Bài giảng Nhận dạng lợi ích và chi phí

1PHAÂN TÍCH LÔÏI ÍCH – CHI PHÍ Baøi giaûng 4 NHAÄN DAÏNG LÔÏI ÍCH & CHI PHÍ © PHUØNG THANH BÌNH 2006 2 Boä moân Kinh teá Taøi nguyeân vaøi Moâi tröôøng (2003), Nhaäp moân phaân tích lôïi ích – chi phí, Taùi baûn laàn 1, NXB Ñaïi hoïc Quoác gia TP.HCM, Chöông 4.  Pedro Belli, (2002), Phaân tích kinh teá caùc hoaït ñoäng ñaàu tö: Coâng cuï phaân tích vaø öùng duïng thöïc teá, NXB Vaên hoùa – Thoâng tin, Chöông 4.  Tevfix F.Nas, (1996), Cost-Benefit Analysis: Theory and Application, Sage Publications, Chapter 4.  Gittinger, J. P, (1984), Economic Analysis of Agricultural projects, Chapter 2.  Frances Perkins (1994), Practical Cost-Benefit Analysis: Basic Concepts and Applications, MacMillan Education Australia PTY LTD.  www.adb.org (economics & statistics)  Moät soá taøi lieäu khaùc. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 3 Nguyeân taéc chung ñeå nhaän daïng (Identification) lôïi ích vaø chi phí  Nhöõng höôùng daãn nhaän daïng lôïi ích vaø chi phí  Caùch phaân loaïi lôïi ích vaø chi phí  Löôïng hoùa (quantification) caùc lôïi ích vaø chi phí caû voøng ñôøi döï aùn NOÄI DUNG 4 Lôïi ích vaø chi phí ñöôïc nhaän daïng thoâng qua söï ích duïng ñoái vôùi caù nhaân, vaø phaûi bao goàm taát caû caùc keát quaû cho moïi ngöôøi. Moät keát quaû laø keát quaû xaõ hoäi thöïc chæ khi noù laøm bieán ñoåi lôïi ích roøng cho toaøn xaõ hoäi.  Nguyeân taéc toång quaùt naøy ñöôïc öùng duïng ñeå suy ra caùc höôùng daãn nhaän daïng caùc lôïi ích vaø chi phí xaõ hoäi cuûa caùc phöông aùn. NGUYEÂN TAÉC TOÅNG QUAÙT 5TÌNH HUOÁNG 1 Nhaän daïng caùc lôïi ích vaø chi phí coù theå coù cuûa döï aùn Phaùt trieån Bình An 6TÌNH HUOÁNG 2 Nhaän daïng vaø xaùc ñònh caùch ñaùnh giaù thích hôïp caùc lôïi ích vaø chi phí coù theå coù ñoái vôùi döï aùn cung caáp nöôùc (ví duï ôû TP.HCM)? 71. Höôùng daãn 1: Tính nhöõng keát quaû (lôïi ích hoaëc chi phí) taêng theâm  Lôïi ích theâm hay chi phí theâm töø döï aùn phaûi ñöôïc tính maø khoâng phaûi laø toång lôïi ích hay toång chi phí.  Moät soá löu yù:  Phaân bieät giöõa toång lôïi ích (chi phí) vôùi thay ñoåi trong lôïi ích (chi phí)  So vôùi hieän traïng  Minh hoïa baèng ñoà thò ñeå phaân bieät toång lôïi ích (chi phí) vôùi thay ñoåi lôïi ích (chi phí)  Ví duï: Naâng caáp ñöôøng ray, phaùt trieån khu röøng quoác gia, keânh daãn nöôùc cho saûn xuaát luùa, … CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 82. Höôùng daãn 2: Loaïi tröø caùc keát quaû chìm  Caùc chi phí ñaõ phaùt sinh hay lôïi ích ñaõ nhaän ñöôïc tröôùc khi döï aùn baét ñaàu thì baây giôø khoâng theå traùnh hay thay ñoåi ñöôïc. Chuùng khoâng aûnh höôûng ñeán NB cuûa caùc phöông aùn tieàm naêng, khoâng aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh löïa choïn.  Caùc chi phí vaø lôïi ích chìm khoâng laøm thay ñoåi lôïi ích xaõ hoäi roøng cuûa caùc döï aùn môùi, do ñoù phaûi loaïi tröø chuùng khoûi caùc tính toaùn.  