Quản lý dịch hại tổng hợp trên cây chè

1v¡N PHßNG CIDSE - Hµ NéI CHI CôC BVTV TH¸I NGUY£N - PHó THä QU¶N Lý DÞCH H¹I TæNG HîP (IPM) Trªn c©y ChÌ (Tµi liÖu dïng cho n«ng d©n) Th¸ng 6 n¨m 2002 2Môc lôc Lêi giíi thiÖu ....................................................................................................................4 PhÇn I: Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) .........................................................................................................................................5 I - Mét sè kh¸i niÖm..............................................................................................................5 1. HÖ sinh th¸i n−¬ng chÌ...................................................................................................5 2. Thiªn ®Þch.......................................................................................................................5 3. DÞch h¹i ..........................................................................................................................5 4. Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM)....................................................................................5 II- Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) lµ mét gi¶i ph¸p sinh th¸i ......................................7 1 Trång c©y khoÎ:................................................................................................................7 2 B¶o tån thiªn ®Þch.............................................................................................................7 3 Th¨m ®ång (n−¬ng chÌ) th−êng xuyªn ............................................................................7 4 N«ng d©n lµ chuyªn gia....................................................................................................7 PhÇn II: Kü thuËt IPM chÌ ..........................................................................................8 I - Kü thuËt trång - ch¨m sãc chÌ ........................................................................................8 1. Giai ®o¹n chÌ con ...........................................................................................................8 2. Giai ®o¹n t¹o t¸n.............................................................................................................9 3. Giai ®o¹n kinh doanh ...................................................................................................11 II - B¶o vÖ thiªn ®Þch ..........................................................................................................13 1. C¸c nhãm thiªn ®Þch chÝnh:..........................................................................................13 2. §Æc ®iÓm chÝnh cña mét sè loµi s¨n måi:.....................................................................13 3. Ph−¬ng ¸n b¸o tån thiªn ®Þch: ......................................................................................15 III - S©u bÖnh h¹i chÝnh - BiÖn ph¸p phßng trõ...............................................................16 1. S©u h¹i: .........................................................................................................................16 2. BÖnh h¹i chÌ ................................................................................................................19 PhÇn III: Nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ thuèc b¶o vÖ thùc vËt.............23 I. Kh¸i niÖm........................................................................................................................23 1. Thuèc BVTV bao gåm .................................................................................................23 2. Thêi gian c¸ch ly ..........................................................................................................23 33. TÝnh kh¸ng thuèc..........................................................................................................23 II. C¸c ký hiÖu cña thuèc BVTV ......................................................................................23 1. Nhãm thuèc n−íc .........................................................................................................23 2. Nhãm thuèc bét............................................................................................................23 3. Nhãm thuèc h¹t: ...........................................................................................................23 III. NhËn d¹ng ®é ®éc cña thuèc ......................................................................................24 IV. Thuèc trõ s©u th¶o méc (C©y ruèc c¸ - Derris-SP)..................................................24 1. Trång vµ chÕ biÕn c©y ruèc c¸ theo ph−¬ng ph¸p thñ c«ng .........................................24 2. Sö dông rÔ c©y ruèc c¸ (Derris-SP) ®Ó lµm thuèc trõ s©u .............................................25 3. Thu rÔ c©y ruèc c¸ hoang d·.........................................................................................25 V - Nguyªn t¾c sö dông thuèc BVTV................................................................................26 1. Dïng ®óng thuèc ..........................................................................................................26 2. Dïng ®óng lóc ..............................................................................................................26 3. Dïng ®óng liÒu l−îng vµ nång ®é ................................................................................26 4. Dïng ®óng chç .............................................................................................................26 PhÇn IV: C¸c øng dông IPM chñ yÕu trong s¶n xuÊt chÌ ....................27 I. ChÌ xuèng cÊp ................................................................................................................27 1. HiÖn t−îng chÌ xuèng cÊp............................................................................................27 2. Nguyªn nh©n ................................................................................................................27 3. C¶i t¹o chÌ xuèng cÊp...................................................................................................28 II. Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬.......................................................29 1. Kh¸i niÖm n«ng nghiÖp h÷u c¬ ....................................................................................29 2. Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu øng dông IPM s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬......................................29 4Lêi giíi thiÖu Trong s¶n xuÊt chÌ, ng−êi trång chÌ lu«n mong muèn n−¬ng chÌ cña m×nh ph¸t triÓn tèt, Ýt s©u bÖnh, n¨ng suÊt cao, thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn. Nh−ng ®iÒu mong muèn chÝnh ®¸ng Êy kh«ng ph¶i lóc nµo còng thµnh hiÖn thùc. Ngoµi s©u bÖnh, c©y chÌ cßn chÞu nhiÒu t¸c ®éng ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt, ®Êt ®ai, ph©n bãn, c¸c c©y trång xung quanh kh¸c n÷a, vµ kÓ c¶ sù t¸c ®éng cña con ng−êi th«ng qua biÖn ph¸p ®èn h¸i, ch¨m sãc... c¸c yÕu tè ®ã cã t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, t¹o ra sù c©n b»ng ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Khoa häc kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn, c¸c nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu, x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp c©y trång, ®ã lµ ph−¬ng ph¸p IPM. Sö dông ph−¬ng ph¸p IPM lµ ¸p dông ®ång bé c¸c biÖn ph¸p kü thuËt mét c¸ch hîp lý, duy tr× c©n b»ng hÖ sinh th¸i, duy tr× ®a d¹ng sinh häc, c¸c lo¹i dÞch h¹i ®−îc duy tr× ë møc ®é thÊp d−íi møc g©y h¹i cã ý nghÜa kinh tÕ; c©y trång sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao. Ch−¬ng tr×nh qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) trªn c©y chÌ ®· ®−îc triÓn khai, huÊn luyÖn hµng tr¨m líp n«ng d©n. Th«ng qua huÊn luyÖn, ng−êi n«ng d©n ®−îc häc tËp vµ trang bÞ c¸c kiÕn thøc tæng hîp vÒ IPM, trªn c¬ së ®ã hä cã thÓ tù ¸p dông trªn n−¬ng chÌ cña m×nh, ®ång thêi gióp ®ì c¸c n«ng d©n kh¸c biÕt vµ lµm theo. §−îc sù gióp ®ì cña tæ chøc CIDSE (Tæ chøc hîp t¸c v× sù ®oµn kÕt vµ ph¸t triÓn), chi côc B¶o vÖ thùc vËt tØnh Phó Thä vµ tØnh Th¸i Nguyªn ®· phèi hîp biªn so¹n cuèn tµi liÖu "Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) trªn c©y chÌ". Tham gia biªn so¹n cuèn tµi liÖu nµy gåm tËp thÓ l·nh ®¹o vµ c¸n bé kü thuËt cña 2 Chi côc B¶o vÖ thùc vËt (BVTV) Th¸i Nguyªn vµ Phó Thä, vµ cã sù tham gia cña «ng Michael Zeiss, cè vÊn n«ng nghiÖp vµ bµ NguyÔn ThÞ Hoµ, c¸n bé v¨n phßng CIDSE Hµ Néi. Chóng t«i hy väng cuèn tµi liÖu nµy sÏ gióp n«ng d©n tù häc tËp, nghiªn cøu vµ ¸p dông IPM trªn c©y chÌ. Néi dung cuèn tµi liÖu gåm 4 phÇn: PhÇn 1: Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) chÌ. PhÇn 2: Kü thuËt IPM chÌ. PhÇn 3: Nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ thuèc BVTV PhÇn 4: C¸c øng dông IPM chñ yÕu trong s¶n xuÊt chÌ §©y lµ lÇn biªn so¹n ®Çu tiªn, ch¾c ch¾n cuèn tµi liÖu nµy cßn nhiÒu thiÕu sãt, chóng t«i rÊt mong nhËn ®−îc sù tham gia gãp ý kiÕn cña c¸c b¹n ®Ó chóng t«i hoµn chØnh thªm nh»m ®¸p øng tèt h¬n yªu cÇu cña b¹n ®äc vµ n«ng d©n trång chÌ. 5PhÇn I Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) I - MéT sè KH¸I NIÖM: 1. HÖ sinh th¸i n−¬ng chÌ Lµ mèi quan hÖ tæng hoµ c¸c yÕu tè trªn n−¬ng chÌ, trong ®ã cã c¸c yÕu tè sèng nh− (C©y trång, cá d¹i, sinh vËt cã Ých, cã h¹i, sinh vËt trung gian, ®éng vËt,...) vµ c¸c yÕu tè kh«ng sèng nh− (N−íc, khÝ hËu, thêi tiÕt, ®Êt,...) chóng cã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ cïng ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y chÌ. 2. Thiªn ®Þch Lµ nh÷ng lo¹i c«n trïng, nhÖn, vi sinh vËt vµ ®éng vËt cã Ých, chóng ¨n nh÷ng sinh vËt cã h¹i vµ cïng tån t¹i trong hÖ sinh th¸i n−¬ng chÌ. 3. DÞch h¹i Lµ nh÷ng c«n trïng, nhÖn, vi sinh vËt, cá d¹i, ®éng vËt... trùc tiÕp ¨n c¸c bé phËn cña c©y chÌ, hoÆc gi¸n tiÕp c¹nh tranh dinh d−ìng víi c©y chÌ, g©y h¹i cho c©y chÌ. 4. Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) Lµ viÖc ¸p dông tæng hîp c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång trät, biÖn ph¸p sinh häc vµ ho¸ häc, gióp cho c©y chÌ sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, khoÎ, chèng chÞu tèt nhÊt ®èi víi mäi yÕu tè bÊt lîi cña ngo¹i c¶nh, cho n¨ng suÊt cao; b¶o vÖ thiªn ®Þch vµ lîi dông chóng khèng chÕ c¸c ®èi t−îng dÞch h¹i ë møc c©n b»ng kh«ng g©y thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ cho c©y chÌ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. 6S¬ ®å hÖ sinh th¸i n−¬ng chÌ II- Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) lµ mét gi¶i ph¸p sinh th¸i Bèn nguyªn t¾c cña IPM: 1. Trång c©y khoÎ: ¸p dông ®óng ®¾n quy tr×nh kü thuËt canh t¸c c©y chÌ theo quy ®Þnh cña ngµnh chÌ, gióp cho c©y chÌ sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, khoÎ, chèng chÞu tèt nhÊt ®èi víi mäi yÕu tè bÊt lîi cña ngo¹i c¶nh, cho n¨ng suÊt cao. §©y lµ ph−¬ng ph¸p quan träng nhÊt, xuyªn suèt toµn bé qu¸ tr×nh kiÕn thiÕt c¬ b¶n, thêi kú kinh doanh, cho ®Õn khi chÌ giµ cçi. 2. B¶o tån thiªn ®Þch Lµ b¶o vÖ c¸c loµi sinh vËt cã Ých nh−: NhÖn cã Ých, bä rïa, kiÕn, chuån chuån, Õch, nh¸i... Thiªn ®Þch ®−îc b¶o tån sÏ ph¸t triÓn, khèng chÕ, tiªu diÖt s©u h¹i kh«ng ®Ó cho ph¸t triÓn thµnh dÞch, gi÷ cho hÖ sinh th¸i c©n b»ng. §ã lµ biÖn ph¸p b¶o vÖ c©y trång tiªn tiÕn nhÊt, khoa häc nhÊt, rÎ nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt. 3. Th¨m ®ång (n−¬ng chÌ) th−êng xuyªn Thùc hiÖn kiÓm tra n−¬ng chÌ hµng tuÇn, ®Ó n¾m ®−îc diÔn biÕn s©u bÖnh, thiªn ®Þch, sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c©y, t×nh tr¹ng cña hÖ sinh th¸i, chän lùa biÖn ph¸p t¸c ®éng kÞp thêi, hîp lý, cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt. 4. N«ng d©n lµ chuyªn gia Ng−êi n«ng d©n hiÓu vµ thùc hiÖn tèt 3 néi dung c«ng viÖc trªn, chÝnh hä lµ chuyªn gia trªn n−¬ng chÌ cña m×nh vµ lµ chuyªn gia cña céng ®ång. Hä cã kh¶ n¨ng vËn ®éng n«ng d©n kh¸c cïng lµm theo. 8PhÇn II Kü thuËt IPM chÌ I - Kü thuËt trång - ch¨m sãc chÌ 1. Giai ®o¹n chÌ con 1.1 §Æc ®iÓm yªu cÇu: Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ khi h¹t, hoÆc bÇu chÌ cµnh trång xuèng ®Êt vµ kÕt thóc khi c©y con ®−îc ®èn lÇn 1 . §èi víi chÌ mäc tõ h¹t kho¶ng 2 - 3 n¨m, chÌ trång bÇu 1 n¨m. VÒ h×nh d¹ng, c©y chÌ ph¶i ®¹t ®−êng kÝnh th©n tõ 0,7cm vµ chiÒu cao tõ 70cm trë lªn. Giai ®o¹n nµy c©y chÌ kh«ng ®ßi hái nhiÒu ph©n bãn nh− c¸c giai ®o¹n sau, nh−ng chÌ con dÔ bÞ chÕt do óng, do cá bao trïm; bé rÔ chÌ dµi hay ng¾n phô thuéc vµo ®é s©u cña r·nh trång vµ l−îng ph©n h÷u c¬, chÊt xanh bãn lãt tr−íc khi trång. 