Quản lý nền kinh tế mở (mô hình corden/australia)

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 1 Ghi chuù baøi giaûng QUAÛN LYÙ NEÀN KINH TEÁ MÔÛ (Moâ hình Corden/Australian) Moâ hình Corden1/Australian hay coøn goïi laø moâ hình EB-IB2, laø moät moâ hình kinh teá vó moâ ñöôïc söû duïng raát phoå bieán nhaèm giaûi thích vaø giuùp ñöa ra caùc chính saùch kinh teá giaûi quyeát caùc truïc traëc thöôøng xaûy ra ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån - caùc nöôùc ñöôïc xem laø coù ñaëc ñieåm cuûa moät neàn kinh teá nhoû vaø môû cöûa. Nguoàn goác cuûa moâ hình naøy tröôùc ñaây xuaát hieän cuøng vôùi caên beänh coù teân goïi laø caên beänh Haø lan (Dutch Disease). Trong chöông hoïc naøy, chuùng ta seõ nghieân cöùu veà vieäc xaây döïng moâ hình; tieáp theo laø vieäc vaän duïng caùc chính saùch ñieàu chænh hay oån ñònh hoaù neàn kinh teá vaø sau cuøng laø öùng duïng moâ hình nhaèm giaûi thích veà truïc traëc cuûa caên beânh Haø lan. Tröôùc tieân, chuùng ta haõy nghieân cöùu veà maët kyõ thuaät hay vieäc xaây döïng moâ hình naøy nhö theá naøo. I. Xaây döïng Moâ hình: 1. Hai loaïi haøng hoaù: Giaû söû taát caû caùc loaïi haøng hoaù vaø dòch vuï cuûa neàn kinh teá ñöôïc chia thaønh hai loaïi: Haøng coù theå ngoaïi thöông hay haøng ngoaïi thöông (Tradeable goods, kyù hieäu laø T) vaø haøng khoâng theå ngoaïi thöông hay haøng phi ngoaïi thöông (Non-tradeable goods, kyù hieäu laø N). Haøng ngoaïi thöông laø haøng hoaù vaø dòch vuï maø chuùng coù theå ñöôïc mua baùn trao ñoåi giöõa caùc quoác gia vaø giaù caû cuûa chuùng ñöôïc xaùc ñònh bôûi cung vaø caàu cuûa thò tröôøng theá giôùi. Haøng phi ngoaïi thöông laø nhöõng haøng hoaù vaø dòch vuï chæ coù theå tieâu thuï ñöôïc trong noäi boä neàn kinh teá, chuùng khoâng theå xuaát khaåu hoaëc nhaäp khaåu ñöôïc vaø giaù cuûa loaïi haøng naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi giaù caû trong nöôùc. Trong thöïc teá raát khoù phaân bieät moät caùch chính xaùc haøng hoaù vaø dòch vuï naøo thuoäc haøng ngoaïi thöông hay haøng phi ngoaïi thöông. Do vaäy, caùch phaân loaïi naøy neân ñöôïc hieåu veà tính chính xaùc moät caùch töông ñoái. Theo caùch phaân loaïi phoå bieán nhaát vaø ñöôïc söû duïng ôû haàu heát caùc nöôùc laø caùch phaân loaïi theo tieâu chuaån coâng nghieäp cuûa Lieân Hieäp Quoác (SIC – The Standard Industrial Classification). Theo SIC, haøng hoaù vaø dòch vuï ñöôïc chia thaønh chín nhoùm ngaønh chuû yeáu sau: 1. Noâng nghieäp, saên baén, laâm nghieäp vaø ñaùnh caù 2. Khai thaùc moû vaø khai thaùc ñaù 3. Saûn xuaát cheá bieán 4. Ñieän, nöôùc vaø khí ñoát 5. Xaây döïng 6. Mua baùn sæ vaø leû, nhaø haøng vaø khaùch saïn 7. Giao thoâng, kho baõi vaø thoâng tin 8. Taøi chính, baûo hieåm, nhaø ñaát vaø caùc dòch vuï kinh doanh 9. Caùc dòch vuï caù nhaân, coäng ñoàng vaø xaõ hoäi 1 Corden laø teân cuûa taùc giaû ngöôøi Uùc vieát ra moâ hình naøy. 2 EB laø chöõ vieát taét cuûa External Balance hay caân baèng beân ngoaøi vaø IB laø chöõ vieát taét cuûa Internal balance hay caân baèng beân trong. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 2 Moät caùch toång quaùt, ba nhoùm ñaàu coù theå ñöôïc xem laø haøng ngoaïi thöông, saùu nhoùm coøn laïi coù theå xem laø haøng phi ngoaïi thöông. Tuy nhieân, vaãn coù nhöõng tröôøng hôïp ngoaïi leä. Theo nguyeân taéc, coù hai nhaân toá quyeát ñònh tính ngoaïi thöông hay phi ngoaïi thöông cuûa haøng hoaù. Thöù nhaát laø chi phí vaän chuyeån. Loaïi haøng naøo coù chi phí vaän chuyeån caøng thaáp trong toaøn boä chi phí saûn xuaát thì caøng deã daøng trao ñoåi ngoaïi thöông. Thöù hai laø haøng raøo baûo hoä maäu dòch nhö laø thueá nhaäp khaåu hay haïn ngaïch. Haøng raøo baûo hoä maäu dòch caøng cao thì tính ngoaïi thöông cuûa haøng hoaù caøng thaáp. Ngaøy nay, khi tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy caøng ñöôïc aùp duïng roäng khaép vaø nhanh choùng hôn cuõng nhö tieán trình hoaø nhaäp vaø toaøn caàu hoaù maïnh meõ hôn thì giao dòch ngoaïi thöông treân phaïm vi toaøn theá giôùi caøng ñöôïc thuùc ñaåy nhieàu hôn. 2. Caân baèng beân trong vaø Caân baèng beân ngoaøi: Hình 1: N PPF N1 (1) CIC PT/PN T1 Y1=A1 T Hình 1 cho thaáy giao ñieåm cuûa hai ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát PPF (Production Possibility Frontier) vaø ñöôøng ñaúng ích cuûa coäng ñoàng CIC (Community Indifference Curve) laø ñieåm caân baèng cuûa moâ hình. Taïi ñaây neàn kinh teá saûn xuaát vaø tieâu thuï T1 haøng coù theå ngoaïi thöông ñöôïc vaø N1 haøng khoâng theå ngoaïi thöông ñöôïc. Noùi moät caùch khaùc, ñaây laø ñieåm maø möùc tieâu duøng (phiaù caàu) vaø saûn xuaát (phiaù cung) baèng nhau ñoái vôùi caû hai loaïi haøng. Ñieåm naøy coøn ñöôïc goïi laø ñieåm caân baèng beân trong vaø caân baèng beân ngoaøi3. Caân baèng beân trong ñöôïc hieåu laø caân baèng cuûa caàu haøng phi ngoaïi thöông vaø cung haøng phi ngoaïi thöông (DN = SN) vaø caân baèng beân ngoaøi laø traïng thaùi cung haøng ngoaïi thöông baèng caàu haøng ngoaïi thöông (ST = DT). Hay ta coù caùn caân thöông maïi coøn goïi laø caùn caân ngoaïi thöông (Trade balance, TB) baèng khoâng (TB = 0 ). Caùn caân ngoaïi thöông (TB) ñöôïc ñònh nghóa laø cheânh leäch cuûa xuaát khaåu (X) vaø nhaäp khaåu (M). Ta coù : 3 Caân baèng beân trong coøn ñöôïc ñònh nghiaõ theo Kinh teá hoïc vó moâ laø tình traïng neàn kinh teá ñaït möùc saûn löôïng tieàm naêng vaø tyû leä thaát nghieäp ôû möùc thaát nghieäp töï nhieân (xem theâm khaùi nieäm veà NAIRU cuûa laïm phaùt). Caên baèng beân ngoaøi laø caân baèng cuûa caû caùn caân vaõng lai vaø caùn caân voán. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 3 TB = X – M Trong ñoù, xuaát khaåu X ñöôïc ñònh nghóa laø thaëng dö cung so vôùi caàu haøng ngoaïi thöông vaø nhaäp khaåu M laø soá dö cuûa caàu so vôùi cung cuûa haøng ngoaïi thöông. Nhö vaäy: TB = (Giaù trò cung X – Giaù trò caàu X) – (Giaù trò caàu M – Giaù trò cung M) TB = (Giaù trò cung X + Giaù trò cung M) – (Giaù trò caàu X + Giaù trò caàu M) TB = (Giaù trò cung haøng coù theå ngoaïi thöông) – (Giaù trò caàu haøng coù theå ngoaïi thöông) Khi neàn kinh teá ôû traïng thaùi caân baèng, möùc saûn xuaát baèng vôùi möùc tieäu thuï haøng ngoaïi thöông hay TB = 0. Luùc naøy, ta cuõng coù toång saûn phaåm cuûa neàn kinh teá (Y) (trong tröôøng hôïp naøy coù theå söû duïng chæ tieâu GDP) baèng vôùi toång chi tieâu hay toång haáp thu cuûa neàn kinh teá (A). Y = C + I + G + X – M Vôùi A = C + I + G C vaø I laø tieâu duøng vaø ñaàu tö cuûa khu vöïc tö nhaân, G laø tieâu duøng vaø ñaàu tö cuûa khu vöïc chính phuû. Suy ra: A = Y + (M – X) Neàn kinh teá caân baèng khi: Y = A Giaù töông ñoái cuûa hai loaïi haøng hoaù PT/PN thöïc chaát laø soá ño cuûa tyû giaù hoái ñoaùi thöïc4 (RER = NER * P*/P) bôûi vì giaù cuûa haøng ngoaïi thöông PT tính theo