Nguyên lý kinh tế học - Mankiw

tổng cầu là cung ứng tiền tệ. Như chúng ta sẽ thảo luận đầy đủ hơn trong chương sau, sự gia tăng cung ứng tiền tệ làm cho lãi suất giảm trong ngắn hạn. Điều này làm cho khoản vay trở nên ít tốn kém hơn, nó kích thích chi đầu tư và do đó đường tổng cầu dịch chuyển sang bên phải. Trái lại, khi cung ứng tiền tệ giảm, lãi suất tăng lên, làm cho nhu cầu đầu tư giảm xuống và đường tổng cầu dịch chuyển sang trái. Nhiều nhà kinh tế tin rằng trong suốt lịch sử nước Mỹ, thay đổi trong chính sách tiền tệ là một nguyên nhân quan trọng gây ra sự dịch chuyển trong tổng cầu. Sự dịch chuyển phát sinh từ chi tiêu của chính phủ. Một trong những cách trực tiếp mà các nhà hoạch định chính sách có thể làm dịch chuyển đường tổng cầu là thông qua chi tiêu chính phủ. Ví dụ như quốc hội quyết định giảm mua sắm các hệ thống vũ khí mới. Do lượng cầu về hàng hoá và dịch vụ thấp hơn tại mọi mức giá, nên đường tổng cầu dịch chuyển sang bên trái. Ngược lại, nếu các chính quyền bang khởi công xây dựng nhiều đường cao tốc hơn, kết quả là lượng cầu về hàng hoá và dịch vụ cao hơn tại mọi mức giá và đường tổng cầu dịch chuyển sang bên phải. Sự dịch chuyển phát sinh từ xuất khẩu ròng. Bất cứ biến cố nào làm thay đổi xuất khẩu ròng tại một mức giá nhất định đều làm cho đường tổng cầu dịch chuyển. Ví dụ khi châu Âu bước vào thời kỳ suy thoái, nó mua ít hàng hoá hơn từ Mỹ. Điều này làm giảm xuất khẩu ròng của Mỹ và dịch chuyển đường tổng cầu của nền kinh tế Mỹ sang bên trái. Khi nền kinh tế châu Âu hồi phục và lại mua hàng hoá của Mỹ, nó sẽ làm dịch chuyển đường tổng cầu sang bên phải. Xuất khẩu ròng nhiều khi cũng thay đổi do những biến động trong tỷ giá hối đoái. Giả sử các nhà đầu cơ quốc tế đẩy giá trị đồng đô la lên trên thị trường ngoại tệ. Sự lên giá này của đồng đô la làm cho hàng hoá của Mỹ đắt đỏ hơn so với hàng ngoại. Điều đó kìm hãm xuất khẩu, khiến đường tổng cầu dịch chuyển sang trái. Ngược lại, sự mất giá của đồng đô la sẽ thúc đẩy xuất khẩu ròng và dịch chuyển đường tổng cầu về bên phải. Tóm tắt. Trong chương sau, chúng ta sẽ phân tích đường tổng cầu chi tiết hơn. Chúng ta sẽ xem xét chính xác hơn các công cụ của chính sách tiền tệ và tài khoá có thể làm dịch chuyển đường tổng cầu như thế nào và liệu các nhà làm chính sách có nên dùng những công cụ này cho mục đích đó không. Nhưng ở đây, bạn cũng nên biết qua tại sao đường tổng cầu dốc xuống và loại biến cố và chính sách nào có thể làm dịch chuyển đường tổng cầu. Bảng 1 tóm tắt những gì chúng ta vừa học. Tại sao đường tổng cầu dốc xuống? 1. Hiệu ứng của cải: Mức giá thấp hơn làm tăng của cải thực tế, kích thích chi tiêu cho tiêu dùng. 2. Hiệu ứng lãi suất: Mức giá thấp hơn làm giảm lãi suất, khuyến khích chi tiêu cho đầu tư. 3. Hiệu ứng tỷ giá hối đoái: Mức giá thấp hơn làm giảm tỷ giá hối đoái thực tế, thúc đẩy xuất khẩu ròng. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 9 Tại sao đường tổng cầu có thể dịch chuyển? 1. Sự dịch chuyển phát sinh từ tiêu dùng: Một biến cố thúc đẩy người tiêu dùng chi tiêu nhiều hơn tại một mức giá cho trước (giảm thuế, thị trường chứng khoán bùng nổ) làm cho đường tổng cầu dịch chuyển sang phải. Một biến cố làm cho người tiêu dùng chi tiêu ít hơn tại một mức giá cho trước (tăng thuế, sự sa sút của thị trường chứng khoán) làm cho đường tổng cầu dịch chuyển sang trái. 2. Sự dịch chuyển phát sinh từ đầu tư: Một biến cố khiến các doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn tại một mức giá cho trước (lạc quan về tương lai, giảm lãi suất do cung ứng tiền tệ tăng) dịch chuyển đường tổng cầu về bên phải. Một sự kiện khiến các doanh nghiệp đầu tư ít đi ở một mức giá cho trước (bi quan về tương lai, lãi suất tăng do giảm cung ứng tiền tệ) dịch chuyển đường tổng cầu về bên trái. 3. Sự dịch chuyển phát sinh từ mua sắm chính phủ: Sự gia tăng mua sắm chính phủ về hàng hoá và dịch vụ (chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng hoặc xây dựng các đường cao tốc) làm dịch chuyển đường tổng cầu sang phải. Giảm mua sắm hàng hoá và dịch vụ của chính phủ (giảm chi cho quốc phòng và làm đường) làm dịch chuyển đường tổng cầu sang trái. 4. Sự dịch chuyển phát sinh từ xuất khẩu ròng: Một biến cố làm tăng chi tiêu cho xuất khẩu ròng tại một mức giá cho trước (bùng nổ kinh tế ở nước ngoài, tỷ giá hối đoái giảm) sẽ dịch chuyển đường tổng cầu sang phải. Một biến cố làm giảm chi tiêu cho xuất khẩu ròng (suy thoái ở nước ngoài, tỷ giá hối đoái tăng) sẽ dịch chuyển đường tổng cầu sang trái. Bảng 1. Đường tổng cầu: Tóm tắt. Kiểm tra nhanh: Hãy giải thích ba nguyên nhân làm cho đường tổng cầu dốc xuống. Hãy nêu một ví dụ về một hiện tượng làm dịch chuyển đường tổng cầu. Sự kiện này làm