Bệnh truyền nhiễm - Chương: Một số thuốc và phương pháp trị bệnh cá tôm

Chương MỘT SỐ THUỐC VÀ PHƯƠNG PHÁP TRỊ BỆNH CÁ TÔM I. KHÁI NIỆM VỀ THUỐC TRONG NUÔI TRỒNG THỦY SẢN THUỐC ĐỂ DiỆT ĐỊCH HẠI VÀ SV MANG TNGB THUỐC ĐỂ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG THUỐC ĐỂ TĂNG SỨC KHỎE ĐVTS DÙNG ĐỂ TIÊU DiỆT TNGB THUỐC DÙNG TRONG NTTS • Thuốc thủy sản là tất cả các loại sản phẩm có thể dùng để tiêu diệt TNGB, các SV là địch hại và mang mầm bệnh, phòng và trị bệnh, để nâng cao sức khỏe ĐVTS trong khi nuôi, khi vận chuyển và sau thu hoạch, để quản lý MT đều được gọi là thuốc dùng trong NTTS. Lợi ích Lợi ích của việc dùng thuốc trong NTTS: - Có thể làm tăng hiệu quả sản xuất. - Giảm lượng chất thải trong MT. - Tăng hiệu quả của sử dụng thức ăn. - Tăng tỷ lệ sống sót của đàn trong các trại giống. - Giảm stress khi vận chuyển. - Tiêu diệt TNGB. Nhờ tác dụng của các loại thuốc khác nhau đã và đang dùng trong NTTS đã làm giảm đáng kể những rủi ro do bệnh tật. Một số bệnh do vk, nấm, kst gây ra cho ĐVTS đã có thể phòng và trị nếu dùng đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng thời gian quy định và đặc biệt dùng ở gđ sớm của bệnh.. Mặt trái Lạm dụng thuốc trong NTTS dẫn đến: - Hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe con người, - MT sinh thái, Ko khỏi bệnh, chậm lớn, chết, tốn tiền - Phẩm chất của các đàn giống, - Chất lượng sản phẩm nuôi thương phẩm - Tạo ra các chủng vk nhờn, kháng thuốc... Trong NTTS công nghiệp không thể nói không dùng thuốc và hóa chất, xong dùng như thế nào và dùng loại gì? II. CÁC PHƯƠNG PHÁP DÙNG THUỐC TRONG NTTS • Có nhiều P2 dùng thuốc khác nhau trong NTTS • Có thể các loại thuốc có cách dùng khác nhau, hoặc một loại thuốc có nhiều cách dùng khácnhau, mỗi cách có ưu và nhược điểm riêng biệt. • Tùy theo đk từng trang trại, từng hoàn cảnh mà áp dụng và khi áp dụng một P2 nào đó cần có giải pháp để giảm tối đa nhược điểm của P2 đó. II. CÁC PHƯƠNG PHÁP DÙNG THUỐC TRONG NTTS CÁC PHƯƠNG PHÁP DÙNG THUỐC Cho thuốc vào nước Trộn thuốc vào thức ăn Tiêm cho cá bệnh Tiêm cơ Tiêm tĩnh mạch Tiêm thành bụng Phun thuốc xuống ao Tắm Nhúng, rửa Treo túi thuốc 1. P2 cho thuốc vào MT nước Trong P2 này, một số thuốc sát trùng được đưa hòa tan vào MT nước để tiêu diệt chủ yếu các TNGB tồn tại trong MT nước, trên bề mặt cơ thể của vật nuôi. Một số loại thuốc khác như: vitamin, khoáng, vaccine cũng có thể đưa vào MT nước và các phân tử thuốc sẽ được hấp thụ qua mang, da, miệng của vật nuôi. P2 dùng thuốc này có thể áp dụng vào thực tế dưới nhiều dạng khác nhau: Phun thuốc vào ao nuôi, lồng hoặc bể ấp Thường dùng với nồng độ thấp: ppt, ppm, ppb. Thời gian kéo dài có thể 6h, 12h, 24h hoặc không tính thời gian. P2 dùng thuốc này thường dễ thao tác và có hiệu quả tiêu diệt mầm bệnh khá tốt, nhưng do thời gian kéo dài có thể ảnh hưởng tới sức khỏe vật nuôi và có thể tiêu diệt các SV có lợi hay SV không gây hại trong ao. Giải pháp hạn chế các tác dụng phụ tới MT và sức khỏe vật nuôi như: thay nước mới sau một khoảng thời gian dùng thuốc, sau khi dùng có thể cho vào MT một loại phân hữu cơ, vô cơ hay CPSH để khôi phục lại hệ vk có lợi và cơ sở t.