noäi teä döïa treân giaù haøng hoaù naøy treân theá giôùi P* nhaân vôùi tyû giaù danh nghiaõ NER, giaù trong nöôùc P cuõng chính laø giaù cuûa haøng hoaù phi ngoaïi thöông PN. Neáu PT/PN taêng, töùc ñöôøng bieåu dieãn cuûa PT/PN trôû neân doác hôn, haøng ngoaïi thöông trôû neân maéc hôn moät caùch töông ñoái so vôùi haøng phi ngoaïi thöông. Khi ñoù saûn xuaát seõ coù xu höôùng di chuyeån doïc theo ñöôøng PPF veà phía haøng ngoaïi thöông. Vaø tieâu duøng thì ngöôïc laïi, veà phía haøng phi ngoaïi thöông. Toùm laïi khi nghieân cöùu moâ hình naøy, chuùng ta caàn laøm roõ caùc vaán ñeà caên baûn vaø quan troïng sau: • Thöù nhaát, caân baèng kinh teá vó moâ cuûa moâ hình ñöôïc hieåu laø caân baèng giöõa cung vaø caàu ñoàng thôøi cuûa caû hai thò tröôøng, caân baèng thò tröôøng haøng ngoaïi thöông hay coøn goïi laø caân baèng beân ngoaøi vaø caân baèng thò tröôøng haøng phi ngoaïi thöông hay caân baèng beân trong. • Thöù hai, ñeå ñaït ñöôïc traïng thaùi caân baèng thöù nhaát thì Y phaûi baèng vôùi A vaø caû hai thò tröôøng ñeàu ñaït traïng thaùi caân baèng ôû möùc tyû giaù hoái ñoaùi thöïc hay möùc PT/PN. 4 Tyû giaù hoái ñoaùi thöïc caân baèng laø giaù trò töông öùng vôùi caân baèng beân trong vaø caân baèng beân ngoaøi trong trung haïn. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 4 • Cuoái cuøng laø caùc chính saùch coù theå ñöôïc söû duïng ñeå giaûi thích vaø ñieàu chænh nhaèm ñöa moâ hình veà traïng thaùi caân baèng ñoù laø chính saùch tyû giaù hoái ñoaùi (ñieàu chænh tyû giaù hoaùi ñoaùi danh nghóa nhaèm thay ñoåi PT/PN) vaø chính saùch laøm thay ñoåi haáp thu nhö chính saùch thu chi ngaân saùch vaø chính saùch tieàn teä. 3. Phaân tích caân baèng: Ñieåm caân baèng trong hình veõ 1 coù theå ñöôïc phaùt trieån thaønh caân baèng trong töøng thò tröôøng haøng ngoaïi thöông vaø haøng phi ngoaïi thöông. Ñoái vôùi thò tröôøng haøng ngoaïi thöông ta ñaët truïc hoaønh laø haøng ngoaïi thöông (T) vaø truïc tung laø tyû giaù hoái ñoaùi thöïc hay giaù töông ñoái cuûa hai loaïi haøng hoaù (PT/PN). Töông töï cho thò tröôøng haøng phi ngoaïi thöông, truïc hoaønh laø haøng phi ngoaïi thöông vaø truïc tung laø PT/PN (xem hình 2) ÔÛ thò tröôøng haøng ngoaïi thöông, ñöôøng cung ST coù ñoä doác ñi leân vaø ñöôøng caàu DT coù ñoä doác ñi xuoáng trong toaï ñoä (T, PT/PN) laø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi moái quan heä cung caàu. Khi giaù töông ñoái cuûa hai loaïi haøng hoaù PT/PN taêng leân, löôïng cung haøng ngoaïi thöông coù xu höôùng taêng vaø löôïng caàu haøng ngoaïi thöông giaûm ñi vaø ngöôïc laïi. Ñoái vôùi thò tröôøng haøng phi ngoaïi thöông, moät caùch bình thöôøng ta neân ñaët truïc tung laø PN/PT thì ñöôøng cung vaø caàu seõ coù hình daùng cuûa ñoä doác ñuùng theo caùc hình veõ cung caàu bình thöôøng. Tuy nhieân, do muïc ñích keát hôïp caû hai thò tröôøng laïi vôùi nhau, neân ôû thò tröôøng naøy truïc tung bò ñaûo laïi thaønh PT/PN, do vaäy ñöôøng cung vaø caàu coù hình daïng nghòch laïi. Hình 2: PT/PN ST PT/PN DN (1) (1) PT/PN DT SN T1 T N1 N Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 5 Chính saùch phaù giaù vaø caân baèng cuûa moâ hình: Hình 3a: N PPF N1 (1) CIC PT/PN T1 Y1=A1 T Hình 3b: PT/PN ST PT/PN DN Phaù giaù Naâng giaù DT SN T1 T N1 N Moät chính saùch phaù giaù seõ laøm NER taêng leân veà soá ño, neáu hai möùc giaù P* vaø P laø cho tröôùc thì tyû giaù hoái ñoaùi thöïc