1.2 Kü thuËt trång, ch¨m sãc: 1.2.1 Chän gièng - H¹t chÌ ph¶i ®−îc thu ho¹ch tõ c©y mÑ khoÎ cã phÈm chÊt tèt, cã ®é tuæi tõ 5 n¨m trë lªn, h¹t cã ®−êng kÝnh tõ 1,2 cm trë lªn, mµu n©u sÉm, vá nh½n bãng. Tû lÖ n¶y mÇm tõ 75% trë lªn. - ChÌ cµnh ph¶i c¾t cµnh d©m tõ c©y mÑ khoÎ cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt vµ tõ 5 n¨m tuæi trë lªn. Chän nh÷ng bÇu cã chiÒu cao c©y tõ 25cm trë lªn, ho¸ n©u 2/3 chiÒu cao c©y trë lªn, ®−êng kÝnh th©n ®¹t 0,2cm trë lªn, bÇu kh«ng bÞ vì ®Êt, s¹ch bÖnh. 1.2.2 Kü thuËt trång: - Chän ®Êt tèt cã ®é s©u (®é dÇy tÇng ®Êt) tõ 60cm trë lªn, kh«ng cã ®¸, Ýt dèc (d−íi 400) ph¸t s¹ch cá, c©y, dän s¹ch gèc c©y to, ®µo r·nh s©u 40cm, réng 40cm; kho¶ng c¸ch r·nh 1,2- 1,4m. Bãn lãt nh− sau: - Ph©n chuång = 1 tÊn/sµo; L©n L©m thao = 15- 18kg/sµo; kali = 10- 12kg/sµo. Bá ph©n xong lÊp ®Êt cho b»ng mÆt r·nh (®Êt tèt hoÆc ®Êt xÊu cã thÓ bãn gi¶m hoÆc t¨ng so víi l−îng trung b×nh) - Trång chÌ h¹t: Trång theo hèc, mçi hèc bá 2-3 h¹t, kho¶ng c¸ch 30cm-35cm 1 hèc. Sau khi chÌ mäc tØa bít chØ ®Ó 1 - 2 c©y/hèc. - Trång chÌ bÇu: Kho¶ng c¸ch 35-40cm 1 bÇu, cuèc hèc ®Æt ch×m bÇu chÌ, vun ®Êt Ên nhÑ xung quanh bÇu, chó ý kh«ng ®Ó vì bÇu; tr−íc khi ®Æt bÇu th¸o bá tói nilon. MÇm chÌ ph¶i quay cïng mét h−íng däc theo luèng, bÇu nghiªng ®Ó mÇm chÌ ®øng th¼ng. NÕu ®Êt qu¸ kh« cÇn t−íi n−íc gi÷ Èm. 9Sau khi trång (chÌ h¹t, chÌ bÇu) dïng r¬m r¹, chÊt xanh tñ gèc. - Trång c©y che bãng vµo hµng chÌ kho¶ng c¸ch 7m x 7m ( trång theo nanh sÊu ). - Trång c©y ph©n xanh vµo gi÷a 2 hµng chÌ, khi chÌ giao t¸n ph¸ bá. - Thêi vô trång chÌ: 25 th¸ng 9 ®Õn 30 th¸ng l0 (chÌ bÇu). Th¸ng 11 ®Õn 12 (chÌ h¹t). - Thêi vô trång c©y che bãng: Th¸ng 7 ®Õn th¸ng 8. 1.2.3 Ch¨m sãc: - Giai ®o¹n nµy ch−a cÇn bæ sung ph©n bãn, chó ý lµm s¹ch cá trong r·nh chÌ, kh«ng ®Ó cá mäc phñ trïm lªn chÌ, chó ý chèng óng cho nh÷ng n−¬ng chÌ tho¸t n−íc kÐm. - S©u bÖnh h¹i chÝnh trong giai ®o¹n nµy gåm: RÇy xanh, nhÖn ®á, bä c¸nh t¬, bä xÝt muçi, bÖnh thèi bóp, bÖnh phång l¸ (qu¶n lý s©u bÖnh nh− phÇn II môc III: c¸c lo¹i s©u bÖnh chÝnh - BiÖn ph¸p phßng trõ). - Kh«ng ®Ó tr©u bß, gia sóc vµo ph¸ h¹i chÌ. 2. Giai ®o¹n t¹o t¸n 2.1. §Æc ®iÓm yªu cÇu: Giai ®o¹n nµy ®−îc tÝnh tõ sau lÇn ®èn thø nhÊt vµ kÕt thóc sau lÇn ®èn thø 3 (víi chÌ trång h¹t), sau lÇn ®èn thø 2 (víi chÌ trång bÇu); giai ®o¹n nµy c©y chÌ cÇn nhiÒu ph©n bãn h¬n giai ®o¹n c©y con. Kü thuËt ®èn, h¸i sÏ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn vµ ®é réng t¸n chÌ sau nµy. 10 2.2 Kü thuËt ®èn - h¸i, ch¨m sãc chÌ 2.2.1 Kü thuËt ®èn * ChÌ trång h¹t: Qua 3 lÇn ®èn. §èn lÇn 1: Sau trång 2-3 n¨m, ®−êng kÝnh th©n chÝnh 0,7cm, chiÒu cao c©y 70cm trë lªn th× tiÕn hµnh ®èn lÇn 1; chiÒu cao vÕt ®èn th©n chÝnh c¸ch mÆt ®Êt 12- 15cm, cµnh bªn 30-35cm; gi÷ nguyªn cµnh la. §èn lÇn 2: Sau lÇn ®èn thø nhÊt 1 n¨m, vÕt ®èn trªn th©n chÝnh c¸ch mÆt ®Êt 30-35cm, cµnh bªn 40-45cm; gi÷ nguyªn cµnh la. §èn lÇn 3: Sau ®èn lÇn 2 mét n¨m; chiÒu cao vÕt ®èn trªn th©n chÝnh c¸ch mÆt ®Êt 40-45cm, cµnh bªn 50-55cm; gi÷ nguyªn cµnh la, tØa bít cµnh t¨m trong t¸n chÌ. * ChÌ trång bÇu: Qua 2 lÇn ®èn. §èn lÇn 1: Sau trång 1 n¨m, ®−êng kÝnh th©n ®¹t 0,7cm vµ chiÒu cao tõ 70cm trë lªn th× tiÕn hµnh ®èn lÇn 1; chiÒu cao vÕt ®èn trªn th©n chÝnh 30 - 35cm, cµnh bªn 40 - 45cm so víi mÆt ®Êt. §èn lÇn 2: Sau lÇn ®èn thø nhÊt 1 n¨m; chiÒu cao vÕt ®èn trªn th©n chÝnh 40-45cm, cµnh bªn 50 - 55cm so víi mÆt ®Êt. Thêi vô ®èn chÌ vµo th¸ng 11 ®Õn th¸ng 12 hµng n¨m. 2.2.2. Kü thuËt h¸i Trong thêi kú nµy cÇn ph¶i h¸i chÌ, môc ®Ých chÝnh cña viÖc h¸i lµ ®Ó nu«i c©y, t¹o t¸n; cßn viÖc thu s¶n phÈm chØ lµ phô, v× vËy cÇn ph¶i thùc hiÖn ®óng yªu cÇu kü thuËt. * ChÌ trång h¹t: - Sau ®èn lÇn 1, chØ h¸i nh÷ng bóp chÌ ®¹t ®é cao 60cm trë lªn, h¸i 1 t«m 2 l¸. - Sau ®èn lÇn 2, h¸i løa ®Çu, chØ h¸i nh÷ng bóp ®¹t ®é cao so víi mÆt ®Êt 60cm trë lªn, løa 2 trë ®i h¸i nh− chÌ kinh doanh; h¸i 1 t«m 2 l¸. - Sau ®èn lÇn 3, h¸i løa ®Çu chØ h¸i nh÷ng bóp cã ®é cao tõ 60cm trë lªn, h¸i 1 t«m 2 l¸, ®Ó l¹i 1 c¸ 2- 4 l¸ thËt. Løa 2 trë ®i h¸i nh− chÌ kinh doanh, h¸i 1 t«m 2 l¸, ®Ó l¹i 1 c¸ 1 chõa (chó ý Ðp t¸n). * ChÌ trång bÇu: - Sau ®èn lÇn 1, chØ h¸i nh÷ng bóp cã ®é cao 1m trë lªn, h¸i 1 t«m 2 l¸. - Sau ®èn lÇn 2, h¸i nh÷ng bóp cã ®é cao 60cm trë lªn, h¸i løa ®Çu 1 t«m 2 l¸, ®Ó l¹i 2 - 4 l¸ thËt; løa thø 2 trë ®i h¸i nh− chÌ kinh doanh, h¸i 1 t«m 2 l¸ ®Ó l¹i 1 c¸ 1 chõa. 2.2.3 Kü thuËt bãn ph©n Ngoµi l−îng ph©n bãn lãt khi trång, cÇn ph¶i bãn bæ sung ph©n cho chÌ b»ng c¸c lo¹i nh− sau: Ph©n chuång + l©n L©m Thao; bãn vïi, ®µo r·nh bá ph©n chuång + l©n, sau ®ã lÊp ®Êt; bãn 3 n¨m 1 lÇn víi l−îng ph©n chuång 1000kg/sµo + 22kg l©n. Ngoµi ra cßn ph¶i bãn thªm ®¹m, urª + kali nh− sau: 11 B¶ng 1: Bãn ph©n cho chÌ giai ®o¹n t¹o t¸n Lo¹i ph©n - liÒu l−îng (kg/sµo)Lo¹i chÌ Tuæi chÌ §¹m urª Kali Sunfat L©n L©m Thao Sè lÇn bãn (lÇn/n¨m) Thêi gian bãn (th¸ng) 1. ChÌ trång h¹t: - ChÌ 2 tuæi - ChÌ 3 tuæi 4-5 5-6 2,0 2,0 0 0 2 2 3-4; 7-8 3-4; 7-8 2. ChÌ trång bÇu: - ChÌ 2 tuæi - ChÌ 3 tuæi 5,5 8,0 2,0 2,5 0 10,0 2 2 3; 7 2; 8 L©n bãn 1 lÇn vµo th¸ng 2 (Cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m l−îng ph©n nµy c¨n cø vµo ®Êt tèt hoÆc xÊu) C¸ch bãn: Bßn vïi: Soi r¹ch bá ph©n lÊp ®Êt; chó ý nÕu l−îng ph©n Ýt th× cÇn trén thªm ®Êt bét kh« ®Ó bãn cho ®Òu CÇn lµm s¹ch cá xung quanh gèc chÌ, tñ gèc cho chÌ, nÕu cã ®iÒu