Bài giảng Kinh tế vi mô 2 - Chương 2: Vận dụng lý thuyết lựa chọn của người tiêu dùng - Trương Quang Hùng

CHƯƠNG II VẬN DỤNG LÝ THUYẾT LỰA CHỌN CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG Tài liệu đọc: 1, Gregory Mankiw - Chương 21 2, David Begg – Chương 6 3, Jack Hirshleifer – Chương 3, 4, 5 1 Nội dung 1. Tác động thay thế và tác động thu nhập 2. Đường cầu thông thường và đường cầu đền bù 3. Phân tích các chương trình trợ cấp 4. Phân tích mô hình lao động – nghỉ ngơi để giải thích bản chất đường cung về lao động 5. Mô hình tiêu dùng theo thời gian 6. Chỉ số giá tiêu dùng 7. Ngoại tác mạng lưới 2 1. Tác động thay thế và tác động thu nhập Y a. Hàng hóa bình thường Khi giá hàng hóa tăng, K * Tác động thay thế: X1X2 < 0 I * Tác động thu nhập: ●C X X < 0 2 3 ● A Tác động tổng: ●B U1 X1X3 = X1X2 +X2X3< 0 U2 L X3 X2 I’ X1 K’ X Tác động 3 Tác động thay thế thu nhập Khi giá hàng b. Hàng hóa cấp thấp Y hóa tăng, K * Tác động thay thế: I X1X2 < 0 ●C * Tác động thu nhập: X2X3 > 0 ●A U1 L ●B * Tác động tổng: U 2 X1X3 = X1X2 + X2X3 < 0 X 2 X 3 I’ X 1 K’ X 4 Hàng hóa Giffen Y Khi giá hàng hóa tăng, K * Tác động thay thế: I X1X2 < 0 * Tác động thu nhập: ● C X2X3 > 0 ● A U1 L * Tác động tổng: ●B U2 X X = X X + X X > 0 1 3 1 2 2 3 X X 2 1 X 3 I’ K’ 5 2. Đường cầu thông thường và đường cầu đền bù • Đường cầu đền bù là đường cầu cho biết người tiêu dùng sẽ mua bao nhiêu hàng hóa tại mỗi mức giá nếu anh ta được đền bù hoàn toàn những thiệt hại do tác động thu nhập của sự thay đổi giá. • Để vẽ được đường cầu đền bù ta chỉ cần loại bỏ tác động thu nhập từ tác động tổng của sự tăng giá. 6 Đường cầu đền bù đối với Y hàng hóa bình thường K * Đường cầu thông thường (đường cầu I Mashall) nối hai điểm •C • A A’ và B’, còn đường cầu •B U1 đền bù (đường cầu Hick) U2 L nối các điểm A’ và C’. X3 X2 I’ X 1 K’ X * Đối với hàng hóa bình Px thường đường cầu đền P2 B’ • •C’ Đường cầu thông thường bù có độ dốc lớn hơn so với đường cầu thông P1 •A’ thường. Đường cầu đền bù 7 X3 X2 X1 X Đường cầu đền bù đối với - Tăng giá hàng X làm điểm hàng hóa cấp thấp cân bằng di chuyển từ A đến Y B, lượng hàng X giảm từ X1 xuống X3. - Nếu đền bù lại cho họ phần thu nhập bị mất đi do tăng giá •C A X họ sẽ di chuyển đến C, ở • U1 đây họ mua ít hàng X hơn so •B với ở B (có thể do dành tiền U2 đền bù để mua Y – hàng thông X2 X3 X1 X PX thường nhiều hơn). P2 C’• •B’ - Vì vậy, đường cầu đền bù đối •A’ với hàng hóa cấp thấp có độ P1 Đường cầu đền bù dốc nhỏ hơn so với đường cầu Đường cầu thông thường thông thường. 8 X2 X3 X1 X 3. Phân tích các chương trình trợ cấp Hàng khác, Y Hàng khác, Y I’ • I I’’ •F •B •A U2 •E U2 2 1 U1 U1 X1 X2 Giáo dục, X X1 X2 K K’ Giáo dục, X a. Giá ưu đãi cho giáo dục b. Trợ cấp cho giáo dục 9 Người ta thích được trợ cấp bằng tiền mặt hay hiện vật? Hàng khác Hàng khác (a) I’ I’ • (b) •C U3 I • •I’’ I •B U3 U2 U2 •A U1 U1 L X1 K L Giáo dục X1 X2 X 3 K Giáo dục (a): Sam không thích học. Anh ta (b): Jane được cha mẹ dành cho một quĩ đang ở điểm tối ưu I, ở đây Sam ủy thác để học đại học, quĩ này chỉ có hoàn toàn không tiêu dùng giáo dục. thể chi tiêu cho việc học. Nếu có thể được sử dụng quĩ này không hạn chế Trợ cấp bằng hiện vật thì đường Jane sẽ chuyển đến điểm đến điểm C ngân sách sẽ là I’L và điểm tối ưu sẽ trên đường U3, nhưng cô ta chỉ có thể là I’’, tại đây người tiêu dùng chi di chuyển tới điểm B trên đường U2 do tiêu toàn bộ khoản trợ cấp cho giáo quĩ ủy thác không thể chi dùng cho các dục và tiêu dùng các hàng hóa khác hàng hóa khác. Điều này làm giảm10 lợi với khối lượng như trước. ích của Jane Hạn chế trong phân tích trên là gì? • Thứ nhất, giá thị trường về giáo dục được coi là không thay đổi ở khắp nơi. Điều này chỉ đúng khi một nhóm nhỏ được nhận trợ cấp. Nếu trợ cấp nhằm vào một tầng lớp tiêu dùng rộng rãi thì sự tăng lên của nhu cầu do có trợ cấp sẽ làm tăng giá cả thị trường về giáo dục, đây là điều mà chúng ta không muốn. • Thứ hai, việc phân tích không chỉ ra được nguồn vốn để trả cho việc trợ cấp cho giáo dục. Tập hợp những nguồn vốn này qua cách tăng thuế sẽ làm giảm sút thu nhập có thể dùng cho chi tiêu của một số hoặc tất cả những người tiêu dùng. Do đó việc thảo luận của chúng ta không nói lên được toàn bộ vấn đề. 11 4. Phân tích mô hình lao động – nghỉ ngơi để giải thích bản chất đường cung về lao động Mary làm việc theo giờ. Tiêu dùng Cô ta có một quĩ thời gian cố định là 100 giờ để làm việc và nghỉ ngơi. Mỗi giờ Mary kiếm được 50 USD, và sử dụng số tiền đó để tiêu dùng. Tiền lương của cô phản ánh sự đánh đổi mà Mary phải đối mặt giữa nghỉ ngơi và tiêu dùng. Với 40 •E mỗi giờ nghỉ ngơi phải từ bỏ, cô ta kiếm được thêm 50 USD cho tiêu dùng. Quyết định tối ưu của cô ta 60 100 Nghỉ ngơi là điểm E, tại đây cô ta làm việc 40 giờ một tuần, như vậy số giờ nghỉ ngơi là 60 giờ. 12 (a): Tác động thay thế lớn hơn tác động thu nhập Tiêu dùng Tiêu dùng SSL •B P2 •A P1 Số giờ nghỉ ngơi L1 L2 Số giờ lao động Lương cao hơn làm số giờ nghỉ ngơi giảm và số giờ làm việc tăng. Đường cung lao động SSL dốc lên. 13 (b): Tác động thu nhập lớn hơn tác động thay thế: Tiêu dùng Tiêu dùng •B P2 •A P1 SSL Số giờ nghỉ ngơi L2 L1 Số giờ lao động Lương cao hơn làm số giờ nghỉ ngơi tăng và số giờ làm việc giảm. Đường cung lao động SSL dốc xuống. 14 Đường cung lao động Tiền lương - Đường cung lao động SS1 SS1 dốc lên và giờ lao SS2 động được cung ứng nhiều hơn khi mức lương thực tế tăng. ● A - Đường cung lao động SS2 uốn cong về phía sau, từ điểm A mức lương thực tế cao hơn Số giờ lao động làm giảm số số giờ lao động được cung ứng. 15 Các vận dụng: • Cắt giảm thuế đánh vào tiền lương sẽ làm tăng hay làm giảm mức cung lao động? • Trả tiền phúc lợi xã hội hào phóng hơn sẽ khuyến khích hay làm giảm bớt sự hăng hái lao động? • Những câu hỏi này rất quan trọng đối với những nhà kinh tế học, các nhà hoạch định chính sách. • Kết quả của nhiều công trình nghiên cứu ở Mỹ và các nước phát triển cho thấy: • Đường cung lao động của nam giới trưởng thành ở Mỹ có dáng cong về phía sau (Samuelson – 314), trong khi ở Anh nó gần như thẳng đứng (David Begg – 259). • Đối với phụ nữ và thiếu niên, kết quả nghiên cứu cả ở Anh và Mỹ đều cho thấy dường như tác động thay thế lấn át tác động thu nhập và đường cung lao động có độ dốc dương. • Đối với nền kinh tế nói chung, đường cung lao động gần16 như thẳng đứng. Câu hỏi: Lãi suất ảnh hưởng đến tiết kiệm của hộ gia đình như thế nào? (G. Mankiw – trang 520 – 523) 17 5. Mô hình tiêu dùng theo thời gian Giả định: - Moät ngöôøi chæ xem xeùt thu nhaäp naêm nay vaø naêm tôùi cuûa mình - Người naøy coù theå vay vaø cho vay vôùi cuøng moät laõi suaát là 10% - Anh ta coù ñöôïc thu nhaäp cuûa mình vaøo ñaàu naêm Thu nhaäp naêm thöù nhaát: I1 = 10.000$ Thu nhaäp naêm thöù hai: I2 = 20.000$ 18 19 Người này nên vay hay cho vay? E 20 Người này nên vay hay cho vay? F 21 • Nhöõng thay ñoåi veà laõi suaát 22 Taùc ñoäng cuûa taêng laõi suaát ñoái vôùi ngöôøi vay ● B ●A 23 Taùc ñoäng cuûa ● B taêng laõi A● ●C suaát ñoái vôùi ngöôøi tieát kieäm 24 6. Chỉ số giá tiêu dùng • Chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc coi laø thöôùc ño giaù sinh hoaït. Nhöõng chæ soá naøy ñöôïc duøng roäng raõi ñeå phaân tích kinh teá trong caû khu vöïc tö vaø coâng. • Ví duï: - Möùc giaù maø taïi ñoù caùc coâng ty trao ñoåi haøng hoùa vôùi nhau thöôøng ñöôïc ñieàu chænh ñeå phaûn aùnh nhöõng thay ñoåi trong chæ soá CPI. - Coâng ñoaøn thöôøng ñoøi hoûi nhöõng ñieàu chænh veà möùc löông ñeå phaûn aùnh nhöõng thay ñoåi trong chæ soá CPI. - Cuoái cuøng, chính phuû duøng CPI ñeå ñieàu chænh nhieàu khoaûn thanh toaùn (ví duï, cho ngöôøi veà höu) theo laïm phaùt. 25 Khi tính chæ soá CPI, ta caàn laøm gì? • Ví duï: Giaû ñònh: • U(X, Y) = XY (vaø chuùng ta chæ coù moät ngöôøi tieâu duøng) • Naêm 1: Cho tröôùc M1 = $480. PX1 = $3. PY1 = $8. Giaûi ta coù: X1 = 80, Y1 = 30, U = 2400. • Naêm 2: PX2 = $6. PY2 = $9. Tính lượng hàng X và Y với giả định mức thỏa mãn của người tiêu dùng không đổi. • Vôùi U = 2400, goùi haøng hoùa toái-thieåu hoùa-chi-tieâu laø X2 = 60 Y2 = 40. Keát quaû naøy laøm cho toång chi tieâu laø $720. • Nhôù laïi: XY = 2400 = u* PX/PY = MUX/MUY = Y/X = 6/9 26 B A 27 • Chæ soá CPI lyù töôûng ño löôøng soá taêng thöïc teá trong toång chi tieâu caàn coù ñeå laøm cho ngöôøi tieâu duøng ñöôïc sung söôùng trong naêm hai cuõng nhö trong naêm moät. Do vaäy, CPII = $720/$480 = 1,5 • “Chi tieâu phaûi taêng 50% ñeå laøm cho ngöôøi tieâu duøng ñöôïc sung söôùng trong naêm hai cuõng nhö trong naêm moät”. 28 • Ta goïi CPIL laø chæ soá giaù Laspeyres vaø CPIP laø chæ soá giaù Paasche. • CPIL = (PX2X1+PY2Y1)/(PX1X1+PY1Y1) = [6(80)+9(30)]/[3(80)+8(30)] = 750/480 = 1,5625 • “Toång chi tieâu phaûi taêng 56,25% ñeå mua roå haøng hoùa ban ñaàu vôùi möùc giaù môùi”. • CPIP = (PX2X2+PY2Y2)/(PX1X2+PY1Y2) = [6(60)+9(40)]/[3(60)+8(40)] = 720/500 = 1,44 • “Toång chi tieâu phaûi taêng 44% ñeå mua roå haøng hoùa cuoái vôùi möùc giaù môùi”. • Chæ soá Laspeyres luoân luoân thoåi phoàng chæ soá giaù sinh hoaït lyù töôûng. • Chæ soá Paasche luoân luoân haï thaáp chæ soá giaù sinh hoaït lyù töôûng. 29 • Liệu quyết định tiêu dùng có luôn luôn chịu ảnh hưởng chỉ bởi bản thân người tiêu dùng hay không? 30 7. Ngoaïi taùc maïng löôùi • Ñònh nghóa: Neáu caàu ñoái vôùi moät moùn haøng cuûa moät ngöôøi tieâu duøng thay ñoåi cuøng vôùi soá löôïng nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc cuõng mua moùn haøng ñoù, ta coù ngoaïi taùc maïng löôùi. • Neáu caàu cuûa moät caù nhaân taêng cuøng vôùi soá löôïng nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc, ta coù ngoaïi taùc thuaän. • Neáu caàu cuûa moät caù nhaân giaûm cuøng vôùi soá löôïng nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc, ta coù ngoaïi taùc nghòch. 31 Hieäu öùng traøo löu (soá löôïng caàu taêng khi coù nhieàu ngöôøi tieâu duøng mua hôn) Taùc ñoäng Hieäu öùng traøo löu Caàu thò tröôøng giaù ñôn vò 32 Hieäu öùng thích chôi troäi (soá löôïng caàu giaûm khi coù nhieàu ngöôøi tieâu Caàu thò tröôøng duøng mua hôn) Hieäu öùng thích chôi troäi Taùc ñoäng giaù ñôn vò 33 5. Phương pháp Larange trong lý thuyết về cầu • Lý thuyết về cầu dựa trên tiền đề là người tiêu dùng tối đa hóa tính hữu dụng theo ràng buộc ngân sách. Lý thuyết này giả định rằng khi số lượng hàng hóa được tiêu dùng tăng thì hữu dụng tăng nhưng hữu dụng biên giảm dần. Khi có 2 loại hàng X và Y thì bài toán tối đa hóa hữu dụng của người tiêu dùng được viết như sau: U(X,Y) → max (1) phụ thuộc vào ràng buộc gồm toàn bộ thu nhập chi tiêu cho 2 mặt hàng này: PX X + PYY = I (2) với PX và PY là giá của loại hàng X và Y, I là thu nhập. Bài toán tối ưu này có thể đượch giải theo phương pháp số nhân Lagrang: Cho phương trình cực đại về đô hữu dụng U(X,Y) lệ thuộc vào ràng buộc PXX + PYY = I trong đó PX, PY và I là những hằng số. Về mặt kỹ thuật ta xây dựng một số cực đại nhân tạo có dạng như sau: Φ = U(X,Y) - (P X + P Y - I) → max (3) X Y 34 Ta thực hiện các bước của phương pháp Lagrange như sau: - Tính đạo hàm của hàm Lagrange theo các biến số X, Y và  - Cho tất cả các đạo hàm bậc nhất này bằng không. Ta có:  U   PX  0 X X MU X  PX (4)  U MU  P   P  0 hay là Y Y Y Y Y  PX X  PY Y  I  P X  P Y  I  0  X Y MU MU MU X PX   X  Y   MRS (5) MU Y PY PX PY 35 ● Ý nghĩa của số nhân Lagrange: lấy vi phân toàn phần hàm U = U(X,Y) theo I ta có: dU dU dX dU dY  .  . mặt khác dI = PXdX + PYdY (4) dI dX dI dY dI dU dX dY PX dX  PY dY dI (5)  PX  PY  ( )  .   dI dI dI dI dI Như vậy  là tính hữu dụng bổ sung được sinh ra khi có sự thay đổi về thu nhập. Mặt khác, từ (5) ta có: dU dU dU (6)    dX  dY dI dI dU dX dY Vậy  chính là tỷ số lợi ích – chi phí, nó cho biết nếu bỏ thêm một đồng chi phí (hay thu nhập) thì thu thêm được bao nhiêu đơn vị lợi ích36 .