RER seõ taêng, hay PT/PN taêng leân. Treân ñoà thò cuûa ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát, ñöôøng PT/PN trôû neân doác ñöùng hôn. Ñieåm saûn xuaát tieán daàn veà phiaù haøng T vaø ñieåm tieâu duøng thì laïi tröôït veà phiaù haøng N. Theå hieän treân hình veõ laø söï gia taêng leân cuûa PT/PN . Keát quaû laø, ôû thò tröôøng haøng ngoaïi thöông giaù töông ñoái cuûa haøng ngoaïi thöông taêng leân khuyeán khích löôïng cung taêng vaø löôïng caàu giaûm (ST>DT), neàn kinh teá coù nhieàu haøng trao ñoåi ngoaïi thöông hôn, TB seõ ñöôïc caûi thieän hay thaëng dö. ÔÛ thò tröôøng haøng phi ngoaïi thöông, khi möùc giaù töông ñoái taêng leân coù nghiaõ Phaù giaù seõ laøm ñöôøng giaù trôû neân doác hôn Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 6 laø haøng phi ngoaïi thöông reû hôn moät caùch töông ñoái so vôùi haøng ngoaïi thöông neân löôïng cung coù xu höôùng giaûm vaø löôïng caàu taêng daãn ñeán giaù cuûa haøng phi ngoaïi thöông gia taêng vaø keùo theo laïm phaùt. Hôn nöõa, nguoàn löïc cuûa neàn kinh teá laø coù haïn, vieäc di chuyeån nguoàn löïc saûn xuaát sang khu vöïc haøng ngoaïi thöông do keát quaû cuûa phaù giaù moät phaàn ñaõ laáy bôùt nguoàn ñeå saûn xuaát haøng phi ngoaïi thöông. Ngöôïc laïi, neáu moät chính saùch naâng giaù ñöôïc aùp duïng, coù nghiaõ laø laøm giaûm soá ño cuûa NER hay PT/PN giaûm. Ñoä doác cuûa PT/PN thoaûi hôn, ñieåm saûn xuaát tieán daàn veà phiaù haøng N do giaù haøng naøy cao hôn moät caùch töông ñoái so vôùi haøng T vaø ñieåm tieâu duøng thì laïi ñi veà phiaù haøng T do haøng naøy coù giaù ngaøy caøng reû hôn moät caùch töông ñoái so vôùi haøng N. Treân ñoà thò cuûa töøng thò tröôøng ta coù thaâm huït trong thò tröôøng haøng T (ST<DT: tieâu duøng haøng T taêng laøm giaûm löôïng xuaát khaåu ñoàng thôøi phaûi taêng nhaäp khaåu) vaø taêng tình traïng thaát nghieäp trong thò tröôøng haøng N (SN> DN: saûn xuaát vöôït quaù nhu caàu keùo theo hieän töôïng dö thöøa, saûn xuaát chaäm laïi vaø tình traïng söû duïng lao ñoäng giaûm theo) Caùc chính saùch thay ñoåi chi tieâu hay thay ñoåi haáp thuï trong nöôùc: Chính saùch thay ñoåi chi tieâu hay thay ñoåi haáp thu theo quan ñieåm cuûa Nhaø kinh teá J. M. Keynes nhaèm taùc ñoäng vaøo phiaù cung coøn ñöôïc goïi laø caùc chính saùch quaûn lyù toång caàu (Demand Management Policies) bao goàm hai loaïi chuû yeáu: chính saùch tieàn teä (Monetary Policy) vaø chính saùch thu chi ngaân saùch (Fiscal Policy). Chính saùch tieàn teä lieân quan ñeán bieán soá cung tieàn M vaø laõi suaát i, chính saùch thu chi ngaân saùch lieân quan ñeán hai bieán soá thu vaø chi cuûa ngaân saùch chính phuû (T vaø G). Hình 4: PT/PN ST PT/PN DN DT SN T1 T N1 N Khi caùc chính saùch treân ñöôïc aùp duïng, phiaù caàu cuûa neàn kinh teá thay ñoåi. Nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp ñeán ôû phaàn ñaàu chöông hoïc naøy, caàu haøng hoaù cuûa neàn kinh teá bao goàm hai loaïi haøng ngoaïi thöông Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 7 vaø haøng phi ngoaïi thöông. Nhö vaäy, caùc chính saùch naøy seõ laøm ñöôøng caàu trong töøng thò tröôøng dòch chuyeån hay laøm thay ñoåi phiaù caàu cuûa töøng thò tröôøng haøng T vaø haøng N. Tröôùc tieân, giaû söû neàn kinh teá thöïc hieän chính saùch môû roäng tieàn teä hay chính saùch môû roäng thu chi ngaân saùch, caàu haøng T vaø N taêng leân theå hieän ôû söï dòch chuyeån cuûa