Chương V Đường lối xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

* Chương VĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA I. Quá trình đổi mới nhận thức về kinh tế thị trường * * * * * Kinh tế hàng hoá giản đơn  * Chương V I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ đổi mới * Chương V 1. Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới a. Cơ chế KHH tập trung quan liêu, bao cấp * Thời bao cấp là tên gọi để chỉ một giai đoạn mà hầu hết sinh hoạt kinh tế diễn ra dưới một đặc điểm của nền kinh tế theo CNCS. Có thể khái quát bằng công thức: + Công hữu hóa các TLSX chủ yếu với 2 hình thức sở hữu + Kế hoạch hóa thông qua việc NN trực tiếp điều hành nền kinh tế từ sản xuất, lưu thông đến phân phối bằng hiện vật (hạch toán kinh tế chỉ là hình thức). Hàng hóa được nhà nước phân phối theo chế độ tem phiếu/ sổ gạo đối với 6 mặt hàng thiết yếu như gạo, thịt heo, nước mắm, đường, chất đốt, xà phòng. Nhân dân có tiêu chuẩn của nhân dân và ở mức thấp nhất. Tiêu chuẩn của cán bộ, công nhân, viên chức tuỳ thuộc vào vị trí công tác và và đặc thù nghề nghiệp cũng như mức lương của mỗi người. * Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế Chế độ hộ khẩu được thiết lập trong thời kỳ này để phân phối lương thực, thực phẩm theo đầu người. Xếp hàng mua nhu yếu phẩm cho cuộc sống là một nỗi nhọc nhằn, nhiều khi phải dậy từ đêm để xếp cho mình một chỗ đứng tốt nhất.  “Cơ chế” xếp hàng đã ăn sâu vào nếp sinh hoạt của những con người thời bao cấp. Người ta phải tốn rất nhiều thời gian xếp hàng nhưng nhiều khi không mua được đủ định mức theo từng loại tem phiếu vốn đã rất thấp của mình, bởi hàng hoá rất khan hiếm. * + Phi thị trường vì hàng hóa không được mua bán tự do trên thị trường vì đã có NN làm thay (hầu hết mọi nhu yếu phẩm đến với người dân đều thông qua hệ thống mậu dịch quốc doanh và HTX mua bán). + Không được phép vận chuyển tự do hàng hoá; ngoài ra không thừa nhận quan hệ thị trường (vi phạm quy luật lưu thông tiền tệ, không phát huy được 5 chức năng của tiền tệ để trở về kinh tế hiện vật với khuôn khổ chật hẹp) khi hạn chế trao đổi bằng tiền mặt. * Chế độ bao cấp * + Bao cấp giá đối với các yếu tố đầu vào: NN quyết định giá trị tài sản, vật tư, thiết bị thấp hơn giá thị trường; DN hoạt động theo quyết định của NN (sản xuất cái gì và bao nhiêu do NN quyết định); sản phẩm làm ra giao nộp cho NN, lãi NN hưởng, lỗ NN chịu. + Bao cấp giá đối với hàng hóa tiêu dùng: giá bán mà NN bán cho người dân là giá chỉ đạo/ giá cung cấp, tiền lương được hiện vật hóa, một phần được trả bằng tiền lương hàng tháng, một phần ẩn trong tem phiếu, sổ gạo. Hình thành hệ thống cơ quan chuyên trách quản lý vật tư, định giá, cấp phát… * Hạn chế * Nền KT trì trệ, khủng hoảng Trước đổi mới * Nhà nước ta đã thực hiện bao cấp theo tư tưởng: Sự du nhập mô hình kinh tế của Nga (nguyên nhân bên ngoài) Sử dụng chính sách kinh tế của miền Bắc (kinh tế hàng hóa còn phát triển sơ khai lại trải qua 9 năm kháng chiến chống Pháp đã hình thành sẵn một hệ thống phân phối bằng hiện vật) vào áp dụng cho miền Nam. Tóm lại là mô hình kinh tế thời chiến áp dụng sang kinh tế thời bình (nguyên nhân bên trong). * Những hệ lụy để lại: (tham khảo “đêm trước đổi mới”) + Chế độ công hữu được thiết lập nóng vội không tạo được động lực mà còn kìm hãm sản xuất, tư hữu không được thừa nhận nên không phát huy được tính chủ động sáng tạo cua nền kinh tế. + NN can thiệp quá sâu vào hoạt động sxkd của DN nên gây ra tình trạng thiếu trách nhiệm, thụ động, mất quyền tự chủ kinh doanh của DN. Gây thất thoát, lãng phí; tạo tư tưởng ỷ lại, dựa dẫm, lười biếng, triệt tiêu động lực sáng tạo, tách rời tiền lương với NSLĐ và chất lượng sản phẩm. + Nghịch lý do phân phối của NN: người có nhu cầu chưa hẳn được phân phối; người được phân phối thì chưa hẳn có nhu cầu nhưng lại không dám từ chối hoặc bán đi vì khi cần thì không mua được nếu không có tiêu chuẩn mua và hàng hóa lại khan hiếm vì NSLĐXH thấp kém. Vì vậy mà trên thị trường tự do có bán đầy đủ các mặt hàng thuộc diện cung cấp theo tem phiếu, thậm chí có hẳn chợ tem phiếu; hình thành xu hướng “nông thôn hóa đô thị”. * (1917 – 1979) - Kim Ngọc là nguyên Bí thư tỉnh ủy tỉnh Vĩnh Phú, là “cha đẻ của khoán hộ”, của đổi mới trong nông nghiệp ở Việt Nam. - Năm 1995, NN VN đã tặng Huân chương Độc lập hạng nhất cho ông để ghi nhận những đóng góp của ông cho sự nghiệp đổi mới của CMVN. - Năm 2009, ông được chính phủ truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh * b. Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế … * Khủng hoảng kinh tế thập niên 80 dẫn đến nhu cầu đổi mới là có thật, là mệnh lệnh của cuộc sống. + HNTW 6 khoùa 4 (9/ 1979): laø moác ñaùnh daáu söï khai môû moät soá yeáu toá cuaû KTTT, hoäi nghò ñaõ ñaùnh giaù veà thöïc traïng ñaát nöôùc, taäp trung baøn veà phöông höôùng phaùt trieån haøng tieâu duøng vaø coâng nghieäp ñòa phöông nhaèm khaéc phuïc tình traïng khan hieám nghieâm troïng caùc maët haøng thieát yeáu. cuï theå: * + Thöøa nhaän quyeàn ñöôïc baùn noâng saûn cuûa noâng daân theo giaù thoûa thuaän sau khi ñaõ hoøan thaønh nghóa vuï ñoái vôùi NN. + Phaûi keát hôïp keá hoaïch vôùi thò tröôøng, tuy nhieân thò tröôøng vaãn chæ ñöôïc xem laø maët thöù yeáu, boå sung cho keá hoaïch hoùa. + Nhaän thaáy söï caàn thieát keát hôïp ñuùng ñaén giöõa lôïi ích NN, taäp theå vaø caù nhaân ngöôøi lao ñoäng. + Phaûi khaån tröông kieåm tra, ruùt kinh nghieäm, uoán naén nhöõng leäch laïc, thöïc hieän ñuùng chuû tröông cuûa Ñaûng veà 5 thaønh phaàn kinh teá ôû mieàn Nam ñeå taän duïng moïi khaû naêng veà lao ñoäng, kyõ thuaät, quaûn lyù nhaèm phaùt trieån saûn xuaát. * + Taïo ñieàu kieän cho löïc löôïng saûn xuaát “bung ra” vôùi söï huy ñoäng vai troø cuûa caû kinh teá tieåu chuû, tieåu thöông, hoä caù theå, tö saûn ñoái vôùi nhöõng haøng hoùa thoâng thöôøng ngoaøi phaïm vi nhaø nöôùc NN thoáng nhaát quaûn lyù thu mua vaø phaân phoái; rieâng tö saûn chæ ñöôïc tham gia saûn xuaát, khoâng ñöôïc tham gia lónh vöïc thöông nghieäp. * Nghò quyeát soá 20-NQ/TW neâu leân 3 nhieäm vuï phaûi thöïc hieän töø naêm 1979 ñeán 1981 laø ñaåy maïnh saûn xuaát, oån ñònh vaø ñaûm baûo ñôøi soáng nhaân daân, taêng cöôøng quoác phoøng vaø an ninh, saún saøng chieán ñaáu choáng xaâm löôïc. Caàn thieát phaûi ban haønh ngay caùc chính saùch khuyeán khích saûn xuaát noâng nghieäp oån ñònh löông thöïc trong naêm; baùn cho nhaø nöôùc theo giaù thoûa thuaän vaø ñöôïc löu thoâng töï do, khuyeán khích xuaát khaåu noâng saûn, söûa ñoåi caùch phaân phoái aên chia trong hôïp taùc xaõ. Ôû mieàn Nam, caûi taïo noâng nghieäp phaûi ñuùng caùc nguyeân taéc töï nguyeän cuøng coù lôïi, choáng chuû quan cöôõng eùp; thöøa nhaän caùc thaønh phaàn kinh teá quoác doanh, taäp theå, coâng tö hôp danh, caù theå keå caû tö saûn ñöôïc kinh doanh hôïp phaùp. Tieán tôùi caûi tieán moät böôùc cô baûn caùc chính saùch löu thoâng phaân phoái nhaèm thuùc ñaåy saûn xuaát phaùt trieån theo höôùng keát hôïp lôïi ích taäp theå, caù nhaân vaø lôïi ích nhaø nöôùc. * Nghò quyeát 21-NQ/TW veà phöông höôùng, nhieäm vuï phaùt trieån coâng nghieäp haøng tieâu duøng vaø coâng nghieäp ñòa phöông neâu roõ: phaûi döïa treân saûn xuaát trong nöôùc, choáng tö töôûng yû laïi vaøo vieän trôï, phaán ñaáu aên no maëc aám, ñeà cao tinh thaàn caàn kieäm, giaûn dò, khuyeán khích duøng haøng saûn xuaát trong nöôùc, daønh haøng toát cho xuaát khaåu. Coát loõi laø nhaèm thaùo gôõ töøng böôùc nhöõng raøng buoäc cuûa cô cheá taäp trung, môû höôùng cho saûn xuaát “bung ra”. Kích thích löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån, ñaùp öùng yeâu caàu böùc xuùc cuûa ñôøi soáng. * Thöïc hieän tinh thaàn laøm cho saûn xuaát “bung ra” cuûa Ñaûng, Chính phuû ñaõ laàn löôït coâng boá moät loaït nhöõng quyeát ñònh môùi veà kinh teá nhö: - Quyeát ñònh ngaøy 16/8/1979 veà vieäc bãi boû caùc traïm kieåm soaùt coù tính chaát ngaên soâng caám chôï, ngaên caûn vieät löu thoâng haøng hoùa. - Quyeát ñònh ngaøy 3-10-1979 veà chính saùch khuyeán khích phaùt trieån chaên nuoâi traâu boø khoâng haïn cheá veà soá löôïng, saûn phaåm chaên nuoâi töï do söû duïng, trao ñoåi mua baùn, xoùa boû moïi hình thöùc caám vaän traâu boø. - Quyeát ñònh ngaøy 13-10-1979 veà vieäc môû roäng kinh doanh theo nguyeân taéc hôïp ñoàng kinh teá hai chieàu giữa nhaø nöôùc vaø cô sôû saûn xuaát. Ngoaøi saûn phaåm noäp nghóa vuï vaø hôïp ñoàng. Khuyeán khích trao ñoåi theo giaù thoûa thuaän. * - Quyeát ñònh ngaøy 5-11-1979 veà chính saùch phaân phoái thu nhaäp trong hôïp taùc xaõ vaø taäp ñoaøn saûn xuaát noâng nghieäp, thöøa nhaän phaân phoái baèng tieàn vaø hieän vaät, ñaûm baûo theo nguyeân taéc phaân phoái theo lao ñoäng nhaèm kích thích saûn xuaát noâng nghieäp phaùt trieån. Chæ thò 100 (13/1/81). - Quyeát dònh 25-CP ngaøy 21/1/81 veà moät soá chuû tröông vaø bieän phaùp nhaèm phaùt huy quyeàn chuû ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø quyeàn töï chuû veà taøi chính cuûa caùc xí nghieäp quoác doanh. - Quyeát ñònh soá 26/CP ngaøy 21/1/81 veà vieäc môû roäng hình thöùc traû löông khoaùn, löông saûn phaåm vaø vaän duïng hình thöùc tieàn thöôûng trong caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh cuûa NN nhaèm thuùc ñaåy ngöôøi lao ñoäng haêng haùi saûn xuaát, taêng naêng suaát lao ñoâng taêng thu nhaäp. * Taïi hoäi nghò naøy Ñaûng cuõng ñaõ thöøa nhaän nhöõng sai laàm, thieáu soùt vaø khuyeát ñieåm. Moät soá chuû tröông vaø keá hoaïch chöa phuø hôïp vôùi hieän thöïc, chöa coù caùc giaûi phaùp ñoàng boä; boá trí keá hoaïch coøn phaân taùn, daøn ñeàu, thieáu taäp trung döùt ñieåm; khoâng caân ñoái ñoàng boä chöa phaùt huy maïnh meõ khaû naêng hôïp taùc quoác teá, löu thoâng phaân phoái baát hôïp lyù, cheá ñoä phaân phoái bình quaân chöa coù taùc duïng khuyeán khích thuùc ñaåy saûn xuaát. Cô cheá quaûn lyù theo loái haønh chính bao caáp gaây neân tình traïng söùc ì lôùn, thieáu traùch nhieäm trong saûn xuaát vaø taøi saûn nhaø nöôùc. Ñeå “laøm cho saûn xuaát bung ra” trong caùc xí nghieäp quoác doanh hoäi ñoàng chính phuû quyeát ñònh chæ roõ ngoaøi nhöõng xí nghieäp coù vò trí kinh teá quan troïng ñöôïc nhaø nöôùc baûo ñaûm nhöõng phöông tieän vaät chaát ñeå hoaït ñoäng oån ñònh, nhöõng xí nghieäp khoâng cung öùng ñuû caùc ñieàu kieän phaûi phaùt huy tính chuû ñoäng, saùng taïo, khaéc phuïc nhöõng khoù khaên, tìm vieäc laøm vaø ñaûm baûo ñôøi soáng cho coâng nhaân, vieân chöùc baèng caùch tìm vaät tö thay theá, chuyeån höôùng saûn xuaát, nhaän laøm gia coâng cho caùc ñôn vò kinh teá khaùc. * Beân caïnh ñoù neàn kinh teá nöôùc ta voán ñaõ thaáp keùm trong giai ñoaïn naøy laïi bò thieân tai doàn daäp, döï tröõ nguyeân vaät lieäu bò caïn kieät, vieän trôï cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi giaûm suùt, chieán tranh hai ñaàu bieân giôùi xaûy ra, ñeá quoác Myõ vaø caùc theá löïc choáng ñoái bao vaây, caám vaän kinh teá, ñaõ laøm cho cuoäc khuûng hoaûng kinh teá-xaõ hoäi baét ñaàu xuaát hieän. Caûi caùch giaù caû: phaûi tính ñuû chi phí hôïp lyù trong giaù thaønh saûn phaåm, ñaûm baûo tính ñuùng, tính ñuû chi phí ñaàu vaøo, thöïc hieän cô cheá moät giaù thoáng nhaát, khaéc phuïc tình traïng ñònh giaù tuøy tieän cuûa nôi naøy hay nôi khaùc. * Caûi caùch tieàn löông: thay cheá ñoä löông hieän vaät baèng cheá ñoä löông tieàn teä gaén vôùi xoùa boû bao caáp, phaûi söûa ñoåi cheá ñoä tieàn löông theo höôùng baûo ñaûm cho ngöôøi lao ñoäng taùi taïo söùc lao ñoäng, gaén vôùi chaát löôïng vaø hieäu quaû lao ñoäng. Caûi caùch tieàn teä: ñoåi môùi löu thoâng tieàn teä, thu huùt tieàn nhaøn roãi, ñaåy nhanh nhòp ñoä quay voøng ñoàng tieàn, chuyeån ngaân haøng sang haïch toaùn kinh doanh XHCN. Cuoäc toång ñieàu chænh giaù – löông – tieàn khoâng thaønh coâng vì khoâng thaáy moät giaù thoáng nhaát ñoàng thôøi ñieàu chænh giaù cuoái 1985 ñaõ khieán laïm phaùt taêng leân döõ doäi, saûn xuaát ñình treä, taêng tröôûng suy giaûm, neàn kinh teá khuûng hoaûng thaät söï. * b. Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế (tt) “Việc bố trí lại cơ cấu KT phải đi đôi với đổi mới cơ chế quản lý KT…” “… Cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp từ nhiều năm nay ko tạo được động lực phát triển... “ “…., làm suy yếu KT XHCN, hạn chế việc sử dụng & cải tạo các thành phần KT khác, kìm hãm SX, làm giảm NS, chất lượng, E…” “…, gây rối loạn trong phân phối lưu thông, & đẻ ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong XH” * GIAI ÑOAÏN 1986-1989 : ñaây laø giai ñoaïn ñænh ñieåm cuûa khuûng hoaûng ÑH VI (12/86): vôùi nhöõng quyeát ñònh lòch söû ñaõ môû ra böôùc ngoaët cho söï xaùc laäp theå cheá KTTT ñònh höôùng HXCN. 3 quan ñieåm: + Boá trí laïi cô caáu saûn xuaát, ñieàu chænh lôùn cô caáu ñaàu tö. Cuï theå: thay vì xaây döïng moät cô caáu kinh teá ngaønh goàm coâng vaø noâng nghieäp trong ñoù öu tieân phaùt trieån coâng nghieäp naëng ñeå ñaåy maïnh CNH ñaõ chuyeån haún sang taïo ra moät cô caáu kinh teá hôïp lyù, chuû yeáu 3 chöông trình kinh teá lôùn ñoù laø löông thöïc – thöïc phaåm, haøng tieâu duøng vaø haøng xuaát khaåu. + Xaây döïng vaø cuûng coá QHSX XHCN, söû duïng