Tài chính tiền tệ - Chương 4: Tổng quan về ngân hàng thương mại

1Chương 4. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI LOGO PGS.TS. Hà Văn Hội Trường ĐHKT-ĐHQGHN Add your company slogan Định nghĩa ngân hàng thương mại Quá trình ra đời và phát triển Nội dung I. Khaùi nieäm, baûn chaát cuûa ngaân haøng thöông maïi LOGO chính Phân loại ngân hàng thương mại Bản chất của ngân hàng thương mại Add your company slogan ? Theo luật Các tổ chức tín dụng được Quốc hội thông qua ngày 12/12/1997 và được sửa đối bổ sung năm 2004 (có hiệu lực từ ngày 01/10/2004): ? “Ngân hàng thương mại là loại hình tổ chức 1. Ñònh nghóa NHTM LOGO tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt dộng kinh doanh khác có liên quan”. 2Add your company slogan ? Theo luật các tổ chức tín dụng: “Tổ chức tín dụng là doanh nghiệp được thành lập theo quy định của luật này và các quy định khác của pháp luật để hoạt động ngân hàng”. ? Hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh 1. Ñònh nghóa NHTM LOGO tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi, sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Add your company slogan ? 3500 năm trước công nguyên trở về trước: ngân hàng = tiệm cầm đồ. ? Các chế định nhà nước, pháp luật chưa rõ ràng ? Người có nhiều tiền cần đảm bảo an toàn Nhà thờ á lã h hú hậ ửi tiề 2. Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa cuûa ngaân haøng thöông maïi LOGO ? , c c n c a n n g n ? Đến kì hạn người gửi tiền rút tiền ? Người giữ tiền được trả công cất giữ. Add your company slogan ? Khoảng 2000 năm trước công nguyên, hai phát kiến quan trọng biến những người giữ tiền thành chủ ngân hàng. ? Thay vì giao dịch bằng tiền, có thể thanh toán chứng thư xác nhận tiền có ở ngân hàng 2. Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa cuûa ngaân haøng thöông maïi LOGO . ? Những người chủ ngân hàng có thể đem cho thương nhân vay và lấy lời, số lời này được chia một số cho những người gửi tiền 3Add your company slogan ? Từ thế kỷ V đến X sau công nguyên, NH đã có tiến bộ vượt bậc ? Các chủ NH biết ghi chép tài khoản và có số hiệu tài khoản của người gửi tiền. ? Theo dõi số tiền cho vay 2. Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa cuûa ngaân haøng thöông maïi LOGO . ? Nghiệp vụ NH đa dạng hơn ? Từ thế kỷ XVIII-XX: hình thành hệ thống ngân hàng 2 cấp: Ngân hàng Trung ương và Ngân hàng thương mại Add your company slogan ? Ngân hàng thương mại là một loại hình doanh nghiệp, là một đơn vị kinh tế ? Hoạt động của NHTM là một hoạt động kinh doanh ? Lĩnh vực kinh doanh của NHTM là lĩnh vực kinh 3. Baûn chaát cuûa ngaân haøng thöông maïi LOGO doanh đặc biệt Add your company slogan4. PHAÂN LOAÏI NHTM ? Dựa vào các tiêu thức khác nhau ta có thể phân chia NHTM thành các loại hình khác nhau như sau: • Dựa vào hình thức sở hữu. • Dựa vào chiến lược kinh LOGO doanh. • Dựa vào lĩnh vực hoạt động. 4Add your company slogan ? NHTM Nhà nước: Là ngân hàng thương mại do Nhà nước thành lập, hoạt động bằng nguồn vốn cấp phát của ngân sách Nhà nước, được tổ chức và hoạt động nhằm mục tiêu kinh tế của