hai ñöôøng DT vaø DN sang phaûi. Caàu haøng T taêng keùo theo PT/PN coù chieàu höôùng taêng . Caàu haøng N taêng laïi coù chieàu höôùng ngöôïc laïi PT/PN giaûm hay PN/PT taêng (xem hình 4) Neáu chuùng ta theo doõi söï thay ñoåi veà maët hình hoïc cuûa ñoà thò dieãn ra ôû hai thò tröôøng haøng T vaø N thì ta seõ thaáy coù söï hình thaønh töøng caëp khu vöïc ôû moãi thò tröôøng khi thöïc hieän chính saùch quaûn lyù toång caàu môû roäng hay thu heïp, coù nghiaõ laø ta laàn löôït cho ñöôøng DT vaø DN dòch chuyeån sang phaûi, sang traùi. Treân thò tröôøng haøng T, laáy ñöôøng ST laøm chuaån, khu vöïc thaëng dö seõ heïp daàn vaø thaâm huït lôùn leân neáu ta aùp duïng chính saùch môû roäng. Ngöôïc laïi, khu vöïc thaëng dö seõ lôùn daàn, khu vöï thaâm huït nhoû laïi neáu ta aùp duïng chính saùch thu heïp. Ñoái vôùi thò tröôøng haøng N, xuaát hieän khu vöïc laïm phaùt vaø thaát nghieäp. Töông töï nhö ôû thò tröôøng haøng T, trong thò tröôøng haøng N khi ta aùp duïng caùc chính saùch môû roäng hay thu heïp toång caàu, caùc khu vöïc laïm phaùt vaø thaát nghieäp seõ daàn daàn hieän ra hai beân cuûa ñöôøng cung SN (hình 5) Hình 5: PT/PN ST PT/PN DN Thaëng dö Laïm phaùt Thaâm huït Thaát nghieäp DT SN T1 T N1 N Hai ñöôøng ST vaø SN giôø ñaây ñaõ trôû thaønh hai taäp hôpï cuûa nhöõng ñieåm caân baèng. Ñöôøng ST laø taäp hôïp cuûa nhöõng ñieåm caân baèng trong thò tröôøng haøng ngoaïi thöông hay coøn goïi laø ñöôøng caân baèng beân ngoaøi (External Balance-EB hay Tradeable Equilibrium). Ñöôøng SN laø taäp hôïp cuûa nhöõng ñieåm caân baèng trong thò tröôøng haøng phi ngoaïi thöông hay caân baèng beân trong (Internal Balance-IB hay Nontradeable Equilibrium). Keát hôïp hai thò tröôøng naøy laïi vôùi nhau ta ñöôïc caùc vuøng maát caân baèng cuûa neàn kinh teá (xem hình 6). Truïc tung vaãn laø truïc cuûa tyû giaù hoái ñoaùi thöïc PT/PN vaø truïc haønh do keát hôïp hai thò tröôøng neân trôû thaønh truïc A (toång chi tieâu trong nöôùc hay toång haáp thu). Neàn kinh teá chæ ñaït traïng thaùi caân baèng ôû ñieåm 1 (töông ñöông ñieåm 1 trong hình 1 ôû ñaàu chöông hoïc), giao ñieåm cuûa hai ñöôøng EB vaø IB. Neàn kinh teá thöïc coù theå rôi vaøo moät trong boán vuøng maát caân baèng: Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 8 vuøng I – Thaëng dö + Laïm phaùt, vuøng II – Thaâm huït + Laïm phaùt, vuøng III – Thaâm huït + Thaát nghieäp, vuøng IV – Thaëng dö + Thaát nghieäp. Hình 6 PT/PN I EB Thaëng dö + Laïm phaùt IV II Thaëng dö + Thaâm huït + Thaát nghieäp Laïm phaùt III Thaâm huït + Thaát nghieäp IB A II. Chính saùch oån ñònh hoaù vaø söï keát hôïp caùc chính saùch : Ñieåm caân baèng lyù töôûng cuûa neàn kinh teá hay coøn goïi laø ñieåm haïnh phuùc (Bliss Point) laø ñieåm gaëp nhau giöõa hai ñöôøng EB vaø IB, taïi ñaây neàn kinh teá vöøa ñaït traïng thaùi caân baèng beân ngoaøi vöøa ñaït traïng thaùi caân baèng beân trong. Baát kyø ñieåm naøo naèm ngoaøi ñieåm caân baèng naøy ñeàu rôi vaøo traïng thaùi maát caân baèng hay chæ thoaû caân baèng ôû moät thò tröôøng (ví duï caùc ñieåm chaám troøn treân hình 7) Hình 7: PT/PN EB IB A Ñeå ñöa caùc ñieåm naøy veà traïng thaùi caân baèng lyù töôûng caàn thöïc hieän moät hoaëc keát hôïp caû hai chính saùch thay ñoåi A vaø hoaëc hay thay ñoåi NER (nhaèm thay ñoåi PT/PN). Caùc löïc keùo keát hôïp naøy seõ ñöa Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 9 neàn kinh teá