Bài giảng Chất kháng sinh

KHAÙNG SINH !! Khaùng sinh laø gì ? Chaát coù nguoàn goác sinh hoïc hay toång hôïp Taùc duïng gieát cheát hoaëc ngaên caûn tieán trình hoaït ñoäng cuûa vi khuaån “dieät khuaån” (bactericidal effect) “kieàm khuaån” (bacteriostatic effect) Khaùng sinh laø gì ? Khaùng sinh töï nhieân (natural antibiotic) Vd: Penicillin, streptomycin, tetracycline Khaùng sinh baùn toång hôïp (semi-synthetic antibiotic) Vd: Ampicillin, minocycline Khaùng sinh toång hôïp (antibiomimetic) Vd: Sulfonamide, quinolones, fluoroquinolones Khaùng sinh laø gì ? Khaùng sinh chæ duøng ñöôïc cho ngöôøi hay ñoäng vaät khi ñaùp öùng qui luaät ñoäc tính choïn loïc (selective toxicity): Taùc duïng gaây haïi cho vi sinh vaät gaây beänh, nhöng voâ haïi hay ít haïi cho teá baøo vaät chuû Florey vaø Chain ñieàu cheá ñöôïc Penicillin tinh khieát (1939) Baét ñaàu töø khaùm phaù cuûa A. Fleming (1928) Khuùm Staphylococcus Khuùm Staphylococcus bò ly giaûi Khuùm naám Penicillium Phaân loaïi khaùng sinh Phaïm Huøng Vaân Thaønh vieân chính cuûa ANSORPThaønh vieân ban tö vaán quoác teá cuûa ARFIDThaønh vieân chaùnh ban coá vaán khoa hoïc cuûa NAM KHOACoá vaán vi sinh laâm saøng BV. Nguyeãn Tri Phöông vaø BV. An BìnhGiaûng vieân Boâ Moân Vi Sinh – Khoa Y - ÑHYD Cô cheá taùc ñoäng cuûa khaùng sinh * 4 cô cheá : Taùc ñoäng leân thaønh teá baøo vi khuaån Taùc ñoäng leân maøng baøo töông Taùc ñoäng leân söï toång hôïp protein Taùc ñoäng leân söï toång hôïp acid nhaân nhaân ÖÙc cheá toång hôïp thaønhBeta-Lactams, Ghycopeptide Thaønh ÖÙc cheá toång hôïp nucleic acid Sulfonamides, Quinolones ÖÙc cheá toång hôïp protein Aminoglycosides, Macrolides, Chloramphenicol, Tetracyclines Cô cheá ñeà khaùng cuûa vi khuaån vôùi KS Giaûm tính thaám cuûa thaønh hoaëc maøng vi khuaån ñoái vôùi khaùng sinh Bieán ñoåi ñieåm taùc ñoäng cuûa khaùng sinh Bieán ñoåi vaø voâ hoaït khaùng sinh baèng enzyme cuûa vi khuaån Phaùt trieån kieåu bieán döôõng khaùc khoâng bò khaùng sinh öùc cheá Dieät khuaån – kieàm khuaån cuûa moät soá khaùng sinh thoâng duïng trong thuù y TÍNH CHAÁT Penicillin G Tính beàn keùm: deã huùt aåm, bò thuûy giaûi, ít chòu nhieät, deã bò oxy hoùa. Ñöôøng caáp: SC, IM, IV (ít khi), bò phaù huûy bôûi dòch vò neân khoâng caáp ñöôøng uoáng. Thôøi gian caáp thuoác: Sodium, potassium : 4- 6 giôø Procain : 24 giôø Benzathine : > 72 giôø Penicillin G Phaân boá Noàng ñoä toái ña trong maùu ñaït ñöôïc sau khi tieâm 15 – 30 phuùt. Phaân boá keùm vaøo moâ xöông, maét, TKTW, dòch naõo tuûy, nhau thai, söõa. Chæ ñònh: Nhieãm truøng taïi choã hay toaøn thaân Nhieät thaùn, daáu son, vieâm vuù, leptospirosis,, beänh