ăn TN của MT nước. Tắm cho động vật thủy sản • Cách này thường dùng thuốc với nồng độ cao, trong một thể tích nhỏ và thời gian ngắn (có thể 10 phút, 20 phút...). • Hiệu quả của P2 dùng thuốc này chủ yếu là tiêu diệt tác nhân ks bên ngoài cơ thể, không tiêu diệt được các tác nhân nhiễm vào bên trong các nội quan, thao tác không đơn giản vì rất dễ gây sốc cho cá tôm và làm yếu chúng. • P2 này cũng có những ưu điểm như: tốn ít thuốc, không ảnh hưởng tới MT sống của đv nuôi. • Tắm cho đàn giống trước khi xuất đi hay trước khi thả vào ao nuôi. • Tắm cho tôm cá bố mẹ trước khi cho vào bể đẻ. • Tắm cho trứng và nauplius của tôm trước khi chuyển sang ương ấp ở bể mới. • P2 tắm cũng có thể được dùng với thuốc sát trùng, kháng sinh, vaccine và các loại thuốc kích thích MD. Ngâm đvts trong MT có thuốc • P2 này thường dùng nồng độ cao hơn P2 phun xuống ao, nhưng thấp hơn và thời gian kéo dài hơn p2 tắm. • P2 này cũng chỉ thích hợp với ĐVTS nuôi trong bể xi măng hay bể compozite, và với các đàn giống trước khi thả nuôi. • P2 này có thể gây sốc cho tôm cá do nhốt giữ mật độ cao, trong thể tích nhỏ và thời gian kéo dài. • Cũng có thể dùng một số thảo dược (lá dầm) ngâm xuống nhiều nơi trong ao hay ngâm vào gần bờ đầu hướng gió, đầu nguồn nhờ sự phân giải nhờ gió, dòng nước đẩy lan ra toàn thủy vực. • P2 này có thể tiêu diệt VSV gây bệnh bên ngoài cơ thể ĐVTS và tồn tại trong MT nước. Vd: Dùng cây thuốc cá để tiêu diệt các loài cá tạp ở ao nuôi tôm. Phương pháp treo túi thuốc • P2 này thường dùng với các loại thuốc sát trùng có khả năng hòa tan trong nước. • Một lượng thuốc nhất định được đựng trong một túi, chất lượng của túi cho phép các phân tử thuốc sau khi đã hòa tan có thể đi qua hòa vào MT nước. • Cách dùng này thường áp dụng trong hình thức nuôi lồng bè, túi thuốc được treo ở góc lồng, đầu dòng chảy hoặc cũng có thể dùng trong hình thức nuôi ao nước chảy, túi thuốc thường được treo tại các địa điểm cho ăn, để khi tôm cá tập trung bắt mồi trong các bữa ăn có thể được tắm qua thuốc sát trùng, và tiêu diệt TNGB thường tập trung cao tại nơi có t.ăn dư thừa đang thối rữa. • P2 này có ưu điểm là tiết kiệm được thuốc và thao tác tiến hành đơn giản, ĐVTS ít bị ảnh hưởng bởi thuốc. Nhưng khả năng tiêu diệt sinh vật gây bệnh hạn chế, chỉ diệt được tác nhân ở xung quanh khu vực treo túi thuốc. • Nếu tính toán không chính xác có thể làm nồng độ thuốc tại nơi cho ăn tăng cao, có tác dụng đuổi tôm cá ra khỏi vị trí cho ăn. • Cần dùng lượng thuốc sao cho nồng độ thuốc yêu cầu duy trì trong 2 - 3 giờ và thường treo liên tục trong vòng 3 ngày. • Đối với nuôi cá lồng người ta có thể dùng bạt nilon lót quây ngậm lồng sau sử dụng thuốc: phun, tắm hoặc ngâm sau 1 tời gian tháo nước thuốc. Tắm thuốc cho cá nuôi lồng biển 2. P2 trộn thuốc vào thức ăn • Đây là P2 rất phổ biến dùng trong NTTS đối với các loại thuốc như kháng sinh, CPSH, vaccine, vitamin, khoáng. • P2 này hầu như không dùng với các loại thuốc là hóa chất sát trùng. • Khi dùng P2 này, lượng thuốc dùng thường được tính: µg, mg, g trên kg thức ăn hoặc kg khối lượng cơ thể vật nuôi/ ngày • P2 trộn vào thức ăn có thao tác đơn giản, dễ làm và có thể tiêu diệt được những TNGB đã nhiễm vào trong cơ thể vật nuôi. • Các phân tử thuốc sẽ được hấp thụ vào các mao mạch trên thành miệng, ruột và thực quản bằng cơ chế khuếch tán đơn giản, trong đó hấp thụ ở ruột non là chủ yếu. • Từ máu, các phân tử thuốc được chuyển đi khắp cơ thể nhờ hệ thống tuần hòan và được đưa đến những nơi bị xâm nhập của tngb và các cơ quan có nhiệm vụ phân giải và đào thải. • Trong thực tế, những trường hợp bệnh xảy ra do sự nhiễm vk toàn thân, thì chỉ có P2 dùng thuốc nào đưa được thuốc vào trong cơ thể mới có khả năng chữa trị. • Nhược điểm của P2 trộn thuốc vào thức ăn: Khi cho t.