In due the need of economics development set up the system of rivers and canals in Bac Lieu and
Ca Mau under stress. The erosion of their banks has been increased in term of tendency of servely
impacts on the environment, causing confusion to the communities living along rivers and canals.
Analysis process of formation and development of the river system, human activities on the river
system and the phenomenon of sea level rise, the author has assessed the situation, analyzing the
causes and determinants, solutions is recommended to prevent and mitigate damage caused by
erosion of river banks, canals in Bac Lieu and Ca Mau provinces.
7 trang |
Chia sẻ: dntpro1256 | Lượt xem: 610 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Xói lở bờ sông, kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 88
BÀI BÁO KHOA H
C
XÓI LỞ BỜ SÔNG, KÊNH, RẠCH TỈNH BẠC LIÊU, CÀ MAU
Trần Bá Hoằng1
Tóm tắt: Do nhu cầu phát triển kinh tế đã gây áp lực lớn lên hệ thống sông, kênh, rạch trên địa
bàn tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau. Tình trạng xói lở bờ đã diễn ra phức tạp với xu hướng ngày một tăng
tác động xấu tới môi trường, gây hoang mang cho cộng đồng dân cư sống ven sông, kênh, rạch.
Qua phân tích quá trình hình thành, phát triển hệ thống sông, hoạt động của con người lên hệ
thống sông cùng hiện tượng biến đổi khí hậu nước biển dâng, tác giả đã đánh giá được thực trạng,
phân tích rõ nguyên nhân và định hướng giải pháp phòng chống giảm nhẹ thiệt hại do xói lở bờ
sông, kênh, rạch trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau.
Từ khoá: Xói lở, hệ thống sông, biến đổi khí hậu, Bạc Liêu, Cà Mau.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ1
Tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau, nằm trên bán đảo
Cà Mau, thuộc Đồng bằng sông Cửu Long,
miền đất cực nam của Tổ Quốc. Ranh giới của
hai tỉnh, phía Đông giáp biển Đông, phía Tây
giáp biển Tây, phía Đông Bắc giáp tỉnh Sóc
Trăng, phía Tây Bắc giáp tỉnh Kiên Giang, phía
Bắc giáp tỉnh Hậu Giang.
Hệ thống sông, kênh, rạch của tỉnh Bạc Liêu
và Cà Mau khá chằng chịt, trong đó có một số
sông rạch lớn như: sông Gành Hào, sông
Đầm Chim, sông Trẹm, sông Ông Đốc, sông
Mỹ Bình, sông Cái Đôi Vàm, sông Bảy Háp,
sông Tắc Thủ đặc biệt sông Cửa Lớn nối từ
biển Tây qua biển Đông qua cửa Bồ Đề và một
số kênh, rạch lớn như: kênh Bạc Liêu - Cà Mau,
kênh Quản Lộ Phụng Hiệp, kênh Bạc Liêu -
Vàm Lẻ, kênh Gành Hào - Hộ Phòng, kênh Tắt
Năm Căn, kênh Ba Bèo, rạch Cái Nháp, rạch
Đường Keo, rạch Lá v.v
Hệ thống sông, kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu, Cà
Mau đóng vai trò rất quan trọng, đảm bảo nhiệm
nhiệm vụ: thau chua, rửa phèn, dẫn nước ngọt,
giao thông thủy nối liền các địa phương trong
1
Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam.
tỉnh, là cầu nối với các tỉnh thành phố trong
nước và quốc tế, là nơi cung cấp nguồn thủy sản
đồng thời cũng là tuyến du lịch sinh thái đầy
tiềm năng.
Bên cạnh những ưu thế mà hệ thống sông,
kênh, rạch đem lại, là những bất lợi không nhỏ
mà tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau đã, đang và sẽ còn
phải đối mặt đó là: tình trạng xâm nhập mặn, lan
truyền ô nhiễm, sạt lở bờ, bồi lắng lòng dẫn.
