Thần thoại các vị thần khổng lồ - Nguồn tư liệu quan trọng về buổi đầu lịch sử của cư dân Tày – Thái ở Việt Nam - Chu Thị Vân Anh

Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 55 THẦN THOẠI CÁC VỊ THẦN KHỔNG LỒ - NGUỒN TƯ LIỆU QUAN TRỌNG VỀ BUỔI ĐẦU LỊCH SỬ CỦA CƯ DÂN TÀY – THÁI Ở VIỆT NAM Chu Thị Vân Anh* Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Trong nghiên cứu về văn hoá tộc ngƣời, văn học dân gian giữ vai trò là nguồn tƣ liệu quan trọng. Bởi nó không chỉ phản ánh tƣ duy, nhận thức của con ngƣời thời nguyên thuỷ, mà còn là bức tranh phản chiếu xã hội trong giai đoạn sớm nhất của lịch sử, khi mà sử liệu thành văn chƣa xuất hiện. Thần thoại về các vị thần khổng lồ - những vị thần có công khai thiên lập địa của các tộc ngƣời Tày, Thái ở Việt Nam không chỉ phản ánh thực tiễn cuộc sống của tộc ngƣời trong giai đoạn mới hình thành mà còn là nơi thể hiện ƣớc mơ, nguyện vọng của ngƣời nguyên thuỷ trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Do vậy, thần thoại của các cƣ dân Tày – Thái là nguồn tƣ liệu quan trọng khi nghiên cứu về văn hoá và lịch sử các tộc ngƣời. Từ khóa: thần thoại, văn hóa, nguồn tư liệu, văn học dân gian, cư dân Tày - Thái.  Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam nói chung và các tộc ngƣời Tày, Thái nói riêng, thần thoại là nguồn sử liệu quan trọng, phản ánh trình độ phát triển tƣ duy, nhận thức của con ngƣời thời tiền sử. Không những vậy, nó còn là nơi thể hiện ƣớc mơ, khát vọng của con ngƣời trƣớc tự nhiên trong một giai đoạn lịch sử, khi mà lực lƣợng sản xuất còn nhiều hạn chế. Thần thoại về các vị thần khổng lồ đƣợc coi là lớp thần thoại đầu tiên trong lịch sử văn học nhân loại. Theo quan niệm của ngƣời xƣa, các vị thần khổng lồ là những nhân vật vừa có sức mạnh phi thƣờng, vừa có khả năng sáng tạo ra những giá trị vật chất và tinh thần cho tộc ngƣời. Họ không chỉ là những ngƣời có sức mạnh khai sơn phá thạch, đào sông lấp biển, mà cùng với quá trình lao động không ngừng, họ đã phát minh ra những nghề nghiệp quan trọng, tạo nền tảng kinh tế vững chắc cho cả cộng đồng. Nhƣ vậy, có thể nói, những vị thần khổng lồ không chỉ tạo nên không gian sinh tồn cho tộc ngƣời, mà họ còn góp phần đem lại sự ổn định về mặt kinh tế, đảm bảo cho sự phát triển bền vững của các cộng đồng ngƣời. Các vị thần khổng lồ chính là kết tinh  Tel: 0983 834376, Email: vananhdth@gmail.com sức mạnh lao động, sáng tạo của tộc ngƣời. Do vậy, trong tâm thức ngƣời xƣa, biểu tƣợng các vị thần buổi khai thiên lập địa có vai trò quan trọng, đặc biệt đối với cƣ dân Tày, Thái - những đại diện tiêu biểu cho văn hoá miền núi ở nƣớc ta. Trong tâm thức cƣ dân Thái, hình ảnh những vị thần Sô công luôn là hiện thân cho sức mạnh sáng tạo, là nơi hội tụ mơ ƣớc, khát vọng sống hoà đồng với tự nhiên đầy trắc trở, là hiện thân cho nền nông nghiệp trồng lúa nƣớc của tộc ngƣời. Cùng chung đề tài này, ta cũng bắt gặp trong thần thoại của ngƣời Tày hình ảnh cặp vợ chồng Báo Luông – Slao Cải, chủ nhân khai phá vùng đất Cao Bằng cũng nhƣ nghề nông trồng lúa nƣớc của ngƣời Tày ở nơi đây. Thần thoại về vợ chồng Ải Lậc Cậc và Báo Luông – Slao Cải là lớp thần thoại đầu tiên trong lịch