Những giải pháp cơ bản nhằm tăng cường vai trò nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay

Phạm Thị Huyền và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 137 - 141 137 NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA HIỆN NAY Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thuỷ* Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Thực tiễn từ 1986 đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước, sự nghiệp đổi mới của nhân dân ta đã và đang đạt được nhiều thành tựu cơ bản, tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước đã phát huy vai trò, hiệu lực quản lý, phát triển kinh tế - xã hội đã đạt được một số hiệu quả rất quan trọng. Song trong quá trình thực thi quyền lực còn tồn tại nhiều thiếu sót, khuyết điểm cần phải khắc phục. Trước thực trạng đó, đặt ra vấn đề khách quan là Nhà nước phải tự đổi mới và hoàn thiện mình như thế nào? Điều tiết, quản lý và can thiệp vào kinh tế bằng những nội dung, giải pháp nào để phát huy vai trò, hiệu lực quản lý của Nhà nước, bảo đảm quyền lực chính trị của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và phát triển nền kinh tế thị trường đúng định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ khóa: Kinh tế thị trường, vai trò của nhà nước, kinh tế nhà nước, điều tiết kinh tế, quản lý kinh tế ĐẶT VẤN ĐỀ* Đặc điểm cơ bản của nước ta là từ một nền sản xuất nhỏ là chủ yếu đi lên chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa. Điều này có nghĩa là sau cách mạng dân tộc dân chủ, về chính trị, chúng ta đã có Nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhưng về trình độ nền kinh tế thì còn chưa tương xứng. Từ trình độ kinh tế ấy, muốn đạt đến một nền kinh tế hiện đại, phát triển, hầu hết các nước đều phải đi qua vài trăm năm, thậm chí còn phải trả giá đắt về xã hội. Nhưng lịch sử cũng chứng minh rằng có thể rút ngắn quá trình phát triển. Phát triển rút ngắn là một thách thức vô cùng to lớn đòi hỏi Đảng, Nhà nước phải có đường lối chính sách đúng đắn, tránh khỏi những sai lầm "tư" và "hữu", xây dựng các thể chế nhà nước thực sự có năng lực, và trong sạch, có phương pháp huy động cao nhất nguồn lực của đất nước và phân bổ hợp lý các nguồn lực đó cho phát triển. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, thực hiện đổi mới toàn diện đất nước, trước hết là đổi mới tư duy, trọng tâm là đổi mới tư duy kinh tế theo hướng xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời với * Email: vuthuy.dhsptn@gmail.com đổi mới kinh tế là từng bước đổi mới hệ thống chính trị, trọng tâm là đổi mới vai trò quản lý của nhà nước. Quan điểm này đã được Đại hội VII, Đại hội VIII cụ thể hóa, tiếp tục thực hiện và được ghi trong Hiến pháp 1992 "Nhà nước phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước định hướng xã hội chủ nghĩa". Thực hiện chủ trương đổi mới và các quyết định quan trọng của Đảng, từ năm 1986 đến nay, kinh tế xã hội nước ta đã có những bước chuyển biến tích cực, phát triển nhanh chóng. "Nước ta đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, nhưng một số mặt còn chưa vững chắc" [6, tr. 67]. Nền kinh tế đạt được nhiều thành tựu quan trọng, tạo tiền đề bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. “Tốc độ tăng trưởng bình quân của nền kinh tế từ năm 1986 đến năm 1990 là 3,9% năm; 1991-1995 là 8,2% năm; trong năm 1996 là 9,34%; 1997 là 8,15%; 1998 là 5,8%; và 1999 là 4,7%. Sự phát triển kinh tế đã góp phần cải thiện được đời sống nhân dân [3, tr. 262], “tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị giảm 9 - 10% vào năm 1990-1992, giảm xuống 6,08% vào năm 1994, 5,88% năm 1996 và 6,85% năm 1998. Tỷ lệ lao động qua đào tạo từ 12% năm 1992 tăng lên 17% năm 1997” [2, tr. 33]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Phạm Thị Huyền và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 137 - 141 138 * Một số thành tựu về mặt xã hội Năm 1999, cả nước xóa đói giảm nghèo được 415 nghìn hộ, giảm tỷ lệ nghèo đói trong cả nước xuống còn 13%. Năm 2000, cả nước phấn đấu giảm 30 nghìn hộ nghèo, đưa tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 11% [1, tr. 