vaø caûi taïo ñuùng ñaén caùc thaønh phaàn kinh teá. Thay vì caûi taïo XHCN baèng coâng höõu hoùa vaø taäp theå hoùa TLSX, xoaù boû tö höõu, chuyeån sang söû duïng laâu daøi cô caáu kinh teá nhieàu thaønh phaàn. + Ñoåi môùi cô cheá quaûn lyù. Thay vì KHH phaùp leänh taäp trung chuyeån sang taïo laäp cô cheá söû duïng quan heä haøng hoùa – tieàn teä. * HNTW 2 khoùa VI (4/87): nhaán maïnh vieäc xoùa boû cheá ñoä trao ñoåi hieän vaät, vaän duïng roäng raõi phöông thöùc mua baùn theo giaù thoûa thuaän, “phaûi tính ñuùng, tính ñuû ñaàu vaøo” vaø xöû lyù töøng böôùc ñaàu ra ñeå khoâng caûn trôû saûn xuaát vaø löu thoâng, khoâng ñoäi giaù gaây bieán ñoäng thò tröôøng. Ngoaøi ra hoäi nghò coøn quyeát ñònh phaûi thöïc hieän muïc tieâu 4 giaûm: giaûm tyû leä boäi chi ngaân saùch , giaûm nhieät ñoä taêng giaù, giaûm toác ñoä laïm phaùt vaø giaûm khoù khaên töø ñôøi soáng khoù khaên cuûa nhaân daân lao ñoäng. * HNTW 3 ( 8/87): quy ñònh giaûm caùc chæ tieâu phaùp leänh, cho pheùp xí nghieäp caên cöù vaøo nhu caàu thò tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc maø chuû ñoäng xaây döïng phöông höôùng phaùt trieån daøi haïn cuõng nhö keá hoaïch 5 naêm vaø haøng naêm. HNTW 6 (3/89): coù 3 noäi dung quan troïng lieân quan ñeán ñònh hình theå cheá KTTT ñònh höôùng XHCN ôû VN. Ñaây laø hoäi nghò ñaõ ñoùng moät moác quan troïng ñoái vôùi quaù trình xaùc laäp theå cheá KTTT ñònh höôùng XHCN. * + Chuyeån maïnh caùc ñôn vò kinh teá sang haïch toaùn kinh doanh theo quan ñieåm phaùt trieån neàn KTHH nhieàu thaønh phaàn vaø xem ñaây laø tö töôûng nhaát quaùn. + Laàn ñaàu tieân neâu quan ñieåm veà moät thò tröôøng thoáng nhaát thoâng suoát trong caû nöôùc (11/3/87 hoäi ñoàng boä tröôûng ñaõ ra quyeát ñònh giaûi theå caùc traïm kieåm soaùt haøng hoùa treân caùc ñöôøng giao thoâng nhaèm thuùc ñaåy löu thoâng phaân phoái phaùt trieån ), gaén vôùi thò tröôøng theá giôùi. Beân caïnh ñoù tyû giaù ñoàng VN vaø ngoaïi teä phaûi phuø hôïp vôùi giaù thò tröôøng trong nöôùc vaø giaù thò tröôøng quoác teá. * + Laàn ñaàu tieân tuyeân boá döùt khoaùt thöïc hieän xoùa boû cô cheá hai giaù, thöïc hieän moät giaù thoáng nhaát theo thò tröôøng vì “trong neàn KTHH coù keá hoaïch, thò tröôøng vöøa laø moät caên cöù vöøa laø moät ñoái töôïng cuûa keá hoaïch hoùa; thò tröôøng taùc ñoäng ñeán quaù trình taùi saûn xuaát chuû yeáu thoâng qua giaù caû. Trong quan heä hôïp taùc vaø caïnh tranh, ngöôøi saûn xuaát, ngöôøi löu thoâng vaø ngöôøi tieâu duøng chuû ñoäng mua baùn, thoûa thuaän vôùi nhau veà giaù hình thaønh neân giaù thò tröôøng” Ñaây laø nhöõng nhaän thöùc maø ÑH VI chöa ñaït tôùi, sau hoäi nghò 6 khoùa VI ñaõ môû lôùp hoïc veà chính saùch kinh teá môùi. * Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn 7 cuûa Ñaûng (6/1991) ÑH VII vaãn chöa söû duïng cuïm töø “neàn KTTT ñònh höôùng XHCN” vì e ngaïi maët tieâu cöïc cuûa neàn KTTT (thöôøng ñöôïc coi laø gaàn vôùi CNTB, coù khuynh höôùng töï phaùt, chæ chaïy theo lôïi nhuaän, taïo ra söï phaân cöïc giaøu ngheøo quaù möùc, caûn trôû tieán boä vaø coâng baèng xaõ hoäi, laøm xoùi moøn ñaïo ñöùc, gaây ra vaø laøm traàm troïng nhieàu teä naïn xaõ hoäi). Tuy nhieân ñieàu naøy laïi ñöôïc ñeà caäp moät caùch giaùn tieáp trong chieán löôïc oån ñònh vaø phaùt trieån KT-XH ñeán 2000 khi neâu “vôùi quyeàn töï do kinh doanh ñöôïc phaùp luaät baûo ñaûm, töø 3 loaïi hình sôû höõu cô baûn seõ hình thaønh nhieàu thaønh phaàn kinh teá vôùi nhöõng hình thöùc toå chöùc kinh doanh ña daïng” * ĐH VIII bổ sung một số nhận thức về cơ chế quản lý kinh tế: - Sản xuất hàng hóa không đối lập với CNXH mà là thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan cần thiết cho công cuộc xây dựng CNXH và cả khi CNXH đã được xây dựng. - Thị trường vừa là căn cứ, vừa là đối tượng của kế hoạch. Kế hoạch chủ yếu mang tính định hướng; thị trường có vai trò trực tiếp hướng dẫn các đơn vị kinh tế lựa chọn lĩnh vực hoạt động hay phương án tổ chức sản xuất kinh doanh. - Vận dụng KTTT đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý vĩ mô của NN - Trong nền KTHH nhiều thành phần ở VN, thi trường theo định hướng XHCN là một thể thống nhất với nhiều lực lượng tham gia sản xuất và lưu thông trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, thị trường trong nước gắn với thị trường thế giới. * Đại hội VIII của Đảng cũng nêu lên những bài học chủ yếu; và nêu lên mục tiêu đến năm 2000 và năm 2020; phương hướng, nhiệm vụ kế hoạch 5 năm 1996-2000 là: + Tập trung mọi lực lượng, tranh thủ thời cơ; vượt qua thử thách, đẩy mạnh công cuộc đổi mới một cách toàn diện và đồng bộ, tiếp tục phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, phấn đấu đạt và vượt mục tiêu được đề ra trong chiến lược ổn định và phát triển kinh tế-xã hội đến năm 2000. + Tăng trưởng kinh tế nhanh, hiệu quả cao, bền vững, đi đôi với việc giải quyết những vấn đề bức xúc về xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng, cải thiện đời sống nhân dân, nâng cao tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế, tạo tiền đề vững chắc cho bước phát triển cao hơn vào đầu thế kỷ sau * Chương V 2. Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ đổi mới a. Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội VI đến Đại hội VIII Nhận thức về kinh tế thị trường của Đảng trong giai đoạn này có sự thay đổi căn bản & sâu sắc * Một là KTTT ko phải là cái riêng có của CNTB mà là thành tựu phát triển chung của nhân loại Hai là KTTT còn tồn tại khách quan trong thời kỳ quá độ lên CNXH Ba là Có thể và cần thiết sử dụng KTTT để xây dựng CNXH ở nước ta … * ĐH VII (6/1991) SX hàng hóa ko đối lập với CNXH, nó tồn tại khách quan & cần thiết cho XD CNXH XĐ cơ chế vận hành Cơ chế thị trường có sựquản lý của NN Khẳng địnhquan trọng * ĐH VIII (6/1996) Phát triển hơn về nhận thức KTTT ĐH VIII vẫn chưa sử dụng khái niệm nền KTTT định hướng XHCN nhưng nhấn mạnh yêu cầu “nắm vững định hướng XHCN trong việc xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần” vì thực tiễn trước đó cho thấy bên cạnh mặt tích cực thì cũng tạo ra những nguy cơ chệch hướng XHCN mà HN khóa VII (1/94) đã cảnh báo. * Đặc điểm chung của KTTT KTTT có vai trò rất lớn đối với sự phát triển KT - XH * b. Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội IX đến Đại hội X Xác định mô hình KT tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH Đại hội IX (4/2001) Là nền KT hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của NN theo định hướng XHCN Đây là bước chuyển đổi quan trọng về nhận thức KTTT * Là “một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo quy luật của KTTT vừa dựa trên cơ sở & chịu sự dẫn dắt chi phối bởi các nguyên tắc & bản chất của CNXH” Đại hội IX khẳng định: "... thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa".  Đây là lần đầu tiên Việt Nam đưa ra mô hình kinh tế tổng quát, nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. * * Tính “định hướng XHCN” MH KTTT ở nước takhác với KTTT TBCN * Đây là quá trình nhận thức, hoàn thiện tư duy lý luận và tổng kết thực tiễn của Đảng để thấy rõ hơn về sự tất yếu khách quan, những nội dung và đặc trưng cơ bản, những việc cần thực hiện để đẩy mạnh phát triển kinh tế ở nước ta. Nền Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam, một mặt vừa có những tính chất chung của nền kinh tế thị trường : - Một là, các chủ thể kinh tế có tính độc lập, có quyền tự chủ trong sản xuất, kinh doanh. - Hai là, gía cả do thị trường quyết định, hệ thống thị trường được phát triển đầy đủ và nó có tác dụng làm cơ sở cho việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào trong các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế. - Ba là, nền kinh tế vận động theo những quy luật vốn có của kinh tế thị trường. Sự tác động của các quy luật đó hình thành cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế. - Bốn là, nếu là nền kinh tế thị truờng hiện đại thì còn có sự điều tiết vĩ mô của nhà nước thông qua pháp luât kinh tế, kế hoạch hóa, các chính sách kinh tế. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, một mặt vừa có những đặc trưng của XHCN. * Đại hội X (4/2006) ND cơ bản của định hướngXHCN trong phát triển KTTTở nước ta * Đại hội X tiếp tục làm sáng rõ hơn những vấn đề lý luận liên quan đến xây dựng thể chế KTTT định hướng XHCN với 4 nội dung cơ bản là: - Nắm vững định hướng XHCN trong nền KTTT ở nước ta hiện nay. - Nâng cao vai trò và hiệu lực quản lý của Nhà nước. - Phát triển đồng bộ và quản lý có hiệu quả sự vận hành của các loại thị trường cơ bản theo cơ chế cạnh tranh lành mạnh. - Phát triển mạnh các thành phần kinh tế, các loại hình tổ chức kinh doanh. * Chương V II. TIẾP TỤC HOÀN THIỆN THỂ CHẾ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN Ở NƯỚC TA Mục tiêu và quan điểm cơ bản Một số chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN Kết quả, ý nghĩa, hạn chế & nguyên nhân * 1. Mục tiêu và quan điểm cơ bản a. Thể chế kinh tế & thể chế kinh tế thị trường Thể chế KT Là một hệ thống các quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh nhằm điều chỉnh các chủ thể KT, các hành vi SXKD & các quan hệ KT Nó bao gồm các yếu tố chủ yếu là các đạo luật, quy chế,quy tắc, chuẩn mực về KT gắn với các chế tài về xử lý viphạm, các tổ chức KT, các cơ quan quản lý NN về KT,truyền thống VH & văn minh KD, cơ chế vận hành nền KT * Là một tổng thể bao gồm các bộ quy tắc, luật lệ & hệ thống các thực thể, tổ chức KT được tạo lập nhằm điều chỉnh hoạt động giao dịch, trao đổi trên thị trường Thể chế KTTT * Các quy tắc về hành vi KT diến ra trên thị trường – các bên tham gia thị trường với tư cáchlà các chủ thể thị trường Các thị trường – nơi hànghóa được giao dịch, trao đổitrên cơ sở các yêu cầu, quy định của luật lệ Cách thức thực hiện các quy tắc nhằm đạt được mục tiêuhay kết quả mà các bên tham gia thị trường mong muốn … * Hơn 20 năm đổi mới, thể chế KTTT định hướng XHCN ở nước ta được hình thành trên những nét cơ bản Thể chế KTTT định hướng XHCN là công cụ hướng dẫn cho các chủ thể trong nền KT vận động theo đuổi mục tiêu KT – XH tối đa, chứ ko đơn thuần là mục tiêu lợi nhuận tối đa * b. Mục tiêu hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN Mục tiêu cơ bản là làm cho các thể chế phù hợp với những nguyên tắc cơ bản của KTTT, thúc đẩy KTTTđịnh hướng XHCN phát triển nhanh, tồn tại, bền vững, hội nhập KTQT thành công, giữ vững định hướng XHCN, XD & bảo vệ vững chắc Tổ quốc VN XHCN * Chương V Những năm trước mắt cần đạt các mục tiêu * b. Quan điểm về hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN - Nhận thức đầy đủ, tôn trọng và vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan của KTTT, thông lệ quốc tế, phù hợp với điều kiện phát triển của Việt Nam, bảo đảm định hướng XHCN của nền kinh tế.- Bảo đảm tính đồng bộ giữa các bộ phận cấu thành của thể chế kinh tế; giữa các yếu tố thị trường và các loại thị trường; giữa thể chế kinh tế với thể chế chính trị, xã hội; giữa Nhà nước, thị trường và xã hội. Gắn kết hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn hóa và bảo vệ môi trường.- Chủ động, tích cực với quyết tâm chính trị cao, tập trung giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng, bức xúc, đồng thời phải có bước đi vững chắc, vừa làm vừa tổng kết, rút kinh nghiệm.- Kế thừa có chọn lọc thành tựu phát triển KTTT của nhân loại và kinh nghiệm tổng kết từ thực tiễn đổi mới ở nước ta; chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời bảo đảm giữ vững độc lập, chủ quyền quốc gia, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.- Nâng cao năng lực lãnh đạo của Ðảng, hiệu lực và hiệu quả quản lý của Nhà nước, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị trong quá trình hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN. * 2. Một số chủ trương tiếp tục hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN Thống nhất nhận thức về nền KTTT định hướng XHCN Hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN là làm cho nó phù hợp với các yêu cầu & nguyên tắc của KTTT định hướng XHCN, làm cho nó vận hành thông suốt & có hiệu quả * Một số điểm cần thống nhất * 1 - Phải tiếp tục thực hiện một cách nhất quán chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần, coi các thành phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền KTTT định hướng XHCN, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Không nên có thái độ định kiến và kỳ thị đối với bất cứ thành phần kinh tế nào. Kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, là nhân tố mở đường cho sự phát triển kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ những vị trí then chốt; đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ; nêu gương về năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp luật. Đẩy mạnh việc củng cố, sắp xếp, điều chỉnh cơ cấu của các doanh nghiệp nhà nước; đồng thời tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách để tạo động lực phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước theo hướng xóa bao cấp; doanh nghiệp thực sự cạnh tranh bình đẳng trên thị trường, tự chịu trách nhiệm về sản xuất, kinh