cho nó dịch chuyển theo hướng nào? ĐƯỜNG TỔNG CUNG Đường tổng cung cho biết tổng lượng hàng hoá và dịch vụ mà các doanh nghiệp sản xuất ra và muốn bán tại mỗi mức giá cho trước bất kỳ. Không giống như đường tổng cầu lúc nào cũng dốc xuống, đường tổng cung biểu thị một mối quan hệ về cơ bản phụ thuộc vào khoảng thời gian nghiên cứu. Trong dài hạn, đường tổng cung thẳng đứng; còn trong ngắn hạn, đường tổng cung dốc lên. Để hiểu những biến động kinh tế ngắn hạn và sự chệch khỏi vị trí dài hạn của nền kinh tế trong ngắn hạn, chúng ta cần nghiên cứu cả đường tổng cung dài hạn và đường tổng cung ngắn hạn. Tại sao đường tổng cung thẳng đứng trong dài hạn Nhân tố nào quyết định lượng cung về hàng hoá và dịch vụ trong dài hạn? Chúng ta đã ngầm trả lời câu hỏi này trong phần đầu của cuốn sách khi phân tích quá trình tăng trưởng kinh tế. Trong dài hạn, sản lượng hàng hoá và dịch vụ của một nền kinh tế (GDP thực tế của nó) phụ thuộc vào nguồn cung về lao động, tư bản, tài nguyên thiên nhiên và công nghệ dùng để chuyển các yếu tố sản suất này thành các hàng hoá và dịch vụ. Do mức giá không ảnh hưởng đến các yếu tố quyết định GDP thực tế trong dài hạn, nên đường tổng cung dài hạn thẳng đứng như trong hình 4. Nói cách khác, trong dài hạn nguồn lao động, tư bản, tài nguyên thiên NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 10 nhiên của nền kinh tế và công nghệ quyết định tổng lượng cung về hàng hoá và dịch vụ, lượng cung vẫn sẽ giữ nguyên bất kể mức giá thay đổi ra sao. Hình 4. Đường tổng cung dài hạn. Trong dài hạn, lượng cung về sản phẩm phụ thuộc vào lượng lao động, tư bản và tài nguyên thiên nhiên của nền kinh tế và công nghệ dùng để chuyển các đầu vào này thành sản lượng. Lượng cung ứng không phụ thuộc vào mức mức giá chung. Kết quả là, đường tổng cung dài hạn thẳng đứng tại mức sản lượng tự nhiên. Về thực chất, đường tổng cung thẳng đứng chỉ là một cách áp dụng sự phân đôi cổ điển và tính trung lập của tiền. Như chúng ta đã thảo luận, lý thuyết kinh tế vĩ mô cổ điển dựa trên giả định cho rằng các biến thực tế không phụ thuộc vào các biến danh nghĩa. Đường tổng cung thẳng đứng phù hợp với tư tưởng này, vì nó hàm ý rằng sản lượng (biến thực tế) không phụ thuộc vào mức giá (biến danh nghĩa). Như đã lưu ý trước đây, hầu hết các nhà kinh tế tin rằng nguyên lý này đúng khi nghiên cứu nền kinh tế trong thời kỳ dài nhiều năm và không còn đúng nếu nghiên cứu sự thay đổi từ năm này qua năm khác. Do vậy, đường tổng cung chỉ thẳng đứng trong dài hạn. Người ta có thể băn khoăn rằng tại sao đường cung về các mặt hàng cụ thể có thể dốc lên nếu đường tổng cung dài hạn thẳng đứng. Lý do là cung về hàng hoá và dịch vụ phụ thuộc vào giá tương đối - tức giá của hàng hoá và dịch vụ đó so với các giá khác trong nền kinh tế. Ví dụ khi giá kem tăng lên, các nhà sản xuất kem sẽ tăng sản lượng và lấy đi lao động, sữa, sô cô la và các đầu vào khác từ sản xuất các sản phẩm khác, chẳng hạn sữa chua. Trái lại, tổng sản lượng của cả nền kinh tế bị giới hạn bởi lao động, tư bản, tài nguyên thiên nhiên và công nghệ. Do đó, nếu giá cả của tất cả hàng hóa và dịch vụ trong nền kinh tế cùng tăng lên thì tổng lượng cung về hàng hóa và dịch vụ sẽ không thay đổi . Tại sao đường tổng cung dài hạn có thể dịch chuyển Vị trí của đường tổng cung dài hạn cho biết lượng hàng hoá và dịch vụ được lý thuyết kinh tế vĩ mô cổ điển dự báo. Mức sản lượng này thường được gọi là sản lượng tiềm năng hay sản lượng toàn dụng. Nói chính xác hơn, ta gọi đó là mức sản lượng tự nhiên vì nó cho biết nền kinh tế sản xuất ra bao nhiêu khi thất nghiệp ở mức tự nhiên hay bình thường. Mức sản lượng tự nhiên là mức sản lượng mà nền kinh tế hướng tới trong dài hạn. Sản lượng Mức sản lượng tự nhiên Mức giá 0 Tổng cung dài hạn P1 P2 2. ...không ảnh hưởng đến lượng cung về hàng hoá dịch vụ c trong dài hạn 1. Sự thay đổi trong mức giá NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 11 Bất kỳ một thay đổi nào trong nền kinh tế mà làm thay đổi mức sản lượng tự nhiên cũng làm dịch chuyển đường tổng cung dài hạn. Do sản lượng trong mô hình cổ điển phụ thuộc vào lao động, tư bản, tài nguyên thiên nhiên và công nghệ, nên chúng ta có thể phân loại những dịch chuyển của đường tổng cung dài hạn theo các nguồn gốc này. Những thay đổi phát sinh từ lao động. Hãy tưởng tượng ra rằng nền kinh tế có sự gia tăng làn sóng nhập cư từ nước ngoài. Do có nhiều lao động hơn, lượng cung về hàng hoá và dịch vụ tăng lên. Kết quả là, đường tổng cung dài hạn dịch chuyển sang bên phải. Ngược lại, nếu nhiều công nhân rời bỏ nền kinh tế để ra nước ngoài, đường tổng cung sẽ dịch chuyển sang trái. Vị trí của đường tổng cung dài hạn còn phụ thuộc vào tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên, nên bất kỳ sự thay đổi nào trong tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên này cũng dịch chuyển đường tổng cung dài hạn. Ví dụ nếu Quốc hội cần phải tăng đáng kể mức lương tối thiểu lên, tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên sẽ tăng và nền kinh tế sẽ sản xuất ra một lượng hàng hoá và dịch vụ nhỏ hơn. Kết quả là đường tổng cung dài hạn sẽ dịch chuyển sang bên trái. Ngược lại, nếu cải cách trong hệ thống bảo hiểm thất nghiệp khuyến khích người thất nghiệp nỗ lực tìm việc làm hơn, tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên sẽ giảm, và đường tổng cung dài hạn sẽ dịch chuyển sang phải. Những thay đổi phát sinh từ tư bản. Sự gia tăng khối lượng tư bản trong nền kinh tế làm tăng năng suất, và do đó làm tăng lượng cung về hàng hoá và dịch vụ. Kết quả là đường tổng cung dài hạn dịch chuyển sang phải. Ngược lại, sự suy giảm trong khối lượng tư bản làm giảm năng suất, giảm lượng cung về hàng hoá và dịch vụ, làm cho đường tổng cung dài hạn dịch sang trái. Cần chú ý rằng lô gích trên áp dụng cho cả trường hợp tư bản hiện vật và vốn nhân lực. Sự gia tăng khối lượng máy móc hay số người tốt nghiệp đại học đều nâng cao năng lực sản xuất hàng hoá và dịch vụ. Do vậy, chúng đều làm cho đường tổng cung dài hạn dịch sang phải. Những thay đổi phát sinh từ tài nguyên thiên nhiên. Nền sản xuất của một quốc gia phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên của nó bao gồm đất đai, khoáng sản và thời tiết. Việc khám phá ra một mỏ khoáng sản có thể làm dịch chuyển đường tổng cung dài hạn sang bên phải. Sự thay đổi thời tiết có thể làm cho hoạt động canh tác khó khăn hơn và đường tổng cung dài hạn dịch chuyển sang trái. Ở nhiều nước, những tài nguyên thiên nhiên quan trọng được nhập từ các nước khác. Sự thay đổi trong nguồn tài nguyên thiên nhiên này cũng làm dịch chuyển đường tổng cung. Như chúng ta sẽ thảo luận ở phần sau của chương này, các biến cố trên thị trường dầu khí thế giới là một tác nhân quan trọng làm dịch chuyển đường tổng cung. Những thay đổi phát sinh từ tri thức công nghệ. Có lẽ lý do quan trọng nhất để hiện nay chúng ta sản xuất ra nhiều hàng hoá và dịch vụ hơn thế hệ trước là sự tiến bộ trong tri thức công nghệ. Việc phát minh ra máy tính đã giúp chúng ta sản xuất ra nhiều hàng hoá và dịch vụ hơn với lượng lao động, tư bản và tài nguyên thiên nhiên như cũ. Kết quả là đường tổng cung dịch chuyển sang phải. Tuy nhiên, còn có nhiều những biến cố khác có ảnh hưởng giống như thay đổi công nghệ mặc dù chúng không phải là công nghệ. Như chương 9 đã giải thích, việc mở cửa thương mại có tác dụng như việc phát hiện ra quy trình sản xuất mới và làm dịch chuyển đường NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 12 tổng cung sang phải. Ngược lại, nếu chính phủ thông qua một số quy định hạn chế doanh nghiệp sử dụng một phương pháp sản xuất nào đó, có thể vì chúng quá nguy hiểm đối với công nhân, thì đường tổng cung sẽ dịch chuyển sang trái. Tóm tắt. Đường tổng cung dài hạn phản ánh mô hình cổ điển về nền kinh tế đã phát triển trong các chương trước. Bất cứ chính sách hay biến cố nào làm tăng GDP thực tế trong các chương trước, thì giờ đây đều có thể coi là làm tăng lượng cung về hàng hoá và dịch vụ và đường tổng cung dài hạn dịch chuyển sang phải. Bất cứ chính sách hay biến cố nào làm giảm GDP thực tế được đề cập trong các chương trước đều có thể được coi là làm giảm lượng cung về hàng hoá và dịch vụ và làm cho đường tổng cung về hàng hoá và dịch vụ dịch chuyển sang trái. Một cách mới để mô tả tăng trưởng dài hạn và lạm phát Sau khi đã giới thiệu đường tổng cầu và tổng cung dài hạn của nền kinh tế, bây giờ chúng ta có một cách mới để mô tả xu thế dài hạn của nền kinh tế. Hình 5 mô tả những thay đổi đối với nền kinh tế qua các những năm. Cần chú ý rằng cả hai đường đều dịch chuyển. Mặc dù có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nền kinh tế trong dài hạn, và về nguyên tắc có thể đã gây ra những sự dịch chuyển đó, nhưng hai yếu tố quan trọng nhất trong thực tế vẫn là công nghệ và chính sách tiền tệ. Tiến bộ công nghệ nâng cao khả năng sản xuất hàng hoá và dịch vụ của nền kinh tế và điều này làm cho đường tổng cung dài hạn dịch chuyển sang phải. Cùng lúc đó do Quỹ dự trữ Liên bang Mỹ liên tục tăng cung ứng tiền tệ, nên đường tổng cầu cũng dịch sang phải. Như hình này cho thấy, kết quả là sự tăng trưởng theo xu thế của sản lượng (biểu thị bằng sự gia tăng của Y) và lạm phát liên tục (biểu thị bằng sự gia tăng của P). Đây là một cách khác để biểu thị sự phân tích cổ điển về tăng trưởng và lạm phát trình bày trong chương 24 và 28. Tuy nhiên, mục tiêu phát triển đường tổng cầu và