kiÖn cÇn t−íi n−íc khi trêi h¹n. S©u bÖnh h¹i chÝnh trong giai ®o¹n nµy lµ rÇy xanh, bä c¸nh t¬, nhÖn ®á, bä xÝt muèi, bÖnh phång l¸, bÖnh thèi bóp, bÖnh tãc ®en. NÕu n−¬ng chÌ trång trªn ®Êt c¸t pha cã hiÖn t−îng chÕt loang vµo th¸ng 8-9 (qu¶n lý s©u bÖnh nh− phÇn II môc III...) 3. Giai ®o¹n kinh doanh 3.1 §Æc ®iÓm - yªu cÇu Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ sau lÇn ®èn t¹o t¸n cuèi cïng (chÌ trång h¹t sau lÇn ®èn thø 3, chÌ trång bÇu sau lÇn ®èn thø 2) vµ kÐo dµi suèt trong thêi gian c©y chÌ cho n¨ng suÊt æn ®Þnh (vµi chôc n¨m). §©y lµ thêi kú cho n¨ng suÊt s¶n l−îng cao nhÊt, ®em l¹i thu nhËp cao nhÊt cho ng−êi trång chÌ. Giai ®o¹n nµy c©y chÌ ®ßi hái nhiÒu dinh d−ìng, s©u, bÖnh h¹i còng tËp trung ph¸ h¹i m¹nh. Kü thuËt bãn ph©n, thu ho¹ch, qu¶n lý s©u bÖnh h¹i, kü thuËt ®èn trong giai ®o¹n nµy sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng suÊt, s¶n l−îng, chÊt l−îng bóp chÌ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. 3.2 Kü thuËt ch¨m sãc, thu h¸i s¶n phÈm 3.2.1 Kü thuËt bãn ph©n: Trong giai ®o¹n nµy l−îng ph©n bãn cung cÊp cho chÌ nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo s¶n l−îng chÌ bóp t−¬i thu ®−îc trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Nh−ng ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c 3 n¨m bãn 12 ph©n h÷u c¬ cho chÌ 1 lÇn víi l−îng 1 tÊn/sµo, bãn vïi s©u, bãn vµo th¸ng 9- 10, tr−íc khi ®èn chÌ. Hµng n¨m bãn ph©n ho¸ häc theo tû lÖ: §¹m: L©n: Kali = 2 : 1 : 1 vµ cø thu 1 tÊn chÌ bóp t−¬i th× ph¶i bãn 20 kg ®¹m nguyªn chÊt (t−¬ng ®−¬ng 43,5 kg urª, 55,5kg supe l©n L©m thao; 17,8kg Kaliclorua). Toµn bé l©n l©m thao bãn lãt vµo th¸ng 2, ®¹m bãn 3-5 lÇn vµo thêi gian tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 9, Kali bãn 2 lÇn vµo th¸ng 2 ®Õn th¸ng 7. 3.2.2. Kü thuËt h¸i: Kü thuËt h¸i sÏ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c©y chÌ, ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng chÌ bóp t−¬i. - H¸i xan chËt (chØ h¸i bóp ®ñ tiªu chuÈn) sÏ b¶o ®¶m cho chÊt l−îng chÌ tèt h¬n, n¨ng suÊt cao h¬n h¸i theo løa nh−ng khã kh¨n cho viÖc bè trÝ lao ®éng. - H¸i theo løa sÏ cã mét sè bóp giµ, mét sè bóp qu¸ non nªn n¨ng suÊt, chÊt l−îng kÐm h¬n, nh−ng dÔ bè trÝ lao ®éng thu h¸i. Kinh nghiÖm cña nh÷ng n«ng d©n s¶n xuÊt chÌ chÊt l−îng cao (gi¸ cao h¬n 5 - 10 ngµn ®ång/1 kg so víi s¶n xuÊt ®¹i trµ) th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p h¸i xan chËt. §Ó b¶o ®¶m kü thuËt cÇn ¸p dông ph−¬ng ph¸p h¸i theo vô, cô thÓ nh− sau: - Vô Xu©n: H¸i 1 t«m 2-3 l¸ non, ®Ó l¹i 1 l¸ c¸ + 2 l¸ thËt. - Vô HÌ thu: H¸i 1 t«m 2-3 l¸ non, ®Ó l¹i 1 l¸ c¸ + 1 l¸ thËt. - Vô §«ng: H¸i 1 t«m 2 l¸ thËt, ®Ó l¹i 1 l¸ c¸ (h¸i tËn thu). Chó ý Ðp t¸n ®Ó t¹o ®é b»ng t¸n. 3.2.3 Kü thuËt ®èn Trong giai ®o¹n kinh doanh, ®Ó b¶o ®¶m ®é cao trung b×nh cña c©y chÌ hµng n¨m cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®èn. Cã 3 c¸ch ®èn trong thêi kú nµy, cô thÓ nh− sau: - §èn phít: Hµng n¨m cÇn ph¶i ®èn phít (cóp chÌ) ®é cao vÕt ®èn n¨m sau c¸ch vÕt ®èn n¨m tr−íc 3-5cm, cã thÓ ®èn b»ng hoÆc ®èn lâm gi÷a. Kh«ng ph¸t cµnh la. - §èn löng: Sau vµi n¨m ®èn phít, khi c©y chÌ cã ®é cao v−ît qu¸ tÇm ng−êi h¸i vµ n¨ng suÊt, chÊt l−îng cã chiÒu h−íng gi¶m cÇn tiÕn hµnh ®èn löng. Tr−íc khi ®èn löng vµo th¸ng 8-9 cÇn bãn ®ñ ph©n cho chÌ ®é cao vÕt ®èn c¸ch mÆt ®Êt 60-65cm, cã thÓ ®èn b»ng hoÆc ®èn lâm gi÷a. - §èn ®au: Qua nhiÒu n¨m thu ho¹ch chÌ cã xu h−íng gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l−îng th× cÇn ph¶i ®èn ®au. Tr−íc khi ®èn ®au cÇn ph¶i bãn ph©n ®Çy ®ñ vµo th¸ng 8-9 ®Ó chÌ khoÎ. §é cao vÕt ®èn th©n chÝnh c¸ch mÆt ®Êt 40-45cm, cµnh bªn 55-60cm. Yªu cÇu vÕt ®èn v¸t ph¶i nh½n, th©n kh«ng bÞ dËp n¸t, kh«ng bÞ ®äng n−íc, nªn sö dông dao ®Ó ®èn chÌ. Ngoµi ra cÇn ph¶i lµm cá, t−íi n−íc cho chÌ khi kh« h¹n ë nh÷ng n¬i gÇn n−íc. S©u bÖnh h¹i chÝnh gåm rÇy xanh, bä c¸nh t¬, nhÖn ®á, bä xÝt muçi, bÖnh thèi bóp, phång l¸, chÕt loang, tãc ®en vµ mèi h¹i chÌ (qu¶n lý s©u bÖnh nh− ë phÇn II môc III...) 13 II - B¶o vÖ thiªn ®Þch Ng−êi ta cã thÓ coi thiªn ®Þch lµ b¹n cña n«ng d©n, chóng ¨n s©u h¹i b¶o vÖ c©y trång ®em l¹i mïa mµng béi thu. 1. C¸c nhãm thiªn ®Þch chÝnh: Thiªn ®Þch cña s©u h¹i ®−îc chia thµnh 2 nhãm chÝnh: - Loµi s¨n måi (¨n thÞt) - Loµi ký sinh. 1.1 Loµi s¨n måi: Chóng th−êng s¨n måi hoÆc bÉy måi ®Ó sèng, mét lo¹i thiªn ®Þch cã thÓ ¨n ®−îc nhiÒu loµi c«n trïng (s©u h¹i) kh¸c nhau. C¸c loµi s¨n måi phæ biÕn lµ c¸c loµi nhÖn, bä rïa, bä ba khoang, ruåi ¨n rÖp... 1.2. Loµi ký sinh: Chóng ký sinh trªn c«n trïng (ký chñ) vµ th−êng ký sinh trªn mét hoÆc mét sè loµi c«n trïng g©y h¹i. Loµi ký sinh th−êng nhá h¬n con ký chñ. C¸c loµi ký sinh th−êng lµ mét sè ong, ruåi... 2. §Æc ®iÓm chÝnh cña mét sè loµi s¨n måi: 2.1. C¸c loµi nhÖn: C¶ nhÖn non vµ nhÖn tr−ëng thµnh ®Òu ¨n s©u h¹i. Chóng ¨n trøng, s©u non vµ tr−ëng thµnh cña s©u h¹i. NhÖn cã kÝch th−íc nhá, cã 8 ch©n, di chuyÓn nhanh, lµ loµi rÊt phµm ¨n. 14 NhÖn ¨n bä c¸nh t¬ NhÖn ¨n rÇy xanh NhÖn ®en ®u«i nhän NhÖn n©u v»n tr¾ng ¨n rÇy xanh Mét sè lo¹i c«n trïng th−êng bÞ nhÖn ¨n thÞt lµ: RÇy xanh, bä xÝt muçi, nhÖn ®á, nhÖn c¸nh t¬… 2.2 Bä ba khoang C¶ con Êu trïng (s©u non) vµ con tr−ëng thµnh ®Òu ¨n thÞt. Chóng ¨n c¸c con s©u, b−ím nhá, c¸c loµi c«n trïng th©n mÒm nh− rÇy xanh... Bä ba khoang tr−ëng thµnh ho¹t ®éng linh ho¹t c¶ ban ngµy vµ ban ®ªm. Cã mµu s¾c kh¸c nhau: cã loµi mµu ®en bãng, cã loµi mµu s¸ng hoÆc ¸nh kim. Êu trïng: Th−êng cã ®Çu cøng, to vµ bé hµm lín ®Ó gi÷ vµ nhai con måi. 15 2.3 Bä rïa C¶ con Êu trïng vµ con tr−ëng thµnh ®Òu ¨n thÞt. Chóng ¨n c¸c loµi: RÇy xanh, nhÖn ®á, bä c¸nh t¬, rÖp v¶y, ngoµi ra chóng cßn ¨n c¶ trøng cña c«n trïng... Bä rïa tr−ëng thµnh: Cã h×nh trßn hoÆc h×nh « van, 2 c¸nh tr−íc cøng, bãng. Bä rïa cã nhiÒu loµi, mçi loµi cã mét mµu s¾c vµ c¸c chÊm kh¸c nhau. 2.4 Ruåi ¨n rÖp: ChØ cã con Êu trïng míi lµ con s¨n måi. Êu trïng lµ nh÷ng con gißi nhá kh«ng cã ch©n, tr«ng gièng nh− nh÷ng con s©u nhá, cã nhiÒu mµu s¾c kh¸c nhau, chóng hót c¸c chÊt dinh d−ìng bªn trong con