Đặc biệt trong những thập niên gần đây, đồng
hành với tốc độ tăng trưởng nhanh về kinh tế,
bùng nổ trong phát triển thủy sản vùng ven biển,
bên cạnh đó là tình trạng biến đổi khí hậu, nước
biển dâng đã làm cho những yếu tố bất lợi của
hệ thống sông, kênh, rạch trở nên trầm trọng
hợn. Hiện tượng xói lở bờ sông, kênh, rạch trên
địa bàn hai tỉnh này diễn ra phức tạp, với xu thế
phát triển ngày một gia tăng, có nhiều nơi xói lở
bờ sông, kênh, rạch diễn ra với tốc độ mạnh,
quy mô lớn, đe dọa đến tính mạng, tài sản của
Nhà nước và nhân dân.
Vì vậy, việc nghiên cứu để đánh giá đúng
thực trạng diễn biến, xác định rõ nguyên nhân
và đề xuất được giải pháp phòng chống giảm
nhẹ thiệt hại do xói lở bờ sông, kênh, rạch trên
địa bàn hai tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau là rất cần
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 89
thiết, có ý nghĩa về khoa học và thực tế.
2. THỰC TRẠNG, NGUYÊN NHÂN XÓI
LỞ BỜ SÔNG, KÊNH, RẠCH TỈNH BẠC
LIÊU VÀ CÀ MAU
2.1. Đặc điểm tự nhiên hệ thống sông,
kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau
Đồng bằng sông Cửu Long là bộ phận của
châu thổ sông Mê Kông có diện tích 39.734 km²,
nằm liền kề vùng Đông Nam Bộ, phía Bắc giáp
Campuchia, phía Tây Nam là vịnh Thái Lan,
phía Đông Nam là Biển Đông, được hình thành
từ những trầm tích phù sa và bồi dần qua những
kỷ nguyên thay đổi mực nước biển. Các đặc
điểm địa mạo trầm tích châu thổ được thể hiện
trên hình 1 cho thấy khái quát lịch sử hình thành
và phát triển của ĐBSCL. Sự phát triển mở rộng
châu thổ ra biển thì cũng đồng thời cũng kéo
theo mở rộng mạng sông, trong đó bán đảo Cà
Mau được hình thành và phát triển khoảng 1000
năm trong Holocene (Lê Xuân Thuyên, 2011).
Hình 1. Sơ đồ địa mạo trầm tích khu vực
Bán đảo Cà Mau (Lê Xuân Thuyên, 2011).
Do nhu cầu phát triển vùng đồng bằng mà hệ
thống sông, kênh, rạch vùng đồng bằng sông
Cửu Long đã được phát triển theo thời gian,
trong đó hệ thống kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu và
Cà Mau được phát triển chậm hơn so với các
vùng lân cận. Theo tài liệu thời kỳ pháp thuộc
vào năm 1920 thì chính quyền thực dân Pháp đã
xây dựng và nạo vét hàng tá kênh, rạch, trong
đó có kênh Quản Lộ - Phụng Hiệp.
Hình 2. Hệ thống sông, kênh, rạch ĐBSCL các năm 1880, 1900, 1915 và 1930
(Gouvernement générale de l’Indochine, 1930)
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 90
Và hệ thống sông, kênh, rạch chính của tỉnh
Bạc Liêu, Cà Mau hiện nay (2016).