Nhà nước. ? NHTM cổ phần: Là NHTM được thành lập dưới 4.1. Döïa vaøo hình thöùc sôû höõu LOGO hình thức công ty cổ phần, trong đó các cổ đông góp vốn có thể là các doanh nghiệp NN, các tổ chức, các TCTD và cá nhân theo quy định của pháp luật. Add your company slogan Ngân hàng liên doanh: ? Là ngân hàng được thành lập bằng vốn góp của bên Việt Nam và bên nước ngoài trên cơ sở hợp đồng liên doanh. ? Ngân hàng liên doanh là một pháp nhân Việt ở 4.1. Döïa vaøo hình thöùc sôû höõu LOGO Nam, có trụ s chính tại Việt Nam, hoạt động theo giấy phép thành lập và theo các quy định có liên quan của pháp luật. Add your company slogan Chi nhánh ngân hàng nước ngoài ? Là đơn vị phụ thuộc của ngân hàng nước ngoài, được ngân hàng nước ngoài đảm bảo chịu trách nhiệm đối với mọi nghĩa vụ và cam kết của chi nhánh tại Việt Nam. Chi nhánh NH nước ngoài có quyền và nghĩa vụ 4.1. Döïa vaøo hình thöùc sôû höõu LOGO ? do pháp luật Việt Nam quy định, hoạt động theo giấy phép mở chi nhánh và quy định liên quan của pháp luật Việt Nam. 5Add your company slogan Ngân hàng 100% vốn nước ngoài: ? Ngân hàng được thành lập tại Việt Nam với 100% vốn điều lệ thuộc sở hữu nước ngoài; trong đó phải có một ngân hàng nước ngoài sở hữu trên 50% vốn điều lệ (ngân hàng mẹ). 4.1. Döïa vaøo hình thöùc sôû höõu LOGO ? Ngân hàng 100% vốn nước ngoài được thành lập dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, là pháp nhân Việt Nam, có trụ sở chính tại Việt Nam. Add your company slogan •Ngân hàng bán buôn: Là NH chỉ giao dịch và cung ứng dịch vụ cho đối tượng khách hàng công ty chứ không giao dịch với khách hàng cá nhân. (đại bộ phận các chi nhánh NH nước ngoài tại Việt Nam đều là các NH bán buôn). •Ngân hàng bán lẻ: Là loại NH giao dịch và cung ứng 4.2. Döïa vaøo chieán löôïc kinh doa h LOGO dịch vụ cho đối tượng khách hàng cá nhân. Loại hình này thường thấy ở các NHTM cổ phần nông thôn. •Ngân hàng vừa bán buôn vừa bán lẻ: Là loại NH giao dịch và cung ứng dịch vụ cho cả đối tượng khách hàng doanh nghiệp và khách hàng cá nhân. Add your company slogan 1. Trung gian tín dụng ? Ngân hàng thương mại là cầu nối giữa những người có vốn dư thừa và những người có nhu cầu về vốn. ? Thông qua việc huy động khai thác các khoản vốn tiền tệ tạm thời nhàn rỗi trong nền kinh tế, ngân hàng hình thành nên quỹ cho vay cấp tín dụng cho ề ki h tế II. Chức năng của ngân hàng thương ại LOGO n n n . ? Với chức năng này, ngân hàng vừa đóng vai trò là chủ thể đi vay, vừa đóng vai trò là chủ thể cho vay. ? Chức năng trung gian tín dụng của ngân hàng được mô tả qua sơ đồ sau: 6Cá nhân, Doanh nghiệp Tiền gửi Ủy thác đầu tư Cá nhân, Doanh nghiệp Cho vay Đầu tư 1. Người gửi tiền 2. Người đi vay 3.Ngân hàng thương mại Add your company slogan ? Toå chöùc kinh teá ? Doanh nghieäp ? Toå chöùc xaõ hoäi ? Hoä gia ? Toå chöùc kinh teá ? Doanh nghieäp ? Toå chöùc xaõ hoäi H ä i NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI Thu nhận Tiền gửi Phát hành kỳ phiếu Cấp tín dụng LOGO ñình, daân cö… ? o g a ñình, daân cö… , trái phiếu Add your company slogan? Huy động các nguồn vốn từ các