Sinh học - Chương IV: Phân loại côn trùng đến bộ

7/18/15 1 Chƣơng IV. Phân loại côn trùng đến Bộ I. ĐỊNH NGHĨA MÔN PHÂN LOẠI CÔN TRÙNG Phân loại côn trùng là môn khoa học sinh vật dựa vào mối quan hệ dòng dõi trong quá trình tiến hoá tƣơng quan giữa các loài để phân biệt với nhau. Có thể nói “Phân loại CT. là cơ sở cho công tác nghiên cứu côn trùng học. Sự hiểu biết về từng loài, đặc điểm sinh vật học và mối tƣơng quan giữa chúng với nhau càng nhiều và sâu sắc thì càng có thể giúp ích cho chúng ta sử dụng những loài côn trùng có ích, tiêu diệt những loài côn trùng có hại càng cao. Ví dụ: Bọ rùa ăn thực vật (Epilachininae), Bọ rùa ăn thịt (Coccinellinae). Bọ xít chích hút dịch thực vật, bọ xít bắt mồi II. HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP PHÂN LOẠI CÔN TRÙNG Tuân theo quy tắc chung, phân theo các cấp cơ bản từ lớn đến nhỏ: Giới (Kingdom); Ngành (Phylum); Lớp (Class); Bộ (Order); Họ (Family); Tộc (Tribe); Giống (Genus); Loài (Specie). II. HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP PHÂN LOẠI CÔN TRÙNG - Cấp Tổng; - Cấp phụ; - Dạng sinh học (Biotype); - Tên khoa học (tên kép) (Linneaus 1978). Ví dụ: Sâu xám: Heteroneura (Tổng bộ), Lepidoptera (Bộ) Noctuinea (Tổng họ) Noctuidae (Họ) Agrotinae (Họ phụ) Agrotis (Giống) ypsilon (Loài) Agrotis ypsilon Rottkenchen (Tên khoa học) III. Hệ thống phân loại các Bộ, Họ Côn trùng - Lịch sử phân loại: >2000 năm (382-322TCN). - Thu hút nhiều nhà NCKH trên thế giới. - Do quan điểm không hoàn toàn giống nhau, nên hệ thống phân loại đến Bộ có Khác nhau. Ví dụ: Linneaus – 7bộ Fabricius – 13 bộ Sharp - 21 Imms - 24 Chu Nghiêu – 32 Thai Bang Hoa – 34 Việt Nam, đối chiếu khu hệ Côn trùng, phân 31 Bộ A. Lớp phụ không cánh (Apterygota) – 4bộ B. Lớp phụ có cánh (Pterygota) – 27bộ + Tổng bộ biến thái không hoàn toàn (16) + Tổng bộ biến thái hoàn toàn (11) IV. Một số bộ, họ CT quan trọng trong nông nghiệp Bộ cánh thẳng; Bộ cánh tơ; Bộ cánh đều; Bộ cánh nửa cứng; Bộ cánh cứng; Bộ cánh vảy; Bộ cánh màng; Bộ hai cánh. Bộ cánh thẳng Orthoptera Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 2 1. Bộ cánh thẳng Orthoptera (20.000 loài) + Đặc điểm chung - Có 2 đôi cánh - Cánh trước – chất da - Râu đầu sợi chỉ - Miệng kiểu gặm nhai - Bàn chân 2-3 đốt - Chân sau kiểu nhảy hoặc chân trước kiểu đào bới. + Một số họ chủ yếu thường gặp: Họ châu chấu Acridiidae Họ sát sành Tettigonidae Họ dế mèn Gryllidae Họ dế dũi Gryllotalpidae Bộ cánh tơ Thysanoptera 2. Bộ cánh tơ Thysanoptera (2500 loài) + Đặc điểm chung - Kích thƣớc cơ thể nhỏ bé - Cánh hẹp hình gậy - Râu đầu ngắn - Miệng giũa hút 3. Bộ cánh đều Homoptera (16.000 loài) Các loài Ve, Rầy, Rệp. + Đặc điểm chung - Bộ phụ vòi ở ngực (Sternorryncha) : Tổng họ Rệp chổng cánh; Tổng họ Rệp sáp; Tổng