doanh; nộp đủ thuế và có lãi; thực hiện tốt quy chế dân chủ trong doanh nghiệp. Kinh tế tập thể gồm các hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Các hợp tác xã dựa trên sở hữu của các thành viên và sở hữu tập thể, liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, không giới hạn quy mô, lĩnh vực và địa bàn; liên kết công nghiệp và nông nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và kinh tế hộ nông thôn. Nhà nước giúp hợp tác xã đào tạo cán bộ, ứng dụng khoa học và công nghệ, thông tin, mở rộng thị trường, xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã. * Kinh tế cá thể, tiểu chủ cả ở nông thôn và thành thị có vị trí quan trọng lâu dài. Nhà nước tạo điều kiện và giúp đỡ phát triển, bao gồm cả các hình thức tổ chức hợp tác tự nguyện, làm vệ tinh cho các doanh nghiệp hoặc phát triển lớn hơn. Kinh tế tư bản tư nhân được khuyến khích phát triển rộng rãi trong những ngành nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm. Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi về chính sách, pháp lý để kinh tế tư bản tư nhân phát triển trên những định hướng ưu tiên của Nhà nước, kể cả đầu tư ra nước ngoài; chuyển thành doanh nghiệp cổ phần, bán cổ phần cho người lao động; liên doanh, liên kết với nhau, với kinh tế tập thể và kinh tế nhà nước. Xây dựng quan hệ tốt giữa chủ doanh nghiệp và người lao động. Tạo điều kiện để kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi, hướng vào các sản phẩm xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tạo thêm nhiều việc làm. Cải thiện môi trường kinh tế và pháp lý để thu hút mạnh vốn đầu tư nước ngoài. Phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước liên kết giữa KTNN với KT TBTN trong nước và ngoài nước, mang lại lợi ích thiết thực cho các bên đầu tư kinh tế. Chú trọng các hình thức tổ chức kinh doanh đan xen, hỗn hợp nhiều hình thức sở hữu, giữa các thành phần kinh tế với nhau, giữa trong nước và ngoài nước. Phát triển mạnh hình thức tổ chức kinh tế cổ phần nhằm huy động và sử dụng rộng rãi vốn đầu tư xã hội. * b. Hoàn thiện thể chế về sở hữu & các thành phần kinh tế, loại hình DN & các tổ chức SXKD * Chương V c. Hoàn thiện thể chế bảo đảm đồng bộ các yếu tố thị trường & phát triển đồng bộ các loại thị trường d. Hoàn thiện thể chế gắn tăng trưởng KT với tiến bộ, công bằng XH trong từng bước, từng chính sách phát triển & bảo vệ môi trường e. Hoàn thiện thể chế về vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của NN & sự tham gia của các tổ chức quần chúng vào quá trình phát triển KT - XH * 2 - Tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường; đổi mới và nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước. KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam mới được bắt đầu, trình độ còn thấp, chất lượng, hiệu quả, khả năng cạnh tranh chưa cao. Nhiều thị trường còn sơ khai, chưa đồng bộ. Vì vậy, phải đổi mới mạnh mẽ tư duy hơn nữa, đẩy mạnh việc hình thành các loại thị trường. Đặc biệt quan tâm các thị trường quan trọng còn sơ khai như: thị trường lao động, thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường khoa học và công nghệ, đáp ứng nhu cầu đa dạng và nâng cao sức mua của thị trường trong nước, cả ở thành thị và nông thôn, chú ý thị trường các vùng có nhiều khó khăn. Chủ động hội nhập thị trường quốc tế. Hạn chế và kiểm soát độc quyền kinh doanh. * Mặt khác, phải đổi mới sâu rộng cơ chế quản lý kinh tế, phát huy những yếu tố tích cực của cơ chế thị trường, triệt để xóa bỏ bao cấp trong kinh doanh, tăng cường vai trò quản lý và điều tiết vĩ mô của Nhà nước, đấu tranh có hiệu quả chống các hành vi tham nhũng, lãng phí, gây phiền hà. Nhà nước tạo môi trường pháp lý thuận lợi, bình đẳng cho các doanh nghiệp cạnh tranh và hợp tác để phát triển; bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chính sách, kết hợp với sử dụng lực lượng vật chất của Nhà nước để định hướng phát triển kinh tế - xã hội, khai thác hợp lý các nguồn lực của đất nước, bảo đảm cân đối vĩ mô nền kinh tế, điều tiết thu nhập; kiểm tra, thanh tra mọi hoạt động kinh doanh theo quy định của pháp luật, chống buôn lậu, làm hàng giả, gian lận thương mại. * Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế, trong đó đặc biệt coi trọng việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống các cơ chế chính sách, luật pháp, đổi mới công tác kế hoạch hóa, nâng cao chất lượng công tác xây dựng các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; tăng cường công tác thông tin kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế, công tác kế toán, thống kê; ứng dụng rộng rãi các thành tựu khoa học và công nghệ trong công tác dự báo, kiểm tra tình hình thực hiện ở cả cấp vĩ mô và doanh nghiệp. 