Tập bài giảng Pháp luật đại cương

aät do Nhaø nöôùc ban haønh nhaèm ñieàu chænh caùc quan heä hoân nhaân vaø gia ñình veà nhaân thaân vaø taøi saûn. 1.2 Ñoái töôïng ñieàu chænh: Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät hoân nhaân vaø gia ñình laø caùc quan heä xaõ hoäi trong lónh vöïc hoân nhaân vaø gia ñình: quan heä nhaân thaân vaø quan heä taøi saûn giöõa vôï vaø choàng, giöõa cha meï vaø caùc con, giöõa nhöõng ngöôøi thaân thích ruoät thòt khaùc. Trong ñoù, quan heä nhaân thaân coù vai troø quan troïng quyeát ñònh tính chaát vaø noäi dung cuûa caùc quan heä veà taøi saûn, caùc quan heä veà taøi saûn khoâng döïa treân cô sôû haøng hoøa, tieàn teä, khoâng mang tính chaát ñeàn buø ngang giaù. 1.3 Phöông phaùp ñieàu chænh: Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät hoân nhaân vaø gia ñình laø nhöõng caùch thöùc, bieän phaùp maø caùc quy phaïm phaùp Luaät hoân nhaân vaø gia ñình taùc ñoäng leân caùc quan heä xaõ hoäi thuoäc ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa noù, phuø hôïp vôùi yù chí cuûa nhaø nöôùc. Veà nguyeân taéc, phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät daân söï laø cô sôû cho vieäc aùp duïng ñieàu chænh caùc quan heä hoân nhaân vaø gia ñình. Ngoaøi ra, phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät hoân nhaân vaø gia ñình coøn coù moät soá ñaëc ñieåm sau: - Trong quan heä hoân nhaân vaø gia ñình quyeàn ñoàng thôøi laø nghóa vuï cuûa caùc chuû theå. - Caùc chuû theå khi thöïc hieän quyeàn vaø nghóa vuï cuûa mình phaûi xuaát phaùt töø lôïi ích chung cuûa gia ñình. 90 - Caùc chuû theå khoâng ñöôïc pheùp baèng söï thoûa thuaän ñeå laøm thay ñoåi nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï maø phaùp luaät ñaõ quy ñònh. - Vieäc thöïc hieän caùc quyeàn vaø nghóa vuï hoân nhaân vaø gia ñình ñöôïc baûo ñaûm bôûi tính cöôõng cheá nhaø nöôùc treân tinh thaàn phaùt huy tính töï giaùc thoâng qua giaùo duïc, khuyeán khích vaø höôùng daãn thöïc hieän. 1.4 Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa Luaät hoân nhaân vaø gia ñình: - Hoân nhaân töï nguyeän, tieán boä. - Moät vôï, moät choàng - Bình ñaúng vôï choàng, bình ñaúng nam nöõ, khoâng phaân bieät toân giaùo, daân toäc, quoác tòch. - Baûo veä quyeàn lôïi cuûa cha meï vaø caùc con. - Baûo veä baø meï vaø treû em. 2. Moät soá noäi dung cô baûn cuûa Luaät hoân nhaân vaø gia ñình: 2.1 Keát hoân vaø huûy vieät keát hoân traùi phaùp luaät: 2.1.1 Khaùi nieäm keát hoân: Keát hoân laø vieäc nam vaø nöõ xaùc laäp quan heä vôï choàng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät veà ñieàu kieän keát hoân vaø ñaêng kyù keát hoân. 2.1.2 Ñieàu kieän keát hoân: - Nam töø 20 tuoåi trôû leân, nöõ töø 18 tuoåi trôû leân. - Vieäc keát hoân do nam vaø nöõ töï nguyeän quyeát ñònh, khoâng beân naøo ñöôïc eùp buoäc, löøa doái beân naøo, khoâng ai ñöôïc cöôõng eùp hoaëc caûn trôû. - Vieäc keát hoân khoâng thuoäc moät trong caùc tröôøng hôïp caám keát hoân sau (Ñieàu 10 – Luaät hoân nhaân vaø gia ñình naêm 2000): + Caám keát hoân vôùi nhöõng ngöôøi ñang coù vôï hoaëc coù choàng. + Caám ngöôøi maát naêng löïc haønh vi daân söï keát hoân. + Caám nhöõng ngöôøi cuøng doøng maùu veà tröïc heä, nhöõng ngöôøi coù hoï trong phaïm vi ba ñôøi. + Caám cha, meï nuoâi keát hoân vôùi con nuoâi; giöõa ngöôøi ñaõ töøng laø cha meï nuoâi vôùi con nuoâi; boá choàng vôùi con daâu, meï vôï vôùi con reå, boá döôïng vôùi con rieâng cuûa vôï, meï keá vôùi con rieâng cuûa choàng. + Caám keát hoân giöõa nhöõng ngöôøi cuøng giôùi tính. - Vieäc keát hoân phaûi ñöôïc ñaêng kyù taïi cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn theo quy ñònh cuûa phaùp luaät (Ñieàu 12 – Luaät hoân nhaân vaø gia ñình naêm 2000). 2.1.3 Huûy vieäc keát hoân traùi phaùp luaät: Keát hoân traùi phaùp luaät laø vieäc nam, nöõ xaùc laäp quan heä vôï choàng coù ñaêng kyù keát hoân taïi cô quan ñaêng kyù keát hoân nhöng vi phaïm ñieàu kieän keát hoân do phaùp luaät quy ñònh. 91 Vieäc keát hoân traùi phaùp luaät seõ bò toøa aùn nhaân daân xöû huûy (Ñieàu 16 – Luaät hoân nhaân vaø gia ñình naêm 2000). Huûy vieäc keát hoân traùi phaùp luaät döïa treân nhöõng caên cöù sau: - Chöa ñeán tuoåi keát hoân theo quy ñònh cuûa phaùp luaät maø nam nöõ vaãn keát hoân. - Thieáu söï töï nguyeän cuûa moät trong hai beân hoaëc caû hai beân nam nöõ khi keát hoân. - Ngöôøi ñang coù vôï hoaëc coù choàng laïi keát hoân vôùi ngöôøi khaùc. - Ngöôøi maát naêng löïc haønh vi daân söï maø vaãn keát hoân. - Hai ngöôøi cuøng giôùi tính keát hoân vôùi nhau. 2.2 Quan heä giöõa vôï vaø choàng: Quan heä giöõa vôï vaø choàng trong Luaät hoân nhaân vaø gia ñình bao goàm quyeàn vaø nghóa vuï cuûa vôï (choàng) veà nhaân thaân vaø taøi saûn. 2.2.1 Quyeàn vaø nghóa vuï veà nhaân thaân giöõa vôï vaø choàng: Quyeàn vaø nghóa vuï veà nhaân thaân laø nhöõng lôïi ích tinh thaàn, tình caûm, khoâng mang noäi dung kinh teá vaø cuõng khoâng phuï thuoäc vaøo yeáu toá taøi saûn. Caùc nghóa vuï vaø quyeàn ñoù bao goàm caû tình yeâu, söï hoøa thuaän, söï toân troïng laãn nhau, vieäc xöû söï trong gia ñình, quan heä ñoái vôùi cha meï, caùc con vaø nhöõng thaønh vieân trong gia ñình. Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän cuï theå nhö sau: - Vôï choàng coù nghóa vuï phaûi quyù troïng laãn nhau, chaêm soùc, giuùp ñôõ nhau, cuøng nhau xaây döïng gia ñình no aám, bình ñaüng, tieán boä, haïnh phuùc, beàn vöõng. - Vôï choàng bình ñaüng vôùi nhau, coù nghóa vuï vaø quyeàn ngang nhau veà moïi maët trong gia ñình: quyeàn vaø nghóa vuï trong vieäc nuoâi daïy con, bình ñaüng veà nghóa vuï thöïc hieän chính saùch daân soá vaø keá hoaïch hoùa gia ñình, quyeàn bình ñaüng trong vieäc ñaïi dieän cho nhau tröôùc phaùp luaät, bình ñaüng trong vieäc yeâu caàu ly hoân… - Quyeàn löïa choïn nôi cö truù. - Quyeàn ñöôïc löïa choïn ngheà nghieäp, hoïc taäp vaø tham gia caùc hoaït ñoäng kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi. - Toân troïng quyeàn töï do tín ngöôõng, toân giaùo cuûa vôï, choàng. 