tổng cung không phải là để khoác chiếc áo mới cho những kết luận dài hạn. Thay vào đó, nó cung cấp cho chúng ta một khuôn khổ để phân tích ngắn hạn như sẽ thấy ngay sau đây. Khi xây dựng mô hình ngắn hạn, chúng ta giữ cho phân tích đơn giản bằng cách không xem xét sự tăng trưởng và lạm phát liên tục trong hình 5. Tuy nhiên luôn nhớ rằng, các xu thế dài hạn tạo ra nền tảng cho các biến động ngắn hạn. Biến động ngắn hạn trong sản lượng và mức giá nên được coi là những sai lệch so với xu thế dài hạn diễn ra liên tục. 1. Trong dài hạn, tiến bộ công nghệ làm dịch chuyển đưởng tổng cung LRAS2000 LRAS1990 Sản lượng Mức giá 0 P1980 Y1980 AD1980 P2000 P1990 LRAS1980 2. ...và sự gia tăng cung tiền làm dịch chuyển đường tổng cầu... AD2000 AD1990 4 ...và lạm phát tiếp diễn Y1990 Y2000 3 ...dẫn đến sự táng trưởng của sản lượng NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 13 Hình 5. Tăng trưởng dài hạn và lạm phát trong mô hình tổng cầu và tổng cung . Khi nền kinh tế có khả năng sản xuất nhiều hàng hoá và dịch vụ hơn theo thời gian, trước hết là nhờ tiến bộ công nghệ, đường tổng cung dài hạn dịch chuyển sang phải. Đồng thời, khi Quỹ dự trữ Liên bang tăng cung ứng tiền tệ, đường tổng cầu cũng dịch chuyển sang phải. Trong hình này, sản lượng tăng từ Y1980 lên Y1990, và sau đó lên Y2000, còn mức giá tăng từ P1980 lên P1990 và sau đó lên P2000. Như vậy, mô hình tổng cầu và tổng cung đem lại cho chúng ta phương pháp mới để mô tả các phân tích cổ điển về tăng trưởng và lạm phát. Tại sao đường tổng cung lại dốc lên trong ngắn hạn Bây giờ chúng ta đi đến điểm khác nhau then chốt giữa nền kinh tế trong ngắn hạn và trong dài hạn: hành vi của tổng cung. Như chúng ta đã thảo luận, đường tổng cung dài hạn thẳng đứng. Trái lại trong ngắn hạn, đường tổng cung lại dốc lên như trong hình 6. Nghĩa là, trong vòng một hay hai năm, sự gia tăng trong mức giá chung có xu hướng làm tăng lượng cung về hàng hoá và dịch vụ trong nền kinh tế và sự giảm sút mức giá có xu hướng làm giảm lượng cung về hàng hoá và dịch vụ. Yếu tố nào gây ra mối quan hệ thuận này giữa mức giá và sản lượng? Các nhà kinh tế vĩ mô đã đưa ra ba lý thuyết để giải thích cho sự dốc lên của đường tổng cung ngắn hạn. Trong mỗi lý thuyết đó, một sự không hoàn hảo của thị trường làm cho mặt cung của nền kinh tế trong ngắn hạn có biểu hiện khác với trong dài hạn. Mặc dù các lý thuyết này khác nhau về chi tiết, nhưng chúng có một kết luận chung: lượng cung về sản lượng chệch khỏi mức dài hạn hay tự nhiên khi mức giá chệch khỏi mức giá mà mọi người dự kiến. Khi mức giá vượt quá mức dự kiến, sản lượng sẽ vượt quá mức tự nhiên và khi mức giá thấp hơn mức dự kiến, sản lượng giảm xuống dưới mức tự nhiên của nó. Hình 6. Đường tổng cung ngắn hạn. Trong ngắn hạn một sự giảm giá từ P1 xuống P2 làm giảm tổng cung từ Y1 xuống Y2. Mối quan hệ thuận này có thể do nhận thức sai lầm, tiền lương cứng nhắc, hay giá cả cứng nhắc. Theo thời gian, nhận thức, tiền lương và giá cả điều chỉnh, do đó mối quan hệ thuận này chỉ có tính tạm thời. Lý thuyết nhận thức sai lầm. Một cách tiếp cận đối với đường tổng cung ngắn hạn là lý thuyết nhận thức sai lầm. Theo lý thuyết này, sự thay đổi trong mức giá chung có thể tạm thời làm cho các nhà cung cấp nhận thức sai lầm về tình hình diễn ra trên các thị trường cá biệt, mà ở đó họ bán sản phẩm của mình. Do nhận thức sai lầm trong ngắn hạn, các nhà cung Sản lượng Mức giá 0 Tổng cung ngắn hạn Y1 P1 Y2 2. ...làm giảm cung về hàng hoá và dịch vụ trong ngắn hạn. P2 1.Sự giảm sút của mức giá NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 14 cấp phản ứng lại những thay đổi trong mức giá và phản ứng này dẫn đến đường tổng cung dốc lên trong ngắn hạn. Để hiểu quá trình này diễn ra như thế nào, chúng ta hãy giả sử mức giá chung giảm xuống dưới mức mà mọi người dự kiến. Khi các nhà cung cấp thấy giá sản phẩm của mình giảm, họ có thể lầm tưởng rằng giá tương đối đã giảm. Ví dụ, người nông dân trồng lúa mì có thể nhận thấy giá lúa mì giảm trước khi biết rằng giá của nhiều hàng tiêu dùng mà họ mua giảm. Từ kết quả quan sát này, họ có thể suy luận rằng giá lúa mỳ là thấp tạm thời và họ có thể phản ứng lại bằng cách cắt giảm lượng lúa mỳ mà họ cung ứng. Tương tự như vậy, công nhân có thể nhận thấy lương danh nghĩa của họ giảm trước khi nhận ra rằng giá hàng hoá mà họ mua giảm. Họ có thể suy luận rằng mức thù lao lao động tạm thời thấp và họ phản ứng bằng cách cắt giảm lượng lao động mà họ cung ứng. Trong cả hai trường hợp, mức giá thấp hơn gây ra nhận thức sai lầm về giá tương đối và nhận thức sai lầm này làm cho các nhà cung cấp phản ứng lại mức giá thấp hơn bằng cách cắt giảm lượng cung về hàng hoá và dịch vụ. Lý thuyết tiền lương