3 - Giải quyết tốt các vấn đề xã hội, hướng vào phát triển và lành mạnh hóa xã hội, thực hiện công bằng xã hội, coi đây là một nội dung rất quan trọng của định hướng XHCN, bảo đảm tính ưu việt của chế độ xã hội mới. Điều đó chẳng những tạo động lực mạnh mẽ nhằm phát triển sản xuất, tăng năng suất lao động mà còn thực hiện bình đẳng trong các quan hệ xã hội, khuyến khích nhân dân làm giàu chính đáng và hợp pháp, điều tiết các quan hệ xã hội. * 4 - Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc và là nhân tố quyết định nhất bảo đảm định hướng XHCN của KTTT, cũng như toàn bộ sự nghiệp phát triển của đất nước. Đây cũng là một trong những bài học lớn nhất được rút ra trong những năm đổi mới. Càng đi vào KTTT, thực hiện dân chủ hóa xã hội, mở rộng hợp tác quốc tế càng phải tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Thực tế ở một số nước cho thấy, chỉ cần một chút mơ hồ, buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng là lập tức tạo điều kiện cho các thế lực thù địch dấn tới phá rã sự lãnh đạo của Đảng, cướp chính quyền, đưa đất nước đi con đường khác. Hiện nay, có ý kiến cho rằng, đã chuyển sang KTTT thì không cần phải có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Sự lãnh đạo của Đảng nhiều khi cản trở, làm “vướng chân” sự vận hành của kinh tế (?). Ý kiến này không đúng và thậm chí rất sai lầm. Việt Nam chủ trương phát triển KTTT nhưng không phải để cho nó vận động một cách tự phát, mù quáng mà phải có lãnh đạo, hướng dẫn, điều tiết, phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực, vì lợi ích của đại đa số nhân dân, vì một xã hội công bằng và văn minh. Người có khả năng và điều kiện làm được việc đó không thể ai khác ngoài Đảng Cộng sản - là đảng phấn đấu cho mục tiêu lý tưởng XHCN và cộng sản chủ nghĩa, thật sự đại diện và bảo vệ lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. * Đảng lãnh đạo có nghĩa là Đảng đề ra đường lối, chiến lược phát triển của đất nước nói chung, của lĩnh vực kinh tế nói riêng, bảo đảm tính chính trị, tính định hướng đúng đắn trong sự phát triển kinh tế, làm cho kinh tế chẳng những có tốc độ tăng trưởng và năng suất lao động cao, có lực lượng sản xuất không ngừng lớn mạnh mà còn đi đúng định hướng XHCN, tức là hạn chế được bất công, bóc lột, chăm lo và bảo vệ lợi ích của đại đa số nhân dân lao động. Trên cơ sở đường lối, chiến lược đó, Đảng lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị và guồng máy xã hội, trước hết là Nhà nước, tổ chức thực hiện bằng được phương hướng và nhiệm vụ đã đề ra. Đương nhiên, để có đủ trình độ, năng lực lãnh đạo, Đảng phải thực sự trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, gắn bó chặt chẽ với nhân dân, được nhân dân tin cậy và ủng hộ. Đặc biệt, trong tình hình hiện nay, đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục tiêu lý tưởng, có trí tuệ, có kiến thức, giữ gìn đạo đức cách mạng và lối sống lành mạnh, đấu tranh khắc phục có hiệu quả tệ tham nhũng và các hiện tượng thoái hóa, hư hỏng trong Đảng và trong bộ máy của Nhà nước. * 3. Kết quả, ý nghĩa, hạn chế & nguyên nhân a. Kết quả & ý nghĩa * Tóm lại, sự hình thành tư duy KTTT định hướng XHCN không chỉ đơn thuần là sự tìm tòi và phát kiến về mặt lý luận của CNXH, mà còn là sự lựa chọn và khẳng định con đường và mô hình phát triển trong thực tiễn mang tính cách mạng và sáng tạo của Việt Nam. Phát triển KTTT định hướng XHCN là một quá trình tất yếu phù hợp với quy luật phát triển của thời đại và đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. * b. Hạn chế & nguyên nhân Hạn chế: xem giáo trình * Yêu cầu: - Qúa trình đổi mới tư duy về KTTT. Mục tiêu, quan điểm, chủ trương của Đảng trong việc tiếp tục hoàn hiện thể chế KTTT định hướng XHCN. - Hạn chế của cơ chế quản lý KT thời kỳ trước đổi mới. Nền KT thị trường định hướng XHCN khác với KTTT ? - Liên hệ thực tế để đánh giá việc xây dựng nền KTTT định hướng XHCN và hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN ở nước ta hiện nay.