Hình 3. Hệ thống sông, kênh, rạch chính
của tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau hiện nay
Hệ thống sông, kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu và
Cà Mau, chảy trên nội vùng châu thổ khá bằng
phẳng, cao trình thấp so với mực nước biển, cao
độ trung bình trên dưới +1.0, lòng dẫn cấu tạo
bởi các lớp phù sa, chưa cố kết hoàn toàn, với
chế độ dòng chảy phụ thuộc vào thủy triều biển
Đông và biển Tây. Sông, kênh, rạch có cửa đổ
ra biển Đông, chịu ảnh hưởng của chế độ bán
nhật triều không đều biên độ lớn nhất khoảng
3,5 m. Sông, kênh, rạch có cửa đổ ra biển Tây
chịu chế độ nhật triều không đều biên độ lớn
nhất vào khoảng 1,2 m. Với các sông, kênh,
rạch có các điểm giao cắt với nhiều sông rạch có
chế độ dòng chảy rất phức tạp. Đây chính là
những yếu tố tự nhiên rất bất lợi ảnh hưởng lớn
tới hiện tượng xói lở bờ.
2.2. Thực trạng diễn biến xói lở bờ hệ thống
sông, kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau
Hệ thống sông, kênh, rạch trên địa bàn tỉnh
Bạc Liêu và Cà Mau, rất chằng chịt, với chế độ
dòng chảy phức tạp, lòng dẫn được cấu tạo bởi
địa chất xấu, với vận tốc không xói [V]ox = 0,3-
0,5 m/s (Đinh Công Sản, 2012) thì diễn biến xói
lở bờ ở một số vị trí nào đó trên mạng lưới sông,
kênh, rạch là một hiện tượng tự nhiên rất bình
thường. Tuy vậy, tình trạng thực tế xói lở đang
diễn ra mấy năm gần đây trên hệ thống sông,
kênh, rạch thuộc địa bàn hai tỉnh Bạc Liêu và Cà
Mau lại là trường hợp đặc biệt cần phải xem xét.
Kết quả điều tra khảo sát gần đây nhất cho
thấy, chỉ riêng 5 tháng đầu năm 2017, tỉnh Bạc
Liêu đã xảy ra 6 đợt sạt lở trên chiều dài gần
200 m (Chi cục Phòng chống lụt bão Bạc Liêu,
2017). Mới đây nhất rạng sáng ngày 27/6/2017,
nhiều căn nhà tại khóm 1, phường 1 (thị xã Giá
Rai) bị sụp lún khiến người dân hết sức hoang
mang, trong đó có ít nhất 6 căn nhà dân đã di
dời khẩn cấp.
Hình 4. Nền nhà bị nứt sau đó lún sụt tại thị xã
Gia Rai tỉnh Bạc Liêu, ngày 27/6/2017
(Ảnh Chi cục PCLB Bạc Liêu).
Cùng thời gian này, tỉnh Cà Mau đã xảy ra
18 đợt sạt lở trên chiều dài 549 m, làm hư hỏng
36 căn nhà và nhiều tài sản, cơ sở hạ tầng khác
(Chi cục Phòng chống lụt bão Cà Mau, 2017).
Vào khoảng 2h ngày 27/6/2017, bờ Kênh Xáng
Cái Ngay (xã Hiệp Tùng, huyện Năm Căn) xảy
ra vụ xói lở đất với chiều dài khoảng 15 m, sâu
vào bờ hơn 20 m, đã làm hư hỏng 2 căn nhà và
nhiều tài sản khác.
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 91
Hình 5. Hình ảnh lưu lại đợt sạt lở bờ kênh
xã Cái Ngay, huyện Năm Căn, tỉnh Cà Mau,
ngày 27/6/2017, (ảnh Chi cục PCLB Cà Mau).
Qua kết quả thống kê, nghiên cứu, phân tích
nhiều năm xói lở bờ sông, kênh, rạch trên địa
bàn tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau tác giả tổng kết
được các vị trí thường xảy ra xói lở và đặc điểm
của xói lở như sau:
a) Các vị trí thường xảy ra xói lở bờ
- Khu vực bờ sông, kênh, rạch tập trung dân
cư ven sông, nhà cửa xây lấn chiếm lòng sông;
Hình 6. Xói lở khu vực chợ Năm Căn
(Ảnh: Trần Bá Hoằng 2017).