sử văn học tộc ngƣời về những vị thần khổng lồ - những vị thần đại diện cho sức mạnh của con ngƣời thời sơ sử. MỘT CHẶNG ĐƢỜNG PHÁT TRIỂN CỦA TỘC NGƢỜI TRONG GIAI ĐOẠN ĐẦU LỊCH SỬ ĐƢỢC TÁI HIỆN THÔNG QUA HÌNH ẢNH NHỮNG VỊ THẦN KHỔNG LỒ Lƣợc bỏ đi những yếu tố hoang đƣờng về tầm vóc hay sức khoẻ của các vị thần, ta thấy Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 56 đƣợc quá trình tìm hiểu, cải tạo và chinh phục tự nhiên gian khổ của ngƣời nguyên thuỷ trong buổi đầu của lịch sử. Trƣớc hết đó là cuộc sống nay đây mai đó, hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên nhƣ cuộc sống của Báo Luông - Slao Cải trong giai đoạn đầu: “Ngày xửa ngày xưa, suốt dọc sông còn là sình lầy âm u, cây cối nguyên sinh, lau lách um tùm, muông thú hoang dã. Lúc đó xuất hiện hai người cao to, khoẻ mạnh, đi men dọc dòng nước kiếm ăn”. [3, tr30] Thời đại mông muội – “thời kỳ thơ ấu của loài người” (Enghen) – mang tính phổ biến đối với lịch sử nhân loại nói chung và lịch sử tộc ngƣời nói riêng. Đây là giai đoạn quá độ, giai đoạn chuyển tiếp quan trọng của con ngƣời từ một sinh vật thành một con ngƣời thực thụ. Quá trình đó cũng là quá trình tự vận động để khẳng định mình trong thế giới tự nhiên. Lịch sử phát triển của loài ngƣời từ thời kỳ mông muội sang dã man phải trải qua hàng nghìn, hàng vạn năm, nhƣng trong thần thoại, quá trình đó đƣợc phản ánh thật mộc mạc, đơn sơ. Theo Enghen, “yếu tố đặc trưng của thời đại dã man là việc thuần dưỡng và chăn nuôi động vật và trồng trọt cây cối” [2, tr50]. Nhƣ vậy, nghề nông và chăn nuôi gia súc đƣợc hình thành trong giai đoạn lịch sử này. Trong thần thoại Thái, thời kỳ này thể hiện vai trò của cặp vợ chồng Ải Lậc Cậc - cặp Sô Công thứ bảy - đƣợc Then cử xuống với sứ mệnh đem nghề nông phổ biến cho vùng đất mới. Công việc của Ải thật khó khăn, nặng nhọc từ việc khai phá đất, làm ruộng, trồng lúa đến việc chăm sóc, thu hoạch. Hình ảnh của thần chính là hình ảnh của ngƣời nông dân “chân lấm tay bùn” điển hình của cƣ dân Thái nói riêng và các tộc ngƣời ở nƣớc ta nói chung. Đối với vợ chồng Báo Luông – SLao Cải, công việc này còn khó khăn gấp nhiều lần. Nếu nhƣ trong truyền thuyết Ải Lậc Cậc còn có sự xuất hiện của Then - đấng tối cao có sức mạnh vô song, chi phối muôn loài, đã cho vợ chồng Ải Lậc Cậc lúa giống cũng nhƣ địa bàn trồng cấy thích hợp; thì đối với vợ chồng Báo Luông – Slao Cải, để tìm ra cây lúa và cách chăm bón phù hợp là cả một quá trình quan sát, tìm tòi và sáng tạo. Từ khi phát hiện ra một loại cỏ có hạt cứng, ram ráp, có thể dùng làm lƣơng thực, trên cơ sở quan sát thực tiễn, ông bà thấy rằng “mọc hoang năng suất rất thấp. Có bụi nhiều cây nhưng không ra bông, hoặc bông lơ thơ vài hạt. Chỉ những chỗ luôn xâm xấp nước, không để cạn khô hay nước quá sâu mới trổ bông to và mẩy” [5, tr41]. Do vậy một nền nông nghiệp trồng lúa nƣớc đã ra đời bắt nguồn từ chính nhu cầu cũng nhƣ khả năng quan sát tự nhiên của con ngƣời. Năng lực sáng tạo của ngƣời nguyên thuỷ thông qua hình tƣợng những vị thần khổng lồ đƣợc đề cao. Bắt nguồn từ nhu cầu của gia đình hay từ thực tiễn sản xuất đặt ra yêu cầu cho các vị thần phải tiến tới thuần dƣỡng các loài thú để một mặt phục vụ sản xuất, mặt khác bổ sung nguồn thực phẩm cho gia đình. Do vậy, bên cạnh trồng lúa, nghề chăn nuôi cũng bắt đầu hình thành và chiếm vị trí quan trọng trong đời sống hàng ngày. Con vật đầu tiên mà vợ chồng Ải Lậc Cậc nuôi là con ngựa có cánh của Then Lôm. Sau đó là đôi trâu Nen giúp vợ chồng Ải cày ruộng. Còn đối với vợ chồng Báo Luông – Slao Cải, ông bà đã tìm cách đuổi trâu rừng, bò rừng về thuần dƣỡng để giúp dẫm ruộng. Sau đó ông bà còn bắt mèo rừng, chó rừng về canh kho thóc, bắt ngựa rừng về thuần dƣỡng để làm phƣơng tiện đi lại và chuyên chở lƣơng thực, hàng hoá Nhƣ vậy, một ngành sản xuất nông nghiệp với hai thành phần chủ đạo: trồng trọt và chăn nuôi đã đƣợc hình thành, chính thức đánh dấu sự ra đời của con ngƣời với đúng nghĩa của nó. Con ngƣời không còn phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên nữa mà đã có thể tự cấp tự túc cho nhu cầu tối thiểu của cuộc sống. Theo đó cuộc sống định cƣ thành những làng bản nông nghiệp đƣợc ra đời. Lúc này con ngƣời đã hoàn toàn thoát thai khỏi thế giới động vật. Không những thế, bằng năng lực của mình, Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 57 con ngƣời đã quay trở lại, tác động vào tự nhiên thông qua quá trình lao động sáng tạo không ngừng để phục vụ cuộc sống. Kết thúc thời đại dã man là sự ra đời của gia đình một vợ một chồng – “dấu hiện của buổi đầu của thời đại văn minh” [2, tr101]. Điều này đã đƣợc phản ánh qua thần thoại về từng cặp đôi Sô Công, Ải Lậc Cậc hay vợ chồng Báo Luông – Slao Cải. Nhờ có đƣợc một gia đình bền vững mà những vị thần có thể hoàn thành những công việc mà lịch sử giao phó: kiến thiết mặt đất cho sự ra đời của con ngƣời (6 cặp Sô Công), hay giúp con ngƣời khai phá những vùng đất mới, phổ biến nghề nông trồng lúa nƣớc và chăn nuôi gia súc (vợ chồng Ải Lậc Cậc và Báo Luông – Slao Cải). Xuất phát từ hôn nhân một vợ một chồng bền vững đã sinh ra nhiều thế hệ con cháu, rồi từ đó phát triển, sinh ra các dòng họ, hình thành nên một tộc ngƣời thống nhất (tộc ngƣời Tày ở Cao Bằng). Qua đây cũng cho thấy lịch sử của cả một tộc ngƣời, một dòng họ đƣợc tái hiện lại thật sâu sắc, từ buổi đầu mới thoát thai khỏi động vật, đến khi bắt đầu cuộc sống định cƣ rồi hình thành từng nhóm của một tộc ngƣời, chuẩn bị đầy đủ điều kiện để đƣa con ngƣời bƣớc vào thời kỳ mới - thời kỳ văn minh. THẦN THOẠI VỀ CÁC VỊ THẦN KHỔNG LỒ - NƠI CHUYỂN TẢI KHÁT VỌNG CHINH PHỤC VÀ SỐNG HOÀ ĐỒNG VỚI TỰ NHIÊN CỦA NGƢỜI NGUYÊN THUỶ TRONG BUỔI ĐẦU CỦA LỊCH SỬ Trong giai đoạn đầu của lịch sử, khi con ngƣời mới thoát thai khỏi thế giới động vật và bắt đầu có sự phát triển trong nhận thức, vấn đề đầu tiên mà họ quan tâm và mong muốn tìm hiểu là về những hiện tƣợng tự nhiên xung quanh mình. Tại sao có trời, có đất, có mƣa, có gió? Tại sao lại có sông, suối, ao hồ? Tại sao lại có các loài vật? Và tại sao lại có con ngƣời? Những câu hỏi đó chi phối nhận thức của con ngƣời trong suốt chiều dài lịch sử, đặc biệt là trong giai đoạn đầu khi con ngƣời mới ra đời. Lúc bấy giờ, cơ sở duy nhất ngƣời nguyên thuỷ dựa vào để giải thích thế giới chính là ở khả năng lao động của bản thân. Với sự phát triển không ngừng về công cụ sản xuất, năng suất lao động của con ngƣời ngày càng đƣợc nâng cao, bƣớc đầu ổn định cuộc sống. Chính lao động đã giúp cho con ngƣời tách biệt hẳn với thế giới động vật và giúp cho tƣ duy con ngƣời ngày càng đƣợc nâng cao. Ngƣời nguyên thuỷ thƣờng xuyên tác động vào tự nhiên để phục vụ cho cuộc sống của mình, nên đối với họ, lao động của con ngƣời có sức mạnh vạn năng. Và từ đây, để giải thích và nhận thức về thế giới, họ đã dựa vào chính sức lao động của mình. Ngƣời nguyên thuỷ cho rằng, mọi sự vật, hiện tƣợng trong tự nhiên đều đƣợc sinh ra từ ý muốn và từ lao động của con ngƣời. Qua hình tƣợng các vị thần khổng lồ, cƣ dân Tày – Thái cổ thể hiện ƣớc mơ chinh phục tự nhiên của mình. Họ cho rằng mọi sự sáng tạo trong tự nhiên nhƣ sông, suối, ao, hồ, núi, đồi đều là do công sức lao động của các vị thần buổi khai thiên lập địa. Chính nhờ sự lao động cần cù, kiên trì đó đã giúp cho con ngƣời có đƣợc cuộc sống nhƣ ngày nay. Con ngƣời có ruộng để trồng lúa, có sông suối để bắt cá, có rừng để săn thú Bên cạnh công lao to lớn là cải biến tự nhiên theo hƣớng có lợi để phục vụ cho đời sống của con ngƣời sau này, các vị thần còn có công thuần dƣỡng những vật nuôi, cây trồng đầu tiên cho con ngƣời. Nếu nhƣ Sao Cải là vị thần đầu tiên biến cây lúa hoang thành lúa trồng cho ngƣời Tày, thì vợ chồng Ải Lậc Cậc là ngƣời đã đem cây lúa đến cấy trồng ở bốn thung lũng màu mỡ đƣợc coi là cái nôi của tộc ngƣời Thái (Mƣờng Thanh, Mƣờng Lò, Mƣờng Than, Mƣờng Tấc). Không những thế, ông bà còn đem các giống vật đƣợc Then tặng để làm vật nuôi trong nhà, phục vụ cho việc đi lại (con ngựa có cánh đƣợc Then Lôm tặng), hay lên rừng bắt trâu, bò, chó, mèo, lợn, gà về để phục vụ cho sản xuất. Chính Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 58 những vị thần này là ngƣời đã đem lại nghề nông cho các cƣ dân Tày, Thái. Công lao của các vị thần sáng tạo thật to lớn. Nhƣng xét đến cùng, những vị thần khổng lồ này chính là sự hiện thực hoá, cụ thể hoá khát vọng chinh phục tự nhiên, nâng cao vai trò của lao động sáng tạo của con ngƣời lên ngang tầm với sức sáng tạo của tự nhiên của cƣ dân xƣa. Lúc này, vào giai đoạn tan rã của xã hội nguyên thuỷ, ý thức về bản thân, về vai trò và vị trí của con ngƣời trong tự nhiên đƣợc nâng cao. Con ngƣời muốn đặt vị trí của mình ngang tầm với tự nhiên, chinh phục, cải tạo tự nhiên theo hƣớng có lợi cho cuộc sống của mình, theo ý muốn chủ quan của mình. Nhƣng tự nhiên lại quá hùng vĩ, quá lớn lao so với tầm vóc nhỏ bé của con ngƣời. Do vậy, trong trí tƣởng tƣợng hết sức thô sơ, mộc mạc của mình, họ đã sáng tạo ra những vị thần có tầm vóc lớn lao để thực hiện mơ ƣớc của mình. Đó là nguồn gốc thực tiễn cho sự ra đời các thần thoại về những vị thần khổng lồ của các tộc ngƣời. Các vị thần trong thần thoại của tộc ngƣời cũng làm những công việc nhƣ ngƣời bình thƣờng. Họ cũng lấy chồng lấy vợ, cũng phải lao động mới có cái ăn, cũng có những tính xấu, tốt nhƣ con ngƣời. Có khác chăng chỉ là ở tầm vóc cũng nhƣ qui mô công việc của họ mà thôi! Ví nhƣ vợ chồng Báo Luông – Slao Cải, muốn có đủ lƣơng thực nuôi đàn con ngày càng đông đúc, họ cũng phải vất vả tìm kiếm và thuần dƣỡng cây lúa nƣớc, chăm