cứng nhắc. Cách lý giải thứ hai cho đường tổng cung ngắn hạn dốc lên là lý thuyết tiền lương cứng nhắc. Theo lý thuyết này, đường tổng cung ngắn hạn dốc lên vì tiền lương danh nghĩa điều chỉnh chậm chạp hay “cứng nhắc” trong ngắn hạn. Trong một chừng mực nào đó, sự điều chỉnh chậm chạp của tiền lương danh nghĩa có nguyên nhân ở các hợp đồng dài hạn giữa doanh nghiệp và công nhân. Các hợp đồng này thường cố định tiền lương danh nghĩa, đôi khi đến ba năm. Ngoài ra, sự điều chỉnh chậm chạp này còn có thể có nguyên nhân ở các quy chuẩn xã hội hay cảm nhận về sự công bằng, những yếu tố này ảnh hưởng đến việc xác lập mức tiền lương và chậm thay đổi. Để biết tiền lương danh nghĩa cứng nhắc có ý nghĩa như thế nào đối với tổng cung, chúng ta hãy tưởng tượng ra một doanh nghiệp đồng ý trả cho công nhân mức tiền lương phù hợp với nhận định của anh ta về mức giá. Nếu mức giá (P) thấp hơn dự kiến và tiền lương cứng nhắc ở W, tiền lương thực tế W/P sẽ tăng lên cao hơn mức mà doanh nghiệp định trả cho công nhân. Do tiền lương chiếm tỷ trọng lớn trong chi phí sản xuất, nên tiền lương thực tế tăng có nghĩa là chi phí thực tế tăng. Doanh nghiệp phản ứng lại việc tăng chi phí này bằng cách thuê ít lao động hơn và sản xuất lượng hàng hoá và dịch vụ nhỏ hơn. Nói cách khác, do tiền lương không điều chỉnh ngay theo sự thay đổi mức giá, nên mức giá thấp hơn làm cho việc làm và sản xuất đem lại ít lợi nhuận hơn và điều này làm cho các doanh nghiệp giảm lượng cung về hàng hoá và dịch vụ. Lý thuyết giá cả cứng nhắc. Gần đây, một số nhà kinh tế vĩ mô đưa ra cách tiếp cận thứ ba đối với đường tổng cung ngắn hạn gọi là lý thuyết giá cả cứng nhắc. Như chúng ta đã thảo luận, lý thuyết tiền lương cứng nhắc nhấn mạnh rằng tiền lương chậm thay đổi. Lý thuyết giá cả cứng nhắc nhấn mạnh rằng giá cả hàng hoá và dịch vụ cũng chậm điều chỉnh để đáp lại các điều kiện kinh tế thay đổi. Sự thay đổi chậm chạp trong giá cả một phần là do chi phí để điều chỉnh giá cả, gọi là chi phí thực đơn. Những chi phí này, bao gồm chi phí in và phân phối các catalô và thời gian để thay đổi các nhãn giá. Vì lý do này, giá cả và tiền lương có thể cứng nhắc trong ngắn hạn. Để hiểu các hàm ý của giá cả cứng nhắc đối với tổng cung, chúng ta hãy giả sử rằng mỗi doanh nghiệp trong nền kinh tế thông báo giá cả cho các sản phẩm của họ trước dựa trên những dự báo về các điều kiện kinh tế. Nhưng sau khi giá cả đã được công bố, nền kinh tế trải qua thời kỳ thu hẹp cung ứng tiền tệ nằm ngoài dự kiến và điều này làm giảm mức giá NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 15 chung trong dài hạn. Mặc dù có thể có một số doanh nghiệp giảm giá ngay để phản ứng lại những thay đổi trong nền kinh tế, song các doanh nghiệp khác có thể tạm thời không điều chỉnh gì cả do không muốn chịu thêm chi phí thực đơn. Vì giá của các doanh nghiệp này quá cao, doanh thu bán của họ giảm xuống. Sự giảm sút doanh thu đến lượt nó lại làm cho các doanh nghiệp này cắt giảm sản xuất và việc làm. Nói cách khác, do không phải tất cả giá cả đều điều chỉnh ngay lập tức khi điều kiện kinh tế thay đổi, nên sự giảm sút bất ngờ của trong mức giá có thể làm cho một số doanh nghiệp có giá bán cao hơn mức mong muốn, và điều này làm giảm doanh số bán ra và lượng hàng hoá và dịch vụ mà các doanh nghiệp sản xuất. Tóm tắt. Có ba cách lý giải khác nhau về sự dốc lên của đường tổng cung ngắn hạn: (1) nhận thức sai lầm, (2) tiền lương cứng nhắc, (3) giá cả cứng nhắc. Các nhà kinh tế tranh luận với nhau về việc lý thuyết nào đúng. Để phục vụ cho mục đích của chúng ta trong cuốn sách này, những mặt giống nhau giữa chúng còn quan trọng hơn là sự khác biệt. Cả ba lý thuyết nói rằng sản lượng sẽ chệch khỏi mức tự nhiên khi mức giá lệch khỏi mức dự kiến. Chúng ta có thể biểu thị nhận định này bằng công thức toán học như sau: Sản lượng cung ứng = Mức sản lượng tự nhiên + a (Mức giá thực tế - Mức giá dự kiến) Trong đó a là con số cho biết sản lượng phản ứng như thế nào trước sự thay đổi ngoài dự kiến của mức giá. Cần chú ý rằng cả ba cách lý giải đường tổng cung ngắn hạn đều tập trung vào một vấn đề có thể chỉ mang tính tạm thời. Cho dù sự dốc lên của đường tổng cung phụ thuộc vào nhận thức sai lầm, tiền lương cứng nhắc hay giá cả cứng nhắc, thì các điều kiện này không phải lúc nào cũng tồn tại. Có thể cuối cùng, khi mọi người điều chỉnh kỳ vọng của họ, nhận thức sai lầm sẽ được sửa đổi, tiền lương danh nghĩa được điều chỉnh và giá cả không còn cứng nhắc nữa. Nói cách khác, trong dài hạn mức giá thực tế và dự kiến bằng nhau và khi đó đường tổng cung thẳng đứng, chứ không dốc lên. Tại sao đường tổng cung ngắn hạn có thể dịch chuyển Đường tổng cung ngắn hạn cho chúng ta biết lượng cung