ăn có thuốc xuống ao, một phần thuốc sẽ bị phân tán ra ngoài MT nước, những con bệnh nặng, yếu đã bỏ ăn thì không sử dụng được thuốc, ngược lại những con còn khỏe thì ăn nhiều và cũng ăn một lượng thuốc nhiều hơn yêu cầu cần thiết, gây độc cho cơ thể. Để P2 dùng thuốc này có hiệu quả cần lưu ý: - Cần bao thức ăn có thuốc bằng một số vật liệu ít tan trong nước như dầu mực, dầu đậu nành, agar... - Trộn thuốc vào loại t.ăn ưa thích nhất và vào lượng t.ăn ít hơn khẩu phần bình thường để tôm cá nhanh chóng ăn hết thức ăn có thuốc. - Cần phát hiện bệnh ở thời kỳ sớm, để dùng thuốc khi nhiều tôm cá trong ao còn bắt mồi thì mới có thể đưa thuốc vào cơ thể cá theo con đường trộn vào thức ăn. 3. Phương pháp tiêm thuốc • Đây là P2 sẽ có hiệu quả cao nếu thực hiện được, tuy vậy dùng thuốc trong NTTS mang tính quần thể, rất khó thực hiện nếu chỉ bắt những con bị bệnh để tiêm và càng khó khi muốn tiêm hết toàn bộ cá có trong ao. • P2 này chỉ dùng trong một số trường hợp với tôm cá bố mẹ, hoặc trong ĐK NC. • Ở một số quốc gia PT, vaccine được dùng phổ biến để phòng bệnh cho cá, thì ngoài các P2 tắm, cho ăn, phun người ta còn dùng P2 tiêm vaccine cho cá giống bằng một dụng cụ tiêm tự động. P2 bôi thuốc lên vết thương • Dùng cho các loài động vật thủy sản sống được trên cạn: rùa, ba ba, cá sấu • Chủ yếu bôi các dung dịch sát trùng và kháng sinh vào các vết loét III. Mặt trái của việc dùng thuốc trong NTTS 1. Tác động đến MT sinh thái • Một số loại thuốc có khả năng diệt trùng cao, phổ diệt trùng rộng như các chất sát trùng (disinfectants), các chất diệt địch hại (Pesticide), khi cho vào MT, ngoài tác dụng tiêu diệt TNGB và địch hại, chúng có thể tiêu diệt luôn cả những sinh vật có lợi cho MT sinh thái hay có lợi cho con người. 2. Ảnh hưởng tới ĐVTS nuôi • Ảnh hưởng tới tốc độ ST (do diệt vsv có lợi đường ruột) • Ảnh hưởng tới thức ăn TN. Vd: CuSO4 gây ra hiện tưởng tảo tàn. • Ảnh hưởng đến hô hấp của ĐVTS do giảm lượng ô xy hòa tan (sử dụng formon) • Ảnh hưởng tới loài nuôi khác (thuốc điều trị bệnh KST cá có thể gây chết tôm hùm) • Do thay đổi MT làm ảnh hưởng đến ĐVTS (thuốc điều trị có thể trở nên độc khi to quá cao) 3. Gây ra hiện tượng kháng thuốc của vk gây bệnh • Kháng thuốc của vk là hiện tượng một chủng vk nào đó có khả năng chống lại tác dụng ức chế, kìm hãm và tiêu diệt của một số loại KS đối với vk đó. • Khả năng kháng thuốc này, được quy định bởi gen kháng thuốc gọi là plasmid, nằm trong màng nguyên sinh chất của tế bào VK. • Do được quy định bằng gen, nên vk kháng thuốc có thể truyền cho thế hệ sau khả năng kháng thuốc của mình. • VK có gen kháng thuốc khi tiếp hợp với 1 vk khác, chúng có thể truyền gen kháng thuốc vk kia. Để hạn chế hiện tượng kháng thuốc trong NTTS: • Không nên dùng ks để phòng bệnh kéo dài với nồng độ thấp. • Dùng ks để trị bệnh phải dùng đúng nồng độ và thời gian cần thiết. • Có thể dùng kết hợp ks theo các nguyên tắc nhất định để tăng hiệu quả diệt trùng và giảm nguy cơ xuất hiện kháng thuốc. 4. Dùng thuốc trong NTTS có thể ảnh hưởng tới sức khỏe con người • Ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người NTTS thường xuyên phải tiếp xúc với thuốc • Tồn dư ks trong SPTS ảnh hưởng đến người tiêu dùng, giảm giá trị SP • Do các chất thải từ NTTS có chứa KS nên dễ dấn đến nguy cơ kháng thuốc của các VK gây bệnh trên người IV. MỘT SỐ CHỦNG LOẠI THUỐC THƯỜNG DÙNG TRONG NTTS THUỐC LÀ THẢO DƯỢC KHÓANG VÀ VITAMIN VACCINE VÀ CHẤT KÍCH THÍCH MD CHẾ PHẨM VI SINH THUỐC KHÁNG NẤM THUỐC KHÁNG KÝ SINH TRÙNG THUỐC