3]. Như vậy, xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhất thiết phải đi đôi với tăng cường vai trò quản lý của nhà nước. Song nhà nước quản lý nền kinh tế đó như thế nào, làm cách nào để vừa phát triển được kinh tế nhưng vừa bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa. Làm ra sao để nhà nước tương xứng với năng lực của một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới. Việc tăng cường vai trò nhà nước là đúng song củng cố lại và thúc đẩy năng lực hoạt động của các thể chế ra sao để nền kinh tế có tốc độ phát triển nhanh, bền vững và công bằng xã hội được thực hiện. Từ thực tiễn trên cho thấy, phải khẳng định lại và bổ sung thêm những giải pháp cụ thể để tăng cường vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay là thực sự cần thiết và quan trọng. NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN ĐỂ TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA HIỆN NAY Xác định đúng vai trò nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, những năm qua chúng ta đã từng bước chuyển nền kinh tế từ cơ chế cũ sang cơ chế thị trường. Theo hướng đó, vai trò nhà nước đã từng bước chuyển đổi từ chỉ huy mệnh lệnh hành chính sang quản lý hành chính nền kinh tế. Với việc xác định đúng vai trò nhà nước trong kinh tế thị trường đã góp phần quan trọng khắc phục khủng hoảng kinh tế - xã hội và đã đạt được tăng trưởng kinh tế, cải thiện được đời sống nhân dân. Tuy nhiên, trong quá trình đổi mới vẫn còn tồn tại những quan điểm nhận thức lệch lạc về vai trò nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, dẫn đến trong tổ chức thực hiện ở một bộ phận cán bộ công chức vẫn nặng về quan liêu mệnh lệnh, can thiệp quá sâu, thậm chí làm thay cho các doanh nghiệp... Những sai lầm đó, xuất phát từ những ý kiến cho rằng chỉ trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, khi bộ máy nhà nước là người trực tiếp tổ chức và điều khiển nền sản xuất xã hội với hệ thống kế hoạch chỉ tiêu pháp lệnh và mệnh lệnh hành chính thì mới cần đến vai trò quản lý, điều hành của nhà nước, còn trong cơ chế thị trường thì cứ để cho các thành phần kinh tế phát triển tự do, thị trường sẽ định hướng, dẫn dắt cả người sản xuất kinh doanh lẫn người tiêu dùng. Quan niệm như vậy, dường như đã lặp lại quan điểm "Nhà nước tối thiểu và thị trường tối đa", Với quan điểm đó, tất yếu dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý nhà nước, làm xuất hiện tình trạng thả nổi, vô chính phủ, để những mặt tiêu cực của kinh tế thị trường phát triển, tạo cơ hội cho những kẻ thoái hóa biến chất và các thế lực xấu lũng đoạn thị trường, đục khoét tài sản của nhà nước và nhân dân như vừa qua. Mặt khác, làm cho tình trạng quan liêu, cửa quyền, mất dân chủ, thủ tục rườm rà, qua nhiều khâu, nhiều nơi vẫn đang tiếp tục hạn chế sự phát triển của lực lượng sản xuất gây không ít khó khăn cho các hoạt động sản xuất kinh doanh. Do vậy, phải khắc phục những nhận thức không đúng trên và phải thống nhất nhận thức đúng đắn hơn về vai trò nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Theo tinh thần đó, trên cơ sở quan điểm của Đảng, cần nhận thức chức năng của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta như sau: - Nhà nước phải tạo lập được các thể chế, hệ thống pháp luật, tạo môi trường lành mạnh cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, thiết lập đồng bộ các yếu tố và cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. - Nhà nước phải định hướng phát triển xã hội thông qua việc hoạch định các chính sách lâu dài, được cụ thể hóa thành các chương trình, kế hoạch xây dựng phát triển kinh tế - xã hội nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đi đôi với công bằng và tiến bộ xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Phạm Thị Huyền và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 137 - 141 139 Đổi mới nâng cao chất lượng hoạt động của thể chế nhà nước * Cơ quan lập pháp Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh vừa là một động lực vừa tạo ra nguy cơ mất ổn định thị trường. Cạnh tranh không hợp pháp dễ dẫn đến độc quyền, nhóm độc quyền. Vì vậy, để bảo