rÖp vµ s©u b−ím nhá ®Ó sèng. Ruåi tr−ëng thµnh chØ ¨n phÊn hoa vµ mËt hoa. H×nh d¸ng gièng nh− con ong. 3. Ph−¬ng ¸n b¶o tån thiªn ®Þch: C¸c loµi thiªn ®Þch dÔ dµng bÞ giÕt h¹i nÕu sö dông c¸c lo¹i thuèc trõ s©u cã phæ t¸c ®éng réng, do vËy cÇn: - Tr¸nh sö dông c¸c lo¹i thuèc trõ s©u phæ réng. - Trång mét sè c©y xanh xung quanh n−¬ng chÌ ®Ó t¹o n¬i c− tró cho mét sè loµi thiªn ®Þch. - Trång mét sè c©y hoa, cá, hoÆc v−ên c©y ë gÇn n−¬ng chÌ. - Tñ gèc, t−íi n−íc cho chÌ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mét sè loµi thiªn ®Þch sinh sèng. 16 III - S©u bÖnh h¹i chÝnh - BiÖn ph¸p phßng trõ 1. S©u h¹i: 1.1 RÇy xanh: 1.1.1 T¸c h¹i: C¶ rÇy non vµ rÇy tr−ëng thµnh ®Òu dïng vßi trÝch hót nhùa ë bé ph©n non cña c©y (bóp, l¸ non) t¹o nªn c¸c vÕt th©m mµu n©u; bÞ h¹i nÆng l¸, bóp biÕn mµu, l¸ nhá, cong l¹i, kh« cøng; nÕu trêi h¹n lµm ch¸y l¸ non, lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l−îng chÌ. 1.1.2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ quy luËt ph¸t triÓn: RÇy tr−ëng thµnh dµi 2-4mm, th©n cã mµu xanh l¸ m¹, c¸nh mµu xanh, trong suèt. RÇy non kh«ng cã c¸nh, rÇy míi në rÊt nhá mµu tr¾ng s÷a, sau chuyÓn dÇn thµnh mµu xanh. RÇy non cã 5 tuæi, lét x¸c 4 lÇn thµnh tr−ëng thµnh. Mét rÇy c¸i cã thÓ ®Î tíi 100 trøng, trøng ®Î trong bóp, g©n chÝnh. RÇy c¸i dïng vßi ®Î trøng trÝch vµo bé phËn non cña c©y ®Ó ®Î trøng (th−êng ®Î ë cuèng bóp). Trøng ®Î thµnh tõng qu¶, h×nh qu¶ chuèi, míi ®Î mµu tr¾ng ngµ, gÇn në chuyÓn mµu xanh. Mét bóp cã thÓ cã 1 ®Õn nhiÒu trøng (5-7 qu¶). Thêi gian cña c¸c pha: Trøng 5- 10 ngµy, rÇy non 7- 16 ngµy, rÇy tr−ëng thµnh sèng 14 ®Õn 21 ngµy. Mét thÕ hÖ (vßng ®êi) cña rÇy kho¶ng tõ 12-30 ngµy, tuú theo thêi tiÕt vµ thøc ¨n. RÇy ph¸ h¹i quanh n¨m (cã 10 løa/n¨m). H¹i nÆng vµo c¸c th¸ng kh« h¹n (th¸ng 4-5; 9-10). RÇy xanh tr−ëng thµnh RÇy xanh non 1.1.3. Thiªn ®Þch: Gåm bä rïa, chuån chuån vµ c¸c lo¹i nhÖn cã Ých nh− nhÖn ®en, nhÖn nhá ®en, nhÖn ch©n dµi, nhÖn vµng, nhÖn l−íi, nhÖn khoang... 1.1.4 Qu¶n lý rÇy xanh: - Trång, ch¨m sãc cho c©y khoÎ ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng bï ®¾p cña c©y - Trång c©y che bãng sÏ h¹n chÕ ®−îc rÇy xanh - H¸i th−êng xuyªn ®Ó lo¹i bá bít trøng rÇy trong bóp chÌ - T−íi n−íc vµo thêi kú kh« h¹n (¸p dông cho nh÷ng n−¬ng chÌ gÇn nguån n−íc). - ChØ sö dông c¸c lo¹i thuèc ho¸ häc khi cÇn thiÕt, thay ®æi chñng lo¹i thuèc trong c¸c lÇn phun, kh«ng sö dông thuèc cÊm, thuèc kh«ng nh·n m¸c. - C¸c lo¹i thuèc trõ rÇy Trebon 10EC, Admire 50EC 17 1.2 Bä c¸nh t¬ 1.2.1 T¸c h¹i: Bä c¸nh t¬ tËp trung ë bé phËn non cña c©y, chóng dïng vßi ròa hót nhùa c©y t¹o thµnh c¸c vÖt mµu n©u däc theo cuèng bóp hoÆc g©n chÝnh cña l¸. Bóp bÞ h¹i th−êng ng¾n, l¸ nhá dÇy, cøng, gißn. Bä c¸nh t¬ h¹i nÆng sÏ lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l−îng chÌ. 1.2.2 §Æc ®iÓm sinh häc vµ quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn Bä c¸nh t¬ tr−ëng thµnh dµi 0,5-1,2 mm, rÊt khã nh×n ®−îc b»ng m¾t th−êng. Bä c¸nh t¬ tr−ëng thµnh cã mµu ®á nh¹t, hoÆc mµu vµng, con non cã mµu tr¾ng ngµ. Con non kh«ng cã c¸nh, con tr−ëng thµnh cã c¸nh ®−îc cÊu t¹o b»ng nhiÒu sîi l«ng t¬. Trøng bä c¸nh t¬ rÊt nhá kh«ng nh×n thÊy ®−îc, bä c¸nh t¬ hãa nhéng trong c¸c l¸ chÌ kh« ë trong t¸n chÌ hoÆc trong c¸c tµn d− cña c©y, trªn mÆt ®Êt. Bä c¸nh t¬ non Bä c¸nh t¬ tr−ëng thµnh 1.2.3 Thiªn ®Þch: Gåm bä rïa ®á, nhÖn ®en nhá, nhÖn l−íi vµ mét loµi bä c¸nh t¬ kh¸c 1.2.4 Phßng trõ bä c¸nh t¬: - Sö dông c©y che bãng, tñ gèc ®Ó t¨ng ®é Èm. - H¸i xan chËt ®Ó lo¹i bá bít bä c¸nh t¬ vµ trøng. - Dïng biÖn ph¸p t−íi n−íc (t−íi phun m−a) vµo thêi ®iÓm kh« h¹n cã nhiÒu bä c¸nh t¬ (¸p dông cho n−¬ng chÌ gÇn nguån n−íc, nguån ®iÖn). - Sö dông thuèc ho¸ häc nh− Cofider 100SL, Actara 25 WCT, Bestox 5EC... khi cÇn thiÕt, l−u ý thay ®æi thuèc khi sö dông. 1.3 NhÖn ®á 1.3.1 T¸c h¹i: NhÖn ®á h¹i chñ yÕu l¸ giµ, l¸ b¸nh tÎ. L¸ bÞ h¹i th−êng cã mµu n©u ®á (mµu hung ®ång). MÆt trªn l¸ cã nh÷ng chÊm tr¾ng (®ã lµ x¸c nhÖn). NhÖn ®á th−êng sèng tËp trung ë c¶ mÆt trªn vµ d−íi l¸. Ban ®Çu h¹i tõng chßm, tõng ®¸m nhá, gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi sÏ ph¸t triÓn m¹nh h¹i ra c¶ n−¬ng chÌ. Khi bÞ h¹i nÆng l¸ giµ, l¸ b¸nh tÎ rông hµng lo¹t, bóp nhá, ph¸t triÓn chËm, n¨ng suÊt, chÊt l−îng gi¶m. 18 1.3.2 §Æc ®iÓm sinh häc NhÖn th−êng sèng tËp trung trªn mÆt l¸, däc theo g©n chÝnh, trêi n¾ng bß xuèng mÆt d−íi l¸ ®Ó tr¸nh n¾ng. NhÖn non cã 6 ch©n, tr−ëng thµnh cã 8 ch©n. Trøng h×nh cÇu dÑt, míi ®Î cã mµu hång trong suèt, sau chuyÓn thµnh ®á t−¬i, s¾p në mµu ®á sÉm. Mét con c¸i cã thÓ ®Î 90 trøng. NhÖn ®á ph¸t triÓn g©y h¹i nÆng trong ®iÒu kiÖn n¾ng nãng, kh« h¹n vµ dÔ bÞ röa tr«i khi gÆp m−a rµo. NhÖn cã trªn n−¬ng chÌ quanh n¨m, nh−ng th−êng h¹i nÆng vµo th¸ng 6-7, th¸ng 10- 11. Vßng ®êi cña nhÖn kho¶ng 28 ngµy; trøng 3-8 ngµy, nhÖn con 4- 12 ngµy, tr−ëng thµnh 10-20 ngµy. NhÖn ®á 1.3.3 Thiªn ®Þch cña nhÖn ®á lµ: bä rïa ®en, nhÖn tr¾ng, bä c¸nh ng¾n... 1.3.4 Qu¶n lý nhÖn ®á: - Trång ch¨m sãc cho c©y ph¸t triÓn tèt, t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu - Trång c©y che bãng ®Ó t¨ng Èm ®é cho v−ên chÌ. - N¬i chñ ®éng n−íc cã thÓ dïng biÖn ph¸p t−íi n−íc (phun m−a) ®Ó röa tr«i nhÖn. - B¶o vÖ thiªn ®Þch b»ng c¸ch Ýt sö dông thuèc ho¸ häc. - Sö dông c¸c lo¹i thuèc nh− Comite 73EC, Dandy 15EC,... ®Ó trõ nhÖn khi cÇn thiÕt, l−u ý thay ®æi thuèc khi dïng. 1.4 Bä xÝt muçi 1.4.1 T¸c h¹i C¶ bä xÝt non vµ bä xÝt tr−ëng thµnh ®Òu dïng vßi trÝch hót bé phËn non cña c©y, t¹o thµnh c¸c vÕt h×nh trßn nhá mµu n©u nh¹t, sau chuyÓn thµnh n©u ®Ëm vµ mµu ®en. Bä xÝt th−êng h¹i tËp trung, h¹i bóp nµo ch¸y bóp ®ã, bä xÝt non ph¸ h¹i m¹nh h¬n bä xÝt tr−ëng thµnh. Bä xÝt th−êng h¹i nÆng ë v−ên chÌ cã nhiÒu c©y che bãng, gÇn rõng. Bóp chÌ bÞ h¹i nÆng th−êng cong queo, thui ®en kh«ng cho thu ho¹ch. V−ên chÌ bÞ bä xÝt muçi h¹i th−êng ph¸t sinh bÖnh xïi cµnh. 1.4.2 §Æc ®iÓm sinh häc - Bä xÝt muçi −a ®iÒu kiÖn r©m m¸t, sau khi m−a trêi höng n¾ng bä xÝt ho¹t ®éng m¹nh. Ngoµi c©y chÌ bä xÝt muçi cßn hót dinh d−ìng trªn c©y æi, sim, mua. - Con tr−ëng thµnh gièng con muçi nhµ, mµu xanh hoÆc n©u, r©u dµi, trªn l−ng ngùc tr−íc (tõ tuæi 3 trë ®i) cã 1 c¸i truú nghiªng vÒ phÝa sau. 19 Bä xÝt muçi trÝch vßi ®Î trøng ®Ó ®Î trong m« cña bóp non, trøng cã 2 r©u thß ra ngoµi, 1 c¸i dµi, 1 c¸i ng¾n. Bãc vá bóp chÌ sÏ nh×n thÊy trøng, trøng gÇn gièng trøng rÇy, mét con c¸i cã thÓ ®Î tõ 12-74 trøng. Sau 5- 10 ngµy trøng në, bä xÝt non cã 5 tuæi, lét x¸c 5 lÇn, thêi gian bä xÝt non kÐo dµi 9 - 10 ngµy. Vßng ®êi cña bä xÝt muçi 17-35 ngµy tuú theo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt. Mçi n¨m cã 8 løa. Bä xÝt muçi th−êng h¹i nÆng vµo c¸c th¸ng m−a nhiÒu. Bä xÝt muçi non Bä xÝt muçi tr−ëng thµnh 1.4.3 Thiªn ®Þch cña bä xÝt muçi: Bä ngùa, chuån chuån. 