Bài giảng nghiệp vụ ngân hàng thương mại

Chương II I. Những vấn đề chung về nghiệp vụ huy động vốn của NHTM 1.Khái niệm: Huy động vốn là NHTM tiếp nhận tiền nhàn rỗi từ các tổ chức kinh tế và dân cư dưới nhiều hình thức khác nhau, nhằm bổ sung nguồn vốn cho hoạt động kinh doanh của NHTM. 2. Vai trò của nghiệp vụ huy động vốn Đối với NHTM: Tạo nguồn vốn chủ lực cho hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại Đối với KH: - Cung cấp cho khách hàng một kênh đầu tư vốn an toàn. - Là nơi an toàn cho việc tích luỹ nguồn tiền tạm thời nhàn rỗi của khách hàng để đáp ứng nhu cầu chi tiêu trong tương lai. 3. Các nhân tố ảnh hưởng đến huy động vốn Các nhân tố bên ngoài : Địa bàn hoạt động của ngân hàng. Thu nhập bình quân và khả năng tiết kiệm của nền kinh tế Tình hình chính trị, xã hội Cạnh tranh của các kênh huy động vốn khác Thói quen giao dịch qua ngân hàng của người dân …. Các nhân tố bên trong NH Uy tín, thương hiệu của ngân hàng Lãi suất, các quy định trong huy động vốn Chất lượng dịch vụ của NH Chiến lược phát triển và phương châm hoạt động của NH Mạng lưới chi nhánh của NH, ATM……… 4. Nguyên tắc huy động vốn của NHTM Thực hiện đúng các quy định của pháp luật và của ngân hàng Nhà nước về huy động vốn: - Hoàn trả đầy đủ vốn gốc và tiền lãi cho khách hàng đúng hạn. - Tham gia bảo hiểm tiền gửi theo quy định hiện hành. - Giữ bí mật thông tin liên quan đến tài khoản tiền gửi của khách hàng. - Thực hiện đúng các quy định của pháp luật về chống rửa tiền. Đảm bảo tính hiệu quả trong huy động vốn: - Lãi suất huy động phải hợp lý. - Nguồn vốn đủ lớn - Xác định động cơ của người gửi tiền để áp dụng hình thức huy động phù hợp… Không để xảy ra sự sụt giảm đột ngột, bất thường của nguồn vốn huy động II. Các hình thức huy động vốn: 1. Huy động thường xuyên : a. Tiền gửi không kỳ hạn : Tiền gửi không kỳ hạn là loại tiền gửi mà người gửi tiền được sử dụng khoản tiền này bất cứ lúc nào Mục đích gửi tiền : nhằm đáp ứng cho nhu cầu thanh toán chi trả bằng hình thức chuyển khoản qua ngân hàng. Đối tượng gửi : tổ chức và cá nhân có nhu cầu thanh toán qua ngân hàng. Hình thức huy động: Ngân hàng huy động nguồn tiền này bằng cách mở tài khoản tiền gửi không kỳ hạn cho khách hàng . Thủ tục mở TK, theo dõi hạch toán, chi trả lãi Thủ tục mở tài khoản: Khách hàng cá nhân: - Cung cấp thông tin về cá nhân và đăng ký chữ ký mẫu cho NH bằng cách điền đầy đủ các thông tin vào mẫu đề nghị mở tài khoản. - Xuất trình các giấy tờ liên quan giúp cho NH kiểm tra các thông tin đã được khách hàng cung cấp. - NH mở TK cho KH và cung cấp cho KH số hiệu tài khoản. - KH nộp tiền vào tài khoản để đảm bảo tài khoản đang ở trạng thái hoạt động. Khách hàng doanh nghiệp : - Cung cấp thông tin về doanh nghiệp, đăng ký chữ ký mẫu của người đại điện cho NH bằng cách điền đầy đủ các thông tin vào mẫu đề nghị mở TK. - Xuất trình các giấy tờ liên quan đến tư cách pháp nhân của doanh nghiệp giúp cho NH kiểm tra các thông tin đã cung cấp. - NH mở TK cho doanh nghiệp và cung cấp cho doanh nghiệp số hiệu tài khoản. - Nộp tiền vào tài khoản để đảm bảo tài khoản đang ở trạng thái hoạt động. Theo dõi hạch toán : Khi KH gửi tiền vào (nộp tiền vào tài khoản, người khác chuyển trả, …) thì NH sẽ ghi có vào tài khoản và tiến hành báo có cho KH Khi KH rút tiền (Lĩnh tiền mặt, chuyển trả cho người khác , …) thì NH sẽ ghi nợ vào tài khoản và tiến hành báo nợ cho KH Tính và trả lãi cho tiền gửi không kỳ hạn : NH trả lãi theo định kỳ hàng tháng vào ngày cuối tháng bằng cách nhập vào vốn gốc (tài khoản tiền gửi cho khách hàng, ghi có vào tài khoản) . Tiền lãi được tính theo số dư thực tế trên tài khoản tiền gửi vào thời điểm cuối ngày Tiền lãi được tính bằng phương pháp tích số. Công thức tính lãi : i=1 n Trong đó : Di: Số dư thực tế trên tài khoản tiền gửi vào thời điểm cuối ngày Ni: Số ngày duy trì số dư Di trên tài khoản r :Lãi suất tiền gửi không kỳ hạn (tính theo ngày ) Ví dụ: Tính lãi tiền gửi không kỳ hạn cho khách hàng Thông tin TK tiền gửi của KH trong tháng 02/2007 như sau : - Số dư đầu kỳ : 100.000 - Phát sinh trong kỳ : Hãy tính lãi tiền gửi cho KH trong tháng 02. Biết rằng lãi suất tiền gửi không kỳ hạn là 0,25% /tháng, ngày tính lãi của NH là ngày 30 mỗi tháng Bảng phân tích tính lãi Lãi tiền gửi tháng 02 : 19.800.000 *(0,25%/30) = 1.650 b. Tiền gửi có kỳ hạn: Tiền gửi có kỳ hạn là loại tiền gửi mà người gửi tiền chỉ được phép rút tiền sau một thời hạn nhất định. (Nếu khách hàng rút trước hạn thì tùy theo điều kiện cụ thể mà ngân hàng sẽ có cách giải quyết hợp lý). Khi đáo hạn khách hàng không đến rút tiền thì ngân hàng sẽ tái tục cho khách hàng một kỳ hạn mới. Tiền lãi được thanh toán định kỳ mỗi tháng hoặc một lần vào ngày đáo hạn (ngày gửi vào là ngày tính lãi). Mục đích gửi tiền : nhằm để an toàn về tài sản đáp ứng được nhu cầu chi tiêu đã xác định sẳn trong tương lai, được hưởng lãi. Đối tượng gửi tiền : Cá nhân và doanh nghiệp. c. Tiền gửi tiết kiệm : Tiền gửi tiết kiệm là tiền gửi của các tầng lớp dân cư, người gửi tiền gửi vào NH nhằm mục đích để dành, sinh lời và an toàn tài sản. Đối tượng: Các tầng lớp dân cư Tiết kiệm không kỳ hạn : Không thoả thuận trước với ngân hàng về thời điểm rút tiền cụ thể. Ngân hàng sẽ thanh toán tiền lãi cho khách hàng theo định kỳ hàng tháng hoặc vào ngày rút hết số dư. Tiền lãi được tính theo số tiền gửi thực tế của khách hàng. Tiết kiệm có kỳ hạn: Thời điểm rút