đảm các hoạt động sản xuất kinh doanh diễn ra bình thường thì không thể không có một hệ thống pháp luật đồng bộ và dầy đủ. Trong phạm vi này, nhà nước là người duy nhất tạo ra các luật chơi để các chủ thể kinh tế được tham gia cuộc đua một cách bình đẳng. Tuy nhiên, làm như thế nào để nhà nước tạo ra được hệ thống luật pháp phù hợp với kinh tế thị trường mà không làm giảm đi vai trò nhà nước. Giải pháp duy nhất là phải không ngừng đổi mới các quá trình hoạt động lập pháp. Thứ nhất, về chương trình xây dựng pháp luật: Phải dựa trên tinh thần của Cương lĩnh, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội mà Đại hội Đảng lần thứ VII đã thông qua. Thứ hai, thực hiện dân chủ trong quá trình xây dựng luật phải tạo điều kiện cho các chủ thể kinh tế và công dân được tham gia xây dựng các dự án luật. Việc làm này vừa bảo đảm dân chủ XHCN, vừa phát huy trí tuệ và vai trò làm chủ của nhân dân trong việc tham gia công việc nhà nước. Thứ ba, Việc thực hiện quy trình xây dựng luật. Cần tiếp tục nghiên cứu, xử lý tốt hơn việc phân định thẩm quyền về nội dung. Thứ năm, vấn đề triển khai thi hành luật, đây là nội dung cơ bản của việc xây dựng nhà nước pháp quyền nên cần được quan tâm hơn nữa. * Cơ quan hành pháp - Để quản lý và điều tiết kinh tế một cách hiệu quả, chính phủ phải đẩy mạnh đổi mới hoạt động quản lý nhà nước về kinh tế của mình. "Chính phủ và bộ máy hành chính nhà nước vừa thống nhất quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội, quốc phòng an ninh và đối ngoại theo đúng chức năng phù hợp và cơ chế mới" [6, tr. 50]. - Để đổi mới được thể chế hành pháp, phải đổi mới đồng bộ chức năng quản lý và điều tiết kinh tế, không can thiệp vào các hoạt động sản xuất kinh doanh, Chính phủ phải tạo sân chơi cho chính mình và các chủ thể kinh tế, đồng thời bằng sức mạnh kinh tế của mình tham gia cuộc chơi một cách bình đẳng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hạn chế những thất bại của kinh tế thị trường . * Cơ quan tư pháp Hoạt động tư pháp của nhà nước phải là người trọng tài giải quyết những tranh chấp về kinh tế và chống các hành động độc quyền, bảo vệ quyền sở hữu tài sản hợp pháp của các chủ thể và chống lại mọi hình thức tước đoạt, ăn cắp tài sản. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là nhằm giữ vững bản chất giai cấp công nhân, phát huy vai trò của Nhà nước, bảo đảm cho mọi quyền lực thuộc về nhân dân, Nhà nước là người đại diện đưa công cuộc đổi mới đi đúng định hướng xã hội chủ nghĩa. Để tăng cường được sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội trong giai đoạn hiện nay mà trọng tâm là lãnh đạo kinh tế cần phải: - Đảng phải đề ra được cương lĩnh, đường lối, quan điểm, chiến lược và sách lược kinh tế trên cơ sở căn cứ khoa học, phù hợp với thực tiễn nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. - Đảng phải thường xuyên lãnh đạo nhà nước cụ thể hóa, thể chế hóa các quan điểm, đường lối, chính sách kinh tế của mình thành các thể chế, pháp luật, cơ chế, chính sách kinh tế. - Để tăng cường lãnh đạo đối với Nhà nước và xã hội, Đảng phải định hướng rõ trong quá trình phát triển kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Nghĩa là, các hình thức và phương pháp quản lý nền kinh tế thị trường được Nhà nước sử dụng như một công cụ, phương tiện để đạt tới nền kinh tế tăng trưởng cao, bền vững, ổn định nhằm mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. - Đảng phải là một lực lượng có trình độ trí tuệ cao, nắm vững các quy luật khách quan của kinh tế thị trường vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể ở nước ta. Đồng thời, phải xây dựng hệ thống tổ chức Đảng vững mạnh trong các cơ quan nhà nước và chính quyền địa phương. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Phạm Thị Huyền và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 137 - 141 140 - Để tăng cường được vai trò của nhà nước trong kinh tế thị trường hiện nay, Đảng phải đào tạo và sử dụng đội ngũ cán bộ lãnh đạo kinh tế giỏi. Nói tóm lại, nền kinh tế nước ta là một nền kinh tế nông nghiệp, có tỷ trọng hàng hóa thấp, lại bị tàn phá bởi chiến tranh, có thời gian phát triển lệch lạc trong cơ chế quan liêu bao cấp. Vì vậy kinh tế thị trường ở nước ta chưa thuần thục, còn thiếu nhiều thể chế hiện đại; các thể chế đã có còn thiếu đồng bộ, còn bị ảnh hưởng bởi tư duy và tập quán cũ. Mặt khác, từ một nước nghèo, tích lũy thấp, nhu cầu đầu tư cao, nên vấn đề xã hội còn là vấn đề gay gắt. Từ những điều kiện trên đây, xây dựng nền kinh tế thị trường ở nước ta tất yếu phải có vai trò đặc biệt của Nhà nước. Nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở nước ta không đơn thuần chỉ làm "chức năng công quyền" mà nó vừa là người hướng dẫn, dìu dắt giúp đỡ các chủ thể kinh tế, là người vừa là trọng tài vừa là chủ thể đặc biệt của "cuộc chơi". Là một người vừa ra lệnh vừa giáo dục thuyết phục. Nhà nước không bị giới hạn vào một khuôn khổ nhất định nào cả. Nếu sự phát triển nền kinh tế thị trường mở rộng ra vô tận, thì Nhà nước cũng phải tăng cường vai trò và năng lực của mình đến vô tận. Tuy nhiên Nhà nước không thể hành động tùy tiện kiểm soát mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, mà Nhà nước hành động trong môi trường pháp quyền và dân chủ; trong điều kiện đổi mới không ngừng phương pháp về quản lý nền kinh tế. Từ tính tất yếu kinh tế - xã hội ở nước ta, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tham gia vào đời sống kinh tế - xã hội với tư cách là một chủ thể kinh tế đặc biệt - chủ thể có quyền lực chính trị và nhằm thực thi quyền lực chính trị của nhân dân. Nhà nước thực hiện đồng thời chức năng kinh tế - xã hội và chủ động định hướng sự phát triển xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Cho nên, giải quyết và thực hiện tốt vai trò chức năng của nhà nước trong kinh tế thị trường chính là điều kiện cơ bản nhất cho việc thực thi quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Nguyễn Thị Hằng (2000), Xóa đói giảm nghèo một điểm sáng của thời kỳ đổi mới đất nước, Báo Nhân Dân (16334). [3].Trần Hữu Thung (1999), "Việc làm của người lao động bảo đảm và nâng cao chất lượng cuộc sống", Cộng sản. [3]. Ngân hàng thế giới (1998), Nhà nước trong một thế giới đang chuyển đổi, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. [4]. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (1986), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. [5]. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII (1991), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. [6]. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1996), Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội. [6]. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX (2001), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. [7]. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI (2011), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Phạm Thị Huyền và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 137 - 141 141 SUMMARY BASIC SOLUTIONS TO STRENGTHEN THE ROLE OF GOVERNMENT IN SOCIALIST MARKET ECONOMY IN OUR COUNTRY TODAY Pham Thi Huyen, Vu Thi Thuy* College of Education – TNU In reality since 1986, under the leadership of Vietnamese Comunist Party and the role of the State management, the reforms of our country have gained many basic achivements. Organizations and activities of the state system have promoted the role and effectiveness of the management; socio- economic development has gained important efficiency. However, the enforcement process maintains many shortcomings, disadvantages which need overcoming. Facing to this situation, some objective questions existing are how the State renews and completes itself and what solutions should be done to regulate, manage and interfere in the economy in order to promote the role and effective management of the State, ensuring the political power of the working class, working people and developing a true socialist market economic orientation. Key words: Market economy, role of the State, State economiy, regulate economy, manage economy. Ngày nhận: 24/05/2012; Ngày phản biện:31/05/2012; Ngày duyệt đăng:12/06/2012 * Email: vuthuy.dhsptn@gmail.com Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên