Thông tin về 4 cái mới trong khoa học xã hội

Thông tin về 4 cái mới trong khoa học xã hội Ph¹m Khiªm Ých(*) Tãm t¾t: CÇn nhËn thøc l¹i c¬ së lý luËn cña th«ng tin khoa häc vµ vai trß cña nã trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i, c¶ khoa häc tù nhiªn, khoa häc c«ng nghÖ vµ KHXH&NV. Th«ng tin vÒ 4 c¸i míi trong KHXH: thµnh tùu míi, luËn ®iÓm míi, ph−¬ng h−íng míi, ph−¬ng ph¸p míi, ®−îc x¸c ®Þnh lµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña th«ng tin KHXH ë n−íc ta, còng lµ nhiÖm vô cña ViÖn Th«ng tin KHXH. Tõ kho¸: Khoa häc x· héi, Th«ng tin khoa häc, L−îc thuËt, Tæng thuËt ViÖn Th«ng tin KHXH ra ®êi vµo thêi ®iÓm ®Æc biÖt. Ngµy 8/5/1975 - ®óng mét tuÇn sau khi kÕt thóc chiÕn tranh, lËp l¹i hßa b×nh, Thñ t−íng Ph¹m V¨n §ång ký QuyÕt ®Þnh thµnh lËp ViÖn trªn c¬ së thèng nhÊt Th− viÖn KHXH víi Ban Th«ng tin KHXH. QuyÕt ®Þnh thµnh lËp ViÖn ghi râ: “ViÖn cã chøc n¨ng nghiªn cøu, th«ng b¸o, cung cÊp tin tøc vµ t− liÖu vÒ KHXH cho c¸c c¬ quan cña §¶ng, Nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng t¸c KHXH”. ( Ngay tõ khi míi thµnh lËp, ViÖn ®· chó träng nghiªn cøu nhu cÇu cña ng−êi dïng tin vµ ph−¬ng thøc ®¸p øng nhu cÇu ®ã. Ng−êi dïng tin ë ViÖt Nam cã 3 nhãm chÝnh: C¸c nhµ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý; Giíi nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y khoa (*) PGS., Phã Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh DÞch thuËt Th«ng tin KHXH&NV, thuéc Liªn hiÖp c¸c Héi UNESCO ViÖt Nam; Nguyªn Phã ViÖn tr−ëng ViÖn Th«ng tin KHXH, ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam. häc; C¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã nhu cÇu vµ “cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng t¸c KHXH”. Mçi nhãm ng−êi dïng tin trªn ®©y cã yªu cÇu riªng, kh«ng gièng nhau. Tuy nhiªn, c¶ 3 nhãm ®Òu cã nhu cÇu vµ ®ßi hái cao ®èi víi th«ng tin KHXH. Trong thêi gian dµi n−íc ta cã chiÕn tranh, h¬n n÷a nghiªn cøu khoa häc cßn rÊt yÕu kÐm, chóng ta thiÕu nghiªm träng nh÷ng tri thøc míi ®Ó t¸i thiÕt ®Êt n−íc. Trong t×nh h×nh ®ã, ®Ó bï ®¾p sù thiÕu hôt nµy, chóng ta ph¶i “nhËp” tri thøc tõ n−íc ngoµi. NhiÖm vô cña ViÖn Th«ng tin KHXH ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu lµ th«ng b¸o nh÷ng tri thøc míi, s¸ch b¸o khoa häc míi tõ n−íc ngoµi. Th«ng tin khoa häc ph¶i ®i tr−íc mét b−íc, gãp phÇn “®Þnh h−íng cho ho¹t ®éng nghiªn cøu”, thóc ®Èy nghiªn cøu khoa häc ë ViÖt Nam. Cè GS.VS. NguyÔn Kh¸nh Toµn (1905-1993), Chñ nhiÖm ®Çu tiªn cña ñy ban KHXH ViÖt Nam, ng−êi khai sinh ra ViÖn Th«ng tin KHXH ®· ®Ò ra ph−¬ng Th«ng tin vÒ 4 c¸i míi 9 h−íng, chiÕn l−îc ph¸t triÓn th«ng tin KHXH ë n−íc ta nh− sau: “Ngµy nay th«ng tin khoa häc kh«ng chØ lµ c«ng cô hµng ®Çu mµ cßn lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt, lµ ®ßn bÈy cña c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, cña sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi... T«i nhÊn m¹nh: Th«ng tin khoa häc lµ sù nghiÖp toµn diÖn nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Th«ng tin khoa häc kh«ng ph¶i ®ãng vai trß bÞ ®éng, chØ cung cÊp th«ng tin t− liÖu, mµ nã cßn cã vai trß h−íng dÉn mét c¸ch cã ý thøc, cã hÖ thèng vµ cã ®Þnh h−íng ®èi víi c¸c nhµ khoa häc, mét ®èi t−îng lao ®éng s¸ng t¹o, nghiªm tóc vµ lu«n lu«n ®ßi hái cao, b»ng c¸c th«ng tin kÞp thêi vµ chÝnh x¸c” (NguyÔn Kh¸nh Toµn, 1995, tr.6-7). Nh÷ng nhiÖm vô to lín trªn ®©y chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc khi biÕt ph¸t huy lîi thÕ cña th«ng tin khoa häc, biÕt “tæ chøc vµ ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin khoa häc cÊp hai” nh− c¸ch nãi cña ViÖn sÜ V.A. Vinogradov. Lµ ViÖn tr−ëng ®Çu tiªn cña ViÖn Th«ng tin KHXH thuéc ViÖn Hµn l©m Khoa häc Liªn X«, ViÖn sÜ V.A. Vinogradov hiÓu s©u s¾c ®Æc tr−ng cña th«ng tin khoa häc. ¤ng viÕt: NÕu coi ngµnh khoa häc x©y dùng ®−îc nh÷ng lý thuyÕt míi, x¸c lËp ®−îc c¸c sù kiÖn kh¸ch quan míi cã ý nghÜa nh− hÖ thèng th«ng tin cÊp mét, th× th«ng tin khoa häc cÊp hai lµ mét lo¹i th−îng tÇng kiÕn tróc, mét hÖ thèng bæ sung ®Æc biÖt “nh÷ng tri thøc vÒ tri thøc” (Vinogradov, 1980). Tæ chøc vµ ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin khoa häc cÊp hai lµ vÊn ®Ò rÊt míi, khã kh¨n, phøc t¹p. Suèt 40 n¨m qua, tõ khi thµnh lËp ViÖn Th«ng tin KHXH, vÊn ®Ò nÒn t¶ng lý luËn nµy ch−a ph¶i ®· cã sù thÊu hiÓu chung, c¶ trong quan niÖm còng nh− trong tæ chøc thùc hiÖn. Trong 10 n¨m ®Çu, ViÖn Th«ng tin KHXH kh«ng ®−îc thõa nhËn lµ mét c¬ quan khoa häc, mµ chØ lµ c¬ quan “phôc vô khoa häc”, phôc vô t− liÖu cho nghiªn cøu khoa häc. Quan niÖm nµy ®· bÞ thùc tiÔn b¸c bá. B¸o c¸o t¹i LÔ Kû niÖm ViÖn Th«ng tin KHXH 20 n¨m x©y dùng vµ tr−ëng thµnh ®· kh¼ng ®Þnh: “Thùc tiÔn ho¹t ®éng 20 n¨m qua cho thÊy sù kÕt hîp nghiªn cøu vµ th«ng tin lµ ph−¬ng h−íng chiÕn l−îc cña sù ph¸t triÓn th«ng tin KHXH. Nã ®¸p øng nhu cÇu bøc xóc cña c¶ th«ng tin khoa häc còng nh− nghiªn cøu khoa häc trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn “Khoa häc lín” (Big Science) ë n−íc ta, n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña toµn bé ho¹t ®éng khoa häc trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n−íc. ChØ cã sù kÕt hîp h÷u c¬ gi÷a nghiªn cøu vµ th«ng tin, x©y dùng ViÖn thµnh mét c¬ quan khoa häc thùc sù, thùc hiÖn ®Çy ®ñ “chøc n¨ng nghiªn cøu” mµ ngay tõ ngµy thµnh lËp, Nhµ n−íc ta ®· x¸c ®Þnh cho ViÖn, míi lµm cho ViÖn Th«ng tin KHXH v−¬n lªn ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng n©ng cao cña x· héi