sóc và nâng niu nó thì mới thu đƣợc kết quả tốt đẹp. Ta bắt gặp ở đây hình ảnh ngƣời nông dân chân lấm tay bùn – hình ảnh tiêu biểu cho cƣ dân nông nghiệp trồng lúa nƣớc. Ở đây không có những yếu tố thần tiên, ma quái nào cả mà nó là sự hiện thực hoá hình ảnh lao động của con ngƣời. Nó phản ánh rất chân thực đời sống của ngƣời nguyên thuỷ lúc bấy giờ - phụ thuộc nhiều vào tự nhiên nhƣng cũng không ngừng lao động sáng tạo để đảm bảo cho cuộc sống của mình. Yếu tố phi lý ở đây chỉ dừng lại ở tầm vóc những công việc mà các thần làm thật to lớn quá, phi thƣờng quá, nhƣng lại cũng rất đỗi đời thƣờng. Những công việc đó ngƣời thƣờng cũng có thể làm đƣợc, nhƣng ở đây, do đối tƣợng tác động là tự nhiên quá hùng vĩ nên nó phải đƣợc nâng lên ở một tầm cao mới, ở một mức độ mới mà chỉ có những vị thần với sức vóc khổng lồ mới có thể đảm nhiệm đƣợc. Nhƣ vậy, tựu chung lại, các vị thần khổng lồ trong thần thoại các dân tộc Tày – Thái chính là hiện thân cho lao động của con ngƣời trong buổi đầu lịch sử. Với mong muốn tìm hiểu, lý giải về tự nhiên, thêm vào đó là niềm tự hào đối với những thành quả của bản thân, cƣ dân Tày – Thái cổ đã qui khả năng sáng tạo của tự nhiên cho sức lao động của con ngƣời. Một hiện tƣợng nhân cách hoá rất đặc sắc thể hiện niềm tự hào của ngƣời xƣa về bản thân mình, vào khả năng sáng tạo, biến đổi thế giới khách quan của con ngƣời, lấy con ngƣời làm trung tâm của vũ trụ. Sức mạnh của con ngƣời đã đƣợc “thần thánh hoá”, “thiêng hoá” qua hình ảnh các vị thần nhƣng nó cũng thật gần gũi với con ngƣời. Ngƣời xƣa có thể nhận ra bóng dáng của mình qua hình ảnh của các vị thần sáng tạo. Hay nói một cách khác, các vị thần của buổi khai thiên lập địa đó chính là sự “thậm sưng hoá”, “hùng vĩ hoá” khả năng lao động sáng tạo của con ngƣời mà thôi. Thông qua hình ảnh những vị thần này mà vai trò của con ngƣời đƣợc nâng cao, sánh ngang tầm với tự nhiên. TƢ DUY TRIẾT HỌC PHẢN ÁNH TRONG THẦN THOẠI VỀ CÁC VỊ THẦN KHỔNG LỒ Thần thoại đƣợc xem là loại hình văn học ra đời sớm trong lịch sử loài ngƣời khi mà khả năng khái quát hoá, biểu trƣng hoá phát triển ở một trình độ nhất định, hay nói cách khác, khi mà tri thức của con ngƣời về thế giới và về bản thân đã đạt đƣợc những thành quả nhất định. Từ sự hoàn thiện về nhận thức đó mà tƣ duy triết học cũng bắt đầu hình thành và đƣợc thể hiện một cách khá rời rạc, mộc mạc, chất phác trong thần thoại. Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 59 Các vị thần xuất hiện trong thần thoại của các tộc ngƣời thƣở khai thiên lập địa đều là cặp đôi nam thần - nữ thần với quan hệ phổ biến là quan hệ vợ chồng. Ngƣời xƣa thấy đƣợc rằng, mọi vật sinh ra đều có cội nguồn của nó, nhƣ là muốn sinh đƣợc đất, phải có sự hoà hợp giữa thần Trời (ông Sô Công Trời) và thần Đất (bà Sô công Đất), sau một thời gian dài hoài thai đến quá trình trở dạ đau đớn tột cùng mới sinh ra đất đai phì nhiêu, màu mỡ. Hay nhƣ có sự gặp gỡ tình cờ giữa Báo Luông và Slao Cải mới có thể sinh ra đƣợc bầy con mà sau này phân chia thành những dòng họ lớn của ngƣời Tày ở Cao Bằng Tất cả những chi tiết đó đều nói lên quan niệm về sự hoà hợp âm dƣơng manh nha hình thành trong nhận thức của ngƣời nguyên thuỷ - chủ nhân sáng tạo nên thần thoại. Trong thần thoại các tộc ngƣời, trƣớc khi xuất hiện những vị thần khổng lồ đã có thế giới rồi. Có nghĩa là thế giới tự nhiên là một thực thể vật chất, tồn tại khách quan và là đối tƣợng tác động của con ngƣời. Những vị thần sáng tạo, họ chỉ là công việc thay đổi hình thù của thế giới mà thôi. Ngƣời Thái chƣa hình dung đƣợc thế giới trƣớc khi có các vị thần xuất hiện nhƣ thế nào mà chỉ biết đó là một đống “hoang vu”, khi các thần xuất hiện mới bắt tay vào kiến tạo thế giới. “Ông thứ nhất, san đất, lấp hố, đào, đắp thành ruộng nương, sông suối tên gọi là “Ông Xới, ông San” hay “Chẩu Chục, Chẩu Chao”. Ông thứ hai đào khe sâu, vực thẳm gọi là ông “Làm Vực” hay “Chẩu năng dệt Phẳng”. Ông thứ ba dựng núi, tạo đồi gọi là ông “Dệt Núi” hay “Chẩu năng dệt Pú”. Ông thứ tư rải đất màu mỡ xuống đồng bằng, thung lũng; rải đá muôn màu vào miền núi cao gọi là ông “Làm Đất” hay “Xô công Đin”. Vợ ông là bà “Gây Rừng” hay “Xô công Nhả”. Bà này phủ cây cỏ xanh tươi lên trái đất. Ông thứ năm là ông “Làm Trời” hay “Xô công Phạ” làm ra mưa, nắng, gió, bão, sấm, sét Vợ ông là bà “Làm Mây” hay “Xô Công Mó” tô vẽ bầu trời bằng những đám mây bay lơ lửng quanh trái đất” [5, tr16]. Các thần đã phải sử dụng sức lao động của mình để kiến tạo mặt đất, đem lại diện mạo muôn hình muôn vẻ, chuẩn bị cho sự ra đời của con ngƣời. Những hiện tƣợng nhƣ núi, sông, biển, đồi đều là kết quả của quá trình lao động, chứ không phải đƣợc sinh ra từ cái “hƣ vô”, hoặc dựa vào mục đích và ý chí siêu nhiên nào. Chúng đều có thuộc tính bản chất là vật chất, đều là những hình thức cụ thể của vật chất muôn màu muôn vẻ. Nhƣ vậy có nghĩa là, các sự vật, hiện tƣợng trong vũ trụ đều là sản vật của sự cải biến vật chất bằng lao động. Trong truyền thuyết về Báo Luông – Slao Cải, để nuôi đàn con ngày một đông đúc, Sao Cải đã đem một giống cỏ mọc ven suối về trồng để lấy làm thức ăn thƣờng xuyên cho gia đình, mà sau này đƣợc gọi là hạt gạo. Vậy, nếu nhƣ trong tự nhiên không có sẵn loại cây này, liệu Slao Cải, bằng khả năng của mình có thể “hoá phép” ra cây lúa hay không? Thần thoại không đề cao yếu tố thần linh, mầu nhiệm nhƣ trong truyền thuyết, cổ tích, nó phản ánh chân thực cuộc sống của con ngƣời trong buổi đầu lịch sử. Do vậy mà yếu tố duy vật đƣợc đƣa ra trƣớc nhất nhằm giải thích cho mọi sự vật. Cách giải thích này không nằm trong ý muốn chủ quan của con ngƣời mà nó chỉ là sự giải thích “thấy sao nói vậy”. Vì thế nó mang tính chất thô sơ, chất phác, phản ánh những hạn chế nhất định trong nhận thức của ngƣời xƣa. Tuy nhiên, giá trị tƣ tƣởng vƣợt thời đại của nó ta không thể phủ định, đặc biệt là trong việc giải thích thế giới bắt nguồn từ quan điểm duy vật. Nó tiến bộ hơn rất nhiều so với thế giới quan tôn giáo sau này mang nặng tính chủ quan, duy tâm siêu hình, khi mà xã hội đã có sự phân hoá sâu sắc trong những giai đoạn lịch sử về sau. THẦN THOẠI VỀ CÁC VỊ THẦN KHỔNG LỒ PHẢN ÁNH TÍN NGƢỠNG NGUYÊN THUỶ CỦA TỘC NGƢỜI Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 60 Đối với đồng bào Tày – Thái, Ải Lậc Cậc và vợ chồng Bao Luông – Slao Cải đƣợc xem nhƣ vị thần nông của tộc