về hàng hoá và dịch vụ tại mỗi mức giá. Chúng ta có thể coi đường này tương tự như đường tổng cung dài hạn, nhưng bị làm cho dốc lên bởi nhận thức sai lầm, tiền lương cứng nhắc và giá cả cứng nhắc. Do đó khi xem xét các yếu tố làm dịch chuyển đường tổng cung ngắn hạn, chúng ta phải xem xét tất cả các yếu tố làm dịch chuyển đường tổng cung dài hạn, cộng thêm một biến mới - mức giá dự kiến – một yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức sai lầm, tiền lương cứng nhắc và giá cả cứng nhắc. Chúng ta hãy bắt đầu bằng những hiểu biết của mình về đường tổng cung dài hạn. Như đã thảo luận trước đây, sự dịch chuyển của đường tổng cung dài hạn phát sinh từ những thay đổi trong lao động, tư bản, tài nguyên thiên nhiên và tri thức công nghệ. Các biến số này cũng làm dịch chuyển đường tổng cung ngắn hạn. Ví dụ khi sự gia tăng khối lượng tư bản làm tăng năng suất, cả đường tổng cung ngắn và dài hạn đều dịch chuyển sang phải. Khi sự gia tăng tiền lương tối thiểu làm tăng tỷ lệ thất ngiệp tự nhiên, cả đường tổng cung dài hạn và đường tổng cung ngắn hạn này đều dịch chuyển sang trái. Một biến số mới quan trọng tác động đến vị trí của đường tổng cung ngắn hạn là kỳ vọng của mọi người về mức giá. Như chúng ta đã thảo luận, lượng cung về hàng hoá và dịch vụ trong ngắn hạn phụ thuộc vào nhận thức sai lầm, tiền lương cứng nhắc và giá cả cứng nhắc. Thế nhưng nhận thức, tiền lương và giá cả đều được xây dựng dựa vào kỳ vọng về mức giá. Cho nên khi kỳ vọng thay đổi, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 16 Để làm cho ý tưởng này cụ thể hơn, chúng ta hãy xem xét một lý thuyết cụ thể về tổng cung - đó là lý thuyết tiền lương cứng nhắc. Theo lý thuyết này, nếu mọi người dự báo mức giá cao, họ sẽ quy định tiền lương cao. Tiền lương tăng làm tăng chi phí của doanh nghiệp, và tại mức giá thực tế bất kỳ cho trước, nó làm giảm lượng hàng hoá và dịch vụ mà các doanh nghiệp cung ứng. Do vậy, khi mức giá dự kiến tăng, tiền lương sẽ tăng, chi phí sẽ tăng và các doanh nghiệp quyết định cung ứng ít hàng hoá và dịch vụ hơn tại bất kỳ mức giá thực tế cho trước nào. Do vậy, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển sang trái. Ngược lại, khi mức giá dự kiến giảm, tiền lương sẽ giảm, chi phí sẽ giảm, các doanh nghiệp tăng sản lượng và đường tổng cung ngắn hạn dịch sang bên phải. Lô gích tương tự cũng được áp dụng cho các lý thuyết khác. Bài học chung là: Sự gia tăng mức giá dự kiến làm giảm lượng cung hàng hoá và dịch vụ. qua đó dịch chuyển đưòng tổng cung ngắn hạn sang bên trái. Sự giảm sút mức giá dự kiến làm tăng lượng cung về hàng hoá và dịch vụ, qua đó dịch chuyển đường tổng cung ngắn hạn sang phải. Như chúng ta sẽ thấy trong phần sau, ảnh hưởng này của kỳ vọng về mức giá đối với vị trí của đường tổng cung ngắn hạn đóng vai trò then chốt trong việc điều hòa hành vi của nền kinh tế trong ngắn hạn và dài hạn. Trong ngắn hạn, kỳ vọng được cố định và nền kinh tế nằm ở giao điểm của đường tổng cầu và đường tổng cung ngắn hạn. Trong dài hạn, kỳ vọng được điều chỉnh và đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển. Sự dịch chuyển này cuối cùng sẽ đưa nền kinh tế đến giao điểm của đường tổng cầu và đường tổng cung dài hạn. Bây giờ bạn đã hiểu tại sao đường tổng cung ngắn hạn dốc lên, cũng như các biến cố và chính sách có thể làm đường này dịch chuyển như thế nào. Bảng 2 tóm tắt phần trình bày này. Tại sao đường tổng cung ngắn hạn lại dốc lên 1. Lý thuyết nhận thức sai lầm: Mức giá thấp ngoài dự kiến làm cho một số nhà cung cấp nghĩ rằng giá tương đối của họ giảm và do vậy họ cắt giảm sản lượng. 2. Lý thuyết tiền lương cứng nhắc: Mức giá thấp ngoài dự kiến làm cho tiền lương thực tế tăng lên, làm cho các doanh nghiệp thuê ít lao động hơn và sản xuất ra một lượng hàng hoá và dịch vụ nhỏ hơn. 3. Lý thuyết giá cả cứng nhắc: Mức giá thấp ngoài dự kiến làm cho một số doanh nghiệp có giá cả cao hơn giá mong muốn, điều này làm giảm doanh số bán ra của họ khiến họ cắt giảm sản xuất. Tại sao đường tổng cung ngắn hạn có thể dịch chuyển 1. Những thay đổi phát sinh từ lao động: Sự gia tăng của lượng lao động hiện có (có lẽ là do tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên giảm) làm dịch chuyển đường tổng cung sang phải. Sự giảm sút lượng lao động hiện có (có lẽ là do tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên tăng) làm dịch chuyển đường tổng cung sang trái. 2. Những thay đổi phát sinh từ tư bản: Sự gia tăng khối lượng tư bản hiện vật hoặc vốn nhân lực làm dịch chuyển đường tổng cung sang bên phải. Sự giảm sút khối lượng tư bản hiện vật hoặc vốn nhân lực làm dịch chuyển đường tổng cung sang trái. 3. Những thay đổi phát sinh từ tài nguyên thiên nhiên: Việc khai phá thêm nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên mới làm dịch chuyển đường tổng cung sang phải. Sự suy giảm nguồn tài nguyên thiên nhiên làm dịch chuyển đường tổng cung sang trái. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 17 4. Những thay đổi phát sinh từ công nghệ: Tiến bộ trong tri thức công nghệ làm cho đường tổng cung dịch chuyển sang bên phải. Sự giảm sút của công nghệ (do quy định của chính phủ) làm cho đường tổng cung dịch sang trái. 5. Những thay đổi phát sinh từ mức giá kỳ vọng: Sự giảm sút của mức giá dự kiến làm dịch chuyển đường tổng cung sang phải. Sự gia tăng mức giá dự kiến làm dịch chuyển đường tổng cung sang trái. Bảng 2. Đường tổng cung ngắn hạn: Tóm tắt. Kiểm tra nhanh: Hãy lý giải tại sao đường tổng cung dài hạn lại thẳng đứng. Hãy giải thích ba lý thuyết lý giải tại sao đường tổng cung ngắn hạn lại dốc lên. HAI NGUYÊN NHÂN GÂY RA BIẾN ĐỘNG KINH TẾ Bây giờ, sau khi đã giới thiệu mô hình tổng cầu và tổng cung, chúng ta đã có những công cụ cơ bản để phân tích các biến động trong hoạt động kinh tế. Trong chương tiếp theo, chúng ta sẽ học cách sử dụng các công cụ này kỹ hơn. Nhưng ngay lúc này đây, chúng ta có thể vận dụng những gì đã học về tổng cầu và tổng cung để xem xét hai nguyên nhân cơ bản gây ra các biến động kinh tế ngắn hạn. Hình 7. Trạng thái cân bằng dài hạn. Điểm cân bằng dài hạn của nền kinh tế nằm ở giao điểm giữa đường tổng cầu và đường tổng cung dài hạn (điểm A). Khi nền kinh tế đạt tới điểm cân bằng dài hạn thì nhận thức, tiền lương và giá cả sẽ điều chỉnh để đường tổng cung ngắn hạn cũng đi qua điểm này. Hình 7 biểu thị nền kinh tế đang nằm trong trạng thái cân bằng dài hạn. Sản lượng và mức giá cân bằng được xác định tại giao điểm của đường tổng cầu và đường tổng cung dài hạn, như điểm A trong hình vẽ. Tại đây, sản lượng ở mức tự nhiên. Đường tổng cung ngắn hạn cũng đi qua điểm này cho thấy rằng tiền lương và giá cả đã được điều chỉnh hoàn toàn để đạt tới điểm cân bằng dài hạn. Nghĩa là khi nền kinh tế ở mức cân bằng dài hạn, nhận thức, tiền lương và giá cả đã phải điều chỉnh để giao điểm giữa đường tổng cầu và đường tổng cung ngắn hạn trùng với giao điểm của đường tổng cầu và tổng cung dài hạn. Sản lượng Mức giá 0 Tổng cung ngắn hạn Tổng cung dài hạn Tổng cầu AGiá cân bằng Mức sản lượng tự nhiên NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 18 Những ảnh hưởng do sự thay đổi của tổng cầu Giả sử rằng vì một lý do nào đó mà một làn sóng bi quan lan ra toàn nền kinh tế. Lý do có thể là một vụ xì căng đan ở Nhà Trắng, sự đổ vỡ của thị trường chứng khoán hay sự bùng nổ một cuộc chiến tranh ở nước ngoài. Do biến cố này, nhiều người mất lòng tin vào tương lai và thay đổi kế hoạch của họ. Các hộ gia đình giảm tiêu dùng, trì hoãn các khoản mua sắm lớn và các doanh nghiệp tạm ngừng việc mua thiết bị mới. Làn sóng bi quan này ảnh hưởng đến nền kinh tế như thế nào? Một biến cố như thế sẽ làm giảm tổng cầu về hàng hoá và dịch vụ. Nghĩa là, tại bất cứ mức giá nào, các hộ gia đình và các doanh nghiệp giờ đây cũng muốn mua ít hàng hoá và dịch vụ hơn. Như hình 8 cho thấy, đường tổng cầu dịch sang trái và từ AD1 đến AD2. Trong hình này, chúng ta có thể xem xét các ảnh hưởng của sự suy giảm tổng cầu. Trong ngắn hạn, Hình 8. Sự suy giảm tổng cầu. Sự suy giảm tổng cầu, có thể do làn sóng bi quan trong nền kinh tế gây ra, được biểu diễn bằng sự dịch chuyển sang trái của đường tổng cầu từ AD1 đến AD2. Nền kinh tế chuyển từ điểm A đến điểm B. Sản lượng giảm từ Y1 xuống Y2 trong khi mức giá giảm từ P1 xuống P2. Theo thời gian, nhận thức, tiền lương và giá cả điều chỉnh, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển từ AS1 đến AS2, và nền kinh tế đạt tới điểm C, nơi đường tổng cầu mới cắt đường tổng cung dài hạn. Mức giá giảm xuống P3, và sản lượng quay về mức tự nhiên Y1. nền kinh tế di chuyển dọc từ A đến B theo đường tổng cung ngắn hạn ban đầu AS1 . Khi nền kinh tế chuyển từ A dến B, sản lượng giảm từ Y1 xuống Y2 và mức giá giảm từ P1 xuống P2. Sự suy giảm sản lượng cho thấy nền kinh tế rơi vào suy thoái. Mặc dù không được biểu thị trong hình vẽ, các doanh nghiệp phản ứng lại sự giảm sút doanh số bán ra và sản xuất bằng cách cắt giảm việc làm. Do vậy, sự bi quan khiến cho đường tổng cầu dịch chuyển, trong một chừng mực nào đó lại chính là do tự bản thân chúng ta: nghĩa là sự bi quan về tương lai làm cho thu nhập giảm và thất nghiệp tăng. 1. Sự giảm xuống của tổng cầu AD2 Sản lượng Mức giá 0 Tổng cung ngắn hạn, AS1 Tổng cung dài hạn Tổng cầu, AD1 A P1 Y1 B P2 Y2 2. ...làm sản lượng giảm trong ngắn hạn... AS2 C P3 3. ...nhưng theo thời gian, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển... 4. ...và