SÁTTRÙNG, TẨY UẾ KHÁNG SINH THUỐC DÙNG TRONG NTTS 1. KHÁNG SINH KHÁNG SINH Khái niệm về kháng sinh Nguyên tắc dùng kháng sinh trong NTTS Cách dùng kháng sinh Hiện tượng kháng thuốc của vi khuẩn Các nhóm kháng sinh- cơ chế Kháng sinh là gì? • Là những chất có tác động chống lại sự sống của vi khuẩn, ngăn ngừa vk nhân lên bằng cách tác động lên mức độ phân tử, 1 hay nhiều giai đoạn cần thiết của đời sống vi khuẩn, hay tác động vào sự cân bằng lý hóa • Tác dụng lên một loại VK hay 1 nhóm VK nhất đinh, KS không có cùng 1 hoạt tính đối với tất cả các loại VK CÁC NHÓM KHÁNG SINH KHÁNG SINH TETRECYCLINES Tetracyclin Oxytetracyclin Chlotetracyclin PENICILINES Benzylpenicilin Amoxcyllin ampicillin SULFONAMIDES sulfaguanidin sulfanilaminde Sulfadiazine sulfathiazole MACROLIDES Erythromycin Spinamycin Josamycin QUYNOLONES & Acid Nanidixic Acid Oxolinic Acid piromidic FLUORO QUYNOLONES Enrofloxacin Sarafloxacin Ciprofloxacin Diflaxacin CÁC NHÓM KHÁC Nitrofurans Chloramphenicol CÁC NHÓM KHÁNG SINH 1. NHÓM PENICILIN – diệt khuẩn - Cơ chế tác dụng: ức chế quá trình tổng hợp peptidoglucan của thành tế bào vi khuẩn - Một số loại: Penicilin tự nhiên; Metixilin Penicilin bán tổng hợp Phenoxymetyl penicilin 2. NHÓM POLYPEPTIT- diệt khuẩn - Cơ chế tác dụng: Gây thương tổn không hồi phục cho màng NSC của tế bào vi khuẩn - Một số loại: Polymycin B - Polymycin E CÁC NHÓM KHÁNG SINH 3. NHÓM AMYNOZIT- Kiềm và diệt khuẩn - Cơ chế tác dụng: ức chế quá trình sinh tổng hợp protein của VK và cũng tác động lên thành tế bào - Một số loại: Streptomycin Kanamycin Gentamycin; Neomycin 4. NHÓM MACROLIT- Kiềm khuẩn - Cơ chế tác dụng: ức chế quá trình sinh tổng hợp protein của VK. - Một số loại: Erythromycin, Lincomycin, Spiramycin CÁC NHÓM KHÁNG SINH 5. NHÓM TETRACYCLIN- Kiềm khuẩn - Cơ chế tác dụng: ức chế quá trình sinh tổng hợp protein của VK. - Một số loại kháng sinh: Tetraxyclin, Oxytetraxyclin, Chlotetraxyclin, Doxyxyclin 6. NHÓM CHLORAMPHENICOL- Kiềm khuẩn - Cơ chế tác dụng: ức chế quá trình sinh tổng hợp protein của VK . - Một số loại: Chloramphenicol; Thiamphenicol CÁC NHÓM KHÁNG SINH 7. NHÓM SULFONAMIDES- kiềm khuẩn - Cơ chế tác dụng: ức chế quá trình tổng hợp acid folinic cần cho sự phát triển của VK - Một số kháng sinh thuộc nhóm này: Sulfadiazine; Sulfadimethoxine; Sulfadimidine, Bactrim, Co- trim 8. NHÓM QUYNOLONE & FLUOROQUYNOLONE- kiềm khuẩn - Một số loại: acid Nanidixic; acid oxolinic; Floxacin; Enrofloxacin - Cơ chế: ức chế hoạt động của men DNA-gyraza, kiểm soát sự sinh trưởng và sinh sản của vi khuẩn NGUYÊN TẮC DÙNG KS NGUYÊN TẮC DÙNG KHÁNG SINH TRONG NTTS ChỈ dùng để trị bệnh, không dùng để phòng bệnh ChỈ có tác dụng với các bệnh nhiễm vi khuẩn Nên dùng kháng sinh có nguồn gốc tin tưởng Dùng đúng thời gian (5-7 ngày) Cần cam kết không bán sản phẩm ít nhất là 14 ngày kể từ ngày cuối cùng dùng KS Kháng sinh chỉ là sự lựa chọn cuối cùng Nên dùng kháng sinh có độ nhạy cao với VK gây bệnh Quan tâm tới phản ứng của SV dùng thuốc Dùng đúng nồng độ hướng dẫn MÔI TRƯỜNG TÁC NHÂN GÂY BỆNH CON NGƯỜI ĐỘNG VẬT THỦY SẢN NUÔI ẢNH HƯỞNG VỀ KINH TẾ HẬU QUẢ CỦA LẠM DỤNG KS TRONG NTTS Tốn kém Hiệu quả thấp Khó khăn về thị trường Chậm lớn Giảm sức đề kháng Khó chữa Người nuôi TS Hiện tượng kháng KS ở người Người ăn SP TS Môi trường sinh thái Tạo ra các chủng vi khuẩn kháng thuốc HẬU QuẢ CỦA HiỆN TƯỢNG LẠM DỤNG KHÁNG SINH TRONG NTTS MT ao nuôi MT vùng nước chứa Thay đổi sinh thái NGUYÊN NHÂN KHÁNG THUỐC KHÁNG KHÁNG SINH KT. TỰ NHIÊN KT. NGUYÊN PHÁT KT. THỨ PHÁT ĐỘT BIẾN GEN ở NHIỄM SẮC THỂ BẢN CHẤT DI TRUYỀN CHO THẾ HỆ SAU KHÁNG THUỐC DẠNG PLASMID KHÁNG KHÁNG SINH Kháng sinh nồng độ thấp, kéo dài, lặp lại nhiều lần Diệt không triệt để Xuất hiện gen kháng thuốc di truyền lại Tạo ra các chủng kháng thuốc Sinh sản Đột Biến Hiện tượng kháng kháng sinh của VK KHÁNG KHÁNG SINH Haïn cheá khaùng thuoác: + Chæ duøng khaùng sinh ñeå trò beänh nhiễm khuẩn + Duøng ñuùng noàng ñoä vaø thôøi gian + Duøng keát hôïp khaùng sinh + Duøng noàng ñoä cao ngay nhöõng ngaøy ñaàu tieân. + Không dùng lặp lại nhiều lần 1 loại KS Vấn đề dùng kháng sinh để giữ tươi SPTS • Khoảng 80 năm nay • Gần đây thấy một số mặt trái của việc sử dụng nên xu hướng hạn chế việc sử dụng này • Các chất KS dùng bảo quản hải sản: Aureomycine, Terramycine, Penicilline, Syntomycine, Streptomycine, Tylozine • Ưu điểm: ít làm nguyên liệu biến đổi về màu sắc và mùi vị. • Nhược điểm: -Tồn dư KS trong thực phẩm, người tiêu dùng ăn phải làm thay đổi hệ VK đường tiêu hóa, dị ứng - Hiện tượng kháng thuốc của VK P2 sử dụng • P2 ngâm: rửa sạch nguyên liệu, ngâm trong D2 KS 5-10 phút sau đem bảo quản, nồng độ KS thường dùng 5-20 ppm. • P2 phun; rửa sạch nguyên liệu sau phun D2 ks có nồng độ cao lên nguyên liệu. • P2 chế thành nước đá: hòa KS vào nước sau đó làm lạnh cho đóng băng, sau dùng đá này để bảo quản nguyên liệu. – Nhược điểm: khi D2 KS đông thành đá sự phân bố KS không đều. – Nước cũng có tác dụng làm mất hoạt tính của KS hoặc gây kết tủa (do các ion KL) • Hiệu quả giữ tươi và độc tính của KS - Dùng nước biển lạnh pha với KS thành D2 KS 2ppm, sau ngâm cá tươi giữ được 8-9 ngày, D2 10 ppm đem nhúng 10 phút giữ được 13 ngày. - Tôm được phun D2 KS 30 ppm hoặc nhúng trong D2 KS 10 ppm bảo quản được tốt hơn cá. • Bảo quản nguyên liệu tốt khi kết hợp KS với To thấp • Phần lớn KS bị phá hủy khi nấu chín nguyên liệu, đối với cá hộp thanh trùng chất KS không tồn tại. Ngoại trừ một số KS cấm hoặc hạn chế sử dụng. 2. CHẾ PHẨM VI SINH CÔNG DỤNGCỦA CHẾPHẨM VS NGUYÊN TẮC DÙNG KHÁI NiỆM VÀ THÀNH PHẦN CHẾ PHẨM VI SINH CÁC CHỦNG VI KHUẨN CÓ LỢI (Bacillus, Enterobacter) CÁC ENZYM HỮU CƠ (amyllasa, lipase, proteasa) CÁC CHẤT KÍCH HOẠT SINH HỌC (đường đơn fuctose) Giảm ô nhiễm hữu cơ Khử khí độc Kìm hãm vi khuẩn gây bệnh Cách dùng theo hướng dần nhà SX Chu kỳ dùng phụ thuộc vào chất lượng của ao Không dùng kết hợp với KS Tăng hàm lượng oxy ao Chế phẩm sinh học là gì ? • Chế phẩm sinh học là sản phẩm có chứa vi sinh vật sống nhằm mục đích cải thiện sức khỏe con người và vật nuôi. • Trong nuôi thủy sản, sử dụng chế phẩm sinh học(còn gọi là men vi sinh) nhằm mục đích cải thiện môi trường (nước và nền đáy ao), tăng sức khỏe vật nuôi, tăng khả năng hấp thu thức ăn...góp phần tăng năng suất và sản lượng. 3. THUỐC SÁT TRÙNG, TẨY UẾ THUỐC SÁT TRÙNG TẨY UẾ Khái niệm về thuốc sát trùng Công dụng của thuốc sát trùng Cách sử dụng trong NTTS Là loại thuốc có tính độc rất cao với vật nuôi và người nuôi Một số thuốc sát trùng: -Chlorine -Thuốc tím - Iodine -Formalin -BKC -Nước oxy già -Methylen blue -.. Định nghĩa • Thuốc sát khuẩn, thuốc khử trùng (antiseptics) là thuốc có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn cả in vitro và in vivo khi bôi trên bề mặt của mô sống (living tissue) trong những điều kiện thích hợp. • Thuốc tẩy uế, chất tẩy uế (disinfectants) là thuốc có tác dụng diệt khuẩn trên dụng cụ, đồ đạc, môi trường. 