họ Rệp muội; Tổng họ Rệp phấn - Bộ phụ vòi ở đầu (Auchenorryncha): Tổng họ Rầy; Tổng họ Ve sầu; Tổng họ Ve bọt; Tổng họ Ve sầu bƣớm. Họ rệp muội Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 3 Rầy nâu Rệp muội xơ hại mía Rệp sáp phấn Rệp sáp mềm Rệp sáp hại cành nhãn Rệp sáp vảy Ve sầu Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 4 4. Bộ cánh nửa Hemiptera (20.000 loài) Gồm tất cả các loài bọ xít Đặc điểm chung: - Cánh trƣớc nửa cứng, nửa mềm - Miệng kiểu chích hút - Râu đầu có 3-5 đốt - Phiến mai (nằm giữa chân cánh trƣớc) phát triển. - Phần lớn có tuyến hôi (mặt bụng đốt ngực sau). - Biến thái không hoàn toàn - Tính ăn đa dạng (ăn thực vật, ăn thịt) Bộ cánh nửa Hemiptera Bọ xít đỏ Bọ xít cổ ngỗng Bộ cánh nửa Hemiptera Bọ xít 5 đốt râu Bọ xít dài hại lúa 5. Bộ cánh cứng – Coleoptera, 300.000 Đặc điểm chung: - Toàn cơ thể đƣợc cấu tạo bằng chất sừng - Miệng - gặm nhai - Râu đầu đa dạng - Biến thái hoàn toàn - Sâu non nhiều dạng - Tính ăn đa dạng 7/18/15 5 Bộ cánh cứng – Coleoptera Ban miêu Chân chạy Bọ cánh cộc Họ bóng tối - Tenebrionidae 6. Bộ cánh vảy – Lepidoptera (140.000) • Đặc điểm chung: - Toàn cơ thể đƣợc phủ 1 lớp phiến vảy - Miệng kiểu vòi hút - Hoạt động ngày (bƣớm) / đêm (ngài) - Sâu non nhiều chân, nhộng màng - Biến thái hoàn toàn - Mạch cánh rất khác nhau (đặc điểm phân loại). - Trƣởng thành không gây hại. Bộ cánh vảy – Lepidoptera Sâu xám Sâu khoang 7/18/15 6 Bướm mắt rắn 7. Bộ cánh màng – Hymenoptera, 120.000 loài (Ong, kiến) • Đặc điểm chung: - Miệng gặm nhai hoặc găm hút - Mạch cánh thay đổi. - Đốt bụng thứ 2 thắt nhỏ (dạng cuống) - Ống đẻ trứng hình răng cƣa, ngòi châm, dạng sợi. - Biến thái hoàn toàn, sâu non không chân hoặc nhiều chân - Phần lớn có ích (trừ ong ăn lá) Bộ cánh màng – Hymenoptera Ong ký sinh 8. Bộ hai cánh – Diptera, 85.000 loài (ruồi, muỗi, mòng) • Bộ phụ ruồi (râu ngắn) (Brachycera) gồm các họ ruồi Miệng kiểu liếm hút Râu đầu dạng râu ruồi, cuống râu phát triển. • Bộ phụ muỗi (râu dài) (Nematocera) gồm các họ muỗi Miệng kiểu chích hút Râu đầu dạng cầu lông, xung quanh các đốt roi râu có nhiều lông phụ dài. 7/18/15 7 Bộ hai cánh – Diptera (Bộ phụ ruồi) Order: Diptera (flies) Family: Syrphidae (flower flies) -Size varies in large scale (4-23mm length) - Adult feed flower’s pollen or honey dew - Most larvae are beneficial insects (feed aphids) - Common genus: Syrphus, Epistrope, Megaspis, Melanostoma Họ ruồi ăn rệp - Syrphidae Bộ hai cánh: Diptera (flies) Syrphidae Họ ruồi ký sinh - Tachinidae Họ nhặng xanh - Caliphoridae Bộ hai cánh – Diptera (Bộ phụ muỗi) Họ muỗi thƣờng - Culicidae Họ muỗi lớn - Tulipidae Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 8 Muỗi năn Pachydiplosis oryzae Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/