Phaân bieät chi phí chìm vaø chi phí cô hoäi CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 93. Höôùng daãn 3: Loaïi tröø caùc chi phí chung (chi phí coá ñònh)  Saûn xuaát haøng hoùa vaø dòch vuï thöôøng lieân quan ñeán caùc chi phí nhaát ñònh baát keå laø saûn xuaát caùi gì, saûn xuaát bao nhieâu vaø saûn xuaát nhö theá naøo. Caùc chi phí naøy laø chi phí chung cho taát caû caùc phöông aùn.  Caùc chi phí chung hay chi phí coá ñònh khoâng laøm bieán ñoåi lôïi ích roøng giöõa caùc phöông aùn, vaø vì vaäy chuùng neân ñöôïc loaïi tröø.  Ví duï: Thueá söû duïng taøi nguyeân CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 10 4. Höôùng daãn 4: Tính taát caû caùc thay ñoåi lôïi ích  Taát caû caùc thay ñoåi veà lôïi ích, gaén vôùi moät döï aùn, phaûi ñöôïc tính ñeán.  Thay ñoåi tröïc tieáp do döï aùn taïo ra  Thay ñoåi do döï aùn taïo ra, nhöng xaûy ra ôû beân ngoaøi döï aùn  Ví duï: AÙp duïng gioáng môùi, kyõ thuaät canh taùc môùi CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 11 5. Höôùng daãn 5: Tính taát caû caùc thay ñoåi veà chi phí  Taát caû caùc thay ñoåi veà chi phí, gaén vôùi moät döï aùn, phaûi ñöôïc tính ñeán.  Thay ñoåi tröïc tieáp do döï aùn taïo ra  Thay ñoåi do döï aùn taïo ra, nhöng xaûy ra ôû beân ngoaøi döï aùn  Ví duï: Xaây döïng moät xa loä môùi - Löu yù: Lôïi ích vaø chi phí khoâng chæ ñöôïc caên cöù vaøo söï gia taêng veà xuaát löôïng vaø nhaäp löôïng töông öùng, maø coøn coù theå töø vieäc giaûm chi phí, giaûm xuaát löôïng. - Ví duï: Xaây döïng moät con ñöôøng môùi (xem ñoà thò) CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 12 Q P S1 S2 D A E D C B Q1 Q2 Hình 4. 1: Lôïi ích do giaûm chi phí Do giaûm chi phí Do taêng saûn löôïng Trang 69 - 70 CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 13 6. Höôùng daãn 6: Loaïi tröø caùc khoaûn thanh toaùn chuyeån giao  Caùc khoaûn thanh toaùn chuyeån giao khoâng ño löôøng lô ïi ích töø haøng hoùa, hay chi phí cuûa nhaäp löôïng, vaø do ñoù chuùng phaûi ñöôïc loaïi tröø.  Ví duï: Tieàn höu trí, trôï caáp thaát nghieäp, baûo hieåm y teá, tem phieáu löông thöïc, …  Löu yù ñoái vôùi thueá vaø trôï caáp: ñoâi khi ñöôïc xem nhö caùc khoaûn thanh toaùn chuyeån giao, ñoâi khi khoâng. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 14 7. Höôùng daãn 7: Thueá vaø trôï caáp  Thueá vaø trôï caáp ñoâi khi phaûi ñöôïc tính ñeán vaø ñoâi khi phaûi ñöôïc loaïi tröø (chöa roõ raøng)?  Thueá vaø trôï caáp taïo ra söï cheânh leäch giöõa giaù ngöôøi mua vaø giaù ngöôøi saûn xuaát nhaän ñöôïc, vaäy neân söû duïng giaù naøo trong phaân tích lôïi ích chi phí?  Caùch giaûi quyeát caùc khoaûn naøy nhö sau:  ÖÙng duïng khaùi nieäm giaù saün loøng traû ñeå quyeát ñònh caùch nhaän daïng lôïi ích  ÖÙng duïng khaùi nieäm chi phí cô hoäi ñeå quyeát ñònh caùch nhaän daïng chi phí. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 15 7. Höôùng daãn 7: Thueá vaø trôï caáp (tt)  Vieäc xöû lyù phuï thuoäc vaøo vieäc döï aùn coù laøm taêng hay thay theá soá löôïng haøng hoùa treân thò tröôøng (xuaát löôïng), vaø coù laøm taêng hay thay theá nhaäp löôïng treân thò tröôøng hay khoâng. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 16 P 0 Q O (Khoâng coù döï aùn) D O 1 (Coù döï aùn) Q 2Q0 SL taêng theâm F B P 1 P 2 D G E Q 1SL bò thay theá Hình 4.2: Taùc ñoäng cuûa döï aùn – Xuaát löôïng 17 7. Höôùng daãn 7: Thueá vaø trôï caáp (tt)  Xem xuaát löôïng moät döï aùn  Neáu xuaát löôïng laø moät söï gia taêng roøng veà toång xuaát löôïng, haøng hoùa ñöôïc ñònh giaù theo giaù saün loøng traû cuûa ngöôøi tieâu duøng – ñoù laø giaù bao goàm caû thueá. q 2 )  Neáu saûn phaåm môùi thay theá saûn phaåm hieän coù, haøng hoùa môùi ñöôïc ñònh giaù theo chi phí cô hoäi cuûa saûn xuaát. Chi phí cô hoäi naøy laø giaù trò cuûa nhaäp löôïng maø leõ ra ñöôïc tieát kieäm – laø saûn phaåm tính theo giaù nhaäp löôïng loaïi tröø thueá. (q 1 ) CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 18 Hình 4.3: Thueá treân xuaát löôïng Q s 1 d 1 QQ Value of Resources Saved Value of Increased Consumption d/s 0 P S0 + Project S0 D0 Net of Tax Q D0 Taêng xuaát löôïng do coù döï aùn (q 2 ) Thueá Löôïng bò thay theá do coù döï aùn (q 1 ) (q 2 )(q 1 ) 19 7. Höôùng daãn 7: Thueá vaø trôï caáp (tt)  Xem xuaát löôïng moät döï aùn (tt)  Giaù trò thích hôïp laø giaù trò bình quaân gia quyeàn, vôùi troïng soá laø soá löôïng töông öùng q 1 vaø q 2 treân toång (q 1 + q 2 ) CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 20 Price S Value of Resources Saved Value of Increased Consumption Hình 4.4: Trôï caáp xuaát löôïng Quantity D0 S0 Q QQs 1 d 1 d/s 0 After Subsidy 0+Project After subsidy 0 (q 1 ) (q2) S 21 7. Höôùng daãn 7: Thueá vaø trôï caáp (tt)  Xem nhaäp löôïng moät döï aùn  Neáu döï aùn ñöa tôùi moät söï gia taêng roøng veà nhaäp löôïng coù theå saün saøng cung öùng, moãi ñôn vò nhaäp löôïng ñöôïc ñònh giaù theo chi phí cô hoäi thöïc cuûa noù – ñoù laø chi phí xaõ hoäi thöïc cuûa taøi nguyeân ñöôïc söû duïng – laø chi phí thò tröôøng khoâng tính baát kyø loaïi thueá naøo nhöng bao goàm trôï caáp. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 22 CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ P P 2 P 1 0 Q 0 Q2 Q Project D 2D1 Q 1 Nhaäp löôïng taêng theâm ñöôïc saûn xuaátNhaäp löôïng bò thay theá Coù döï aùn Khoâng coù döï aùn S Hình 4.5: Taùc ñoäng cuûa döï aùn – Nhaäp löôïng 23 P Q 0 Q 2 Q D 2 D 1 Q 1 Nhaäp löôïng taêng theâm ñöôïc saûn xuaátNhaäp löôïng bò thay theá Coù döï aùn Khoâng coù döï aùn S = MC + Tax S = MC Hình 4.6: Thueá treân nhaäp löôïng 24 7. Höôùng daãn 7: Thueá vaø trôï caáp (tt)  Xem nhaäp löôïng moät döï aùn  Neáu döï aùn söû duïng nhaäp löôïng maø tröôùc ñaây ñöôïc söû duïng ôû nôi khaùc, thì chi phí cô hoäi cuûa noù laø giaù maø nhöõng ngöôøi söû duïng khaùc saün loøng traû cho chuùng – ñoù laø chi phí goàm caû thueá nhöng loaïi tröø trôï caáp.  