4. THUỐC KHÁNG KÝ SINH TRÙNG THUỐC DIỆT KÝ SINH TRÙNG KST NGOẠI KS. KST NỘI KS. Nước oxy già-H2O2 CuSO4 Formalin-CH2O Methylen blue Hợp chất hữu cơ chứa photphos Trichlorfon (Nerguvon) Dichlorvos (Nuvan, Aquagard) Benzimidazoles (Mebendazole Fenbendazole Parbendazoel Trilabendazole) Fraziquantel (Hadaclean) 5. THUỐC DIỆT ĐỊCH HẠI THUỐC DiỆT ĐỊCH HẠI Khái niệm Công dụng Cách dùng Lưu ý Diệt sinh vật là địch hại Diệt sinh vật mang mang tác nhân GB Diệt ký sinh trùng ngoại ký sinh Có tính đọc rất cao với vật nuôi và với người nuôi Tác động môi trường lớn - Chất hữu cơ chứa phosphate : Dipterex (Neguvon): C4H8Cl3O4P - Saponine dùng để diệt cá 6. VACCINE DÙNG TRONG NTTS VACCINE Khái niệm về vaccine Các loại vaccine Cách dùng vaccine Chỉ dùng cho nuôi cá ? Vaccine bất hoạt hóa Vaccine hoạt lực yếu Vaccine tái tổ hợp Vaccine DNA ĐỊNH NGHĨA • Vắc-xin là chế phẩm có tính kháng nguyên dùng để tạo miễn dịch đặc hiệu chủ động, nhằm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với một (số) tác nhân gây bệnh cụ thể. 7. VITAMIN DÙNG TRONG NTTS Vai trò của Vitamin C trong NTTS Chống oxy hóa của các tế bào máu Tham gia vào thành phần của acid mật, enzym va hocmon Làm thành mạch máu trở nên vững chắc giảm tác hại của độc lực TNGB Tổng hợp chất Corticosteroid làm tăng khả năng chống chịu sốc của vật nuôi DÙNG VITAMIN C TRONG NTTS – Dùng VTM C nguyên chất trộn vào thức ăn: • Tan mạnh trong nước • Mất tác dụng nhanh dưới tác dụng của nhiệt, ánh sáng, thời gian – Dùng VTM C dạng hạt có vỏ bao (cải thiện hơn) – Dùng VTM C dạng Phosphote hóa (có nhiều ưu điểm) • Ít tan trong nước • Bền với nhiệt độ, ánh sáng và thời gian • Cũng dễ hấp thu qua ruột của ĐVTS VAI TRÒ CỦA VITAMIN C LÀM TĂNG SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA ĐVTS L Ascorbyl- 2 Monophosphate Acide Ascorbic nguyên chất PO3 CH2OH- CHOH- CH- CHO= CHO- C=O O CH2OH- CHOH- CH- CHO= CHO- C=O O VAI TRÒ CỦA VITAMIN C LÀM TĂNG SỨC ĐỀ KHÁNG CỦA ĐVTS VAI TRÒ CỦA VITAMIN C Chống quá trình Oxy hóa các Tế bào máu Tạo nên acid của mật Vững chắc thành mạch máu Là thành phần của các enzym Tổng hợp Corticosteroid Tăng khả năng Chống chịu LIÊN QUAN ĐẾ SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ SỨC ĐỀ KHÁNG 8. THUỐC LÀ THẢO DƯỢC THUỐC LÀ THẢO DƯỢC Ưu điểm của dùng thảo dược trong NTTS Các loại thảo dược đã dùng ở Việt Nam Nhược điểm của dùng thảo dược ? Tiềm năng thảo dược ở Việt Nam Một số cây thuốc nam dùng trong NTTS 1. Tỏi: • Sử dụng: 3 – 5g tỏi cho 01 kg thức ăn, cho ăn liên tục 4-6 ngày: phòng bệnh viêm ruột. • Trộn vào bột khoai lang nấu chín, quệt lên cỏ, phơi khô cho ăn 2. Cỏ nhọ nồi, cỏ mực: phòng trị bệnh xuất huyết, viêm đường ruột 3.Cây xoan đào, cây sầu đâu: phòng trị ký sinh trùng, 0,4 - 0,5kg/m3 nước trị bệnh trùng mỏ neo 4. Rau sam:100kg cá (1,5-3kg) ăn liên tục trong 6 ngày trị bệnh viêm ruột do VK IV. MỘT SỐ LOẠI HÓA CHẤT THƯỜNG DÙNG TRONG NTTS Mục đích: • Cải tạo ao trước khi nuôi • Cải thiện môi trường ao nuôi • Kích thích tăng trưởng và trị bệnh: khoáng, vitamin, kháng sinh Nhóm xử lý nước: 1. Chlorine Tác hại khi khử trùng bằng Chlorine • Chlorine (Cl2, HOCl và OCl -) tồn lưu trong nước sẽ gây độc đối với tôm cá và các loài thủy sinh vật. • Chlorine < 0,01 mg/L • Hạn chế sự phát triển của tảo và phiêu sinh vật trong nước • Trung hòa Chlorine : Cl2 + 2Na2S2O3·5H2O → Na2S4O6 + 2NaCl + 10H2O • Cơ chế tác dụng: • HOCl phản ứng với hệ enzyme oxy hóa glucose và các hoạt động trao đổi chất, kết quả gây chết tế bào. Phản ứng này có liên quan đến sự oxy hóa của HOCl đối với enzyme có