2.2.2 Quyeàn vaø nghóa vuï veà taøi saûn giöõa vôï vaø choàng: Quyeàn vaø nghóa vuï veà taøi saûn giöõa vôï vaø choàng ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng gia ñình, mang nhöõng neùt ñaëc tröng gaén lieàn vôùi nhaân thaân cuûa vôï choàng. Noù bao goàm: quyeàn sôû höõu taøi saûn, quyeàn vaø nghóa vuï caáp döôõng vaø quyeàn thöøa keá. - Quyeàn sôû höõu taøi saûn cuûa vôï choàng: + Quyeàn sôõ höõu cuûa vôï choàng ñoái vôùi taøi saûn thuoäc sôû höõu chung hôïp nhaát: vôï choàng coù quyeàn vaø nghóa vuï ngang nhau trong vieäc chieám höõu, söû duïng, ñònh ñoïat, taøi saûn chung… + Quyeàn sôû höõu cuûa vôï, choàng ñoái vôùi taøi saûn rieâng: vôï choàng coù quyeàn sôû höõu rieâng ñoái vôùi taøi saûn rieâng. - Quyeàn vaø nghóa vuï caáp döôõng giöõa vôï vaø choàng: 92 Caáp döôõng giöõa vôï vaø choàng laø vieäc vôï choàng coù nghóa vuï ñoùng goùp tieàn hoaëc taøi saûn khaùc ñeå ñaùp öùng nhu caàu thieát yeáu cuûa ngöôøi kia khi vôï, choàng khoâng cuøng chung soáng maø gaëp khoù khaên, tuùng thieáu do khoâng coù khaû naêng lao ñoäng vaø khoâng coù taøi saûn ñeå töï nuoâi mình. - Quyeàn thöøa keá taøi saûn cuûa nhau giöõa vôï choàng ñöôïc quy ñònh taïi ñieàu 676 Boä luaät daân söï naêm 2005 vaø ñieàu 31 Luaät hoân nhaân vaø gia ñình naêm 2000. Khi moät beân vôï hoaëc choàng cheát tröôùc, ngöôøi coøn soáng seõ ñöôïc thöøa keá taøi saûn cuûa vôï hoaëc choàng mình ñaõ cheát. Vôï, choàng thuoäc haøng thöøa keá thöù nhaát theo luaät cuøng vôùi cha meï, vaø caùc con cuûa ngöôøi cheát. Ngoaøi ra vôï choàng coøn ñöôïc thöøa keá taøi saûn cuûa nhau theo di chuùc. 2.3 Quan heä giöõa cha meï vaø con: 2.3.1 Quyeàn vaø nghóa vuï nhaân thaân giöõa cha meï vaø con: - Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa cha meï (Ñieàu 34): + Ñoái vôùi con chöa thaønh nieân, cha meï coù quyeàn quyeát ñònh cheá ñoä phaùp lyù veà nhaân thaân cuûa con, quyeàn ñaët hoï teân, toân giaùo, quoác tòch, choã ôû… + Cha meï coù nghóa vuï vaø quyeàn thöông yeâu, troâng nom, nuoâi döôõng, chaêm soùc, baûo veä quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp cuûa con, toân troïng yù kieán cuûa con, cha meï khoâng ñöôïc phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc con, ngöôïc ñaõi, haønh haï, xuùc phaïm con, khoâng ñöôïc laïm duïng söùc lao ñoäng cuûa con chöa thaønh nieân… + Cha meï coù quyeàn vaø nghóa vuï giaùo duïc con. - Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa con: Ñieàu 35 quy ñònh: con coù boån phaän yeâu quyù, kính troïng, bieát ôn, hieáu thaûo vôùi cha meï, laéng nghe nhöõng lôøi khuyeân baûo ñuùng ñaén cuûa cha meï, giöõ gìn danh döï, truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa gia ñình. Con coù nghóa vuï chaêm soùc, nuoâi döôõng cha meï… - Con ñaõ thaønh nieân coù quyeàn töï do löïa choïn ngheà nghieäp chính ñaùng, tham gia caùc hoaït ñoäng kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, khoâng leä thuoäc bôûi yù chí cuûa cha meï. 2.3.2 Quyeàn vaø nghóa vuï veà taøi saûn giöõa cha meï vaø con: - Quyeàn vaø nghóa vuï nuoâi döôõng giöõa cha meï vaø con. - Nghóa vuï caáp döôõng giöõa cha meï vaø con. - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï veà nhöõng taøi saûn khaùc giöõa cha meï vaø con: con coù quyeàn coù taøi saûn rieâng vaø con töø 15 tuoåi trôû leân coù theå töï mình quaûn lyù taøi saûn rieâng hoaëc nhôø cha meï quaûn lyù; taøi saûn rieâng cuûa con döôùi 15 tuoåi, con maát naêng löïc haønh vi daân söï thì do cha meï quaûn lyù… (Ñieàu45) cha meï phaûi boài thöôøng thieät haïi do con chöa thaønh nieân, con ñaõ thaønh nieân maát naêng löïc haønh vi daân söï gaây ra (Ñieàu 40)… 2.4 Caáp döôõng: Nghóa vuï caáp döôõng ñöôïc thöïc hieän giöõa cha, meï vaø con, giöõa anh chò em vôùi nhau, giöõa oâng baø noäi, oâng baø ngoaïi vaø chaùu, giöõa vôï vaø choàng theo Luaät hoân nhaân vaø gia ñình. 93 2.5 Con nuoâi: Cheá ñoä nuoâi con nuoâi quy ñònh vieäc xaùc laäp quan heä cha meï vaø con giöõa ngöôøi nhaän nuoâi con nuoâi vaø ngöôøi ñöôïc nhaän laøm con nuoâi ñeå ñaûm baûo lôïi ích cuûa ngöôøi nuoâi con nuoâi vaø ñoàng thôøi cuõng baûo ñaûm lôïi ích cuûa ngöôøi nhaän con nuoâi. 2.6 Chaám döùt hoân nhaân: Theo quy ñònh cuûa Luaät hoân nhaân vaø gia ñình, hoân nhaân chaám döùt do vôï, choàng cheát hoaëc coù quyeát ñònh cuûa Toøa aùn tuyeân boá vôï, choàng ñaõ cheát. Tröôøng hôïp vôï choàng coøn soáng thì hoân nhaân chaám döùt khi coù phaùn quyeát ly hoân cuûa Toøa aùn coù hieäu löïc phaùp luaät. 2.7 Quan heä hoân nhaân vaø gia ñình coù yeáu toá nöôùc ngoaøi: Vôùi chính saùch “Hoøa bình, höõu nghò, môû roäng giao löu vaø hôïp taùc vôùi taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi”, ngaøy nay quan heä hoân nhaân vaø gia ñình coù yeáu toá nöôùc ngoaøi ôû nöôùc ta ngaøy caøng phaùt trieån. Vieäc ñieàu chænh quan heä hoân nhaân vaø gia ñình coù yeáu toá nöôùc ngoaøi cuûa nöôùc ta khoâng chæ phuï thuoäc vaøo phaùp luaät trong nöôùc maø coøn phuï thuoäc vaøo phaùp luaät nöôùc ngoaøi, caùc Ñieàu öôùc quoác teá vaø taäp quaùn quoác teá. Theo quy ñònh taïi khoaûn 14 – Ñieàu 8 thì quan heä hoân nhaân vaø gia ñình coù yeáu toáø nöôùc ngoaøi laø quan heä hoân nhaân vaø gia ñình: - Giöõa coâng daân Vieät Nam vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi. - Giöõa nhöõng ngöôøi nöôùc ngoaøi vôùi nhau thöôøng truù taïi Vieät Nam. - Giöõa coâng daân Vieät Nam vôùi nhau maø caên cöù ñeå xaùc laäp, thay ñoåi, chaám döùt quan heä ñoù theo phaùp luaät nöôùc ngoaøi hoaëc taøi saûn lieân quan ñeán quan heä ñoù ôû nöôùc ngoaøi. V. LUAÄT HÌNH SÖÏ 1. Khaùi quaùt chung veà ngaønh luaät hình söï. 1.1. Khaùi nieäm: Luaät hình söï laø moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, bao goàm heä thoáng caùc quy phaïm phaùp luaät xaùc ñònh nhöõng haønh vi nguy hieåm naøo laø toäi phaïm, ñoàng thôøi quy ñònh hình phaït ñoái vôùi toäi phaïm aáy. 1.2. Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät hình söï Laø nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh giöõa Nhaø nöôùc vôùi ngöôøi phaïm toäi, trong ñoù Nhaø nöôùc ñöôïc quyeàn truy toá, xeùt xöû ngöôøi phaïm toäi, buoäc ngöôøi phaïm toäi phaûi chòu hình phaït töông xöùng vôùi tính chaát, möùc ñoä nguy hieåm cuûa haønh vi phaïm toäi. Coøn ngöôøi phaïm toäi coù nghóa vuï chaáp haønh bieän phaùp cöôõng cheá cuûa Nhaø nöôùc vaø hoï cuõng coù quyeàn yeâu caàu Nhaø nöôùc baûo ñaûm caùc quyeàn lôïi hôïp phaùp cuûa hoï. 1.3. Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät hình söï 94 Laø phöông phaùp quyeàn uy, meänh leänh vaø phuïc tuøng. Nhaø nöôùc coù quyeàn aùp duïng hình phaït ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi maø khoâng caàn coù moät söï thoûa thuaän naøo, hay khoâng coù söï caûn trôû cuûa baát kyø caù nhaân, toå chöùc naøo. 1.4. Moät soá nguyeân taéc cô baûn cuûa ngaønh luaät hình söï - Nguyeân taéc phaùp cheá XHCN: ñaây laø nguyeân taéc quan troïng. Vieäc quy ñònh vaø baûo ñaûm nguyeân taéc naøy chính laø thöïc hieän nhieäm vuï baûo veä nhaân daân ñaáu tranh phoøng, choáng caùc haønh vi vi phaïm vaø toäi phaïm treân cô sôû phaùp luaät. Noäi dung nguyeân taéc naøy theå hieän: Nhöõng vaán ñeà naøo coù lieân quan ñeán traùch nhieäm hình söï nhö: toäi phaïm, hình phaït, bieän phaùp tö phaùp… ñeàu phaûi do luaät hình söï quy ñònh. Nhöõng haønh vi phaïm toäi maø ñieàu luaät moâ taû caàn phaûi laøm roõ ranh giôùi giöõa toäi phaïm vôùi haønh vi khoâng phaûi laø toäi phaïm ñeå traùnh vieäc aùp duïng traùch nhieäm hình söï khoâng ñuùng. Khoâng aùp duïng phaùp luaät töông töï veà toäi phaïm vaø hình phaït, maø chæ ñöôïc aùp duïng theo nhö luaät hình söï ñaõ quy ñònh. - Nguyeân taéc moïi coâng daân ñeàu bình ñaüng tröôùc phaùp luaät: nguyeân taéc naøy theå hieän baát keå ai ñaõ phaïm toäi ñeàu phaûi chòu traùch nhieäm nhö nhau. Tuy nhieân, trong thöïc teá khi xöû lyù ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ phaïm toäi, ñeàu coù xem xeùt veà caùc ñaëc ñieåm nhaân thaân cuûa ngöôøi phaïm toäi ñeå caân nhaéc hình phaït, nhöng vieäc xem xeùt naøy laø ôû giai ñoaïn sau khi ñaõ xaùc ñònh roõ caùc yeáu toá caáu thaønh toäi phaïm vaø ñaõ ñaùnh giaù veà möùc ñoä, tính chaát cuûa haønh vi phaïm toäi, nhaèm coù baûn aùn phuø hôïp vôùi töøng tröôøng hôïp cuï theå. - Nguyeân taéc nhaân ñaïo: nguyeân taéc naøy theå hieän vieäc xöû phaït laø vöøa nhaèm tröøng trò, ñoàng thôøi coøn nhaèm caûi taïo, giaùo duïc ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi noùi rieâng vaø mang yù nghóa giaùo duïc phoøng ngöøa chung ñoái vôùi moïi ngöôøi trong xaõ hoäi. Nhöõng hình phaït quy ñònh trong luaät hình söï khoâng nhaèm muïc ñích gaây ñau ñôùn veà theå xaùc, boâi nhoï hay haï thaáp phaåm giaù con ngöôøi. Luaät hình söï coøn quy ñònh coù söï khoan hoàng cho nhöõng ngöôøi phaïm toäi töï thuù, khai baùo thaønh khaån, toá giaùc ñoàng boïn, laäp coâng chuoäc toäi, aên naên hoái caûi. Ngöôøi coù nhieàu tieán boä khi chaáp haønh aùn thì ñöôïc xeùt giaûm hình phaït… - Nguyeân taéc traùch nhieäm caù nhaân: ngöôøi phaïm toäi phaûi chòu traùch nhieäm hình söï bôûi nhöõng gì do töï ngöôøi ñoù gaây ra, do ñoù chuû theå cuûa toäi phaïm chæ laø caù nhaân maø khoâng coù toå chöùc. Ngöôøi phaïm toäi phaûi chòu traùch nhieäm hình söï veà haäu quaû do chính haønh vi cuûa hoï gaây ra. Hình phaït vaø caùc traùch nhieäm hình söï chæ aùp duïng ñoái vôùi caù nhaân ñaõ coù haønh vi phaïm toäi, nhaèm taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo yù thöùc ngöôøi phaïm toäi. 2. Moät soá noäi dung cô baûn cuûa Boä luaät hình söï naêm 1999. Boä luaät Hình söï naêm 1999 bao goàm hai phaàn: phaàn chung vaø phaàn caùc toäi phaïm cuï theå. 95 2.1 Phaàn chung cuûa Boä luaät hình söï. Phaàn naøy quy ñònh veà nhöõng vaán ñeà chung, laø cô sôû, nguyeân taéc ñeå aùp duïng trong quaù trình xöû lí nhöõng haønh vi phaïm toäi cuï theå. 2.1.1 Khaùi nieäm toäi phaïm. Theo quy ñònh taïi Ñieàu 8 Boä luaät hình söï thì: “Toäi phaïm laø haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi ñöôïc quy ñònh trong boä luaät hình söï, do ngöôøi coù naêng löïc traùch nhieäm hình söï thöïc hieän moät caùch coá yù hoaëc voâ yù, xaâm phaïm ñoäc laäp, chuû quyeàn, thoáng nhaát, toaøn veïn laõnh thoå Toå quoác, xaâm phaïm cheá ñoä chính trò, cheá ñoä kinh teá, neàn vaên hoùa, quoác phoøng, an ninh, traät töï, an toaøn xaõ hoäi, quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp cuûa toå chöùc, xaâm phaïm tính maïng, söùc khoeû, danh döï, töï do, taøi saûn, caùc quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp khaùc cuûa coâng daân, xaâm phaïm nhöõng lónh vöïc khaùc cuûa traät töï phaùp luaät XHCN”. 2.1.2 Caùc daáu hieäu cuûa toäi phaïm. Vieäc nghieân cöùu caùc daáu hieäu cuûa toäi phaïm laø ñeå phaân bieät giöõa haønh vi bò coi laø toäi phaïm vôùi nhöõng haønh vi vi phaïm phaùp luaät khaùc. Haønh vi toäi phaïm cuõng laø haønh vi vi phaïm phaùp luaät nhöng theå hieän tính chaát, möùc ñoä nghieâm troïng hôn, noù ñöôïc theå hieän ôû nhöõng daáu hieäu nhö: - Daáu hieäu veà tính nguy hieåm cho xaõ hoäi cuûa haønh vi: Laø haønh vi ñoù ñaõ gaây ra nhöõng thieät haïi hoaëc ñe doïa gaây ra thieät haïi ñaùng keå cho caùc quan heä xaõ hoäi ñöôïc phaùp luaät hình söï baûo veä. Daáu hieäu naøy ñöôïc theå hieän taïi Ñieàu 8 cuûa Boä luaät hình söï: “Nhöõng haønh vi tuy coù daáu hieäu cuûa toäi phaïm, nhöng tính chaát nguy hieåm cho xaõ hoäi khoâng ñaùng keå, thì khoâng phaûi laø toäi phaïm vaø ñöôïc xöû lyù baèng caùc bieän phaùp khaùc”. Nhö bieän phaùp haønh chính, bieän phaùp daân söï, kæ luaät hay bieän phaùp tö phaùp. Cô sôû ñeå ñaùnh giaù veà tính nguy hieåm cho xaõ hoäi cuûa haønh vi laø ñaùng keå hay khoâng ñaùng keå, thöôøng caên cöù vaøo nhöõng yeáu toá nhö: taàm quan troïng cuûa moái quan heä xaõ hoäi ñaõ bò haønh vi xaâm haïi tôùi, caên cöù vaøo ñaëc ñieåm nhaân thaân ngöôøi phaïm toäi, caên cöù vaøo thôøi gian, ñòa ñieåm, coâng cuï, phöông tieän, hoaøn caûnh phaïm toäi, haäu quaû cuûa toäi phaïm, möùc ñoä loãi, ñoäng cô, muïc ñích cuûa ngöôøi thöïc hieän haønh vi phaïm toäi. - Daáu hieäu veà tính traùi phaùp luaät hình söï: Daáu hieäu naøy ñöôïc theå hieän taïi Ñieàu 2 Boä luaät hình söï: “Chæ ngöôøi naøo phaïm moät toäi ñaõ ñöôïc Boä luaät hình söï quy ñònh môùi phaûi chòu traùch nhieäm hình söï”. Khi nghieân cöùu veà daáu hieäu naøy caàn löu yù, trong thöïc teá coù moät soá haønh vi coù gaây ra nguy hieåm cho xaõ hoäi, trong luaät hình söï cuõng ñaõ quy ñònh veà haønh vi ñoù, nhöng cuõng theo quy ñònh cuûa luaät hình söï thì haønh vi ñoù khoâng phaûi laø toäi phaïm vì noù ñaõ thuoäc vaøo nhöõng tröôøng hôïp loaïi tröø traùch nhieäm hình söï. Ñoù laø: söï kieän baát ngôø, quy ñònh taïi Ñieàu 11; phoøng veä chính ñaùng, quy ñònh taïi Ñieàu 15 vaø tình theá caáp thieát, quy ñònh taïi Ñieàu 16 cuûa Boä luaät hình söï. - Daáu hieäu veà tính coù loãi cuûa ngöôøi thöïc hieän haønh vi: Loãi laø thuoäc tính cô baûn cuûa toäi phaïm, laø cô sôû ñeå buoäc moät ngöôøi phaûi chòu traùch nhieäm hình söï veà haønh vi 96 nguy hieåm cho xaõ hoäi cuûa mình (tham khaûo theâm daáu hieäu veà loãi ôû phaàn vi phaïm phaùp luaät). - Daáu hieäu veà tính phaûi chòu hình phaït: Tính phaûi chòu hình phaït laø haäu quaû taát yeáu cuûa toäi phaïm, nghóa laø neáu moät ngöôøi ñaõ thöïc hieän haønh vi phaïm toäi thì phaûi chòu hình phaït. Tuy nhieân trong nhöõng tröôøng hôïp cuï theå, neáu coù ñieàu kieän do luaät hình söï quy ñònh thì haønh vi toäi phaïm ñoù chæ bò ñe doïa aùp duïng hình phaït, ngöôøi phaïm toäi coù theå khoâng phaûi chòu hình phaït nhö: tröôøng hôïp ñöôïc mieãn traùch nhieäm hình söï, mieãn hình phaït. 