1.4.4 Qu¶n lý bä xÝt muçi: - Ph¸t quang bôi rËm - Trång c©y che bãng hîp lý, kho¶ng c¸ch c©y 7m x 7m (trång theo nanh sÊu) - H¸i bá nh÷ng bóp bÞ h¹i - Sö dông c©y ruèc c¸ ®Ó chÕ biÕn thuèc th¶o méc - Sö dông thuèc ho¸ häc Bulldock 025EC, Actara 25 WG, Trebon 10 EC. 2. BÖnh h¹i chÌ 2.1 BÖnh phång l¸ 2.1.1 TriÖu chøng vµ nguyªn nh©n g©y h¹i BÖnh th−êng h¹i ë bóp non, l¸ non, cµnh non, cã khi h¹i c¶ l¸ b¸nh tÎ. VÕt bÖnh phÇn lín ë mÐp l¸. §Çu tiªn trªn l¸ xuÊt hiÖn nh÷ng chÊm nhá h×nh giät dÇu mµu vµng nh¹t, sau ®ã vÕt bÖnh lín dÇn, mµu nh¹t dÇn; bÖnh lµm cho l¸ phång rép lªn, ®a sè vÕt phång ë mÆt d−íi l¸, cã khi phång mÆt trªn l¸; phÝa låi cã líp nÊm mµu tr¾ng, sau chuyÓn sang hång, cuèi cïng mµu ®en. Bóp, l¸ bÞ h¹i nÆng lµm ch¸y chÌ. Nguyªn nh©n g©y bÖnh do nÊm, nÊm bÖnh ®−îc truyÒn ®Õn bóp non, l¸ non nhê giã; sau 3-4 ngµy, thËm chÝ 15 ngµy bÖnh sÏ ph¸t sinh (nh×n thÊy vÕt bÖnh), nÊm bÖnh trªn l¸ cã thÓ qua ®«ng, qua hÌ. 20 BÖnh phång l¸ chÌ 2.1.2 §iÒu kiÖn ph¸t sinh g©y h¹i NÊm g©y bÖnh phång l¸ −a ®iÒu kiÖn Èm ®é cao, nhiÖt ®é trung b×nh thÊp, v× vËy bÖnh ph¸t sinh m¹nh trong vô xu©n, trêi ©m u, m−a phïn; nhiÖt ®é thÝch hîp cho bÖnh ph¸t triÓn tõ 15 - 200C, cao qu¸ hoÆc thÊp qu¸ ®Òu kh«ng thÝch hîp. Trong n¨m bÖnh xuÊt hiÖn vµo th¸ng 11 - 12 n¨m tr−íc ®Õn th¸ng 4 - 5 n¨m sau, nh−ng h¹i nÆng vµo th¸ng 2, 3, 4. V−ên chÌ cã nhiÒu c©y che bãng bÞ h¹i nÆng, chÌ v−ên bÞ h¹i nÆng h¬n chÌ ®åi, chÌ l¸ to bÞ h¹i nÆng h¬n chÌ l¸ nhá, v−ên chÌ bãn nhiÒu urª kh«ng c©n ®èi N.P.K. bÞ h¹i nÆng. 2.1.3 BiÖn ph¸p qu¶n lý - Bãn N.P.K. hîp lý, c©n ®èi (nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn kü thuËt IPM chÌ) - Ng¾t bá, ®èt nh÷ng bóp, l¸ bÞ bÖnh (khi bÖnh míi xuÊt hiÖn) - §iÒu chØnh c©y che bãng hîp lý. - Dïng c¸c lo¹i thuèc chøa ®ång (oxyclorua ®ång); Manage 5WP... phun kÐp 2 lÇn, c¸ch nhau 7-10 ngµy, phun khi trêi ©m u, Èm ®é kh«ng khÝ cao, phun sau khi h¸i. NÕu trêi n¾ng liªn tôc 10 ngµy kh«ng cÇn phun. 2.2 BÖnh thèi bóp 2.2.1 TriÖu chøng vµ nguyªn nh©n g©y bÖnh - BÖnh th−êng h¹i ë bóp non, l¸ non, cuèng l¸ vµ cµnh non. VÕt bÖnh lóc ®Çu b»ng ®Çu kim cã mµu ®en, sau ®ã lan dÇn ra hÕt c¶ bóp; sau 8 - 12 ngµy vÕt bÖnh cã thÓ dµi tíi 15-20cm. Khi thêi tiÕt nãng Èm l¸ dÔ bÞ rông. - BÖnh thèi bóp do nÊm g©y nªn, l©y lan nhê bµo tö, sîi nÊm. 21 BÖnh thèi bóp chÌ 2.2.2 §iÒu kiÖn ph¸t triÓn NÊm g©y bÖnh thèi bóp −a ®iÒu kiÖn Èm ®é cao, nhiÖt ®é cao; nhiÖt ®é thÝch hîp 270C, Èm ®é 90% trë lªn. V−ên chÌ bãn nhiÒu ®¹m kh«ng c©n ®èi dÔ bÞ h¹i nÆng. 2.2.3 Phßng trõ - H¸i bá, ®èt nh÷ng l¸ míi bÞ bÖnh - Kh«ng ®Ó qu¸ nhiÒu c©y che bãng - Bãn ph©n c©n ®èi, t¨ng l−îng ph©n Kali - Sö dông c¸c lo¹i thuèc ho¸ häc nh− Daconil 75WP, 500 SC, Tiltsuper 300EC 2.3 BÖnh tãc ®en 2.3.1 TriÖu chøng, nguyªn nh©n g©y bÖnh - Sîi tãc mµu n©u, ®en b¸m vµo l¸, cµnh, th©n chÌ hót dinh d−ìng vµ lµm cho chÌ suy yÕu, gi¶m n¨ng suÊt vµ chÕt tõ ngän xuèng. - Tãc ®en do nÊm g©y ra, nhiÒu sîi nÊm t¹o thµnh bã sîi mµu ®en ãng. §Çu sîi nÊm cã c¬ quan sinh s¶n, cã mò vµ th©n; phÇn mò cã mµu n©u hoÆc mµu ®á. 2.3.2 §iÒu kiÖn ph¸t sinh Sîi nÊm tån t¹i quanh n¨m trªn n−¬ng chÌ, song ph¸t triÓn m¹nh vµo th¸ng 4-5 vµ 7-8 nãng Èm, m−a nhiÒu. V−ên chÌ bãn nhiÒu ®¹m (bãn v·i sau t−íi n−íc) bÖnh ph¸t triÓn m¹nh. 2.3.3 BiÖn ph¸p phßng trõ - T¹o cho n−¬ng chÌ th«ng tho¸ng, v¬ bá nh÷ng sîi tãc, l¸ chÌ kh« trong t¸n sau khi h¸i, ®èt bá nh÷ng sîi tãc. BiÖn ph¸p thñ c«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, thuèc trõ nÊm, trõ cá kh«ng cã kh¶ n¨ng diÖt sîi tãc. 22 - Bãn ph©n c©n ®èi N.P.K ch¨m sãc cho chÌ ph¸t triÓn tèt. BÖnh tãc ®en chÌ 2.4 BÖnh chÊm x¸m 2.4.1 TriÖu chøng, nguyªn nh©n g©y bÖnh - VÕt bÖnh trªn l¸ cã mµu n©u sÉm, lóc ®Çu lµ nh÷ng chÊm nhá mµu ®en, sau lan ra kh¾p l¸, bÖnh th−êng b¾t ®Çu tõ mÐp l¸ t¹o thµnh vßng ®ång t©m, vÕt bÖnh cã h×nh gîn sãng, trªn vÕt bÖnh cã ®−êng v©n ®en, trªn cã c¸c chÊm nhá mµu ®en, khi bÖnh lan 1/2 l¸ trë lªn, l¸ rông. - BÖnh do nÊm g©y nªn, l©y lan nhê giã. 2.4.2 §iÒu kiÖn ph¸t sinh ph¸t triÓn cña bÖnh BÖnh −a ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, Èm ®é cao; nhiÖt ®é 27-300C. Trong n¨m bÖnh h¹i nÆng vµo th¸ng 6 ®Õn th¸ng 8. N−¬ng chÌ bãn nhiÒu ®¹m, thiÕu kali, l©n bÖnh h¹i nÆng. 2.4.3. Phßng trõ: - Bãn c©n ®èi N.P.K. - Dän s¹ch tµn d− l¸ bÖnh, ®èt. - Ðp xanh khi ®èn - Phun c¸c lo¹i thuèc cã gèc ®ång khi bÖnh míi xuÊt hiÖn nh− Oxyclorua ®ång, Sunf¸t ®ång, Daconil 75 WP. 23 PhÇn III Nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ thuèc b¶o vÖ thùc vËt I. Kh¸i niÖm 1. Thuèc BVTV bao gåm: - C¸c chÕ phÈm (tù nhiªn vµ ho¸ häc) dïng ®Ó phßng vµ trõ sinh vËt h¹i c©y trång vµ n«ng s¶n trong kho. - C¸c chÕ phÈm ®iÒu hoµ sinh tr−ëng c©y trång (thuèc kÝch thÝch sinh tr−ëng). - C¸c chÕ phÈm xua ®uæi hoÆc thu hót c¸c sinh vËt g©y h¹i c©y trång. 2. Thêi gian c¸ch ly Lµ thêi gian cÇn thiÕt tÝnh tõ khi phun thuèc ®Õn khi thu ho¹ch s¶n phÈm. (Mçi lo¹i thuèc BVTV cã thêi gian c¸ch ly kh¸c nhau, tuú thuéc vµo ®é ®éc cña thuèc vµ tõng lo¹i c©y trång). 