Hình 7. Hai bên bờ sông thuộc địa phận thành phố
Cà Mau thường xuyên xảy ra các đợt xói lở trong
nhiều năm nay (Ảnh Chi cục PCLB Cà Mau, 2017).
- Khu vực gặp nhau của các con sông,
kênh, rạch với chế độ dòng chảy rất phức tạp.
Ngoài ra còn là nơi đông dân cư và tàu thuyền
đi lại nhiều.
Hình 8. Xói lở bờ ngã tư sông thị trấn Phước
Long, Bạc Liêu (Ảnh: Lê Mạnh Hùng, 2006).
- Vị trí bờ sông, kênh, rạch không có cây
xanh bảo vệ mái, chịu tác động trực tiếp của
sông biển (vùng cửa sông), sóng tàu, thuyền, tàu
cao tốc.
Hình 9. Xói lở bờ kênh tại vị trí không có cây
giảm sông bảo vệ mái
(Ảnh: Lê Thanh Chương, 2009).
- Bờ sông, kênh, rạch mới nạo vét, mái bờ
không đảm bảo ổn định trượt.
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 92
Hình 10. Xói lở bờ kênh tại vị trí sau khi
nạo vét kênh đổ bùn đất mép bờ
(Ảnh: Lê Thanh Chương, 2009).
b) Đặc điểm xói lở bờ sông, kênh, rạch trên
địa bàn hai tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau
- Các đợt lở bờ thường xảy ra vào đầu mùa
mưa, sau trận mưa lớn vào thời điểm nước rút
xuống thấp;
- Khu vực bờ sông, kênh, rạch có mực nước
thay đổi lớn, xảy ra xói lở nhiều hơn, với quy
mô lớn hơn;
- Mỗi đợt lở bờ tại các khu vự dân cư ven
sông thường lớn, kéo theo các căn nhà liền kề;
- Xói lở xảy ra nhiều hơn, phức tạp hơn vào thời
kỳ nuôi trồng thủy sản phát triển, có nhu cầu giao
thông đi lại nhiều với tốc độ cao (2009-2014);
- Biến đổi khí hậu nước biển dâng ảnh hưởng
xấu tới xói lở bờ.
2.3. Nguyên nhân xói lở bờ hệ thống sông,
kênh, rạch tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau
Theo tác giả có hai nhóm nguyên nhân gây ra
xói lở bờ sông, kênh, rạch trên địa bàn tỉnh Bạc
Liêu và Cà Mau gồm: Nhóm nguyên nhân
khách quan và nhóm nguyên nhân chủ quan.
a) Nhóm nguyên nhân khách quan gồm các
yếu tố:
- Lòng dẫn cấu tạo bởi địa chất yếu, có vận
tốc cho phép không xói nhỏ, đất bờ dễ bị nứt nẻ,
tan rã khi nắng nóng, mưa lớn kéo dài;
- Mực nước thay đổi lớn làm cho sông bào
xói chân mái bờ dễ làm mất ổn định;
- Sóng lớn từ biển truyền vào (vùng cửa sông);
- Biến đổi khí hậu, nước biển dâng làm thay
đổi chế độ thủy động lực trong sông, kênh, rạch.
b) Nhóm nguyên nhân chủ quan gồm các
yếu tố:
- Sóng tàu thuyền, tàu cao tốc có công suất
lớn xói mòn mái bờ;
Hình 11. Tàu thuyền tạo sóng gây xói lở bờ
(Ảnh: Trần bá Hoằng 2016).
- Gia tải lên mép bờ, trong đó có cả việc xây
dựng nhà cửa lấn chiếm lòng sông.