chủ thể tiết kiệm, có vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế ? Nhận tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn của các tổ chức kinh tế, các tổ chức xã hội, cá nhân dưới hình thái tiền tệ (nội tệ hoặc ngoại tệ). ? Nhận tiền gửi tiết kiệm của các tổ chức và các nhân. ? Phát hành kỳ phiếu ngân hàng để huy động vốn trong xã hội. ? Cấp tín dụng đầu tư đáp ứng nhu cầu về vốn cho các LOGO chủ thể trong nền kinh tế xã hội. ? Cho vay ngắn hạn, trung và dài hạn đối với các tổ chức kinh tế cá nhân. ? Chiết khấu thương phiếu, giấy tờ có giá. ? Cho vay tiêu dùng, cho vay trả góp và các hình thức cấp tín dụng khác. 7Add your company slogan ? Là chức năng quan trọng ? Tính chất đặc biệt của Ngân hàng thương mại ? Trung gian giao dịch giữa người mua và người bán 2. Chức năng trung gian thanh toán LOGO Add your company slogan -Ngöôøi traû tieàn -Ngöôøi mua haøng -Toå chöùc -Ngöôøithuï höôûng -Ngöôøi baùn haøng -Toå chöùc Leänh traû tieàn ø Giaáy baùo coù LOGO xaõ hoäi -Caù nhaân chuyeån tieàn xaõ hoäi - Caù nhaân qua tai khoaûn Trung gian thanh toán 1.Cung cấp cho các chủ thể kinh tế công cụ thanh toán tiện ích: Thẻ thanh toán, thẻ tín dụng, ủy nhiệm thu, ủy nhiệm chi… 2. Ngân hàng tích tụ được nguồn vốn lớn 8Add your company slogan Trong chức năng trung gian thanh thanh toán, ngân hàng thực hiện các nhiệm vụ cụ như sau: ? Mở tài khoản tiền gửi giao dịch cho khách hàng: LOGO ? Quản lý và cung cấp các phương tiện thanh toán cho khách hàng ? Tổ chức và kiểm soát quy trình thanh toán giữa các khách hàng Add your company slogan Kết hợp chức năng trung gian tín dụng và chức năng trung gian thanh toán: Tạo cho ngân hàng thương mại khả năng tạo ra tiền ghi sổ. LOGO Từ một lượng tiền gửi ban đầu, qua nghiệp vụ cho vay dưới hình thức chuyển khoản, làm cho số dư trên tài khoản tiền gửi trong hệ thống ngân hàng thương mại tăng lên. Chức năng “bút tệ” Một khách hàng A đem tiền mặt ký gửi tại Ngân hàng VCB số tiền là 100triệu đồng. Số tiền gửi tại VCB tăng lên 100triệu đồng Tài sản có Tài sản nợVCB Tiền mặt tại quỹ 100 triệu Tiền gửi của Khách hàng A 100 triệu đ 9Giả sử tỷ lệ dự trữ bắt buộc do NHTW quy định là 10% Ngân hàng VCB chỉ có thể cho vay tối đa 90 triệu đồng. Nếu ông B vay hết số tiền 90 triệu đồng và VCB cho phép ông B chi trả cho ông C bằng Séc: Tài sản có Tài sản nợVCB Dự trữ bắt buộc 10 triệu Tiền gửi của Khách hàng A 100 triệu Cho B vay Cộng 90triệu 100triệu Cộng 100triệu Nếu ông C mở tài khoản tại Ngân hàng BIDV thì tình hình tại BIDV sẽ là: Tiền gửi tại 90 triệu Tiền gửi của 90 triệu Tài sản có Tài sản nợBIDV NHTƯ Khách hàng C Trên số tiền gửi nhận được, BIDV giữ lại số tiền dự trữ bắt buộc 10% = 9 triệu và có thể cho vay tối đa 81triệu đồng. Nếu Khách hàng D vay hết số tiền 81triệu đồng và BIDV cho phép ông D chi trả cho ông E bằng Séc: D t ữ bắt 9 t iệ Tiề ửi ủ 90 t iệ Tài sản có Tài sản nợBIDV ự r buộc r u n g c a Khách hàng C r u Cho D vay Cộng 81triệu 90triệu Cộng 90triệu 10 Tiề ửi t i 81 t iệ Tiề ửi ủ 8 1 t iệ Tài sản có Tài sản nợACB Nếu ông E mở tài khoản tại Ngân hàng ACB thì tình hình tại