Thoâng thöôøng giaù trò ñôm vò thích hôïp laø laáy troïng soá cuûa hai loaïi taùc ñoäng naøy. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 25 Price S E G F J B D Q d 1 s 1 QQ Value of Postponed Consumption Value of Additional Resources Hình 4.7: Trôï caáp nhaäp löôïng Quantity H A d 1 D0+Project S0 d/s 0 C I After Subsidy 0 D0 26 8. Höôùng daãn 8: Kieåm tra caùc leä phí cuûa chính phuû: nöôùc, ñieän, thu gom raùc, baèng laùi xe, ñaêng kyù xe, ….  Phaûi tính caùc chi phí cuûa chính phuû theo chi phí cô hoäi thöïc cuûa chuùng. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 27 9. Höôùng daãn 9: Traùnh tính truøng  Tính truøng nghóa laø tính lôïi ích hay chi phí nhieàu hôn moät laàn. Tính truøng xaûy ra neáu moät lôïi ích hay chi phí cuï theå coù theå ñöôïc ño theo hai caùch, vaø do voâ yù coù theå tích baèng caû hai caùch. Ngoaøi ra, cuõng coù theå trong tröôøng hôïp phoái hôïp, töùc khi coù caû hai keát quaû loaïi tröø laãn nhau, vaø do voâ yù tính caû hai.  Khoâng tính keát quaû nhieàu hôn moät laàn, vì moät keát quaû laøm bieán ñoåi lôïi ích xaõ hoäi roøng chæ moät laàn. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 28 10. Höôùng daãn 10: Loaïi tröø caùc keát quaû quoác teá  Loaïi tröø lôïi ích vaø chi phí phaùt sinh beân ngoaøi bieân giôùi quoác gia.  Löu yù, caùc keát quaû xaûy ra beân trong quoác gia do caùc haõng thuoäc sôû höõu cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi phaûi ñöôïc tính vaøo. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 29 11. Höôùng daãn 11: Xem xeùt caùc thay ñoåi veà giaù trò taøi saûn  Ñoái vôùi döï aùn coù thôøi gian toàn taïi xaùc ñònh, tính thu nhaäp haøng naêm cho ñeán khi keát thuùc döï aùn, tính chi phí thay theá khi chuùng phaùt sinh vaø ñöa vaøo tính toaùn baát cöù thay ñoåi naøo veà giaù trò taøi saûn vaøo cuoái döï aùn.  Ñoái vôùi döï aùn coù thôøi gian toàn taïi voâ haïn, tính thu nhaäp haøng naêm theo toaøn boä thôøi gian toàn taïi vaø ñöa vaøo baát kyø chi phí thay theá naøo caàn thieát ñeå duy trì giaù trò taøi saûn ngay khi chuùng phaùt sinh. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 30 12. Höôùng daãn 12: Phaân bieät keát quaû tö nhaân vôùi keát quaû xaõ hoäi  Moät soá keát quaû baèng tieàn thích hôïp vôùi caù nhaân hay phaân tích taøi chính cuûa coâng ty, nhöng khoâng thích hôïp ñeå phaân tích lôïi ícj – chi phí cho toaøn xaõ hoäi vaø ngöôïc laïi.  Caùc lôïi ích vaø chi phí phuø hôïp vôùi moät coâng ty tö nhan hay hoä gia ñình coù theå khoâng phuø hôïp vôùi xaõ hoäi vaø ngöôïc laïi. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 31 13. Höôùng daãn 13: Tính caùc ngoaïi taùc  Taát caû caùc ngoaïi taùc phaûi ñöôïc nhaän daïng, ñònh giaù vaø ñöa vaøo tính toaùn vì chuùng laø nhöõng thay ñoåi thöïc veà lôïi ích xaõ hoäi roøng. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 32 14. Höôùng daãn 14: Xem xeùt caùc lôïi ích vaø chi phí caáp hai  Trong thò tröôøng caïnh tranh, khoâng coù lôïi ích vaø chi phí caáp hai vaø do ñoù chuùng khoâng ñöôïc ñöa vaøo tính toaùn. Nhöng trong caùc thò tröôøng khoâng caïnh tranh caùc keát quaû caáp hai coù theå hieän höõu vaø do ñoù phaûi ñöôïc nhaän daïng vaø ñöa vaøo tính toaùn. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 33 15. Höôùng daãn 15: Tính caùc keát quaû khoâng coù giaù  Caùc keát quaû cuûa döï aùn coù theå laø chaát löôïng nöôùc, chaát löôïng khoâng khí, caûi thieän söùc khoûe, giaûi trí, baûo toàn, … Caùc loaïi haøng hoùa naøy khoâng ñöôïc trao ñoåi treân thò tröôøng, vaø ñöôïc goïi chung laø keát quaû khoâng coù giaù.  Lôïi ích vaø chi phí khoâng coù giaù laø caùc thay ñoåi thöïc veà lôïi ích xaõ hoäi roøng, vì vaäy chuùng phaûi ñöôïc nhaän daïng vaø ñöa vaøo phaân tích. CAÙC HÖÔÙNG DAÃN CUÏ THEÅ 34  Phaân loaïi lôïi ích vaø chi phí  So saùnh keát quaû chính vôùi keát quaû phuï  Keát quaû kinh teá >< noäi taùc; keát quaû coù giaù >< keát quaû khoâng coù giaù CAÙCH PHAÂN LOAÏI Coù giaù Khoâng coù giaù Caáp 1 Coù giaù Khoâng coù giaù Caáp 2 Lôïi ích/Chi phí 35 Quy trình xaùc ñònh caùc khoaûn muïc:  Xaùc ñònh vaø trình baøy töøng lôïi ích vaø chi phí;  Laäp baûng cho moãi lôïi ích vaø chi phí theo moät trong taùm loaïi. CAÙCH PHAÂN LOAÏI 36 BAÛNG LIEÄT KEÂ Khoaûn muïc Caù nhaân (FA) Xaõ hoäi (CBA) Muïc ñích phaân tích Muïc tieâu toång quaùt Khaùi nieäm veà söï caûi thieän Bieán ñoåi veà chi phí Thueá tính treân doanh thu Trôï giaù treân chi phí saûn xuaát Chi phí cuûa chính phuû Ngoaïi taùc Lôïi ích vaø chi phí caáp 2 Lôïi ích vaø chi phí khoâng coù giaù 37  Hai nguyeân taéc cô baûn trong phaân tích lôïi ích – chi phí: (1) So saùnh coù vaø khoâng coù döï aùn (“With” and “Without” project comparison)  Neáu so saùnh tröôùc vaø sau khi coù döï aùn (before and after situation) seõ daãn ñeán sai leäch. (1) Taùc ñoäng khoâng taêng theâm (thay theá) vaø taêng theâm (Non-incremental and Incremental impacts) LÖÔÏNG HOÙA CAÙC KEÁT QUAÛ 38 CHOÏN THÖÔÙC ÑO CAÙC TAÙC ÑOÄNG Taùc ñoäng tieâu cöïc Thöôùc ño 1. Chi phí höõu hình (Physical costs) (Xaây döïng, O&M, …) Soá ñôn vò caùc nhaäp löôïng ñöôïc söû duïng 2. Chi phí taùi ñònh cö Soá taøi saûn (nhaø cöûa, …) 3. Ñaát ñai (theo loaïi) Ñôn vò dieän tích, … 4. Ngoaïi taùc Löôïng khí thaûi nhaø kính, … Taùc ñoâng tích cöïc Thöôùc ño 1. Nöôùc töôùi tieâu Soá m3 nöôùc töôùi tieâu / ñôn vò thôøi gian 2. Ñieän KWH/naêm 3. Thuûy saûn/du lòch giaûi trí Soá ngaøy thaêm vieáng, soá taán caù, … Cung caáp nöôùc tieâu duøng Soá m3 nöôùc Kieåm soaùt luõ Möùc luõ, soá ngaøy bò luõ, …