Hình 12. Xây cất nhà gia tăng tải lên mép bờ
và làm thay đổi chế độ thủy động lực
- Hoạt động của con người làm tổn thương
mái bờ, phá vỡ kết cấu bờ (đào mương, xẻ rãnh,
neo đậu tàu thuyền v.v)
3. ĐỊNH HƯỚNG GIẢI PHÁP PHÒNG
CHỐNG XÓI LỞ BỜ SÔNG, KÊNH, RẠCH
TỈNH BẠC LIÊU VÀ CÀ MAU
Xói lở bờ hệ thống sông, kênh, rạch trên địa
bàn tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau rất đa dạng và
phức tạp, với nhiều nguyên nhân khác nhau. Do
vậy, trước khi quyết định giải pháp xử lý cần
phải xác định rõ nguyên nhân, đồng thời xem
xét các mặt liên quan như điều kiện kinh tế - xã
hội, phong tục tập quán Qua tổng kết thực tế
nhiều năm chúng tôi xin đề xuất sơ đồ tổng hợp
các giải pháp phòng chống giảm nhẹ thiệt hại do
xói lở bờ gây ra dưới đây:
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 93
Hình 13. Tổng hợp các giải pháp phòng chống xói lở bờ
Trong đó, chúng tôi khyến cáo ưu tiên các
giải pháp phi công trình, khi điều kiện phải ứng
dụng giải pháp công trình thì điều trước tiên cần
xem xét là giải pháp bảo vệ bằng thảm phủ thực
vật trên mái bờ.
4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Hệ thống sông, kênh, rạch trên địa bàn tỉnh
Bạc Liêu và Cà Mau đóng một vai trò rất quan
trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội của
tỉnh và khu vực. Hệ thống sông, kênh, rạch
chằng chịt cung cấp nước tưới, sinh họat, nuôi
trồng thủy sản, đồng thời là hệ thống giao thông
thủy nối liền các địa phương trong và ngoài
tỉnh, trong điều kiện hệ thống giao thông bộ
chưa hoàn chỉnh và chi phí vận tải cao. Bên
cạnh những mặt lợi đã thấy rõ, thì hệ thống
sông, kênh, rạch trên địa bàn hai tỉnh Bạc Liêu
và Cà Mau cũng thường gây ra những tai họa
như: lũ lụt, xâm nhập mặn, lan truyền ô nhiễm
dịch bệnh, xói lở bờ v.v.
Chỉ tính riêng việc khắc phục tình trang xói
lở bờ sông, kênh, rạch trên địa bàn mỗi tỉnh
hàng năm cũng phải tốn kém nhiều chục tỷ
đồng.
Với tốc độ phát triển kinh tế, xã hội mạnh mẽ
của khu vực đồng bằng sông Cửu Long nói
chung, Bạc Liêu và Cà Mau nói riêng, nhu cầu
khai thác hệ thống sông, kênh, rạch ngày một
cao. Các phương tiện giao thông thủy tăng
nhanh cả về số lượng, tải trọng, tốc độ chạy tàu
v.v, bên cạnh đó là tình trạng biến đổi khí
hậu, nước biển dâng, càng thúc đẩy hiện tượng
xói lở bờ xảy ra ngày càng tăng trên cả số lượng
và quy mô. Xói lở bờ đã, đang và sẽ còn uy hiếp
cuộc sống yên lành của nhiều gia đình, đang
cướp đi nhiều công trình công công, cơ sở hạ
tầng ven sông. Mặt khác nhiều công trình bảo
vệ bờ đã xây dựng khá tốn kém nhưng lại hư
hỏng, xuống cấp, với nhiều lý do thiếu, không
đồng bộ về tài liệu, thiếu kinh nghiệm trong
khâu thiết kế thi công, thiếu kinh phí để xây
dựng hoàn chỉnh v.v
Do tình trạng xói lở bờ sông, kênh, rạch xảy
ra nhiều nơi trên địa bàn hai tỉnh Bạc Liêu và
Cà Mau, cho nên không thể khu vực nào cũng
có thể áp dụng biện pháp bảo vệ công trình kiên
cố. Đối với các khu vực xói lở bờ sông rạch
nhỏ, có chiều sâu không quá lớn, không phải là
khu dân cư, đô thị thì nên sử dụng các biện pháp
công trình đơn giản như: trồng cây giảm sóng,
CÁC GIẢI PHÁP GIẢM NHẸ THIỆT HẠI
DO XÓI LỞ BỜ GÂY RA
Quy hoạch tuyến
luồng chạy tàu, quy
định vận tốc chạy tàu
tối đa.