ACB sẽ là: n g ạ NHTƯ r u n g c a Khách hàng E , r u Đến lượt ACB cho vay, tình hình cũng diễn ra tương tự. Vì các NH phải dự trữ bắt buộc tại NHTƯ nên số tiền cho vay giảm đi và dẫn dẫn triệt tiêu: Tên các ngân hàng Tiền gửi mới Thanh toán ớ Dự trữ bắt buộc cho vay m i Ngân hàng A 100.000.000 90.000.000 10.000.000 Ngân hàng B 90.000.000 81.000.000 9.000.000 Ngân hàng C 81.000.000 72.900.000 8.100.000 ... ... ... Tiền toàn hệ thống ngân hàng 1.000.000.000 900.000.000 100.000.000 Qua bảng trên số gia tăng tiền gửi, cho vay và dự trữ bắt buộc tăng theo cấp số nhân: Sn= 100 triệu + 90triệu + 81triệu + 72,9triệu… Ta có công thức sau: 1, 1 1 <−= qq USn trVNDtrS n 1000 10 91 100 = − = 11 Qua bảng trên số gia tăng tiền gửi, cho vay và dự trữ bắt buộc tăng theo cấp số nhân: Tổng số bút tệ được tạo ra: Tổng số bút tệ được tạo ra = Số tiền gửi ban đầu Tỷ lệ dự trữ bắt buộc Add your company slogan Tài sản Nợ - Ngân quỹ. - Cho vay. Đầ tư - Tiền gửi giao dịch - Tiền gửi phi giao dịch - PH các công cụ nợ- Cho thuê. LOGO Vốn chủ sở hữu- u . - Tài sản cố định - Tài sản khác - Vay - Cổ phần - Thặng dư vốn - Thu nhập giữ lại - Dự trữ Add your company slogan Cá dị h 3. Cung ứng các dịch vụ ngân hàng Các dịch vụ LOGO c c vụ ngân hàng truyền thống ngân hàng mới phát triển gần đây 12 Add your company slogan3.1.Các dịch vụ ngân hàng truyền thống ? Thực hiện trao đổi ngoại tệ ? Chiết khấu thương phiếu và cho vay thương mại ? Nhận tiền gửi ? Bảo quản vật có giá trị ? Tài trợ các hoạt động của Chính phủ ? Cung cấp các tài khoản giao dịch LOGO ? Cung cấp dịch vụ ủy thác Add your company slogan3.2. Các dịch vụ ngân hàng mới phát triển ? Cho vay tiêu dùng ? Tư vấn tài chính ? Quản lý tiền mặt ? Dịch vụ thuê tài chính ? Cho vay tài trợ dự án ? Bán các dịch vụ bảo hiểm LOGO ? Cung cấp các kế hoạch hưu trí ? Cung cấp các dịch vụ môi giới đầu tư chứng khoán ? Cung cấp dịch vụ quỹ tương hỗ và trợ cấp ? Cung cấp dịch vụ ngân hàng đầu tư và ngân hàng bán buôn Add your company slogan Đặc điểm trong cung ứng dịch vụ ngân hàng ?Các dịch vụ dựa vào ưu thế riêng có của ngân hàng ? Mạng lưới chi nhánh rộng khắp ? Quan hệ với nhiều tổ chức, doanh nghiệp T bị hệ thố thô ti hiệ đ i LOGO ? rang ng ng n n ạ ?Các dịch vụ gắn liền và hỗ trợ cho hoạt động của NHTM 13 Add your company slogan IV. Hệ thống NHTM Việt Nam NHTM quốc doanh1 NHTM cổ phần2 NHTM liên doanh3 LOGO www.thmemgallery.com Company Logo Chi nhánh NH nước ngoài3 NHTM 100% vốn N.Ngoài4 Add your company slogan ? Hội sở: Hội sở là nơi tập trung quyền lực cao nhất của một NHTM với đầy đủ các phòng ban ? Chi nhánh: Bao gồm các chi nhánh cấp I và chi nhánh cấp II. Các chi nhánh thường không đủ các phòng ban và chỉ cung cấp một số sản phẩm nhất định CÔ CAÁU TOÅ CHÖÙC CUÛA MOÄT NHTM LOGO ? Phòng giao dịch: Phòng giao dịch trực thuộc chi nhánh và thường được đặt tại những nơi đông dân cư, có nhu cầu giao dịch cao như: các trường học, các siêu thị hoặc các khu công nghiệp… Add your company sloganIV. Thu nhập và chi phí của NHTM Thu nhập của ngân hàng thương mại1 2 Chi phí của ngân hàng thương mại LOGO 14 