2.1.3 Phaân loaïi toäi phaïm. Caên cöù vaøo tính chaát, möùc ñoä nguy hieåm cho xaõ hoäi cuûa haønh vi phaïm toäi ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät hình söï, theo quy ñònh taïi Ñieàu 8 toäi phaïm ñöôïc phaân thaønh boán loaïi nhö sau: - Toäi phaïm ít nghieâm troïng: laø toäi phaïm gaây nguy haïi khoâng lôùn cho xaõ hoäi maø möùc cao nhaát cuûa khung hình phaït ñoái vôùi toäi aáy laø ñeán ba naêm tuø. - Toäi phaïm nghieâm troïng: laø toäi phaïm gaây nguy haïi lôùn cho xaõ hoäi maø möùc cao nhaát cuûa khung hình phaït ñoái vôùi toäi aáy laø ñeán baûy naêm tuø. - Toäi phaïm raát nghieâm troïng: laø toäi phaïm gaây nguy haïi raát lôùn cho xaõ hoäi maø möùc cao nhaát cuûa khung hình phaït ñoái vôùi toäi aáy laø ñeán möôøi laêm naêm tuø. - Toäi phaïm ñaëc bieät nghieâm troïng: laø toäi phaïm gaây nguy haïi raát lôùn cho xaõ hoäi maø möùc cao nhaát cuûa khung hình phaït ñoái vôùi toäi aáy laø treân möôøi laêm naêm tuø, tuø chung thaân hoaëc töû hình. 2.1.4 Hình phaït. Hình phaït laø bieän phaùp cöôõng cheá nghieâm khaéc nhaát cuûa Nhaø nöôùc, do Toaø aùn aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi nhaèm töôùc boû hoaëc haïn cheá quyeàn, lôïi ích cuûa ngöôøi phaïm toäi (Ñieàu 26). Vieäc aùp duïng hình phaït nhaèm muïc ñích vöøa tröøng trò ngöôøi phaïm toäi, ñoàng thôøi giaùo duïc hoï trôû thaønh ngöôøi coù ích cho xaõ hoäi, coù yù thöùc toân troïng phaùp luaät vaø caùc quy taéc cuûa cuoäc soáng. Vöøa theå hieän yù nghóa giaùo duïc chung ñoái vôùi moïi ngöôøi trong xaõ hoäi veà yù thöùc toân troïng phaùp luaät, ñaáu tranh phoøng ngöøa vaø choáng toäi phaïm. Theo quy ñònh taïi Ñieàu 28 Boä luaät hình söï, thì heä thoáng hình phaït bao goàm hình phaït chính vaø hình phaït boå sung. - Hình phaït chính goàm coù: Caûnh caùo: aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi ít nghieâm troïng vaø coù nhieàu tình tieát giaûm nheï. Phaït tieàn: ñöôïc aùp duïng laø hình phaït chính ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi ít nghieâm troïng hoaëc ñöôïc aùp duïng laø hình phaït boå sung ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi tham nhuõng, ma tuùy hay moät soá toäi phaïm khaùc. Möùc phaït tieàn toái thieåu laø moät trieäu ñoàng. 97 Caûi taïo khoâng giam giöõ: ñöôïc aùp duïng töø 6 thaùng ñeán 3 naêm ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi ít nghieâm troïng hay toäi nghieâm troïng khi xeùt thaáy khoâng caàn thieát phaûi caùch ly ngöôøi phaïm toäi khoûi xaõ hoäi. Truïc xuaát: coù theå ñöôïc aùp duïng laø hình phaït chính hoaëc laø hình phaït boå sung ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi bò keát aùn, buoäc hoï phaûi rôøi khoûi laõnh thoå Nöôùc coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam. Tuø coù thôøi haïn: laø buoäc ngöôøi bò keát aùn phaûi chaáp haønh hình phaït taïi traïi giam trong moät thôøi haïn nhaát ñònh. Möùc phaït tuø toái thieåu laø 3 thaùng vaø toái ña laø 30 naêm. Tuø chung thaân: ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi ñaëc bieät nghieâm troïng. Hình phaït naøy khoâng aùp duïng cho ngöôøi chöa thaønh nieân phaïm toäi. Töû hình : laø hình phaït ñaëc bieät, khi thi haønh laø töôùc ñi sinh maïng cuûa ngöôøi phaïm toäi ñaëc bieät nghieâm troïng. Hình phaït naøy khoâng aùp duïng cho ngöôøi chöa thaønh nieân phaïm toäi, ngöôøi phuï nöõ ñang coù thai hay ñang nuoâi con döôùi 36 thaùng khi phaïm toäi hoaëc khi bò xeùt xöû. - Hình phaït boå sung bao goàm : Caám ñaûm nhieäm chöùc vuï, caám haønh ngheà hoaëc laøm coâng vieäc nhaát ñònh: hình phaït naøy ñöôïc aùp duïng boå sung cho ngöôøi phaïm toäi ñaõ bò tuyeân hình phaït laø caûnh caùo, phaït tieàn, caûi taïo khoâng giam giöõ, ngöôøi phaïm toäi ñöôïc höôûng aùn treo, hoaëc ngöôøi phaïm toäi sau khi ñaõ chaáp haønh xong hình phaït tuø. Thôøi haïn caám laø töø 1 naêm ñeán 5 naêm. Caám cö truù: aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi phaïm toäi khi ñaõ chaáp haønh xong hình phaït tuø thì khoâng ñöôïc cö truù ôû moät soá ñòa phöông nhaát ñònh. Thôøi haïn caám laø töø 1 naêm ñeán 5 naêm. Quaûn cheá: aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi khi ñaõ chaáp haønh xong hình phaït tuø veà toäi xaâm phaïm an ninh quoác gia, ngöôøi taùi phaïm nguy hieåm… buoäc ngöôøi bò keát aùn phaûi cö truù vaø caûi taïo ôû moät ñiaï phöông nhaát ñònh. Töôùc moät soá quyeàn coâng daân: aùp duïng cho ngöôøi phaïm toäi ñöôïc höôûng aùn treo hoaëc khi ñaõ chaáp haønh xong hình phaït tuø, hoï bò töôùc moät hoaëc moät soá quyeàn coâng daân nhö : quyeàn baàu cöû, quyeàn öùng cöû, quyeàn laøm vieäc trong caùc cô quan Nhaø nöôùc, quyeàn phuïc vuï trong löïc löôïng vuõ trang. Tòch thu taøi saûn: laø töôùc moät phaàn hoaëc toaøn boä taøi saûn cuûa ngöôøi bò keát aùn, sung coâng quyõ Nhaø nöôùc. Phaït tieàn (khi khoâng aùp duïng laø hình phaït chính). Truïc xuaát (khi khoâng aùp duïng laø hình phaït chính). 2.2 Phaàn caùc toäi phaïm cuï theå. Caùc toäi phaïm cuï theå quy ñònh trong Boä luaät Hình söï naêm 1999 ñöôïc chia thaønh caùc chöông nhö sau: Chöông XI: Caùc toäi xaâm phaïm an ninh quoác gia. 98 Chöông XII: Caùc toäi xaâm phaïm tính maïng, söùc khoûe, nhaân phaåm, danh döï cuûa con ngöôøi. Chöông XIII: Caùc toäi xaâm phaïm quyeàn töï do, daân chuû cuûa coâng daân. Chöông XIV: Caùc toäi xaâm phaïm sôû höõu. Chöông XV: Caùc toäi xaâm phaïm cheá ñoä hoân nhaân vaø gia ñình. Chöông XVI: Caùc toäi xaâm phaïm traät töï quaûn lí kinh teá. Chöông XVII: Caùc toäi phaïm veà moâi tröôøng. Chöông XVIII: Caùc toäi phaïm veà ma tuùy. Chöông XIX: Caùc toäi xaâm phaïm an toaøn coâng coäng, traät töï coâmg coäng. Chöông XX: Caùc toäi xaâm phaïm traät töï quaûn lí haønh chính. Chöông XXI: Caùc toäi phaïm veà chöùc vuï (toäi phaïm veà tham nhuõng, toäi phaïm khaùc veà chöùc vuï). Chöông XXII: Caùc toäi xaâm phaïm hoaït ñoäng tö phaùp. Chöông XXIII: Caùc toäi xaâm phaïm nghóa vuï, traùch nhieäm cuûa quaân nhaân. Chöông XXIV: Caùc toäi phaù hoaïi hoøa bình, choáng loaøi ngöôøi vaø toäi phaïm veà chieán tranh. VI. LUAÄT TOÁ TUÏNG HÌNH SÖÏ 1. Khaùi quaùt chung veà ngaønh luaät toá tuïng hình söï. 1.1. Khaùi nieäm ngaønh luaät toá tuïng hình söï. Luaät toá tuïng hình söï laø moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, bao goàm caùc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc moái quan heä xaõ hoäi naûy sinh trong quaù trình giaûi quyeát vuï aùn hình söï giöõa caùc cô quan tieán haønh toá tuïng vôùi nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng vaø giöõa hoï vôùi nhau. 1.2. Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät Toá tuïng hình söï. Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät Toá tuïng hình söï laø nhöõng moái quan heä xaõ hoäi naûy sinh giöõa caùc cô quan tieán haønh toá tuïng vôùi nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng vaø giöõa hoï vôùi nhau trong quaù trình tieán haønh caùc hoaït ñoäng toá tuïng nhaèm giaûi quyeát vuï aùn hình söï. Nhöõng moái quan heä ñoù laø: Moái quan heä giöõa caùc cô quan ñieàu tra, cô quan Vieän kieåm saùt vaø cô quan Toøa aùn laø nhöõng cô quan tieán haønh toá tuïng. Moái quan heä giöõa nhöõng ngöôøi tieán haønh toá tuïng trong töøng cô quan toá tuïng vaø trong caùc caùc cô quan toá tuïng vôùi nhau. Moái quan heä giöõa nhöõng cô quan tieán haønh toá tuïng, nhöõng ngöôøi tieán haønh toá tuïng vôùi nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng. 1.3. Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät Toá tuïng hình söï. 99 Xuaát phaùt töø ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa mình, Luaät toá tuïng hình söï coù phöông phaùp ñieàu chænh laø: - Phöông phaùp quyeàn uy: Caùc cô quan tieán haønh toá tuïng trong phaïm vi chöùc naêng, nhieäm vuï, thaåm quyeàn cuûa mình ñöôïc ban haønh caùc quyeát ñònh coù tính chaát baét buoäc ñoái vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc xaõ hoäi vaø caù nhaân. - Phöông phaùp phoái hôïp, cheá öôùc: Nhaèm ñieàu chænh caùc quan heä giöõa caùc cô quan tieán haønh toá tuïng. Caùc cô quan naøy coù nhieäm vuï phoái hôïp vôùi nhau trong khi tieán haønh caùc hoaït ñoäng toá tuïng nhaèm thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. 1.4. Nhieäm vuï cuûa Luaät toá tuïng hình söï Luaät toá tuïng hình söï quy ñònh veà trình töï, thuû tuïc tieán haønh caùc hoaït ñoäng trong caùc giai ñoaïn toá tuïng hình söï; quy ñònh chöùc naêng, nhieäm vuï, quyeàn haïn vaø moái quan heä giöõa caùc cô quan tieán haønh toá tuïng; quy ñònh veà nhieäm vuï, quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi tieán haønh toá tuïng vaø nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng, caùc cô quan, toå chöùc vaø coâng daân, nhaèm phoøng ngöøa, ngaên chaën toäi phaïm, baûo veä quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp cuûa Nhaø nöôùc, caùc toå chöùc vaø moïi caù nhaân. 1.5. Moät soá nguyeân taéc cô baûn cuûa Luaät toá tuïng hình söï - Nguyeân taéc moïi coâng daân ñeàu bình ñaüng tröôùc phaùp luaät: nguyeân taéc naøy theå hieän taïi Ñieàu 5 luaät toá tuïng hình söï naêm 2003: “…Baát cöù ngöôøi naøo phaïm toäi ñeàu bò xöû lyù theo phaùp luaät”. Khi tham gia toá tuïng, moïi coâng daân ñeàu bình ñaüng veà quyeàn vaø nghóa vuï. Caùc hoaït ñoäng khôûi toá, ñieàu tra, truy toá, xeùt xöû, thi haønh aùn ñeàu phaûi tuaân theo trình töï thoáng nhaát nhö luaät toá tuïng hình söï ñaõ quy ñònh. - Nguyeân taéc baûo ñaûm quyeàn bình ñaüng tröôùc Toøa aùn: ñöôïc quy ñònh taïi Ñieàu 19 Boä luaät toá tuïng hình söï. Nhöõng ngöôøi tham gia phieân toøa nhö: kieåm saùt vieân, bò caùo, ngöôøi baøo chöõa, ngöôøi bò haïi, ngöôøi coù quyeàn lôïi, nghóa vuï lieân quan… ñeàu coù quyeàn bình ñaüng trong vieäc ñöa ra chöùng cöù, taøi lieäu, ñoà vaät, nhöõng yeâu caàu vaø tranh luaän daân chuû tröôùc Toøa aùn nhaèm laøm roõ söï thaät khaùch quan cuûa vuï aùn. Trong khi xeùt xöû, Toøa aùn ñöôïc coi nhö ngöôøi troïng taøi coâng minh giöõa beân buoäc toäi (Coâng toá vieân) vaø beân gôõ toäi (bò caùo, ngöôøi baøo chöõa), khoâng ñöôïc coi troïng quyeàn cuûa ngöôøi naøy hôn ngöôøi khaùc. - Nguyeân taéc baûo ñaûm quyeàn baøo chöõa cuûa ngöôøi bò taïm giöõ, bò can, bò caùo: nguyeân taéc naøy quy ñònh taïi Ñieàu 11 Boä luaät toá tuïng hình söï: “Ngöôøi bò taïm giöõ, bò can, bò caùo coù quyeàn töï baøo chöõa hoaëc nhôø ngöôøi khaùc baøo chöõa…”, caùc cô quan tieán haønh toá tuïng phaûi baûo ñaûm cho hoï thöïc hieän quyeàn baøo chöõa. - Nguyeân taéc baûo ñaûm quyeàn ñöôïc boài thöôøng thieät haïi vaø phuïc hoài danh döï, quyeàn lôïi cuûa ngöôøi bò oan (Ñieàu 29): Nguyeân taéc naøy theå hieän chuû tröông nhaát quaùn cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta hieän nay laø phaûi kieân quyeát khaéc phuïc caùc tröôøng hôïp oan, 100 sai trong hoaït ñoäng toá tuïng hình söï vaø baûo ñaûm quyeàn ñöôïc boài thöôøng thieät haïi do caùc cô quan vaø ngöôøi coù thaåm quyeàn tieán haønh toá tuïng gaây ra. Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy theå hieän: ngöôøi bò oan coù quyeàn ñöôïc boài thöôøng thieät haïi vaø phuïc hoài danh döï, quyeàn lôïi. Cô quan coù thaåm quyeàn ñaõ laøm oan phaûi boài thöôøng thieät haïi vaø phuïc hoài danh döï, quyeàn lôïi cho ngöôøi bò oan. Ngöôøi ñaõ gaây ra thieät haïi coù traùch nhieäm boài hoaøn cho cô quan coù thaåm quyeàn theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. - Nguyeân taéc khoâng ai bò coi laø coù toäi khi chöa coù baûn aùn keát toäi cuûa Toøa aùn ñaõ coù hieäu löïc phaùp luaät (Ñieàu 9): moät ngöôøi khi ñaõ bò phaùt hieän laø ñaõ thöïc hieän haønh vi phaïm toäi thì coøn phaûi traûi qua caùc giai ñoaïn khôûi toá, ñieàu tra, truy toá vaø ñeán giai ñoaïn xeùt xöû thì Toøa aùn laø cô quan duy nhaát coù quyeàn ra baûn aùn keát toäi khi ngöôøi ñoù phaïm toäi. Chæ ñeán khi baûn aùn cuûa Toøa aùn ñaõ coù hieäu löïc phaùp luaät thì môùi ñöôïc coi ngöôøi ñoù laø coù toäi. 2. Moät soá dung cô baûn cuûa Boä luaät toá tuïng hình söï naêm 2003. 2.1.Caùc cô quan tieán haønh toá tuïng vaø ngöôøi tieán haønh toá tuïng. 