3. TÝnh kh¸ng thuèc Lµ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng ë nång ®é ngµy cµng cao h¬n ®èi víi mét lo¹i thuèc cña mét lo¹i sinh vËt g©y h¹i. (Nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn t−îng kh¸ng thuèc lµ do sö dông liªn tôc mét lo¹i thuèc trong thêi gian dµi ®Ó trõ diÖt 1 lo¹i sinh vËt g©y h¹i, vµ sö dông thuèc kh«ng ®óng kü thuËt). II. C¸c ký hiÖu cña thuèc BVTV 1. Nhãm thuèc n−íc - D¹ng nhò dÇu ký hiÖu: EC, ND - D¹ng dung dÞch ký hiÖu: L, SL, DD - D¹ng huyÒn phï ký hiÖu: FL, FC, SC 2. Nhãm thuèc bét - Bét thÊm n−íc ký hiÖu: WP, BTN - Bét hoµ tan ký hiÖu: SP 3. Nhãm thuèc h¹t: - Ký hiÖu b»ng: G, H 24 III. NhËn d¹ng ®é ®éc cña thuèc Trªn chai thuèc cã nh·n thuèc,nh·n thuèc cã ký hiÖu vÒ ®é ®éc cña thuèc,cô thÓ nh− sau: - Nhãm ®éc I: (RÊt ®éc) BiÓu t−îng cã h×nh ®Çu l©u vµ 2 x−¬ng chÐo; BiÓu t−îng (h×nh vÏ) phÝa d−íi nh·n thuèc cã v¹ch mµu ®á. - Nhãm ®éc II: (§éc trung b×nh): BiÓu t−îng cã dÊu X trong khung vu«ng (h×nh vÏ) d−íi nh·n thuèc cã v¹ch vµng. - Nhãm ®éc III: (Ýt ®éc): D−íi nh·n thuèc cã v¹ch mµu xanh n−íc biÓn. (h×nh vÏ) Nhãm ®éc I: (RÊt ®éc) Nhãm ®éc II: (§éc trung b×nh) Nhãm ®éc III: (Ýt ®éc) IV. THUèC TRõ S¢U TH¶O MéC (C¢Y RUèC C¸ - DERRIS-SP ) 1. Trång vµ chÕ biÕn c©y ruèc c¸ theo ph−¬ng ph¸p thñ c«ng 1.1 Trång c©y ruèc c¸ - §Êt trång: NÕu ®Êt c¸t kh«ng gi÷ n−íc, ®Êt ngËp n−íc 2-3 ngµy th× kh«ng trång ®−îc c©y ruèc c¸. C©y ruèc c¸ ph¸t triÓn tèt trªn ®Êt Èm, tho¸t n−íc; cã thÓ trång c©y ruèc c¸ trªn ®åi, d−íi bãng c©y kh¸c, hoÆc bê rµo. - Thêi vô: Tèt nhÊt nªn trång c©y ruèc c¸ vµo ®Çu vô m−a, t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y dÔ sèng, rÔ ph¸t triÓn m¹nh. - Kü thuËt trång: - Thêi vô trång: Th¸ng 2 ®Õn th¸ng 3. - ChÆt th©n c©y thµnh tõng ®o¹n, mçi ®o¹n cã 2 m¾t; ®Ó b¶o ®¶m tû lÖ sèng cao cÇn ph¶i d©m hom (cho ®Êt bét + ph©n chuång môc vµo tõng tói polyme (nilon) réng 7- 8 cm, cao 15 cm, mçi tói c¾m 1 hom ®Ó mét mÇm n»m s©u trong ®Êt, 1 mÇm trªn mÆt ®Êt, ®Ó bÇu hom vµo bãng m¸t (hµng ngµy t−íi Èm); hoÆc cã thÓ d©m hom xuèng ®Êt kh«ng cÇn tói bÇu. - Trén ph©n chuång môc vµo ®Êt bét ®æ thµnh luèng dÇy 15 cm, c¾m hom nh− ë trong tói bÇu, t−íi Èm, hom c¸ch hom 15 cm, che n¾ng. L−îng ph©n chuång môc = 30%, ®Êt bét = 70%. 25 - Sau khi cã hom gièng, trång trªn ruéng víi kho¶ng c¸ch hµng c¸ch hµng 60-70 cm, c©y c¸ch c©y 60 cm; hom hoÆc bÇu ®−îc ®Æt nghiªng so víi mÆt ®Êt 450. CÇn ph¸ tói bÇu tr−íc khi lÊp ®Êt, chó ý kh«ng ®Ó vì bÇu. 1.2. Thu ho¹ch rÔ t−¬i ChØ thu rÔ cña nh÷ng c©y tõ 18-24 th¸ng tuæi, tr−íc vµ sau thêi ®iÓm nµy hµm l−îng ®éc tè trong rÔ gi¶m. Tr−íc khi thu rÔ cÇn chÆt th©n c©y ®Õn s¸t gèc (th©n ®Ó lµm gièng cho vô sau), sau ®ã cuèc hoÆc cµy, thu toµn bé rÔ, kh«ng ®Ó sãt. Nªn thu rÔ vµo buæi s¸ng hoÆc chiÒu m¸t kh«ng thu vµo lóc n¾ng g¾t, kh«ng ®−îc ph¬i rÔ ngoµi n¾ng, nªn ph¬i trong bãng r©m (v× ®éc tè Rotenon dÔ bÞ ph©n huû bëi ¸nh s¸ng mÆt trêi). 1.3 C¸ch chÕ biÕn rÔ c©y ruèc c¸ RÔ t−¬i röa s¹ch, b¨m gi· nhá, cho vµo v¹i hoÆc thïng phi ®æ n−íc vµo ng©m; cø 0,7- 1,5 kg rÔ t−¬i ng©m trong 100 lÝt n−íc, ng©m trong 6-8 giê, cø sau 1 giê th× l¹i khuÊy ®Òu ®Ó ®éc tè (Rotenen) tan trong n−íc, sau ®ã läc n−íc b»ng v¶i máng lÊy n−íc phun trõ s©u. Chó ý v¾t kiÖt b·, khi v¾t ph¶i ®eo g¨ng tay. Mäi thao t¸c chÕ biÕn ph¶i lµm trong bãng r©m v× ®éc tè dÔ bÞ ¸nh s¸ng mÆt trêi ph©n huû. §éc tè c©y bÞ ph©n huû dÇn trong n−íc nªn chÕ biÕn ph¶i sö dông ngay (kh«ng qu¸ 24 giê). Khi phun cho thªm 150 gam xµ phßng vµo 100 lÝt n−íc thuèc ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng b¸m dÝnh; dïng 800 lÝt n−íc thuèc/1 ha (30 lÝt/sµo 360m2). 2. Sö dông rÔ c©y ruèc c¸ (Derris-SP) ®Ó lµm thuèc trõ s©u Trong c¸c bé phËn cña c©y th× chØ cã rÔ c©y ruèc c¸ cã chøa chÊt ®éc trõ s©u (Rotenon). Sö dông rÔ c©y ruèc c¸ cã lîi nh− sau: - HiÖu lùc trõ s©u cao. - RÊt an toµn víi c©y trång. - Ýt ®éc víi ng−êi, gia sóc. - Kh«ng g©y « nhiÔm l©u m«i tr−êng. - RÎ tiÒn. Sau 18 th¸ng trång trong v−ên cã thÓ thu ho¹ch rÔ c©y ruèc c¸ ®Ó chÕ t¹o thuèc trõ s©u. 1 ha cã thÓ thu ®−îc 1.500 kg rÔ kh« = 3.500 - 4000 kg rÔ t−¬i (50-55 kg/sµo). ChÕ biÕn 1.500 kg rÔ thµnh thuèc trõ s©u cã thÓ t−¬ng ®−¬ng víi 2.500 USD (b»ng 37 triÖu ®ång ViÖt Nam) mua thuèc s©u ho¸ häc. 1 ha c©y ruèc c¸ cã thÓ trõ ®−îc s©u cho 500 ha c©y trång (mét lÇn phun). C©y ruèc c¸ còng chØ trõ ®−îc mét sè lo¹i s©u cho mét sè c©y trång nhÊt ®Þnh nh− mét sè lo¹i thuèc ho¸ häc kh¸c. Nh−ng dïng rÔ c©y ruèc c¸ ®Ó lµm thuèc trõ s©u cho chÌ, cho rau th× cã thÓ gi¶m ®¸ng kÓ l−îng thuèc ho¸ häc. 3. Thu rÔ c©y ruèc c¸ hoang d· Cã thÓ thu ho¹ch rÔ c©y ruèc c¸ mäc hoang d¹i ®Ó chÕ t¹o thuèc trõ s©u, nh−ng chó ý ®Õn tuæi c©y (nÕu c©y non qu¸ kh«ng nªn thu, c©y qu¸ tuæi cÇn t¨ng träng l−îng rÔ lªn 30-40% so víi rÔ trång (v× rÔ giµ hµm l−îng R«tenol thÊp). 26 V - Nguyªn t¾c sö dông thuèc BVTV Dïng thuèc lµ mét biÖn ph¸p trong qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM). Nã lµ gi¶i ph¸p cuèi cïng, do ®ã viÖc sö dông thuèc BVTV ph¶i tu©n thñ theo nguyªn t¾c cña IPM ®Ó b¶o ®¶m kh«ng ®i ng−îc l¹i sù nç lùc cña IPM. Trong tr−êng hîp ph¶i sö dông thuèc cÇn sù lùa chän: - Kh«ng dïng thuèc cÊm sö dông trªn chÌ. - ChØ dïng thuèc ®−îc phÐp sö dông cho chÌ, chän lo¹i thuèc Ýt ®éc (nhãm 2 + 3). - Khi sö dông cÇn tu©n theo nguyªn t¾c 4 ®óng. 1. Dïng ®óng thuèc Chän ®óng lo¹i thuèc cã hiÖu lùc cao víi lo¹i sinh vËt g©y h¹i cÇn trõ. Kh«ng sö dông thuèc bÖnh ®Ó trõ s©u, thuèc s©u ®Ó trõ bÖnh, thuèc trõ nhÖn ®Ó trõ rÇy. 2. Dïng ®óng lóc Dïng thuèc ®óng lóc sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao, kh«ng l·ng phÝ thuèc vµ tiÒn b¹c. CÇn c¨n cø vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña s©u bÖnh, c©y trång vµ mËt ®é s©u, møc ®é g©y h¹i cña dÞch bÖnh ®Ó chän thêi ®iÓm dïng thuèc cho thÝch hîp. 3. Dïng ®óng liÒu l−îng vµ nång ®é Mçi lo¹i thuèc ®−îc dïng ë liÒu l−îng vµ nång ®é nhÊt ®Þnh. C¨n cø vµo lo¹i s©u bÖnh, lo¹i c©y trång ®Ó lùa chän nång ®é, liÒu l−îng ®· ghi trªn nh·n thuèc. 4. Dïng ®óng chç §Ó tr¸nh l·ng phÝ thuèc, tiÒn b¹c vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao; cÇn phun thuèc ®óng chç, kh«ng phun trµn lan; chØ phun nh÷ng n¬i cã møc ®é s©u bÖnh cao. Ngoµi viÖc thùc hiÖn nghiªm tóc 4 nguyªn t¾c trªn, khi dïng thuèc ph¶i b¶o ®¶m an toµn lao ®éng b»ng viÖc sö dông ®Çy ®ñ, hiÖu qu¶ c¸c dông cô b¶o hé lao ®éng, kh«ng ¨n uèng, hót thuèc trong khi ®ang tiÕp xóc víi thuèc BVTV. Kh«ng ®æ thuèc thõa, röa tr¸ng b×nh phun thuèc trong ao hå, giÕng n−íc ¨n, kªnh m−¬ng. Kh«ng vøt vá, bao b× thuèc trªn ®ång ruéng. 