chứa gốc HS-. • Đa số virus đều không có enzyme chứa gốc HS- nên chlorine hầu như không có tác dụng diệt hay bất hoạt virus (trừ một số trường hợp cụ thể được chỉ định) • Chlorine (Cl2, NaOCl, Ca(OCl)2) còn có tác dụng oxy hóa các ion khử vô cơ (Fe2 +, Mn2 +, NO2 - và H2S) và hợp chất hữu cơ. Các phản ứng oxy hóa này thường chuyển hóa các chất độc thành các chất không độc. Cl2, HOCl, và OCl- cũng bị khử thành dạng Cl-, ít độc. Ca(OCl)2 Ca2+ HOCl Cl2 OH - H+ HOCl OCl- + + + + CL2 ít khi tồn tại ở pH<2 HOCl tồn tại khi 2<pH<6 HOCl và OCl cùng tồn tại khi 6<pH<9 OCl- chiếm ưu thế khi pH>9 Liều dùng: 15 - 20ppm 2. BKC (Benzalkonium Chloride) • Là chất độc đối với vi khuẩn, virút và nấm, và một số ngoại ký sinh trùng (phổ diệt khuẩn rộng) • Tác dụng phòng bệnh: Sử dụng BKC 7-10 ngày tùy vào tình trạng bệnh và môi trường ao nuôi. • Liều lượng: 0,3-1ppm Cơ chế tác dụng • Sự ngăn chặn hoạt tính của một số enzyme trong tế bào • BKC là sự xâm nhập của nhóm lipophilic alkyl vào trong màng tế bào, làm thay đổi tầng kép của phân tử phospholipid, dẫn đến sự suy yếu của màng tế bào và phá hủy màng tế bào Nhóm diệt ký sinh trùng 1. CuSO4 • Liều lượng đồng cao sẽ ức chế hoặc giết chết thực vật, phá hủy chức năng của tế bào đảm nhận các quá trình quang hợp, hô hấp, tổng hợp chlorophyll và phân chia tế bào của thực vật. • Trị nguyên sinh động vật trên cá tôm • Liều dùng: 0.5-0.7ppm 2. Formaline -Được sử dụng trong trại giống và ngoài ao nuôi. -Diệt được các sinh vật trong môi trường bao gồm nấm, vi khuẩn, ngoại ký sinh trùng trên tôm và cá Làm bất hoạt VSV nhờ kiềm hóa các nhóm amino; nhóm sulphydral có trong phân tử protein và nguyên tử N trong cấu trúc mạch vòng của gốc purine Liều dùng • Tắm: 250ppm • Ngâm: 10-15ppm • 10-15ppm: có khả năng diệt 50% amonia ra khỏi nước trong ao nuôi (Brewester and ctv, 1961) • Tính độc cao 3. Thuốc tím (Kali Permanganate – KMnO4) Tác dụng • Oxy hóa chất hữu cơ, vô cơ và diệt vi khuẩn. • Điều trị các bệnh nhiễm khuẩn và ngoại ký sinh trùng (nhóm protozoa) • Liều dùng 10-20ppm ngâm 15-30 phút Lưu ý • Không nên ngâm tắm cá dưới ánh gay gắt??? 4. Iodine (Povidone – Iodine, Polyvinyl Pyrrolidone Iodide) • Tác dụng: • Oxy hóa mạnh có thể diệt các sinh vật, vi khuẩn, virút. • Polyvinyl Pyrrolidone Iodide 10% vẫn có tác dụng diệt khuẩn khi trong môi trường có nhiều chất hữu cơ (không bị bất hoạt) • Liều dùng: 0.5-1ppm (phòng); 1-2ppm (trị) 5. NaCl -Loại bỏ nguyên sinh động vật trên da, mang và vảy đồng thời tăng cường sản xuất chất nhờn -Giảm tiêu hao năng lượng, điều hòa áp suất thẩm thấu. Liều dùng • Cá bột, hương: 0,5% (30 phút); 1% (15 phút) • Cá < 5gr (NaCl<=1%), Cá <=100gr (1-2%) • Cá > 250gr (3%) Nhóm xử lý đáy ao 1.Vôi Vôi Vôi nông nghiệp, đá vôi (CaCO3) Vôi dolomite, đá vôi đen (CaMg(CO3)2 Vôi sống (CaO) Vôi tôi (Ca(OH)2) Trường hợp bón vôi • Ao nuôi bị mất cân bằng dinh dưỡng với nhiều chất hữu cơ và mùn ở đáy ao • Mất cân bằng dinh dưỡng với nước bị nhiễm phèn • Nước ao nuôi bị mềm và độ kiềm thấp • Hàm lượng khí CO2 trong nước cao • Nước nhiễm phèn + nhiều axít hữu cơ : trung hòa các axít và làm tăng pH Phương trình phản ứng: CaCO3 + 2H+ = Ca 2+ +H2O + CO2 CaMg(CO3)2 + 4H + = Ca2+ + Mg2+ + 2H2O + 2CO2 Ca(OH)2 + 2H+ = Ca 2+ + 2H2O CaO + 2H+ = Ca2+ + H2O • Làm giảm CO2 trong ao CaCO3 + CO2 + H2O = Ca 2+ + 2HCO-3 CaMg(CO3)2 + 2CO2 + 2H2O = Ca 2+ + Mg2+ + 4HCO3 - Ca(OH)2 + 2CO2 = Ca 2+ + 2HCO-3 CaO + 2CO2 + H2O = Ca 2+ + 2HCO-3 Liều lượng khuyến cáo Độ pH của đất ao Lượng