2.1.1 Caùc cô quan tieán haønh toá tuïng. - Cô quan ñieàu tra, goàm coù: Cô quan ñieàu tra cuûa löïc löôïng Caûnh saùt nhaân daân vaø cô quan ñieàu tra cuûa löïc löôïng An ninh nhaân daân thuoäc Boä Coâng an. Cô quan ñieàu tra trong Quaân ñoäi. Cô quan ñieàu tra cuûa Vieän kieåm saùt nhaân daân (goàm coù Cuïc ñieàu tra). Ngoaøi ra caùc cô quan khaùc nhö: Boä ñoäi bieân phoøng, Haûi quan, Kieåm laâm cuõng ñöôïc giao nhieäm vuï tieán haønh moät soá hoaït ñoäng ñieàu tra. - Cô quan Vieän kieåm saùt. - Cô quan Toøa aùn. 2.1.2 Nhöõng ngöôøi tieán haønh toá tuïng (Ñieàu 33) - Thuû tröôûng, Phoù Thuû tröôûng Cô quan ñieàu tra, Ñieàu tra vieân (thuoäc cô quan ñieàu tra): Laø ngöôøi tröïc tieáp tieán haønh caùc hoaït ñoäng ñieàu tra nhaèm thu thaäp caùc daáu veát, chöùng cöù, laøm saùng toû caùc tình tieát söï thaät khaùch quan cuûa vuï aùn hình söï. - Vieän tröôûng, Phoù Vieän tröôûng Vieän kieåm saùt, Kieåm saùt vieân (thuoäc cô quan Vieän kieåm saùt): coù nhieäm vuï, quyeàn haïn kieåm saùt vieäc tuaân theo phaùp luaät trong hoaït ñoäng toá tuïng ñoái vôùi vuï aùn hình söï vaø thöïc haønh quyeàn coâng toá Nhaø nöôùc. - Chaùnh aùn, Phoù Chaùnh aùn Toøa aùn, Thaåm phaùn, Thö kí Toøa aùn (thuoäc cô quan Toøa aùn): coù nhieäm vuï, quyeàn haïn trong hoaït ñoäng giaûi quyeát, xeùt xöû vuï aùn hình söï. - Hoäi thaåm nhaân daân: laø ngöôøi ñöôïc baàu cöû theo quy ñònh cuûa phaùp luaät, coù nhieäm vuï, quyeàn haïn cuøng vôùi Thaåm phaùn xeùt xöû vuï aùn hình söï. 2.2. Nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng. 101 - Ngöôøi bò taïm giöõ: laø ngöôøi bò baét trong tröôøng hôïp khaån caáp, phaïm toäi quaû tang, bò baét theo quyeát ñònh truy naõ hoaëc ngöôøi phaïm toäi töï thuù, ñaàu thuù vaø ñoái vôùi hoï ñaõ coù quyeát ñònh taïm giöõ. - Bò can, bò caùo: bò can laø ngöôøi ñaõ bò khôûi toá veà hình söï. Bò caùo laø ngöôøi ñaõ bò Toøa aùn quyeát ñònh ñöa ra xeùt xöû. Bò can vaø bò caùo coù nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï do phaùp luaät quy ñònh. - Ngöôøi bò haïi: laø ngöôøi bò thieät haïi veà theå chaát, tinh thaàn, taøi saûn do toäi phaïm gaây ra. - Nguyeân ñôn daân söï: laø caù nhaân, cô quan hay toå chöùc bò thieät haïi do toäi phaïm gaây ra. - Bò ñôn daân söï: laø caù nhaân, cô quan hay toå chöùc maø phaùp luaät quy ñònh phaûi chòu traùch nhieäm boài thöôøng ñoái vôùi thieät haïi do haønh vi phaïm toäi gaây ra. - Ngöôøi coù quyeàn lôïi, nghóa vuï lieân quan ñeán vuï aùn. - Ngöôøi laøm chöùng: laø ngöôøi bieát ñöôïc nhöõng tình tieát lieân quan ñeán vuï aùn hình söï. - Ngöôøi baøo chöõa: ngöôøi baøo chöõa coù theå laø Luaät sö; ngöôøi ñaïi dieän hôïp phaùp cuûa ngöôøi bò taïm giöõ, bò can, bò caùo; baøo chöõa vieân nhaân daân. - Ngöôøi giaùm ñònh: laø ngöôøi coù kieán thöùc chuyeân moân veà nhöõng lónh vöïc nhaát ñònh vaø ñöôïc cô quan tieán haønh toá tuïng tröng caàu theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. - Ngöôøi phieân dòch: laø ngöôøi ñöôïc cô quan tieán haønh toá tuïng yeâu caàu trong tröôøng hôïp coù ngöôøi tham gia toá tuïng khoâng söû duïng ñöôïc tieáng Vieät. 2.3. Caùc giai ñoaïn toá tuïng hình söï. 2.3.1Giai ñoaïn khôûi toá vuï aùn hình söï. Khi ñaõ xaùc ñònh coù daáu hieäu toäi phaïm toäi thì cô quan ñieàu tra phaûi ra quyeát ñònh khôûi toá vuï aùn hình söï. Vieäc xaùc ñònh daáu hieäu toäi phaïm döïa treân nhöõng cô sôû sau ñaây: Toá giaùc cuûa coâng daân. Tin baùo cuûa cô quan, toå chöùc. Tin baùo treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Ngöôøi phaïm toäi töï thuù. Cô quan tieán haønh toá tuïng tröïc tieáp phaùt hieän daáu hieäu cuûa toäi phaïm. 2.3.2 Giai ñoaïn ñieàu tra vuï aùn hình söï. Cô quan ñieàu tra trong Coâng an nhaân daân ñieàu tra taát caû caùc toäi phaïm, tröø nhöõng toäi phaïm thuoäc thaåm quyeàn ñieàu tra cuûa cô quan ñieàu tra trong Quaân ñoäi nhaân daân vaø cô quan ñieàu tra cuûa Vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao. Cô quan ñieàu tra trong Quaân ñoäi nhaân daân ñieàu tra caùc toäi phaïm thuoäc thaåm quyeàn xeùt xöû cuûa Toøa aùn Quaân söï. Cô quan ñieàu tra cuûa Vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao ñieàu tra moät soá loaïi toäi phaïm xaâm phaïm hoaït ñoäng tö phaùp maø ngöôøi phaïm toäi laø caùn boä thuoäc cô quan Tö phaùp. 102 Boä ñoäi bieân phoøng, Haûi quan, Kieåm laâm vaø löïc löôïng Caûnh saùt bieån, khi phaùt hieän nhöõng haønh vi phaïm toäi trong lónh vöïc quaûn lí cuûa mình thì coù quyeàn khôûi toá vaø ñieàu tra ñoái vôùi moät soá vuï aùn thuoäc phaïm vi, nhieäm vuï, thaåm quyeàn cuûa mình. 2.3.3 Giai ñoaïn truy toá vuï aùn hình söï. Khi coù ñaày ñuû chöùng cöù xaùc ñònh laø coù toäi phaïm vaø bò can thì cô quan ñieàu tra laøm baûn keát luaän ñieàu tra ñeà nghò truy toá vaø chuyeån hoà sô vuï aùn hình söï cho cô quan Vieän kieåm saùt. Khi ñaõ nhaän ñöôïc hoà sô vuï aùn vaø baûn keát luaän ñieàu tra, trong thôøi haïn khoâng quaù 30 ngaøy, Vieän kieåm saùt phaûi ra moät trong nhöõng quyeát ñònh nhö: truy toá bò can tröôùc Toøa aùn baèng baûn caùo traïng; traû hoà sô ñeå ñieàu tra boå sung; ñình chæ hoaëc taïm ñình chæ vuï aùn. Trong tröôøng hôïp quyeát ñònh truy toá thì Vieän kieåm saùt phaûi ban haønh baûn caùo traïng vaø chuyeån hoà sô cuøng baûn caùo traïng ñeán Toøa aùn. 2.3.4 Giai ñoaïn xeùt xöû. Sau khi nhaän ñöôïc hoà sô vuï aùn, Thaåm phaùn ñöôïc phaân coâng chuû toïa phieân toøa phaûi nghieân cöùu hoà sô, giaûi quyeát caùc khieáu naïi vaø yeâu caàu cuûa nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng ñoàng thôøi tieán haønh caùc coâng vieäc caàn thieát cho vieäc môû phieân toøa. Trong thôøi haïn khoâng quaù 3 thaùng thaåm phaùn ñöôïc phaân coâng chuû toïa phieân toøa phaûi ra moät trong caùc quyeát ñònh nhö: Ñöa vuï aùn ra xeùt xöû; traû hoà sô cho Vieän kieåm saùt ñeå ñieàu tra boå sung; ñình chæ hoaëc taïm ñình chæ vuï aùn. Khi ñaõ coù quyeát ñònh ñöa vuï aùn ra xeùt xöû, Toøa aùn phaûi giao quyeát ñònh ñoù cho bò caùo, ngöôøi ñaïi dieän hôïp phaùp cuûa bò caùo, ngöôøi baøo chöõa vaø Vieän kieåm saùt cuøng caáp. Ñoàng thôøi Toøa aùn trieäu taäp nhöõng ngöôøi caàn xeùt hoûi ñeán phieân toøa. Vieäc xeùt xöû phaûi tuaân theo nguyeân taéc tröïc tieáp, lieân tuïc (tröø thôøi gian nghæ ngôi). Hoäi ñoàng xeùt xöû phaûi caên cöù vaøo nhöõng chöùng cöù, tình tieát cuûa vuï aùn ñaõ ñöôïc laøm saùng toû taïi phieân toøa ñeå ra baûn aùn hoaëc quyeát ñònh vaø thoâng qua baûn aùn hay quyeát ñònh ñoù taïi phoøng xöû aùn. Khi baûn aùn hoaëc quyeát ñònh cuûa Toøa aùn caáp sô thaåm ñaõ tuyeân maø bò khaùng caùo, khaùng nghò thì khoâng phaùt sinh hieäu löïc phaùp luaät vaø Toøa aùn caáp treân tröïc tieáp phaûi xöû laïi vuï aùn hoaëc xeùt laïi quyeát ñònh sô thaåm ñoù theo trình töï phuùc thaåm. Baûn aùn hoaëc quyeát ñònh phuùc thaåm coù hieäu löïc phaùp luaät keå töø ngaøy tuyeân hoaëc ra quyeát ñònh. 2.3.5 Giai ñoaïn