình moâi tröôøng. Ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ laøm chuû vöõng
chaéc ñöôïc nhöõng vuøng ñaát truõng, nhöõng vuøng nuùi maø caùc giai ñoaïn vaên hoaù khaùc chöa
vöôn tôùi.
Söï thoáng nhaát cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn cuøng trình ñoä veà ñôøi soáng kinh teá cho pheùp
giaû thieát veà söï toàn taïi moät nhaø nöôùc sô khai. Söï phaân bieät giaøu ngheøo ñaõ roõ raøng. Coù
nhöõng ngoâi moä cöïc kyø giaøu coù vôùi hôn 100 hieän vaät nhö moä quan taøi hình thuyeàn Vieät
Kheâ. Coù nhöõng ngoâi moä choân nhieàu ñoà tuøy taùng baèng ñoàng quyù giaù nhö ôû Laøng Vaïc.
Coù nhöõng ngoâi moä chæ choân theo moät ít hieän vaät thoâi maø laø nhöõng hieän vaät khoâng phaûi
baát cöù ai, ôû baát cöù taàng lôùp naøo trong xaõ hoäi cuõng chieám höõu ñöôïc.
Kho muõi teân ñoàng vaø sau naøy laø kho ñoà ñoàng ôû Coå Loa ñaõ goùp phaàn xaùc ñònh theâm
trung taâm chính trò ôû Coå Loa vôùi vai troø thuû lónh cuûa vua An Döông Vöông ñaõ ñöôïc söû
saùch xöa ghi nhaän. Tæ leä raát lôùn vuõ khí ñoàng thau laø bieåu hieän cuï theå cuûa löïc löôïng vuõ
trang thöôøng tröïc, moät coâng cuï ñeå traán aùp nhöõng baát hoaø trong noäi boä, moät phöông tieän
ñeå choáng laïi nhöõng xaâm laán töø beân ngoaøi.
Traàn Vaên Baûo Khoa Lịch Sử
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Khảo cổ học Việt nam.pdf