CaCO3 (tấn/ha) Lượng Ca(OH)2 (tấn/ha) >6 1-2 0.5-1 5-6 2-3 1-1.5 <5 3-5 1.5-2 2. Zeolite Vai trò: • Khử H2S, CO2 và Ammonia • Làm sạch đáy ao, do hạt Zeolite có nhiều xoang rỗng nên dễ dàng hấp thu các khí độc (sự trao đổi giữa các ion có trên Zeolite với các ion có trong môi trường) Liều dùng: 180 – 350 kg/ha 3. Dây thuốc cá (C23H22O6) (Rotenon) Tác dụng • Diệt cá tạp (cản trở hoạt động hô hấp) • Có tác dụng trên động vật máu lạnh, không ảnh hưởng đến người • Không độc với giáp xác Cách dùng • Đập dập rễ cây thuốc cá ngâm trong ao sâu: 5-20cm • Ngâm trong thau, sau 5-10 phút té nước đều khắp ao để diệt cá tạp Liều lượng • 1kg/100m3 • 1ppm loại 5% nguyên chất Nhóm cung cấp dinh dưỡng bổ sung 1. Vitamin • Coenzym, tham gia xúc tác phản ứng • 2 nhóm vitamin: tan trong nước (B, C) và tan trong dầu (D, A, K, E) Một số bệnh do thiếu vitamin Vitamin Bệnh do thiếu Vitamin C Giảm sức đề kháng, dị hình B1 Sinh trưởng chậm, giảm ăn, bệnh thần kinh B6 Thần kinh, sinh trưởng chậm B12 Thiếu máu, suy nhược cơ thể Acid folic Thiếu máu A Sinh sản kém Acid Folic Thiếu máu Vitamin A Thị giác kém, dể rụng vẩy, dể bị bệnh ngoài da, sinh sản kém. Vitamin D Còi xương, sinh trưởng chậm, xương cong, gù vẹo, gan tích nhiều mở. Vitamin E Sinh sản kém, teo cơ. Vitamin K Chảy máu khó đông. 2. Khoáng • Chức năng: - Tham gia cấu tạo tế bào chủ yếu tập trung ở xương. - Chúng đóng vai trò điều hòa và xúc tác. - Khoáng được sử dụng để cân bằng áp suất thẩm thấu giữa cơ thể và môi trường Cân bằng acid, base (K,Na, Cl, PO4 và protein). - Điều hòa tác dụng của enzyme (Mg, Cu, Fe, Mn, Mo, Co). - Hiện nay, đã phát hiện có khoảng 60 chất khoáng trong cơ thể sinh vật, chia thành 2 nhóm: + Đa lượng: Ca, P, K, Na, Cl. S, Mg, + Vi lượng bao gồm: Fe, Zn, Cu, Mn, I, Co, Mo Một số bệnh do thiếu khoáng Chất khoáng Bệnh do thiếu khoáng Cu Thiếu máu Zn Đục mắt ở cá chép, sinh sản kém. I Sưng tuyến giáp trạng. Ca, P Còi xương Na Kém ăn. Fe Thiếu máu. 3. Probiotic • Là cung cấp các chủng vi sinh vật sống có lợi như nhóm: Bacillus sp, Lactobacillus sp, Nitrosomonas sp, Nitrobacter sp, Clostridium sp, phân giải mạnh xác tảo tàn, thức ăn thừa, nitrat hóa, sunphat hóa Vai trò • Phân hủy chất hữu cơ trong nước, hấp thu xác tảo chết và làm giảm sự gia tăng lớp bùn đáy ao. • Giảm các độc tố trong môi trường nước, giảm mùi hôi trong nước giúp tôm cá phát triển tốt. • Nâng cao khả năng miễn dịch của tôm cá (do kích thích tôm cá sản sinh ra kháng thể). • Ức chế sự hoạt động và phát triển của vi sinh vật có hại. Từ đó sẽ hạn chế mầm bệnh phát triển để gây bệnh cho tôm cá. • Giúp ổn định độ pH của nước, gián tiếp làm tăng oxy hòa tan trong nước, làm cá khỏe mạnh, ăn nhiều, mau lớn. • Giúp nâng cao khả năng hấp thu thức ăn của tôm, cá, làm giảm hệ số tiêu tốn thức ăn và phòng chống các bệnh đường ruột của tôm, cá. Các dạng chế phẩm sinh học • Probotic: Là các loài vi khuẩn ở dạng sống tiềm sinh. • Prebiotic: Là các loại chất bổ sung vào thức ăn hay môi trường ao nuôi, chất này không tiêu hóa được mà có tác dụng cân bằng hệ vi sinh đường ruột, kích thích tăng trưởng hay làm sạch môi trường (như Yucca, Enzyme, Macrogard). Lưu ý khi sử dụng CPSH • Pro là VK sống nên không dùng chung với kháng sinh, chất sát khuẩn: HCHO, Idod • Sử dụng định kỳ để duy trì mật độ vi khuẩn cao trong cơ thể hay ao nuôi • Giảm khả năng phát sinh bệnh do VK, không có tác dụng phòng trị bệnh do virut (MBV, đầu vàng, đốm trắng WSSV...) • Tăng cường oxy khi sử dụng chế phẩm sinh học???