thi haønh baûn aùn, quyeát ñònh cuûa Toøa aùn. Thi haønh baûn aùn, quyeát ñònh cuûa Toøa aùn laø giai ñoaïn cuoái cuøng nhaèm baûo ñaûm cho caùc ñieàu khoaûn ñaõ tuyeân trong baûn aùn, quyeát ñònh cuûa Toøa aùn phaûi ñöôïc thöïc hieän. Keû phaïm toäi phaûi bò tröøng phaït, ñoàng thôøi ñöôïc caûi taïo, giaùo duïc trôû thaønh ngöôøi toát, coù yù thöùc toân troïng phaùp luaät vaø caùc quy taéc cuûa cuoäc soáng. Caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân ñöôïc baûo veä. Nhöõng baûn aùn vaø quyeát ñònh cuûa Toøa aùn ñöôïc ñöa ra thi haønh laø nhöõng baûn aùn, quyeát ñònh ñaõ phaùt sinh hieäu löïc phaùp luaät vaø nhöõng baûn aùn, 103 quyeát ñònh tuy chöa phaùt sinh hieäu löïc phaùp luaät, nhöng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät (Ñieàu 255) thì phaûi ñöôïc thi haønh ngay, maëc duø vaãn coù theå bò khaùng caùo, khaùng nghò. Baûn aùn, quyeát ñònh cuûa Toøa aùn chæ ñöôïc ñöa ra thi haønh sau khi ñaõ coù quyeát ñònh thi haønh aùn cuûa Chaùnh aùn Toøa aùn ñaõ xeùt xöû sô thaåm vuï aùn ñoù hoaëc Chaùnh aùn Toøa aùn nôi nhaän ñöôïc quyeát ñònh uûy thaùc thi haønh aùn. - Ngoaøi caùc giai ñoaïn neâu treân, coøn coù thuû tuïc xeùt laïi baûn aùn hoaëc quyeát ñònh ñaõ coù hieäu löïc phaùp luaät, cuï theå: Thuû tuïc giaùm ñoác thaåm: laø xeùt laïi baûn aùn hoaëc quyeát ñònh ñaõ coù hieäu löïc phaùp luaät nhöng bò khaùng nghò vì phaùt hieän coù vi phaïm phaùp luaät nghieâm troïng trong vieäc xöû lí vuï aùn, nhö: + Vieäc ñieàu tra, xeùt hoûi taïi phieân toøa phieán dieän hoaëc khoâng ñaày ñuû. + Keát luaän trong baûn aùn hoaëc quyeát ñònh khoâng phuø hôïp vôùi nhöõng tình tieát khaùch quan cuûa vuï aùn. + Coù söï vi phaïm nghieâm troïng thuû tuïc toá tuïng trong khi ñieàu tra, truy toá hoaëc xeùt xöû. + Coù nhöõng sai laàm nghieâm troïng trong vieäc aùp duïng Boä luaät hình söï. Thuû tuïc taùi thaåm: laø thuû tuïc ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi baûn aùn hoaëc quyeát ñònh ñaõ coù hieäu löïc phaùp luaät nhöng bò khaùng nghò vì coù nhöõng tình tieát môùi ñöôïc phaùt hieän coù theå laøm thay ñoåi cô baûn noäi dung cuûa baûn aùn hoaëc quyeát ñònh maø Toøa aùn khoâng bieát ñöôïc khi ra baûn aùn hoaëc quyeát ñònh ñoù, nhö: + Lôøi khai cuûa ngöôøi laøm chöùng, keát luaän giaùm ñònh hoaëc lôøi dòch cuûa ngöôøi phieân dòch coù nhöõng ñieåm quan troïng ñöôïc phaùt hieän laø khoâng ñuùng söï thaät. + Ñieàu tra vieân, Kieåm saùt vieân, Thaåm phaùn, Hoäi thaåm nhaân daân ñaõ coù keát luaän khoâng ñuùng, laøm cho vuï aùn bò xeùt xöû sai. + Vaät chöùng, bieân baûn ñieàu tra, bieân baûn caùc hoaït ñoäng toá tuïng khaùc hoaëc nhöõng taøi lieäu khaùc trong vuï aùn bò giaû maïo hoaëc khoâng ñuùng söï thaät. + Nhöõng tình tieát khaùc laøm cho vieäc giaûi quyeát vuï aùn bò giaû maïo hoaëc khoâng ñuùng söï thaät. Nhö vaäy, khi baûn aùn hoaëc quyeát ñònh cuûa Toøa aùn maëc duø ñaõ phaùt sinh hieäu löïc, thaäm chí laø ñang ñöôïc ñöa ra thi haønh, nhöng neáu ñaõ coù quyeát ñònh khaùng nghò thì phaûi ñöôïc xem xeùt laïi theo thuû tuïc giaùm ñoác thaåm hoaëc taùi thaåm. 2.4. Thuû tuïc ñaëc bieät. Ñoái vôùi nhöõng vuï aùn maø ngöôøi bò baét, ngöôøi bò taïm giöõ, bò can, bò caùo laø ngöôøi chöa thaønh nieân seõ ñöôïc aùp duïng theo nhöõng quy ñònh rieâng taïi chöông XXXII vaø nhöõng quy ñònh khaùc cuûa Boä luaät toá tuïng hình söï neáu nhöõng quy ñònh ñoù khoâng traùi vôùi nhöõng quy ñònh taïi chöông XXXII Boä luaät toá tuïng hình söï. VII. LUAÄT LAO ÑOÄNG 1. Khaùi quaùt chung veà Luaät lao ñoäng 1.1 Khaùi nieäm 104 Luaät lao ñoäng laø moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, bao goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä lao ñoäng vaø nhöõng quan heä xaõ hoäi khaùc coù lieân quan ñeán quan heä lao ñoäng. 1.2 Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät lao ñoäng Ñoái töôïng ñieàu chænh bao goàm hai nhoùm quan heä xaõ hoäi sau ñaây: - Quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng. Nhoùm quan heä naøy coù ñaëc ñieåm chung laø: quan heä lao ñoäng ñöôïc xaùc laäp treân cô sôû hôïp ñoàng lao ñoäng maø trong ñoù quyeàn lôïi caùc beân ñöôïc aán ñònh ôû möùc toái thieåu, khuyeán khích caùc thoûa thuaän coù lôïi cho ngöôøi lao ñoäng vaø nghóa vuï ôû möùc toái ña. - Caùc quan heä xaõ hoäi khaùc lieân quan tröïc tieáp vôùi quan heä lao ñoäng, nhö: quan heä giöõa toå chöùc Coâng ñoaøn vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng; quan heä veà baûo hieåm xaõ hoäi; quan heä veà giaûi quyeát tranh chaáp lao ñoäng; quan heä veà quaûn lyù nhaø nöôùc veà lao ñoäng, vieäc laøm… 1.3 Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät lao ñoäng - Phöông phaùp bình ñaüng thoûa thuaän giöõa ngöôøi lao ñoäng vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng. - Phöông phaùp meänh leänh aùp duïng trong lónh vöïc toå chöùc vaø quaûn lyù lao ñoäng. - Phöông phaùp thoâng qua hoaït ñoäng coâng ñoaøn taùc ñoäng vaøo caùc quan heä phaùt sinh trong quaù trình lao ñoäng. 2. Moät soá noäi dung cô baûn cuûa Luaät lao ñoäng 2.1 Hôïp ñoàng lao ñoäng Quan heä giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñöôïc thieát laäp thoâng qua hôïp ñoàng lao ñoäng. Hôïp ñoàng lao ñoäng laø söï thoûa thuaän giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng veà vieäc laøm coù traû coâng, veà ñieàu kieän lao ñoäng, quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moãi beân trong quan heä hôïp ñoàng lao ñoäng. Hôïp ñoàng lao ñoäng coù caùc loaïi sau: - Hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn (hôïp ñoàng daøi haïn). - Hôïp ñoàng lao ñoäng xaùc ñònh thôøi haïn töø 12 thaùng ñeán 36 thaùng. - Hôïp ñoàng lao ñoäng theo muøa vuï hoaëc theo moät coâng vieäc nhaát ñònh coù thôøi haïn döôùi 12 thaùng. Ngoaøi ra, luaät cho pheùp hôïp ñoàng lao ñoäng coù theå giao keát baèng mieäng trong caùc tröôøng hôïp coâng vieäc coù tính chaát taïm thôøi maø thôøi haïn döôùi 3 thaùng hoaëc lao ñoäng giuùp vieäc gia ñình. Caùc loaïi hôïp ñoàng ñöôïc giao keát döïa treân nguyeân taéc töï nguyeän, bình ñaüng. Nhaø nöôùc khuyeán khích nhöõng thoûa thuaän baûo ñaûm cho ngöôøi lao ñoäng coù nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi hôn so vôùi nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng. 2.2 Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng 105 2.2.1. Quyeàn cuûa ngöôøi lao ñoäng Ñöôïc traû löông, traû coâng theo soá löôïng, chaát löôïng lao ñoäng