tieán veà ñieåm caân baèng. Treân thöïc teá khoâng phaûi luùc naøo neàn kinh teá cuõng choïn vieäc keát hôïp caû hai chính saùch maø coù theå choïn moät trong hai chính saùch tuyø theo muïc tieâu cuûa taêng tröôûng vaø phaùt trieån cuõng nhö caùc muïc tieâu kinh teá chính trò xaõ hoäi cuûa quoác gia. Vaøo nhöõng naêm 1970 ñaõ xaûy ra cuoäc khuûng hoaûng giaù daàu hoaû, Haøn quoác vaø Ñaøi loan ñaõ ñoái maët vôùi maát caân baèng cuûa neàn kinh teá cuï theå laø rôi vaøo traïng thaùi thaâm huït TB cao, nhöng Haøn quoác ñaõ choïn con ñöôøng phaù giaù maø khoâng caét giaûm chi tieâu nhaèm muïc ñích baûo veä toác ñoä taêng tröôûng vaø thuùc ñaåy xuaát khaåu. Ñaøi loan laïi choïn con ñöôøng caét giaûm chi tieâu maø khoâng phaù giaù vì muoán duy trì quan heä maäu dòch voán dó ñaõ thaëng dö so vôùi Myõ. Caû hai quoác gia naøy ñaõ ñaït phuïc hoài nhanh choùng do xuaát khaåu taêng nhanh vaø taêng tröôûng kinh teá maïnh hai naêm sau ñoù. III. Aùp duïng moâ hình cho vieäc giaûi thích Caên beänh Haø lan: Hieän coù nhieàu taøi lieäu vaø giaùo trình giaûi thích veà caên beänh Haø Lan. Nhö vaäy caâu hoûi ñaët ra laø caên beänh Haø lan laø gì? Vì sao moät quoác gia bò rôi vaøo caên beänh naøy? Trieäu chöùng cuûa caên beänh theå hieän nhö theá naøo? Vaø lieäu coù caùch naøo thoaùt khoûi caên beänh hay traùnh ñöôïc caên beänh naøy khoâng? Caên beänh Haø lan (Dutch Disease) laø moät khaùi nieäm khaù quen thuoäc hieän nay khi maø ngaøy caøng coù nhieàu nöôùc theå hieän caùc trieäu chöùng gaàn nhö truøng laép nhau. Coù nhieàu khaùi nieäm noùi veà caên beänh naøy, ôû ñaây chuùng ta ñi vaøo baûn chaát cuûa vaán ñeà. Ba nguoàn löïc caên baûn töôûng chöøng nhö chæ mang laïi cho quoác gia nguoàn lôïi truø phuù nhö laø: (1) Vieäc khaùm phaù ra quaëng moû quyù, (2) Taêng giaù xuaát khaåu cuûa moät soá maët haøng xuaát khaåu chuû löïc, (3) Doøng voán ñaàu tö ñi vaøo trong nöôùc doài daøo; ñaõ mang laïi cho neàn kinh teá khoaûn thu nhaäp cao baát ngôø maø ngöôøi ta coù theå goïi noâm na laø “Cuûa töø treân trôøi rôi xuoáng”.Neáu nhö neàn kinh teá khoâng keøm theo caùc chính saùch ñieàu haønh höõu hieäu vaø söû duïng caùc nguoàn löïc naøy moät caùch coù hieäu quaû thì deã daøng bò cuoán vaøo hai taùc ñoäng: (1) Taùc ñoäng chi tieâu, vaø (2) Taùc ñoäng loâi keùo nguoàn löïc Thu nhaäp cao baát ngôø keùo theo chi tieâu gia taêng (Chi tieâu A = C + I + G), ñieàu naøy cuõng ñoàng nghiaõ caàu haøng T (haøng ngoaïi thöông, Tradables) vaø haøng N (haøng phi ngoaïi thöông, Non-Tradables) taêng. Nhö ta ñaõ bieát haøng T laø loaïi haøng ngoaïi thöông do vaäy noù coù theå ñöôïc buø ñaép deã daøng thoâng qua xuaát nhaäp khaåu (PT ñöôïc xaùc ñònh bôûi giaù theá giôùi PT*). Haøng N thì chæ ñöôïc quyeát ñònh töø quan heä saûn xuaát vaø trao ñoåi trong phaïm vi neàn kinh teá neân khi caàu taêng keùo theo giaù caû trong nöôùc seõ coù xu höôùng taêng theo (PN taêng). Keát quaû laø laøm giaù töông ñoái giöõa hai loaïi haøng N vaø T (PN/PT) taêng leân. Ñieàu naøy cuõng ñoàng nghiaõ vôùi giaù trò cuûa PT/PN giaûm xuoáng. Maët khaùc, doøng ngoaïi teä vaøo caøng nhieàu seõ laøm cho ñoàng tieàn trong nöôùc coù xu höôùng taêng giaù . Bieán ñoåi naøy laøm cho cô caáu saûn xuaát vaø tieâu duøng thay ñoåi vaø dieãn ra quaù trình taùi phaân boå caùc nguoàn löïc laïi theo thôøi gian. Ví duï nhö khi giaù töông ñoái giöõa hai haøng T vaø N thay ñoåi (giaûm xuoáng) seõ laøm moät soá ngaønh saûn xuaát xuaát khaåu truyeàn thoáng giaûm khaû naêng caïnh tranh vaø coù theå bò haát ra khoûi cuoäc chôi; giaù haøng N cao hôn moät caùch töông ñoái so vôùi haøng T seõ laøm nguoàn löïc saûn xuaát bò loâi keùo veà phiaù haøng N. Söï thay ñoåi naøy seõ caøng traàm troïng hôn vaø coù theå trôû thaønh caên beänh khi maø caùc nguoàn löïc ñöôïc xem laø “Cuûa töø treân trôøi rôi xuoáng” khoâng coøn nöõa (quaëng moû quyù caïn daàn, giaù moät soá maët haøng xuaát trôû laïi bình thöôøng, doøng voán ñeán haïn phaûi traû hay ñi ra khoûi ñaát nöôùc ngaøy caøng lôùn…). Neàn Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 10 kinh teá rôi vaøo tình traïng thieáu huït ngoaïi teä, laïm phaùt cao, ñình ñoán, cô caáu saûn xuaát xaáu ñi…Ñaây chính laø trieäu chöùng cuûa caên beänh Haø lan. b./ Hình 85: T Thò hieáu chi tieâu cuûa xaõ hoäi Y=A (a) N Ñeå ñôn giaûn, tröôùc tieân ta giaû söû neàn kinh teá ñaït traïng thaùi caân baèng lyù töôûng (a). Taïi ñaây ñieåm saûn xuaát truøng ñieåm tieâu duøng vaø caùn caân maäu dòch caân baèng hay neàn kinh teá noùi chung ñang ôû traïng thaùi caân baèng lyù töôûng (caân baèng beân trong vaø caân baèng beân ngoaøi) Sau khi coù “Cuûa töø treân trôøi rôi xuoáng”6, theå hieän ôû söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng PPF ra ngoaøi vaø leäch maïnh veà phiaù haøng T. Luùc naøy ñieåm saûn xuaát ôû (b) vaø ñieåm tieâu duøng ôû (c). Söï taùch rôøi giöõa saûn xuaát vaø tieâu duøng laïi tieáp tuïc quaù trình ñieàu chænh cô caáu saûn xuaát vaø tieâu duøng moät laàn nöõa: Ö Do caàu haøng N taêng keùo theo giaù haøng N taêng, trong khi giaù haøng T chuû yeáu phuï thuoäc vaøo giaù theá giôùi neân giaù töông ñoái PN/PT taêng leân, ñieåm saûn xuaát dòch chuyeån treân ñöôøng PPF töø (b) veà phiaù haøng N. Ö PN/PT taêng cuõng coù taùc ñoäng loâi keùo ñieåm tieâu duøng theo giaù töông ñoái môùi töø (c) veà (d) vaø vaãn thuoäc ñöôøng thò hieáu tieâu duøng cuûa xaõ hoäi theo tyû leä cho tröôùc giöõa hai loaïi haøng T vaø N. 5 Töø hình 8, chuùng ta seõ ñoåi vò trí truïc bieãu dieån haøng T vaø haøng N. Keát quaû seõ laøm thay ñoåi giaù töông ñoái thaønh PN/PT thay vì PT/PN 6 Moãi tröôøng hôïp seõ coù hình veõ vaø yù nghiaõ kinh teá rieâng. Ñeå ñôn giaûn ta giaû söû caû ba tröôøng hôïp coù theå ñöôïc theå hieän treân hình veõ töông töï nhau (tröôøng hôïp moät nöôùc thu lôïi töø vieäc khaùm phaù vaø khai thaùc moû daàu vôùi tröõ löôïng lôùn chaúng haïn) PN/PT Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 11 Hình 9: T (b) (c) (d) (a) N Caân baèng lyù töôûng tieáp theo cuûa neàn kinh teá laø ñieåm (d) treân hình veõ. Ñeán ñaây ta vaãn chöa thaáy roõ trieäu chöùng cuûa caên beänh vì ñieåm (d) cho thaáy neàn kinh teá coù möùc phuùc lôïi cao hôn ñieåm (a) ban ñaàu. Caâu chuyeän veà caên beänh Haø lan seõ xuaát hieän roõ hôn khi “caùc nguoàn töø treân trôøi rôi xuoáng” khoâng coøn nöõa. Keát quaû laø ñöôøng PPF’ suïp trôû laïi vò trí cuõ (cuõng coù khaû naêng suïp thaáp hôn vò trí ban ñaàu neáu nhö cuù soác quaù lôùn). Caâu hoûi ñaët ra baây giôø laø ñieåm saûn xuaát coù vò trí nhö cuõ (a) khoâng? Caâu traû lôøi roû raøng laø khoâng. Ñieåm saûn xuaát môùi tieáp theo giôø ñaây coù theå laø ñieåm (e) treân ñöôøng PPF leäch veà phiaù haøng N hoaëc laø ñieåm (f) naèm beân trong ñöôøng PPF vì: Thöù nhaát, neàn kinh teá ñaõ maát ñi moät soá ngaønh T chöa hoài phuïc kòp do tyû giaù thöïc bò ñaùnh giaù quaù cao. Thöù hai, do tyû giaù töông ñoái giöõa hai haøng N vaø T taêng leân neân saûn xuaát coù xu höôùng saûn xuaát nhieàu haøng N hôn Nhö vaäy, sau khi caùc nguoàn töø treân trôøi rôi xuoáng maát ñi thì ñieåm saûn xuaát cuûa neàn kinh teá taïi (e) trong khi ñieåm tieâu duøng laïi ôû (d) ñeå laïi haäu quaû thaâm huït caùn caân maäu dòch, PN/PT cao hôn taïi (e) so vôùi (a) chöùng toû tyû giaù hoái ñoaùi thöïc e bò ñaùnh giaù quaù cao. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 12 c./ Chính saùch keát hôïp: Hình 10: T (d) (a) (e) (f) N Nhaèm taùi laäp traïng thaùi caân baèng vaø giaûi quyeát caên beänh phaùt sinh caàn phaûi keát hôïp caùc chính saùch moät caùch ñoàng boä nhaèm vaøo caùc muïc tieâu: 1. Hoài phuïc caùn caân maäu dòch 2. Caét giaûm möùc chi tieâu ñang quaù cao Ñeå ñaït ñoàng thôøi hai muïc tieâu naøy caàn thöïc hieân keát hôïp caùc chính saùch theo lyù thuyeát: Ö Phaù giaù ñeå taêng vaø hoài phuïc ngaønh haøng T Ö Caét giaûm chi tieâu baèng caùch keát hôïp caû hai hoaëc aùp duïng töøng chính saùch: chính saùch thu chi ngaân saùch (G, T) vaø chính saùch tieàn teä (MS, i) Cuoái cuøng ñöa (e) trôû veà (a) ban ñaàu. Giaûi phaùp naøy veà maët hình hoïc xem ra coù veû raát khaû quan, nhöng cuù soác trong thöïc teá khoâng phaûi deã daøng giaûi quyeát nhö vaäy vì ñoä treã cuûa caùc chính saùch, ngaønh haøng khoâi phuïc caàn coù thôøi gian, phaù giaù phaûi theo nhöõng ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá, quaùn tính chi tieâu cao khoâng theå thay ñoåi nhanh ñöôïc. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Kinh tế Phát triển Bài giảng 2005 – 2006 Quản lý nền kinh tế mở Chaâu Vaên Thaønh 13 Thuaät ngöõ : Haøng coù theå ngoaïi thöông: Tradable Goods (T) Haøng phi ngoaïi thöông: Nontradable Goods (N) Caân baèng beân trong: Internal Balance (IB) Caân baèng beân ngoaøi: External Balance (EB) Chi tieâu trong nöôùc: Domestic Absorption (A) Tyû giaù hoái ñoaùi thöïc: Real Exchange Rate (RER, PT/PN) Cuûa töø treân trôøi rôi xuoáng: “Wind Falls” Caên beänh Haø lan: Ducth Disease Caâu hoûi vaø baøi taäp: 1. Haõy phaân bieät hai loaïi haøng hoaù cuûa moâ hình? 2. Theá naøo laø caân baèng beân ngoaøi vaø caân baèng beân trong? 3. Caùc chính saùch thöôøng ñöôïc söû duïng trong moâ hình laø gì? Giaûi thích cô cheá cuûa töøng chính saùch? 4. Haõy keå teân boán vuøng chính saùch cuûa moâ hình? 5. Caên beänh Haø lan laø gì? 6. Baïn haõy minh hoaï caên beänh Haø lan baèng ñoà thò vaø neâu caùc chính saùch öùng duïng nhaèm goùp phaàn giaûi quyeát caên beänh naøy? 7. Haõy thu thaäp soá lieäu veà tình hình kinh teá Vieät Nam coù lieân quan ñeán moâ hình nhö: laïm phaùt, tyû leä thaát nghieäp, tình traïng caùn caân thöông maïi… vaø ñònh vò tình traïng neàn kinh teá taïi moät ñieåm töông öùng treân ñoà thò thuoäc boán vuøng chính saùch ôû moät naêm naøo ñoù. a/. Caùc chính saùch veà maët lyù thuyeát naøo coù theå aùp duïng nhaèm keùo neàn kinh teá veà traïng thaùi caân baèng lyù töôûng? Giaûi thích taïi sao? b/. Chính saùch caàn ñöôïc aùp duïng theo quan ñieåm cuûa baïn? Taøi lieäu tham khaûo: M. Gillis, D. H. Perkins et al. , Kinh teá hoïc Phaùt trieån, xuaát baûn laàn 4, Chöông 20: Quaûn lyù neàn Kinh teá Môû, 1996. Sachs vaø Larrain, Kinh teá hoïc Vó moâ cho Neàn kinh teá Toaøn caàu, Chöông 21: Haøng Ngoaïi thöông vaø Haøng phi ngoaïi thöông, 1993