tiền được xác định trước dựa trên 2 yếu tố : ngày gửi và kỳ hạn. Khách hàng chỉ được rút tiền khi đến hạn thanh toán . Tiền lãi được thanh toán định kỳ hàng tháng theo hoặc thanh toán 1 lần vào thời điểm đáo hạn cùng với vốn gốc. Thủ tục gửi tiền và rút tiền Khi gửi tiền: - Cung cấp cho ngân hàng những thông tin cần thiết về người gửi tiền và khoản tiền gửi bằng cách điền đầy đủ các yêu cầu của mẫu giấy đề nghị gửi tiền - Xuất trình giấy tờ pháp lý có liên quan để giúp Ngân hàng kiểm tra các thông tin trên - Nộp tiền vào tài khoản tiết kiệm - Ngân hàng cấp sổ tiết kiệm cho khách hàng. Khi rút tiền: - Điền đầy đủ những thông tin vào giấy lĩnh tiền tiết kiệm. - Xuất trả sổ tiết kiệm cho ngân hàng. - Xuất trình chứng từ pháp lý liên quan đến người rút tiền. - Ngân hàng kiểm tra tính hợp lệ của các chứng từ do khách hàng cung cấp, trả tiền cho khách hàng và thu hồi sổ tiết kiệm. Rủi ro đối với tiền gửi tiết kiệm Mất sổ tiết kiệm: Người gửi tiền phải báo ngay cho ngân hàng nơi gửi tiền đầy đủ các thông tin cần thiết liên quan đến khoản tiền gửi. Người gửi tiền chết, mất tích, mất năng lực hành vi dân sự: Ngân hàng sẽ thanh toán tiền lãi và gốc cho người thừa kế theo di chúc hoặc người thừa kế theo pháp luật. 2. Huy động không thường xuyên: Hình thức thực hiện : Huy động không thường xuyên được thực hiện dưới hình thức phát hành chứng từ có giá. Chứng từ có giá ngắn hạn (Kỳ phiếu hoặc các loại chứng chỉ tiền gửi-Thời hạn dưới 1 năm): NH phát hành loại chứng từ này để bổ sung vốn huy động ngắn hạn. Chứng từ có giá trung dài hạn (Trái phiếu, kỳ phiếu...,) NH phát hành trái phiếu nhằm gia tăng vốn trung dài hạn. Mệnh giá : Là số tiền được ghi bằng số và bằng chữ trên chứng từ. Mệnh giá cho thấy mức vốn gốc của người chủ sở hữu gửi vào ngân hàng. Thời hạn hiệu lực : là khoản thời gian từ ngày phát hành cho đến ngày đáo hạn. Lãi suất phát hành : là mức lãi suất mà ngân hàng dùng để tính lãi cho người sở hữu chứng từ. Nội dung chứng từ có giá Thủ tục phát hành Cân đối nguồn vốn với sử dụng vốn để xác định nhu cầu phát hành Lập kế hoạch phát hành Xin phép NHNN Phát hành ra công chúng Theo dõi thanh toán khi chứng từ đáo hạn Thanh toán chi trả : Vốn gốc được thanh toán vào thời điểm đáo hạn của chứng từ. Tiền lãi sẽ được thanh toán theo quy định cụ thể của chứng từ đó : Trả lãi trước Trả lãi sau: Trả lãi định kỳ hoặc khi đáo hạn Trả lãi sau : + Trả 1 lần khi đáo hạn: Toàn bộ tiền lãi phát sinh trong thời hạn hiệu lực được thanh toán một lần vào thời điểm đáo hạn của chứng từ. + Trả lãi định kỳ : Tiền lãi được thanh toán thành nhiều kỳ trong suốt thời gian hiệu lực (thanh toán vào cuối mỗi kỳ hạn Tiền lãi = Mệnh giá * Thời hạn * Lãi suất phát