27 PhÇn IV C¸c øng dông IPM chñ yÕu trong s¶n xuÊt chÌ Trong s¶n xuÊt chÌ, c¸c biÖn ph¸p IPM ®−îc n«ng d©n trång chÌ øng dông réng r·i trong viÖc c¶i t¹o chÌ xuèng cÊp. Ngoµi ra cßn ¸p dông s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬ t¹i mét sè n−¬ng chÌ. I. ChÌ xuèng cÊp 1. HiÖn t−îng chÌ xuèng cÊp - MËt ®é kh«ng b¶o ®¶m, c©y nhá, t¸n bÐ, chÕt mÊt kho¶ng. - ChÌ nhiÒu tuæi nh−ng kh«ng giao t¸n, nhiÒu cµnh nhá, cµnh t¨m h−¬ng, cã hiÖn t−îng chÕt kh« cµnh, th©n cµnh cã nhiÒu nÊm mèc, ®Þa y. - L¸ nhá, vµng, máng, bóp nhá, th−a, n¨ng suÊt chÌ gi¶m dÇn. 2. Nguyªn nh©n HiÖn t−îng chÌ xuèng cÊp kh«ng ph¶i lµ sinh lý tù nhiªn mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do canh t¸c kh«ng ®óng kü thuËt, cô thÓ nh− sau: 2.1 Do trång trät - Chän gièng ch−a tèt: LÊy tõ c©y mÑ cã phÈm chÊt, n¨ng suÊt kh«ng cao, kh«ng æn ®Þnh. LÊy h¹t cßn non ch−a chÝn hoµn toµn nªn tû lÖ n¶y mÇm thÊp, søc sèng c©y con kÐm. - §µo r·nh n«ng, thËm chÝ soi r¹ch, kh«ng bãn ®ñ l−îng ph©n h÷u c¬, chÊt xanh tr−íc khi trång lµm cho bé rÔ ph¸t triÓn kÐm, dÔ bÞ chÕt khi gÆp h¹n. - Trång qu¸ dÇy, kh«ng cã c©y ph©n xanh, c©y che bãng. Trång trªn ®Êt cã tÇng canh t¸c n«ng ch−a ®¹t 60cm, nhiÒu ®¸, ®é dèc cao, ®Êt bÞ sãi mßn, b¹c mµu. 2.2 Do ch¨m sãc - Bãn thiÕu ph©n, kh«ng c©n ®èi chØ bãn ®¹m kh«ng bãn l©n, kali trong nhiÒu n¨m, ®Æc biÖt kh«ng bãn ph©n h÷u c¬ lµm cho ®Êt bÞ nghÌo kiÖt, chai cøng. - Do kh«ng ®−îc tñ gèc, kh«ng trång c©y ph©n xanh, c©y che bãng ®Ó b¶o vÖ ®Êt vµ c©y chÌ, ®Êt dÔ bÞ sãi mßn, röa tr«i. - Do sö dông qu¸ nhiÒu thuèc trõ s©u, chÊt kÝch thÝch trong thêi gian dµi. 2.3 Do kü thuËt h¸i ®èn - §èn kh«ng ®óng kü thuËt, vÕt ®èn n¨m sau kh«ng b¶o ®¶m ®óng kho¶ng c¸ch vÕt ®èn n¨m tr−íc 3-5cm. - Do h¸i kh«ng ®óng kü thuËt: H¸i kh«ng chó ý ®Õn viÖc nu«i t¸n, chõa l¸ nu«i c©y, h¸i theo kinh nghiÖm h¸i s¹ch. 28 3. C¶i t¹o chÌ xuèng cÊp §Ó ng¨n chÆn hiÖn t−îng chÌ xuèng cÊp ph¶i tu©n thñ ®óng quy tr×nh s¶n xuÊt, th©m canh chÌ, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p: 3.1 §iÒu hoµ mËt ®é c©y - Víi nh÷ng n−¬ng chÌ trång qu¸ dÇy cÇn chÆt bá hµng hoÆc c©y trong hµng ®Ó b¶o ®¶m mËt ®é tõ 1,6 - 1,8 v¹n c©y/ha. Tøc lµ kho¶ng tõ 700-750 c©y/sµo víi chÌ h¹t, 650-700 c©y/sµo víi chÌ cµnh. - Víi n−¬ng chÌ mÊt kho¶ng, cÇn trång dÆm b»ng c©y chÌ con ®ñ tiªu chuÈn. Tr−íc khi trång ph¶i ®µo r¹ch, hoÆc hè s©u 40cm, bãn ®ñ ph©n h÷u c¬, ch¨m sãc nh− phÇn sinh lý c©y chÌ con. 3.2 C¶i t¹o ®Êt - Bãn bæ sung ph©n h÷u c¬ (ph©n chuång, hoÆc Ðp xanh), cã thÓ t¹o ra nguån ph©n h÷u c¬ t¹i chç b»ng c¸ch trång b¨ng ph©n xanh. - Tñ gèc gi÷ Èm vµ chèng sãi mßn. 3.3 T¹o cho v−ên chÌ cã sinh th¸i phï hîp - T¹o ra c¸c nhãm c©y l©u n¨m trªn ®Ønh ®åi. - Trång c©y muång lµm c©y che bãng: Víi mËt ®é 8- 10 c©y/sµo, kho¶ng c¸ch 7m x 7m, trång nanh sÊu. 3.4 C¶i t¹o l¹i bé khung t¸n chÌ Tuú vµo tõng n−¬ng chÌ cô thÓ mµ ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®èn ®au hay ®èn trÎ l¹i. - Víi n−¬ng chÌ tuæi cßn Ýt ( 10- 15 n¨m) bÞ xuèng cÊp nªn ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®èn ®au, vÕt ®èn th©n chÝnh c¸ch mÆt ®Êt 40-45cm; cµnh bªn 50-55cm. Tr−íc khi ®èn 1 n¨m cÇn bãn 1 tÊn ph©n h÷u c¬ + 22kg l©n L©m thao cho 1 sµo (360m2) ®µo r¹ch bãn vïi. - Víi n−¬ng chÌ sau 15 n¨m trë ®i bÞ xuèng cÊp nÆng cÇn ®èn trÎ l¹i, vÕt ®èn th©n chÝnh c¸ch mÆt ®Êt 25-30cm, cµnh bªn 40-45cm. Tr−íc khi ®èn 1 n¨m bãn ®ñ ph©n chuång + l©n nh− ®èn ®au. 3.5 H¸i nu«i t¸n Víi chÌ xuèng cÊp tuú theo t×nh h×nh thùc tÕ n−¬ng chÌ mµ cã thÓ h¸i nu«i t¸n (chØ h¸i bóp ®ñ tiªu chuÈn) ®Ó l¹i 1 c¸ 2 l¸ thËt (h¸i løa ®Çu) 1 c¸ 1 l¸ thËt tõ løa thø 2 trë ®i. HoÆc cã thÓ ®Ó 1 2 n¨m kh«ng h¸i cho chÌ håi phôc. 3.6 Ch¨m sãc Víi chÌ xuèng cÊp cÇn bãn ®Çy ®ñ, c©n ®èi ®¹m, l©n, kali nh− chÌ kinh doanh; ®Æc biÖt chó ý bãn ®ñ l−îng ph©n h÷u c¬. Ngoµi ra cÇn ph¸i lµm cá, phßng trõ s©u bÖnh nh− chÌ kinh doanh, h¹n chÕ viÖc sö dông thuèc trõ s©u, t¨ng c−êng tñ gèc cho chÌ. 29 II. Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬ 1. Kh¸i niÖm n«ng nghiÖp h÷u c¬ N«ng nghiÖp h÷u c¬ lµ mét qu¸ tr×nh t¹o dùng mét hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. Dùa trªn nÒn t¶ng kh«ng ®−îc phÐp sö dông c¸c chÊt ho¸ häc tæng hîp nh− c¸c lo¹i ph©n bãn ho¸ häc, thuèc trõ s©u, chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng mµ sö dông c¸c chÊt h÷u c¬ ®−îc chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬, sö dông thuèc vi sinh, thuèc th¶o méc vµ biÖn ph¸p thñ c«ng ®Ó phßng trõ s©u bÖnh. Giai ®o¹n tõ khi c©y trång b¾t ®Çu thùc hiÖn tíi khi ®−îc chøng nhËn lµ c©y trång h÷u c¬ ®−îc gäi lµ giai ®o¹n chuyÓn ®æi. 2. Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu øng dông IPM s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬ §−îc sù gióp ®ì cña tæ chøc CIDSE ®Õn th¸ng 12 n¨m 2001. TØnh Th¸i Nguyªn ®· thµnh lËp 1 hîp t¸c x· s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬ "Thiªn Hoµng" t¹i x· Minh LËp, huyÖn §ång Hû. Víi diÖn tÝch 7.200m2, sè thµnh viªn: 11 ng−êi. TØnh Phó Thä: Mét sè hé n«ng d©n t¹i x· §¹i An, huyÖn Thanh Ba ®· øng dông thµnh c«ng vµ thu ®−îc kÕt qu¶ b−íc ®Çu. N«ng d©n lµm chÌ tõ chç quen sö dông ph©n ho¸ häc, thuèc trõ s©u, thuèc kÝch thÝch sinh tr−ëng, nay hä ®· sö dông ph©n ñ ®−îc chÕ biÕn tõ c¸c chÊt h÷u c¬ ®Ó bãn cho chÌ; s©u bÖnh vµ cá d¹i ®−îc phßng trõ b»ng c¸ch sö dông biÖn ph¸p thñ c«ng, thuèc th¶o méc, sinh häc. KÕt qu¶: Trong giai ®o¹n ®Çu (chuyÓn ®æi) 1 - 2 n¨m n¨ng suÊt gi¶m trung b×nh 15 - 20% so víi chÌ s¶n xuÊt b×nh th−êng. Tõ n¨m thø 3, n¨ng suÊt dÇn æn ®Þnh, s¶n phÈm h÷u c¬ ®· cã mÆt t¹i thÞ tr−êng Hµ Néi vµ b−íc ®Çu ®· ®−îc xuÊt sang CHLB §øc. Khã kh¨n hiÖn nay trong s¶n xuÊt chÌ h÷u c¬ lµ viÖc phßng trõ s©u bÖnh, ®Æc biÖt lµ phßng trõ bä xÝt muçi, nÕu kh«ng tæ chøc phßng trõ tèt sÏ lµm gi¶m n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng chÌ.