hiÖn ®¹i. §iÒu nµy ch−a ph¶i ®· ®−îc nhËn thøc qu¸n triÖt ®Çy ®ñ trong chØ ®¹o vµ tæ chøc, trong viÖc thùc hiÖn chÕ ®é vµ chÝnh s¸ch, nh»m chñ ®éng t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c th«ng tin KHXH tham gia thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh, c¸c ®Ò tµi khoa häc lín, tham gia c¸c héi nghÞ khoa häc quèc gia vµ quèc tÕ. Quan niÖm coi ViÖn Th«ng tin KHXH chØ nh− mét c¬ quan phôc vô t− liÖu ®¬n thuÇn, vÒ thùc chÊt, lµ h¹ thÊp vai trß cña th«ng tin trong 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2015 ®êi sèng khoa häc cña ®Êt n−íc” (ViÖn Th«ng tin KHXH, 1995). Tõ n¨m 1995, nhÊt lµ tõ n¨m 2005, nghiªn cøu khoa häc cña ViÖn ®−îc ®Èy m¹nh. HÖ thèng c¸c ®Ò tµi, nhiÖm vô nghiªn cøu khoa häc c¸c cÊp do ViÖn chñ tr× ®· triÓn khai ®−îc vµ ®· thµnh c«ng. §Æc biÖt, cuèi n¨m 2007 lÇn ®Çu tiªn mét c¸n bé cña ViÖn ®· chñ tr× mét ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Nhµ n−íc: Nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn sù biÕn ®æi cña con ng−êi vµ v¨n hãa ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi vµ héi nhËp quèc tÕ. Tõ n¨m 2005 ®Õn nay, ViÖn ®· c«ng bè ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu quan träng d−íi d¹ng nh÷ng c«ng tr×nh chuyªn luËn cã gi¸ trÞ khoa häc cao nh−: VÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ ch©u ¸ (2005, 2007), V¨n hãa vµ ph¸t triÓn trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa (2006); Kinh tÕ t− nh©n ViÖt Nam sau hai thËp kû ®æi míi - thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò (2006); ViÖt ng÷ häc d−íi ¸nh s¸ng c¸c lý thuyÕt hiÖn ®¹i (2006); Con ng−êi vµ ph¸t triÓn con ng−êi ë Hßa B×nh (2007); ThÞ tr−êng mét sè n−íc ch©u Phi: C¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam (2007); Ng«n ng÷ häc: Mét sè ph−¬ng diÖn nghiªn cøu liªn ngµnh (2008); DiÖn m¹o vµ triÓn väng cña x· héi tri thøc (2008); Con ng−êi vµ v¨n hãa ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi vµ héi nhËp (2000); Häc viÖn ViÔn §«ng B¸c cæ - giai ®o¹n 1898- 1957 (2009);... (ViÖn Th«ng tin KHXH, 2010, tr.28-29). Chóng ta rÊt vui mõng vµ ®¸nh gi¸ cao nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu khoa häc nµy cña ViÖn Th«ng tin KHXH. Tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra lµ: Nh÷ng chuyªn luËn cã gi¸ trÞ khoa häc cao trªn ®©y cã kh¸c g× víi nh÷ng chuyªn luËn (chuyªn kh¶o) cña c¸c viÖn kh¸c, hoÆc c¸c c¬ quan khoa häc kh¸c. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, vÒ c¬ b¶n kh«ng kh¸c nhau, v× hÇu hÕt c¸c t¸c phÈm nµy ®Òu lµ nh÷ng th«ng tin khoa häc cÊp mét, trong khi c¸i mµ ViÖn Th«ng tin KHXH cÇn lµm h¬n hÕt lµ th«ng tin khoa häc cÊp hai. §©y lµ lý do tån t¹i cña ViÖn Th«ng tin KHXH. LiÖu ViÖn cã “ch¬i lÇm s©n” hay kh«ng khi dån toµn bé n¨ng lùc nghiªn cøu khoa häc cña m×nh vµo viÖc t¹o ra c¸c s¶n phÈm th«ng tin khoa häc cÊp mét – c¸i mµ c¸c viÖn kh¸c, c¸c c¬ quan khoa häc kh¸c, do chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh, còng nh− do n¨ng lùc thùc tÕ cã thÓ lµm tèt h¬n, hoÆc Ýt ra còng b»ng ViÖn Th«ng tin KHXH? Trong khi sø mÖnh cña m×nh, tr¸ch nhiÖm kh«ng ai thay thÕ ®−îc lµ t¹o cho khoa häc “mét th−îng tÇng kiÕn tróc, mét hÖ thèng bæ sung ®Æc biÖt ‘nh÷ng tri thøc vÒ tri thøc’”. Ngµy nay, khoa häc lµ lÜnh vùc thu hót hµng ngµn, hµng v¹n ng−êi tham gia. Trong ®iÒu kiÖn ®ã rÊt cã kh¶ n¨ng trïng lÆp, xö lý l¹i nhiÒu lÇn nh÷ng ph¸t minh ®· ®−îc t×m ra tõ tr−íc. Th«ng tin khoa häc cÊp hai lµ ph−¬ng tiÖn kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ã. NhÞp ®é ph¸t triÓn khoa häc rÊt nhanh, khèi l−îng c¸c s¶n phÈm khoa häc t¨ng lªn nh− vò b·o. Do vËy nhµ khoa häc ngµy cµng khã ®Þnh h−íng trong khèi tµi liÖu khæng lå, khã t×m ra nh÷ng tin cô thÓ cÇn thiÕt. ChØ riªng viÖc ®äc hÕt tµi liÖu cña mét ngµnh chuyªn m«n hÑp còng khã cã thÓ lµm ®−îc chø ch−a nãi ®Õn viÖc hiÓu biÕt c¸c ngµnh tri thøc cã liªn quan, mét ®iÒu b¾t buéc cho nghiªn cøu liªn ngµnh. Kh«ng mét nhµ khoa häc nµo trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn, khoa häc c«ng nghÖ, hay KHXH&NV cã kh¶ n¨ng gi¶i Th«ng tin vÒ 4 c¸i míi 11 quyÕt tèt nhiÖm vô cña m×nh b»ng nh÷ng ph−¬ng tiÖn th«ng th−êng, ®äc tÊt c¶ c¸c xuÊt b¶n phÈm cÊp mét. MÆt kh¸c, khoa häc lµ lÜnh vùc ®Çu t− lín. C¸c chi phÝ cho khoa häc t¨ng lªn rÊt nhanh vµ vÊn ®Ò hiÖu qu¶ cña c¸c chi phÝ ®ã, cña viÖc sö dông tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc ngµy cµng quan träng. Do vËy ph¶i t¨ng c−êng qu¶n lý khoa häc. ViÖc hoµn thiÖn th−êng xuyªn c¸c h×nh thøc qu¶n lý khoa häc chØ cã thÓ thùc hiÖn nÕu tæ chøc tèt th«ng tin khoa häc. §Ó ViÖn Th«ng tin KHXH ®ãng gãp xøng ®¸ng cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc n−íc ta, theo t«i nªn nghiªn cøu lµm râ 3 vÊn ®Ò quan träng: 1. X©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng t×m tin tù ®éng hãa ViÖn Th«ng tin KHXH ®· cè g¾ng liªn tôc ®Ó v−¬n lªn ®¸p øng yªu cÇu nµy. §iÒu ®ã thÓ hiÖn râ trong bµi viÕt “Nguån lùc th«ng tin ®iÖn tö - d÷ liÖu sè vµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi viÖc triÓn khai th− viÖn sè t¹i Th− viÖn KHXH” míi ®©y trªn T¹p chÝ Th«ng tin KHXH (Xem: Phan T©n, NguyÔn V¨n Héi, NguyÔn Duy Tho¶, 2014). Bµi viÕt kh¼ng ®Þnh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc trong viÖc cung cÊp th«ng tin, n©ng cao chÊt l−îng phôc vô tin, giíi thiÖu nguån t− liÖu, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c häc gi¶ trong vµ ngoµi n−íc tiÕp cËn nhanh, dÔ dµng vµ toµn diÖn h¬n c¸c nguån th«ng tin phong phó cña Th− viÖn KHXH. §ång thêi lµm râ nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi viÖc triÓn khai th− viÖn sè trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. 2. T¨ng c−êng th«ng tin l−îc thuËt, nhÊt lµ l−îc thuËt c¸c chuyªn kh¶o cã gi¸ trÞ khoa häc cao Th«ng tin khoa häc kh«ng chØ lµ ph−¬ng tiÖn tæ chøc t×m tin cÊp mét, mµ cßn lµ ph−¬ng thøc ®¸ng tin cËy ®Ó ®Þnh h−íng vµo hÖ vÊn ®Ò khoa häc cÊp b¸ch. Muèn thÕ ph¶i th«ng tin vÒ néi dung s¸ch b¸o khoa häc b»ng c¸c l−îc thuËt vµ tæng thuËt. L−îc thuËt lµ thÓ lo¹i th«ng tin chñ yÕu trong lÜnh vùc KHXH, h¬n n÷a “lµ mét d¹ng ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc s¸ng t¹o ®Æc biÖt ®ßi hái ph¶i ®−îc ®µo t¹o ë tr×nh ®é cao vÒ mÆt t− t−ëng, lý luËn vµ nghiÖp vô ®èi víi nh÷ng ng−êi tham gia qu¸ tr×nh th«ng tin khoa häc ®ã. Bµi l−îc thuËt lµ mét thÓ lo¹i s¶n phÈm khoa häc, ®Ó x©y dùng ®−îc thÓ lo¹i nµy, ng−êi lµm l−îc thuËt ph¶i cã nghÖ thuËt vµ tµi n¨ng lín, còng nh− ph¶i biÕt sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p cã c¬ së khoa häc. Môc ®Ých ë ®©y lµ trong khèi l−îng tèi thiÓu cña bµi l−îc thuËt ph¶i ®−a ®−îc l−îng tèi ®a c¸c th«ng tin cã Ých” (Vinogradov, 1980). HiÖn nay chóng ta ch−a ®¸nh gi¸ ®óng gi¸ trÞ khoa häc cña l−îc thuËt, kh«ng coi l−îc thuËt lµ mét thÓ lo¹i s¶n phÈm khoa häc. Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng ng−êi lµm l−îc thuËt lµ mét chuyªn gia cã tr×nh ®é cao trong viÖc lùa chän tµi liÖu, ®¸nh gi¸ tµi liÖu trªn quan ®iÓm gi¸ trÞ khoa häc cña chóng, tõ dßng th«ng tin cÊp mét khæng lå biÕt chän lÊy nh÷ng c¸i quý gi¸ nhÊt, míi nhÊt, cã ý nghÜa vÒ mÆt x· héi, t− t−ëng ®Ó l−îc thuËt. Do vËy chóng ta rÊt thiÕu c¸c bµi l−îc thuËt cã chÊt l−îng, nhÊt lµ l−îc thuËt vÒ c¸c chuyªn kh¶o. Trong khi ®ã, c¸c chuyªn kh¶o cã vai trß v« cïng quan träng trong KHXH. NÕu trong khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ, ng−êi ta tËp trung chó ý tr−íc hÕt vµo viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, lùa chän chó gi¶i vµ l−îc 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2015 thuËt c¸c bµi b¸o, vµo viÖc phæ biÕn nhanh c¸c tµi liÖu in nhanh vµ c¸c b¸o c¸o, th× trong lÜnh vùc KHXH l¹i hoµn toµn kh¸c. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu lý luËn lín, cã ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn c¸c KHXH th−êng xuÊt hiÖn d−íi h×nh thøc c¸c chuyªn kh¶o nh− nh÷ng vËt mang nh÷ng t− t−ëng míi. VÒ mÆt nµy trong c¸c KHXH vai trß cña s¸ch lín h¬n nhiÒu so víi c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc c«ng nghÖ. RÊt tiÕc r»ng hµng chôc n¨m nay, trong t¹p chÝ Th«ng tin KHXH vµ c¸c Ên phÈm kh¸c cña ViÖn Th«ng tin KHXH xuÊt hiÖn rÊt Ýt nh÷ng bµi l−îc thuËt vÒ c¸c s¸ch, c¸c chuyªn kh¶o cã gi¸ trÞ khoa häc cao. 3. Vai trß ®Æc biÖt cña tæng thuËt Tæng thuËt lµ mét h×nh thøc cao cña s¶n phÈm th«ng tin, tËp trung ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò cÊp b¸ch. “Nh÷ng tæng thuËt ph©n tÝch khoa häc c¸c s¸ch b¸o lµ mét lo¹i h×nh th«ng tin tæng hîp, phøc t¹p nhÊt cña th«ng tin KHXH”. Th−êng trong mçi bµi tæng thuËt ng−êi ta dïng tíi hµng chôc nguån tin (s¸ch, bµi b¸o). Môc ®Ých cña chóng lµ th«ng b¸o c¸c xu h−íng chÝnh cña sù ph¸t triÓn t− t−ëng khoa häc trong c¸c KHXH, nh− t×nh h×nh nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n thuéc lÜnh vùc tri thøc nµy hay kh¸c, c¸c tr−êng ph¸i khoa häc, c¸c quan ®iÓm cña nh÷ng ®¹i diÖn chñ chèt cña c¸c tr−êng ph¸i Êy,v.v... C¸c tæng thuËt ph©n tÝch th−êng tæng kÕt ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ph¸t triÓn trong c¸c lÜnh vùc tri thøc nhÊt ®Þnh. ViÖc tæng kÕt ®ã sÏ ph¸t hiÖn ra nh÷ng chç trèng trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ nh÷ng vÊn ®Ò ch−a gi¶i quyÕt ®−îc, còng nh− nh÷ng ph−¬ng h−íng t×m tßi khoa häc s¾p tíi (Vinogradov, 1980). Nh− vËy l−îc thuËt vµ tæng thuËt lµ ph−¬ng thøc tin cËy ®Ó chän lùa, ®¸nh gi¸ c¸i míi trong KHXH, c¶ thµnh tùu míi, luËn ®iÓm míi, ph−¬ng ph¸p míi vµ ph−¬ng h−íng míi. Nh÷ng quan niÖm trªn ®©y vÒ l−îc thuËt vµ tæng thuËt kh«ng ph¶i lµ quan niÖm míi. Trong c¸c b¸o c¸o 30 n¨m vµ 35 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn ViÖn Th«ng tin KHXH ®· cã nhËn ®Þnh r»ng ViÖn ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu viÖc “xö lý th«ng tin, bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng nh− lµm chó gi¶i, ®Þnh tõ khãa, lµm l−îc thuËt vµ tæng thuËt”, nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p lµm l−îc thuËt c¸c tµi liÖu khoa häc (chiÕm kho¶ng 70-80% sè l−îng tµi liÖu ®−îc xö lý) vµ “nh÷ng nghiªn cøu trªn ®©y ®· ®−îc ¸p dông trong thùc tiÔn ho¹t ®éng xö lý tin cña ViÖn trong suèt thêi gian qua” (ViÖn Th«ng tin KHXH, 2005; ViÖn Th«ng tin KHXH, 2010). Tuy nhiªn, nÕu l−îc thuËt vµ tæng thuËt ®· ®−îc gi¶i quyÕt xong c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn nh− vËy th× v× sao nã kh«ng ®−îc x¸c nhËn trong thùc tÕ? NÕu l−îc thuËt chiÕm 70-80% sè l−îng tµi liÖu ®−îc xö lý, th× sè l−îng khæng lå ®ã ®−îc c«ng bè trong c¸c xuÊt b¶n phÈm nµo cña ViÖn? CÇn l−u ý r»ng, TËp san Th«ng tin KHXH chuyªn ngµnh C¸i míi trong KHXH ®· chÊm døt sù tån t¹i vµo n¨m 1994 sau khi xuÊt b¶n ®−îc 65 sè. C¸c S−u tËp th«ng tin chuyªn ®Ò KHXH còng ®×nh b¶n vµo n¨m 2003. Tõ hµng chôc n¨m nay, ViÖn Th«ng tin KHXH ®· c«ng bè nh÷ng c«ng tr×nh l−îc thuËt vµ nh÷ng c«ng tr×nh tæng thuËt cã gi¸ trÞ nµo? T¹p chÝ Th«ng tin KHXH cã ph¶i lµ t¹p chÝ l−îc thuËt kh«ng? Th«ng tin vÒ 4 c¸i míi 13 §Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nµy, xin