hành Tiền lãi = Mệnh giá * Lãi suất 1 kỳ hạn Trả lãi trước : Toàn bộ tiền lãi đươc thanh toán một lần vào thời điểm phát hành chứng từ đó, bằng cách khấu trừ vào giá mua. III. NGUỒN VỐN TÖÏ COÙ 1. Khaùi nieäm Goùc ñoä kinh teá: laø voán rieâng cuûa ngaân haøng do caùc chuû sôû höõu ñoùng goùp vaø noù coøn ñöôïc taïo ra vaø boå sung lieân tuïc trong quùa trình kinh doanh döôùi daïng lôïi nhuaän giöõ laïi vaø caùc quyõ cuûa NH. Goùc ñoä quaûn lyù: Voán töï coù cô baûn (Vốn cấp 1): Vốn điều lệ thöïc coù(vốn đã được cấp, vốn đã góp),Quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ, Quỹ dự phòng tài chính, Quỹ đầu tư phát triển nghiệp vụ, Lợi nhuận không chia. Voán töï coù boå sung (Vốn cấp 2): Phần giá trị tăng thêm của tài sản cố định vaø của các loại chứng khoán đầu tư được định giá lại, Trái phiếu chuyển đổi hoặc cổ phiếu ưu đãi do tổ chức tín dụng phát hành coù thôøi haïn daøi. THAØNH PHAÀN CUÛA VOÁN TÖÏ COÙ 1. Ôû Vieät Nam theo quyeát ñònh soá 457/2005/QÑ-NHNN ngaøy 19/4/2005 vaø quyeát ñònh 03/2007/ QÑ-NHNN ngaøy 19/01/2007, voán töï coù cuûa ngaân haøng bao goàm: 1.1. Vốn cấp 1 (Vốn tự coù cơ bản): 1.1.1. Vốn ñiều lệ (vốn ñaõ ñược cấp, vốn ñaõ goùp): Laø nguoàn voán ban ñaàu ngaân haøng coù ñöôïc khi môùi hoaït ñoäng vaø ñöôïc ghi vaøo baûng ñieàu leä hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Theo qui ñònh cuûa luaät phaùp, moät tổ chức tín dụng ñeå ñöôïc pheùp hoaït ñoäng thì voán ñieàu leä thöïc teá  voán ñieàu leä toái thieåu (voán phaùp ñònh). DANH MỤC Mức vốn pháp định của tổ chức tín dụng (Ban haønh keøm theo Nghò ñònh soá 141/2006/NÑ-CP ngaøy 22 thaùng 11 naêm 2006 cuûa Chính phuû) Ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi quoác doanh, voán ñieàu leä do ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt; Ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi lieân doanh, voán ñieàu leä do caùc beân lieân doanh tham gia ñoùng goùp; Ñoái vôùi chi nhaùnh ngaân haøng thöông maïi nöôùc ngoaøi, voán ñieàu leä do ngaân haøng meï ôû nöôùc ngoaøi boû ra ñeå thaønh laäp. Ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi coå phaàn, voán ñieàu leä do caùc coå ñoâng ñoùng goùp; bao goàm: – Voán coå phaàn thöôøng: Ñöôïc ño baèng meänh giaù cuûa toång soá coå phieáu thöôøng hieän haønh vaø ñöôïc taïo laäp khi ngaân haøng phaùt haønh caùc coå phieáu thöôøng (ngöôøi mua thöôøng laø caùc coå ñoâng saùng laäp ngaân haøng). Coå töùc cuûa coå phieáu naøy cao hay thaáp phuï thuoäc vaøo keát quaû hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. – Voán coå phaàn öu ñaõi: Ñöôïc ño baèng meänh giaù cuûa toång soá coå phieáu öu ñaõi hieän haønh, ñöôïc hình thaønh khi ngaân haøng baùn ra caùc coå