Add your company slogan 1. Thu nhập của ngân hàng thương mại Thu từ hoạt động khác Thu bất thường Góp vốn, mua cổ phần, mua bán chứng khoán, kinh doanh ngoại tệ Thanh lý tài sản, nợ khó đòi đã đòi được LOGOwww.themegallery.com Thu về hoạt động tín dụng Thu về dịch vụ thanh toán và ngân quỹ Thu lãi cho vay, lãi chiết khấu, cho thuế tài chính, bão lãnh Thu lãi tiền gửi, dịch vụ thanh toán, dịch vụ ngân quỹ Add your company slogan Block Diagram Chi huy động vốn •Trả lãi tiền ửi 2. Chi phí của ngân hàng thương mại Chi DV thanh toán ngân quỹ •Chi dịch vụ th h t á • Lương phụ ấ •Chi mua bán chứng khóan Chi cho nhân viên Chi HĐ khác LOGO g •Trả lãi tiết kiệm •Trả lãi tiền vay •Trả lãi kỳ phiếu/Tráo phiếu an o n •Chi DV ngân quỹ (vận chuyển, bảo vệ, kiểm đếm) •Cước bưu điện, viễn thông c p • Trang phục, bảo hộ LĐ • Bảo hiểm XH, BH y tế • Trợ cấp khó khăn, thôi việc • Chi KD ngoại tệ, vàng bạc đá quý • Chi nộp thuế, các khoản phí và lệ phí Add your company slogan Lợi nhuận trước thuế = Tổng thu nhập - Tổng chi phí 3. Lợi nhuận của ngân hàng thương mại Hai chỉ tiêu về lợi nhuận của LOGO Lợi nhuận sau thuế = Lợi nhuận trước thuế - Thuế thu nhập NHTM 15 Add your company slogan V. Các hoạt động chủ yếu của NHTM LOGOwww.themegallery.com 4. Khác 3. Thanh toán 2. Tín dụng 1. Huy động vốn Add your company slogan Hoạt động huy động vốn bao gồm các hình thức sau: •Nhận tiền gửi của các tổ chức, cá nhân và của các TCTD khác. •Phát hành chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu và giấy tờ có giá khác để huy động vốn của các tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước 1. Hoaït ñoäng huy ñoäng voán. LOGO . •Vay vốn của các TCTD trong và ngoài nước. •Vay vốn ngắn hạn của Ngân hàng Nhà nước. •Các hình thức huy động vốn khác theo quy định của pháp luật. Add your company slogan ? Cho vay: NHTM cho các tổ chức và cá nhân vay vốn nhằm các mục đích SXKD, dịch vụ và đời sống. ? Bảo lãnh: NHTM được bảo lãnh vay, bảo lãnh thanh toán, bảo lãnh thực hiện hợp đồng… bằng khả năng tài chính và uy tín của mình. ? Bao thanh toán: Là một hình thức cấp tín dụng của TCTD cho bên bán hàng thông qua việc mua lại các khoản phải 2. Hoaït ñoäng tín duïng LOGO thu phát sinh từ việc mua bán hàng hóa. ? Chiết khấu: NHTM được chiết khấu các thương phiếu và các giấy tờ có giá khác. ? Cho thuê tài chính: Là hoạt động tín dụng trung và dài hạn thông qua việc cho thuê máy móc, thiết bị phương tiện vận chuyển và các động sản khác trên cơ sở hợp đồng cho thuê. 16 Add your company slogan ? Cung cấp các phương tiện thanh toán như: séc, ủy nhiệm thu, ủy nhiệm chi,… ? Thực hiện các dịch vụ thanh toán trong nước cho khách hàng. ? Thực hiện các dịch vụ thanh toán quốc tế. 3. Hoaït ñoäng dòch vuï thanh toaùn vaø ngaân quyõ LOGO ? Thực hiện dịch vụ thu hộ và chi hộ Add your company slogan ? Hoạt động đầu tư (góp vốn và mua cổ phần) ? Tham gia thị trường tiền tệ ? Kinh doanh ngoại hối ? Tư vấn tài chính ? Cung ứng dịch vụ bảo hiểm …… 4. Hoaït ñoäng khaùc LOGO Add your company slogan LOGO 17 Add your company slogan LOGO Add your company slogan LOGO LOGO