- Nâng cao
nhận thức cho
nhân dân về
xói lở.
- Xây dựng thể
chế
Quy hoạch
phát triển
trong tương
lai nằm ngoài
hành lang an
toàn
Di dời ra khỏi
khu vực có
nguy cơ sạt lở.
* Từ xa.
- Ngăn dòng
- Phân dòng
- Điều chỉnh thế
sông.
* Trực tiếp
- Điều chỉnh hướng
dòng chảy
(Gia cố bờ)
- Thảm thực vật
- Kè lát mái
- Tường chắn
- Tăng khả năng cố
kết khối đất bờ
(tăng khà năng chịu
lực, chống xói).
GIẢI PHÁP
BỊ ĐỘNG
GIẢI PHÁP
CHU ĐỘNG
GIẢI PHÁP
NGĂN NGỪA
GIẢI PHÁP
TRÁNH NÉ
CÁC GIẢI PHÁP PHI
CÔNG TRÌNH
CÁC GIẢI PHÁP
CÔNG TRÌNH
KHOA HC K THUT THuhoahoiY LI VÀ MÔI TRuchoaNG uhoahoiuhoahoiuhoahoi - S 58 (9/2017) 94
trồng cỏ mái bờ v.v Đối với khu vực xói lở tại
nơi tập trung dân cư hoặc có các công trình cơ
sở hạ tầng quan trọng cần phải xây dựng công
trình kè bảo vệ bờ, nhưng phải chọn phương án
phù hợp, kinh phí thấp nhưng vẫn phải đảm bảo
kỹ thuật, ổn định lâu dài.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Chi cục phòng chống lụt bão tỉnh Bạc Liêu, Báo cáo tình hình sạt lở bờ sông, bờ biển trên địa bàn
tỉnh Bạc Liêu, tháng 6/2017;
Chi cục phòng chống lụt bão tỉnh Cà Mau, Báo cáo tình hình sạt lở bờ sông, bờ biển trên địa bàn
tỉnh Cà Mau, tháng 6/2017;
Viện KHTL miền Nam, Báo cáo tổng kết đề tài cấp Nhà nước Xây dựng đập ngăn mặn bằng vật
liệu địa phương vùng ĐBSCL, 1996.
Đinh Công Sản, Báo cáo tổng kết dự án điều tra xói lở bờ sông, kênh, rạch vùng ĐBSCL, 2012;
Lê Xuân Thuyên, “Quá trình hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ”. Hội Khoa học lịch sử
Việt Nam, tháng 11/2011;
Inspection des travaux publics, Gouvernement générale de l’Indochine, Dragages de Cochinchine:
Canal Rachgia-Hatien (Saigon: n.p., 1930);
Abstract:
EROSION OF RIVERBANK AND CANAL IN BAC LIEU, CA MAU
In due the need of economics development set up the system of rivers and canals in Bac Lieu and
Ca Mau under stress. The erosion of their banks has been increased in term of tendency of servely
impacts on the environment, causing confusion to the communities living along rivers and canals.
Analysis process of formation and development of the river system, human activities on the river
system and the phenomenon of sea level rise, the author has assessed the situation, analyzing the
causes and determinants, solutions is recommended to prevent and mitigate damage caused by
erosion of river banks, canals in Bac Lieu and Ca Mau provinces.
Keywords: Erosion, river system, climate change, Bac Lieu, Ca Mau.
Ngày nhận bài: 16/8/2017
Ngày chấp nhận đăng: 09/9/2017
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 31681_106111_1_pb_434_2004129.pdf