phieáu öu ñaõi. Coå töùc cuûa loaïi coå phieáu naøy thöôøng khoâng phuï thuoäc vaøo keát quaû kinh doanh cuûa ngaân haøng maø ñöôïc aán ñònh baèng moät tæ leä coá ñònh tính treân meänh giaù cuûa coå phieáu. Coå phieáu öu ñaõi coù theå laø vónh vieãn hoaëc chæ toàn taïi trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Voán ñieàu leä ñöôïc söû duïng nhö sau: Xaây döïng truï sôû ngaân haøng, chi nhaùnh... Mua saém caùc trang thieát bò phuïc vuï hoaït ñoäng kinh doanh. Huøn voán, mua coå phaàn, cho vay trung-daøi haïn, ñaàu tö chöùng khoaùn ñeå kieám lôøi. Thaønh laäp caùc coâng ty tröïc thuoäc (Baûo hieåm, cho thueâ taøi chính, coâng ty chöùng khoaùn…) 1.1.2. Quỹ dự trữ vaø dự phoøng: Caùc quó naøy coù chöùc naêng: - Cuûng coá vaø gia taêng naêng löïc baûo veä cuûa voán töï coù cuûa ngaân haøng. - Buø ñaép nhöõng thaát thoaùt trong hoaït ñoäng tín duïng. - Choáng ñôõ thieät haïi khi ruûi ro phaùt sinh. 1.1.2.1. Quó döï tröõ boå sung voán ñieàu leä Quó naøy ñöôïc hình thaønh nhaèm muïc ñích boå sung voán ñieàu leä cuûa ngaân haøng khi caàn thieát ñeå ñaùp öùng yeâu caàu môû roäng qui moâ hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Hieän nay ôû Vieät Nam caùc ngaân haøng ñöôïc trích theo tæ leä 5% tính treân laõi roøng haøng naêm, möùc toái ña cuûa quó naøy khoâng ñöôïc vöôït quaù möùc voán ñieàu leä thöïc coù cuûa ngaân haøng. 1.1.2.2. Caùc quó döï phoøng a) Quó döï phoøng taøi chính: tæ leä trích baèng 10% laõi roøng haøng naêm cuûa ngaân haøng, soá dö cuûa quó khoâng ñöôïc pheùp vöôït quaù 25% voán ñieàu leä cuûa ngaân haøng. Quó naøy ñöôïc duøng ñeå buø ñaép phaàn coøn laïi cuûa nhöõng toån thaát, thieät haïi veà taøi saûn xaûy ra trong quaù trình kinh doanh sau khi ñaõ ñöôïc buø ñaép baèng tieàn boài thöôøng cuûa caùc toå chöùc, caù nhaân gaây ra toån thaát, cuûa toå chöùc baûo hieåm vaø söû duïng döï phoøng ñeå xöû lyù ruûi ro trích laäp trong chi phí. b) Döï phoøng ñeå xöû lyù ruûi ro: (khaéc phuïc ñöôïc nhöõng haïn cheá cuûa quó döï tröõ ñaëc bieät) ñöôïc hình thaønh baèng caùch trích laäp döï phoøng treân töøng nhoùm taøi saûn coù cuûa ngaân haøng, bao goàm nhoùm hoaït ñoäng caáp tín duïng, caùc dòch vuï thanh toaùn ñoái vôùi khaùch haøng, vaø ñöôïc tính vaøo chi phí kinh doanh cuûa ngaân haøng. IV. Nợ phải trả: 1. Vay qua ñeâm. 2. Vay taùi caáp voán: + Taùi CK thöông phieáu vaø GTCG. + Taùi Ccoá thöông phieáu vaø GTCG. + Cho vay laïi qua hoà sô TD. 3. Vay ngaén haïn qua hôïp ñoàng mua laïi (Repurchase agreement - RP) 4. Baùn nôï (Loan sales) vaø chöùng khoaùn hoùa caùc khoaûn cho vay (Securitization) 5. Vay thò tröôøng ñoâ-la Chaâu AÂu 6. Voán khaùc (voán ñieàu chuyeån noäi boä, vốn ủy thác, voán chieám duïng)