ñaõ thoûa thuaän. Ñöôïc baûo ñaûm an toaøn trong lao ñoäng theo caùc quy ñònh veà baûo hoä lao ñoäng. Ñöôïc ñaûm baûo cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi theo quy ñònh veà baûo hieåm xaõ hoäi. Ñöôïc nghæ ngôi theo quy ñònh vaø theo thoûa thuaän giöõa caùc beân. Ñöôïc thaønh laäp, gia nhaäp toå chöùc coâng ñoaøn ñeå ñöôïc ñaïi dieän, baûo veä quyeàn lôïi hôïp phaùp cho ngöôøi lao ñoäng. Ñöôïc höôûng phuùc lôïi taäp theå, tham gia quaûn lyù ñôn vò, doanh nghieäp theo quy ñònh cuûa phaùp luaät vaø noäi quy, ñieàu kieän cuûa ñôn vò doanh nghieäp. Ñöôïc ñình coâng theo trình töï, thuû tuïc quy ñònh cuûa phaùp luaät. Ñöôïc ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng trong nhöõng tröôøng hôïp nhaát ñònh. 2.2.2. Nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng Thöïc hieän theo hôïp ñoàng lao ñoäng, theo thoûa öôùc lao ñoäng taäp theå, chaáp haønh noäi quy lao ñoäng, quy ñònh cuûa ñôn vò, doanh nghieäp. Thöïc hieän caùc quy ñònh veà an toaøn lao ñoäng, veä sinh lao ñoäng, chaáp haønh kyû luaät lao ñoäng. Tuaân thuû söï ñieàu haønh hôïp phaùp cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng. 2.3 Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng 2.3.1. Quyeàn cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng Ñöôïc tuyeån choïn, boá trí, ñieàu haønh lao ñoäng theo yeâu caàu saûn xuaát, coâng taùc. Ñöôïc cöû ñaïi dieän ñeå thöông löôïng, kyù keát, thoaû öôùc lao ñoäng taäp theå. Ñöôïc khen thöôûng, xöû lyù ngöôøi vi phaïm kyû luaät lao ñoäng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät veà kyû luaät lao ñoäng vaø traùch nhieäm vaät chaát… Ñöôïc ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng trong nhöõng tröôøng hôïp nhaát ñònh. 2.3.2. Nghóa vuï cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng Thöïc hieän hôïp ñoàng lao ñoäng, thoûa öôùc lao ñoäng taäp theå vaø caùc thoaû thuaän khaùc vôùi ngöôøi lao ñoäng. Baûo ñaûm an toaøn lao ñoäng, veä sinh lao ñoäng vaø caùc ñieàu kieän lao ñoäng khaùc cho ngöôøi lao ñoäng. Baûo ñaûm kyû luaät lao ñoäng, thöïc hieän ñuùng caùc quy ñònh cuûa nhaø nöôùc coù lieân quan tröïc tieáp ñeán quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi lao ñoäng. Toân troïng nhaân phaåm, ñoái xöû ñuùng ñaén vôùi ngöôøi lao ñoäng, quan taâm ñeán ñôøi soáng vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi lao ñoäng. 106 MUÏC LUÏC Trang Chöông 1: Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà Nhaø nöôùc ................................................... 3 I. Nguoàn goác Nhaø nöôùc .................................................................................. 3 II. Khaùi nieäm, baûn chaát Nhaø nöôùc .................................................................. 7 III.Thuoäc tính cuûa Nhaø nöôùc ............................................................................ 9 IV.Chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc ........................................................................... 10 V. Kieåu vaø hình thöùc Nhaø nöôùc ...................................................................... 11 VI.Nhaø nöôùc coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam ............. ............................ 19 Chöông 2: Nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa phaùp luaät .................................................. 32 I. Nguoàn goác, khaùi nieäm, baûn chaát phaùp luaät ................................................ 33 II. Thuoäc tính phaùp luaät ................................................................................... 34 III.Chöùc naêng, vai troø cuûa phaùp luaät ................................................................ 35 IV. Moái quan heä giöõa phaùp luaät vôùi nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi khaùc ................ 38 V. Kieåu vaø hình thöùc phaùp luaät ...................................................................... 41 Chöông 3: Vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ............................................................. 44 I. Quy phaïm phaùp luaät ................................................................................... 44 II. Vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ..................................................................... 53 Chöông 4: Quan heä phaùp luaät .............................................................................. I. Khaùi nieäm, ñaëc ñieåm cuûa quan heä phaùp luaät ............................................. II. Thaønh phaàn cuûa quan heä phaùp luaät ............................................................ III. Söï kieän phaùp lyù .......................................................................................... Chöông 5: Thöïc hieän phaùp luaät - Vi phaïm phaùp luaät - Traùch nhieäm phaùp lyù .. I. Thöïc hieän phaùp luaät ................................................................................... II. Vi phaïm phaùp luaät ...................................................................................... III.Traùch nhieäm phaùp lyù .................................................................................. Chöông 6: Phaùp cheá XHCN - Nhaø nöôùc phaùp quyeàn ......................................... 107 I. Phaùp cheá XHCN ......................................................................................... II. Nhaø nöôùc phaùp quyeàn ................................................................................ Chöông 7: Caùc ngaønh luaät cô baûn trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam ........... I. Luaät Hieán phaùp .......................................................................................... II. Luaät daân söï ................................................................................................ III. Luaät toá tuïng daân söï .................................................................................... IV. Luaät hoân nhaân vaø gia ñình ......................................................................... V. Luaät hình söï ............................................................................................... VI. Luaät toá tuïng hình söï ................................................................................... VII.Luaät lao ñoäng ..............................................................................................