ngƣời, bởi họ chính là ngƣời tìm ra nghề nông trồng lúa nƣớc - nền kinh tế chính của tộc ngƣời. Do vậy, hình ảnh của họ gắn liền với những yếu tố phồn thực, về sau phát triển thành tín ngƣỡng phồn thực tồn tại lâu dài trong đời sống văn hoá của các cƣ dân trồng lúa nƣớc nói chung và cƣ dân Tày – Thái nói riêng. Ngay khi miêu tả về hình dáng của các vị thần, yếu tố phồn thực cũng đƣợc tác giả nguyên thuỷ sử dụng triệt để để nói lên vai trò của họ. Điển hình nhƣ khi miêu tả về sinh thực khí của vợ chồng Ải Lậc Cậc, yếu tố thậm sƣng điển hình của tín ngƣỡng phồn thực đƣợc phát huy. Tác giả dân gian miêu tả vợ của Ải Lậc Cậc hết sức to lớn với những nét đặc trƣng cho sự mắn đẻ, “vú to bằng trái núi”, sinh thực khí của bà “bằng cả cánh đồng”. Còn sinh thực khí của Ải to nhƣ thế nào thì ngƣời xƣa không mô tả cụ thể nhƣng Ải có thể dùng nó để “xua cá ở ngọn sông Đà” và cái dằm đâm phải nó “là cả thân gỗ lớn làm thuyền có bảy người chèo”. Điều đó cho thấy nó phải to đến mức độ nào! Trong tín ngƣỡng phồn thực, việc đề cao sinh thực khí nam và nữ có tác dụng cầu mong sự sinh sôi nảy nở, cùng với nó là tục “hèm” trong các lễ hội là đặc trƣng tiêu biểu cho tín ngƣỡng nguyên thuỷ của cƣ dân nông nghiệp. Có thể đối với các tác giả nguyên thuỷ, ý thức phồn thực chƣa đƣợc định hình rõ nhƣ trong quan niệm của tộc ngƣời ở những giai đoạn sau, nhƣng ở đây, mong muốn về những vụ mùa tốt tƣơi, thóc lúa đầy bồ, nhà nhà no đủ nhƣ cuộc sống của các vị thần là điều tất yếu. Và ƣớc mong đó đã đƣợc các tác giả nguyên thuỷ gửi gắm vào hình ảnh những vị thần có sức vóc phi thƣờng, có sức mạnh sánh ngang với sự sáng tạo của tự nhiên. Một lần nữa chứng tỏ thần thoại là phƣơng tiện quan trọng chuyển tải những ƣớc mơ, khát vọng của con ngƣời trong giai đoạn đầu của lịch sử nhân loại. Ngay từ khi xuất hiện, các vị thần trong thần thoại của các tộc ngƣời đã là đại diện tiêu biểu cho tín ngƣỡng phồn thực của các tộc ngƣời. Bởi: Thứ nhất: họ xuất hiện với một hình dáng thật khác thƣờng với những bộ phận trên cơ thể phát triển dị thƣờng, đặc biệt là những bộ phận tiêu biểu cho tín ngƣỡng phồn thực đã đƣợc tác giả dân gian miêu tả khá chi tiết. Thứ hai: ngay từ đầu, hình ảnh lao động của các vị thần đã gắn liền với nghề nông trồng lúa nƣớc - một loại hình kinh tế đƣợc coi là khởi nguồn của tín ngƣỡng phồn thực nguyên thuỷ. Thứ ba: các vị thần xuất hiện trong tƣ thế sóng đôi nam thần - nữ thần, một yếu tố xác định tính chất lƣỡng hợp, hoà hợp âm dƣơng trong tâm thức cƣ dân nguyên thuỷ. Qua những phân tích trên, chúng tôi có thể mạnh dạn đi đến nhận định rằng, các vị thần khổng lồ trong lớp thần thoại đầu tiên của các tộc ngƣời lấy nghề nông trồng lúa nƣớc làm nghề kinh tế chính của mình đã mang trong mình nhiều yếu tố của tín ngƣỡng phồn thực - một tín ngƣỡng phổ biến của cƣ dân nông nghiệp lúa nƣớc. Đặc biệt đối với cƣ dân Tày – Thái, Ải Lậc Cậc cũng nhƣ vợ chồng Báo Luông – Slao Cải đƣợc coi nhƣ vị thần nông của tộc ngƣời, đi vào tâm linh của tộc ngƣời. Có thể nói, với sự xuất hiện của thần thoại về các vị thần sáng tạo trong buổi đầu lịch sử, không chỉ đánh dấu bƣớc phát triển nhất định trong nhận thức của tộc ngƣời mà nó còn là