do Clostridium Ñeà khaùng Tuï caàu tieát Penicillinase (90%) VK G- VK tieát beta- lactamase (clostridium) Ampicillin/ Amoxycillin Tính beàn : deã huùt aåm, amox deã bò thuûy giaûi. Ñöôøng caáp: SC, IM, IV, ñöôøng uoáng (Ampi 80%). Thôøi gian caáp thuoác: 12 24 48 giôø Ampicillin/ Amoxycillin Phaân boá Noàng ñoä toái ña trong maùu ñaït ñöôïc sau khi tieâm 2 giôø. Phaân boá keùm vaøo moâ xöông, maét, TKTW, dòch naõo tuûy, nhau thai, söõa. Chæ ñònh: Nhieãm truøng taïi choã hay toaøn thaân Ampi: Nhieät thaùn, daáu son, vieâm vuù, leptospirosis, vieâm nhieãm tieâu hoaù , sinh duïc. Amox: vieâm nhieãm hoâ haáp do APP Ñeà khaùng Tuï caàu tieát Penicillinase (90%) VK tieát beta- lactamase (Clostridium, E.coli, Salmonella) Cephalosporin Cephalosporin Ñöôøng caáp: SC, IM, IV, ñöôøng uoáng. Thôøi gian caáp thuoác: 24 – 48 giôø Chæ ñònh: Nhieãm truøng taïi choã hay toaøn thaân Hoâ haáp, tieâu hoaù, sinh duïc.. Ñeà khaùng VK tieát cephalosporinase (theá heä I) VK tieát beta- lactamase (tröø theá heä IV) Aminosidstrepto 95%). Chæ ñònh: Tuï huyeát truøng Saûy thai truyeàn nhieãm Vieâm nhieãm toaøn thaân PhenicolThiam. < Chloram. < Flor. Phenicol Tính beàn : toát vôùi nhieät ñoä, keùm vôùi aùnh saùng, kieàm maïnh Ñöôøng caáp: IM, IV , uoáng (2giôø) Phaân boá Phaân boá khaép nôi trong cô theå Vaøo caû giaùc maïc vaø dòch theå maét Chæ ñònh: Thöông haøn, E.coli (caùc chuõng ñeà khaùng) Vieâm nhieãm toaøn thaân. Duøng töø lieàu thaáp ñeán cao trong ñieàu trò VK G- ruoät Sulfamid/ Trimethoprim Caàu truøng, toxoplasmosis Sulfamid/ Trimethoprim Ñöôøng caáp: IM (30’ – 1 giôø), uoáng (2giôø) Phaân boá Phaân boá khaép nôi trong cô theå, nhau thai, tuyeán söõa Haáp thu ñaëc bieät qua töû cung, veát thöông hôû, nieâm maïc tuyeán vuù. Chæ ñònh: Vieâm nhieãm hoâ haáp ,tieâu hoùa, tieát nieäu, vieâm vuù, töû cung. TLKH Sul/tri = 5/1 Deã phaùt sinh ñeà khaùng khi duøng rieâng leû Quinolon Quinolon Ñöôøng caáp: SC, IM, uoáng Phaân boá TH 1: toát ôû ruoät, keùm vaøo caùc moâ khaùc TH 2: phaân boá khaép nôi trong cô theå, ñaëc bieät ôû phoåi, xöông Chæ ñònh: TH1 : vieâm ruoät do vk G – TH 2: vieâm nhieãm hoâ haáp ,tieâu hoùa, tieát nieäu, sinh duïc, xöông khôùp Ít ñeà khaùng cheùo vôùi KS khaùc Tính phaân boá khaùng sinh Chuùng ta ñang ñoái dieän vôùi côn khuûng hoaûng toaøn caàu veà vaán ñeà vi khuaån ÑEÀ KHAÙNG khaùng sinh Yeáu toá thuaän lôïi cho söï phaùt sinh caùc chuûng vi khuaån ñeà khaùng Duøng khoâng ñuùng lieäu trình Söû duïng khaùng sinh quaù thöôøng xuyeân Moät daïng duy nhaát cho caùc ca beänh Vk thöôøng xaûy ra ñoät bieán Duøng ñôn khaùng sinh PHOÁI HÔÏP KHAÙNG SINH laø chieán löôïc ñieàu trò choáng laïi söï khaùng thuoác!!! Muïc ñích phoái hôïp khaùng sinh Môû roäng PKK Trò 1 beänh nhieãm truøng nghieâm troïng khi chöa coù keát quaû xeùt nghieäm Beänh boäi nhieãm (moâi tröôøng môû) Taêng cöôøng taùc ñuïng dieät vi khuaån Ngaên ngöøa hoaëc giaûm thieåu söï ñeà khaùng Nguyeân taéc phoái hôïp khaùng sinh 2 KS dieät khuaån cho taùc duïng hieäp ñoàng 1 KS dieät khuaån (trong giai ñoaïn sinh saûn) vaø 1 KS kieàm khuaån cho taùc duïng ñoái khaùng Nguyeân taéc phoái hôïp khaùng sinh Tetracyclin Phenicol Macrolid Trimethoprim Quinolon Beta- lactamin Polypeptid Sulfamid Aminosid  Phoái hôïp -lactam vôùi -lactamase inhibitor Phoái hôïp -lactam vôùi Aminoglycosides Phoái hôïp Glycopeptid vôùi Aminoglycosides Phoái hôïp -lactam vôùi Fluoroquinolon Phoái hôïp Polypeptide vôùi Tetracycline Phoái hôïp Sulfamethoxazol vôùi Trimethoprim Phoái hôïp khaùng sinh trong thöïc tieãn Moät soá phoái hôïp ñoái khaùng thöôøng bò söû duïng Aminosid – Phenicol Aminosid – Tetracyclin Quinolon – Phenicol Penicillin / Ampicillin – Tetracyclin Penicillin / Ampicillin - Macrolid Choïn löïa khaùng sinh Döïa vaøo cô quan nhieãm truøng Döïa vaøo vi khuaån gaây beänh Döïa vaøo cô ñòa cuûa thuù nhieãm beänh CHOÏN LÖÏA KHAÙNG SINH Döïa vaøo cô quan nhieãm truøng Döïa vaøo vi khuaån gaây beänh Döïa vaøo cô ñòa cuûa thuù nhieãm beänh Moät soá vi khuaån thöôøng gaây beänh treân caùc cô quan TÍNH KHAÙNG THUOÁC Khaùng sinh ñaëc trò Cô ñòa cuûa thuù maéc beänh + Loaøi + Thuù non + Thuù mang thai vaø sinh saûn + Thuù coù beänh lyù treân thaän + Thuù coù tieàn söû tai bieán, dò öùng Theo doõi khaùng sinh trò lieäu a. Theo doõi hieäu quaû cuûa khaùng sinh Ñaùnh giaù laâm saøng sau 48 – 72 giôø. Khoâng ñoåi khaùng sinh tröôùc 48 giôø. Thuù laønh beänh = khoâng coù daáu hieäu taùi phaùt. b. Theo doõi taùc duïng phuï cuûa khaùng sinh Roái loaïn heä taïp khuaån bình thöôøng ôû ruoät Phaûn öùng dò öùng Tai bieán do noäi ñoäc toá cuûa vi khuaån Tai bieán do ñoäc tính Nguyeân taéc söû duïng khaùng sinh Chæ söû duïng khaùng sinh khi coù nhieãm khuaån Choïn löïa ñuùng khaùng sinh Söû duïng khaùng sinh ñuùng lieàu löôïng Phoái hôïp khaùng sinh ñuùng caùch Naém vöõng choáng chæ ñònh cuûa khaùng sinh Theo doõi hieäu quaû trò lieäu cuûa khaùng sinh Vi khuaån coù theå truyeàn söï khaùng thuoác töø con naøy sang con khaùc!!! SOS Cô cheá chuyeån theå Avery, vaø cs. (1944, USA) Söû duïng khaùng sinh khoâng hôïp lyù laø lyù do ñöa ñeán ñeà khaùng khaùng sinh (Data from US congress. Office of Technology Assessment, 1998) Unnecessary use Thoâng tin, hoäi thaûo veà caùc kinh nghieäm söû duïng khaùng sinh trong ñieàu trò