nªu ra vµi thÝ dô. ViÖn Th«ng tin KHXH (INION) thuéc ViÖn Hµn l©m Khoa häc Liªn X« tr−íc ®©y vµ ViÖn Hµn l©m Khoa häc Liªn bang Nga hiÖn nay x¸c nhËn r»ng c¸c t¹p chÝ l−îc thuËt lµ kh©u c¬ b¶n cña hÖ thèng Ên phÈm th«ng tin. V× vËy tõ n¨m 1973 ®Õn nay INION ®· cho xuÊt b¶n liªn tôc T¹p chÝ l−îc thuËt (Referativnyj zhurnal) gåm 16 chuyªn lo¹i (serija), nay cßn 9 chuyªn lo¹i. Chuyªn lo¹i 2 vÒ Kinh tÕ häc, sè 3 n¨m 2014 cã 65 bµi thuéc 6 chuyªn môc: Lý luËn kinh tÕ; Kinh tÕ thÕ giíi vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ; TiÒn tÖ, tµi chÝnh, tÝn dông; Nh÷ng vÊn ®Ò qu¶n lý; TiÕn bé khoa häc-kü thuËt vµ kinh tÕ häc ®æi míi; Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn x· héi vµ d©n sè. Chuyªn lo¹i 3 vÒ TriÕt häc, sè 4 n¨m 2014 cã 17 bµi thuéc 5 chuyªn môc: Nh÷ng vÊn ®Ò chung cña triÕt häc; TriÕt häc cña khoa häc vµ kü thuËt; TriÕt häc x· héi; LÞch sö TriÕt häc; TriÕt häc vÒ lÞch sö. Trong sè 17 bµi, cã 2 bµi tæng thuËt ph©n tÝch; 5 bµi l−îc thuËt; 5 chuyªn kh¶o cña Nga vµ n−íc ngoµi; 1 bµi giíi thiÖu cuéc Héi th¶o quèc tÕ ë Roma vÒ TÝn hiÖu, Ng«n ng÷ vµ DiÔn gi¶i; 9 bµi l−îc thuËt vµ l−îc thuËt x©u chuçi (svobodnyj referat) vÒ c¸c t¸c phÈm cña Anh, Ph¸p, Mü. Nh÷ng bµi l−îc thuËt vµ t¹p chÝ l−îc thuËt trªn ®©y cho ta hiÓu nh÷ng thµnh tùu cña KHXH ë Nga vµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Chøc n¨ng cña ViÖn Th«ng tin KHXH lµ th«ng tin “vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña thÕ giíi, khu vùc vµ ViÖt Nam, vÒ KHXH thÕ giíi vµ ViÖt Nam” (QuyÕt ®Þnh sè 352/2005/Q§-KHXH ngµy 25/4/2005 cña Chñ tÞch ViÖn KHXH ViÖt Nam). ViÖn sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc chøc n¨ng cña m×nh nÕu kh«ng tËp trung mäi nç lùc vµo viÖc nghiªn cøu khoa häc vµ th«ng tin vÒ nh÷ng thµnh tùu míi, luËn ®iÓm míi, ph−¬ng h−íng míi, ph−¬ng ph¸p míi cña KHXH thÕ giíi vµ ViÖt Nam. HiÓu biÕt vÒ KHXH thÕ giíi lµ v« cïng cÇn thiÕt. Nh−ng ®©y lµ lÜnh vùc réng bao la. §iÒu cÇn thiÕt nhÊt lµ lùa chän, ®¸nh gi¸ tµi liÖu theo con m¾t nghÒ nghiÖp vµ b¶n lÜnh cña ng−êi lµm th«ng tin khoa häc. Tõ h¬n 10 n¨m nay chóng t«i thµnh lËp Ch−¬ng tr×nh DÞch thuËt Th«ng tin KHXH&NV, thuéc Liªn hiÖp c¸c Héi UNESCO ViÖt Nam chuyªn dÞch vµ giíi thiÖu nh÷ng thµnh tùu KHXH thÕ giíi rÊt cÇn cho chóng ta. Chóng t«i ®· dÞch vµ xuÊt b¶n 12 cuèn s¸ch. Tiªu biÓu lµ cuèn “Khoa häc x· héi trªn thÕ giíi” (Les sciences sociales dans le monde) cña UNESCO, ®em ®Õn mét tæng quan vÒ KHXH thÕ giíi trong thÕ kû XX vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña nã vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI. C¸c cuèn s¸ch trong Ch−¬ng tr×nh cña chóng t«i tËp hîp theo 4 chñ ®Ò: I. §Æc ®iÓm vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña KHXH cuèi thÕ kû XX - ®Çu thÕ kû XXI; II. Nh÷ng nghiªn cøu míi vÒ t− duy, t− duy hÖ thèng, t− duy phøc hîp; III. Bé s¸ch “Ph−¬ng ph¸p” cña Edgar Morin; IV. TriÕt häc gi¸o dôc (Ph¹m Khiªm Ých, 2013). Chóng t«i còng lùa chän dÞch vµ giíi thiÖu KHXH thÕ giíi theo tiªu chÝ 4 c¸i míi. Mçi cuèn s¸ch ®Òu cã bµi giíi 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2015 thiÖu c«ng phu, cã thÓ xem lµ bµi l−îc thuËt s¸ch. Trong thêi héi nhËp quèc tÕ, hiÓu biÕt s©u réng vÒ KHXH thÕ giíi vµ mèi liªn hÖ gi÷a nã víi KHXH ViÖt Nam lµ cÇn thiÕt h¬n bao giê hÕt. Nh−ng ®iÒu cÇn thiÕt h¬n lµ biÕt lùa chän, ®¸nh gi¸ vµ ®−a vÒ cho ®Êt n−íc nh÷ng g× thËt sù míi mÎ, quý gi¸, gióp cho ta tho¸t khái sù l¹c hËu vµ l¹c ®iÖu. §iÒu nµy ph¶i cã ChiÕn l−îc th«ng tin ®óng, ph¶i cã nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c th«ng tin KHXH cã tÇm nh×n xa, cã b¶n lÜnh vµ ®«i khi dòng c¶m n÷a. §ã còng chÝnh lµ thùc hiÖn ý t−ëng cña ng−êi s¸ng lËp ViÖn Th«ng tin KHXH: Th«ng tin khoa häc “cã vai trß h−íng dÉn mét c¸ch cã ý thøc, cã hÖ thèng vµ cã ®Þnh h−íng ®èi víi c¸c nhµ khoa häc, mét ®èi t−îng lao ®éng s¸ng t¹o, nghiªm tóc vµ lu«n lu«n ®ßi hái cao, b»ng c¸c th«ng tin kÞp thêi vµ chÝnh x¸c”
TµI LIÖU THAM KH¶O 1. Ph¹m Khiªm Ých (2013), Mét sè c«ng tr×nh dÞch thuËt tõ Ph¸p ng÷ vÒ KHXH&NV trong “Ch−¬ng tr×nh TÇm nh×n UNESCO”, trong: Héi H÷u nghÞ vµ Hîp t¸c ViÖt – Ph¸p, C©u l¹c bé Ph¸p ng÷ (2013), Nh÷ng kû niÖm vÒ t×nh h÷u nghÞ ViÖt-Ph¸p vµ Ph¸p ng÷, Nxb. Th«ng tin vµ truyÒn th«ng, Hµ Néi. 2. NguyÔn Duy Quý (chñ biªn) (2003), Trung t©m KHXH vµ nh©n v¨n Quèc gia 50 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 3. QuyÕt ®Þnh sè 352/2005/Q§-KHXH ngµy 25/4/2005 cña Chñ tÞch ViÖn KHXH ViÖt Nam quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña ViÖn Th«ng tin KHXH. Trong: ViÖn Th«ng tin KHXH (2010), ViÖn Th«ng tin KHXH 35 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 4. Phan T©n, NguyÔn V¨n Héi, NguyÔn Duy Tho¶ (2014), “Nguån lùc th«ng tin ®iÖn tö vµ d÷ liÖu sè vµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi viÖc triÓn khai th− viÖn sè t¹i Th− viÖn KHXH”, Th«ng tin KHXH, sè 1. 5. NguyÔn Kh¸nh Toµn (1995), Ph−¬ng h−íng c«ng t¸c th«ng tin KHXH, trong: ViÖn Th«ng tin KHXH (1995), Mét sè vÊn ®Ò vÒ khoa häc th«ng tin vµ th− viÖn, Hµ Néi. 6. ViÖn Th«ng tin KHXH (1995), ViÖn Th«ng tin KHXH 20 n¨m x©y dùng vµ tr−ëng thµnh, Hµ Néi. 7. ViÖn Th«ng tin KHXH (2005), ViÖn Th«ng tin KHXH 30 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 8. ViÖn Th«ng tin KHXH (2010), ViÖn Th«ng tin KHXH 35 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 9. Vinogradov V.A. (1980), C¸c KHXH vµ th«ng tin, NguyÔn Quúnh Nh− vµ TrÇn Huy Häc dÞch tõ tiÕng Nga, ViÖn Th«ng tin KHXH, Hµ Néi.