dấu hiệu cho sự xuất hiện của tôn giáo sau này. Mà cụ thể ở đây, tín ngƣỡng phồn thực đã đƣợc manh nha hình thành trong tƣ tƣởng của các tác giả nguyên thuỷ - chủ nhân của nền văn minh lúa nƣớc. KẾT LUẬN Thần thoại về các vị thần khổng lồ chính là sự tái hiện bức tranh về thiên nhiên, về xã hội mà Chu Thị Vân Anh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 87(11): 55 - 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 61 ngƣời nguyên thuỷ đang sống. Đó là nguồn sử liệu quý giá về con ngƣời trong thời kỳ thơ ấu của lịch sử nhân loại. Nó còn thể hiện mong ƣớc, khát vọng của ngƣời xƣa trong công cuộc chinh phục tự nhiên, vƣơn tới một cuộc sống tốt đẹp hơn cho cả cộng đồng. Thông qua hình ảnh các vị thần sáng tạo, ta thấy thấp thoáng đâu đó bóng dáng cần cù, lam lũ của ngƣời nông dân xƣa. Tuy là những vị thần có xuất thân đặc biệt, có sức mạnh thật phi thƣờng nhƣng những công việc họ làm lại hết sức đời thƣờng. Có lẽ trong kho tàng thần thoại thế giới, khó có thể tìm thấy đƣợc những vị thần nào có những nỗi lo rất đời thƣờng nhƣ các vị thần của ngƣời Tày – Thái? Những phẩm chất đó chính là nét đặc trƣng căn bản nhất của biểu tƣợng các vị thần khổng lồ trong tâm thức cƣ dân Tày - Thái. Họ không chỉ đại diện cho sức lao động, sáng tạo của tộc ngƣời, mà họ còn là hiện thân cho một nền văn minh lúa nƣớc vùng thung lũng đã đƣợc những lớp cƣ dân đầu tiên của các tộc ngƣời Tày – Thái lựa chọn để sinh tồn. Các vị thần khổng lồ của cƣ dân Tày – Thái vừa là biểu tƣợng văn hoá, vừa mang dấu ấn lịch sử đậm nét, đánh dấu bƣớc phát triển của các tộc ngƣời trong nấc thang tiến hoá của nhân loại. Một thời đại mới đang dần hé mở trong lịch sử tộc ngƣời - thời đại văn minh. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Nguyễn Đổng Chi (1956), Sơ lược về thần thoại Việt Nam, Nxb Văn học, HN. [2]. F.Enghen (1972), Nguồn gốc của gia đình, của sở hữu tư nhân và của nhà nước, Nxb Sự thật, HN. [3]. Vƣơng Hùng (2000), “Pú Luông – Gia Cải” trong “Lịch sử cổ đại Cao Bằng - Kỷ yếu hội thảo”, Ban Tuyên giáo Tỉnh Uỷ Cao Bằng. [4]. Phúc Khánh (1961), Thử tìm hiểu những yếu tố triết học trong thần thoại Việt Nam, Nxb Sự thật, HN. [5]. Đặng Nghiêm Vạn, Đặng Văn Lung, Tăng Kim Ngân (1987), Truyện cổ các dân tộc ít người Việt Nam, tập III, Nxb Văn học. SUMMARY MYTHOLOGY OF GIANT GODS – THE IMPORTANT INFORMATION RESOURCES OF THE EARLY HISTORY OF TAY – THAI INHABITANTS IN VIETNAM Chu Thi Van Anh  College of Sciences – TNU Folklore serves as important sources of historical documents in the study of ethnic culture because it not only reveals the thinking anh awareness of the primitive people, but it also reflects the social picture in the earliest stages of history, when the written documents had not appeared. Mythology of giant gods who gave birth to natural sites of Tay-Thai groups in Vietnam not only reflects the real life, but also shows dreams and ambitions of people in the early history. Therefore, the mythology of Tay-Thai inhabitants is important resources of ethnic’s culture and history. Key words: mythology, culture, resources, folklore, Tay – Thai ethnics  Tel: 0983 834376, Email: vananhdth@gmail.com