sản lượng trở về mức tự nhiên NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 19 Các nhà hoạch định chính sách nên làm gì khi đối mặt với một cuộc suy thoái như vậy? Một khả năng là thực hiện các biện pháp để kích thích tổng cầu. Như chúng ta đã nhấn mạnh ở phần trước, sự gia tăng trong chi tiêu chính phủ hay cung ứng tiền tệ đều làm tăng tổng cầu về hàng hoá và dịch vụ tại mọi mức giá, làm cho đường tổng cầu dịch chuyển sang phải. Nếu các nhà hoạch định chính sách hành động kịp thời và chính xác, họ có thể triệt tiêu sự dịch chuyển ban đầu của đường tổng cầu, đẩy nó trở về AD1 và đưa nền kinh tế về điểm A. Trong chương tiếp theo, chúng ta sẽ thảo luận kỹ hơn về cách mà chính sách tài khoá và tiền tệ ảnh hưởng đến tổng cầu và những khó khăn trong việc sử dụng những chính sách này trong thực tế. Ngay cả khi các nhà hoạch định chính sách không can thiệp gì cả thì cuộc suy thoái cũng sẽ tự phục hồi sau một khoảng thời gian. Do tổng cầu giảm, mức giá giảm xuống. Có thể, kỳ vọng bắt theo kịp thực tế và mức giá dự kiến cũng giảm. Do sự giảm sút của mức giá dự kiến làm thay đổi nhận thức, tiền lương và giá cả, nên nó làm cho đường tổng cung ngắn hạn dịch sang phải, từ AS1 sang AS2 như trong hình 8. Theo thời gian, quá trình hiệu chỉnh này của kỳ vọng cho phép nền kinh tế tiến dần đến điểm C, điểm mà đường tổng cầu mới (AD2) cắt đường tổng cung dài hạn. Tại điểm cân bằng dài hạn C, sản lượng trở lại mức tự nhiên. Mặc dù làn sóng bi quan làm giảm tổng cầu, nhưng sự giảm sút của mức giá (đến P3) đủ để triệt tiêu sự dịch chuyển của đường tổng cầu. Như vậy trong dài hạn, sự dịch chuyển của đường tổng cầu được phản ánh hoàn toàn trong mức giá mà không có một ảnh hưởng nào tới sản lượng. Nói cách khác, ảnh hưởng dài hạn của sự dịch chuyển đường tổng cầu là làm thay đổi biến danh nghĩa (mức giá thấp hơn) chứ không phải làm thay đổi biến thực tế (sản lượng như cũ). Tóm lại, sự dịch chuyển của đường tổng cầu đem lại cho chúng ta hai bài học quan trọng: ‰ Trong ngắn hạn, sự dịch chuyển của đường tổng cầu gây ra sự biến động về sản lượng hàng hoá và dịch vụ của nền kinh tế. Trong dài hạn, sự dịch chuyển của đường tổng cầu ảnh hưởng tới mức giá chung, nhưng không ảnh hưởng đến sản lượng. Những ảnh hưởng do sự thay đổi của tổng cung Một lần nữa, bạn hãy tưởng tượng ra một nền kinh tế đang nằm trong trạng thái cân bằng dài hạn. Giả sử một số doanh nghiệp đột nhiên phải đối mặt với chi phí sản xuất cao hơn. Ví dụ ở những bang sản xuất nông nghiệp, thời tiết xấu phá họai mùa màng, làm chi phí sản xuất lương thực tăng. Hoặc cuộc chiến nổ ra ở vùng Vịnh làm tắc nghẽn việc vận chuyển dầu, đẩy chi phí sản xuất các sản phẩm dầu mỏ lên cao. 1. Sự dịch chuyển bất lợi của đường tổng cung ngăn hạn... AS2 Tổng cung dài hạn Tổng cung ngắn hạn, AS1 Sản lượng Mức giá 0 Tổng cầu A Y1 P1 3. ...và mức giá tăng lên. P2 2. ...làm sản lượng giảm... B Y2 NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 20 Hình 10. Sự dịch chuyển bất lợi trong tổng cung. Khi biến cố nào đó làm tăng chi phí của các doanh nghiệp, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển từ AS1 đến AS2. Nền kinh tế chuyển từ điểm A đến điểm B. Kết quả là hiện tượng lạm phát kèm suy thoái: sản lượng giảm từ Y1 xuống Y2 trong khi mức giá tăng từ P1 lên P2. Ảnh hưởng kinh tế vĩ mô của sự gia tăng chi phí sản xuất là gì? Ở mỗi mức giá bất kỳ cho trước, các doanh nghiệp muốn cung ứng ra ít hàng hoá và dịch vụ hơn. Như trong hình 10 cho thấy, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển sang trái từ AS1 đến AS2. (Tuỳ theo biến cố, đường tổng cung dài hạn cũng có thể dịch chuyển. Nhưng để giữ cho sự việc đơn giản, chúng ta giả định nó không dịch chuyển.) Trong hình này, chúng ta có thể theo dõi những ảnh hưởng của việc đường tổng cung dịch chuyển sang trái. Trong ngắn hạn, nền kinh tế di chuyển dọc theo đường tổng cầu từ điểm A đến điểm B. Sản lượng của nền kinh tế giảm từ Y1 xuống Y2 trong khi mức giá tăng từ P1 lên P2. Do nền kinh tế vừa rơi vào suy thoái (sản lượng giảm) và vừa trải qua lạm phát (mức giá tăng) nên hiện tượng này được gọi là suy thoái đi kèm lạm phát. Hình 11. Thích ứng với sự dịch chuyển bất lợi của đường tổng cung. Trước sự dịch chuyển bất lợi của đường tổng cung từ AS1 đến AS2, các nhà hoạch định chính sách - những người có khả năng ảnh hưởng đến tổng cầu - dịch chuyển đường tổng cầu từ AD1 đến AD2. Nền kinh tế sẽ chuyển từ điểm A tới C. Chính sách này có thể ngăn chặn không cho sự dịch chuyển trong cung làm giảm sản lượng trong ngắn hạn, nhưng mức giá sẽ tăng từ P1 lên P2 và duy trì ở mức đó. Các nhà hoạch định chính sách nên làm gì khi phải đối mặt với tình trạng suy thoái kèm lạm phát? Như chúng ta sẽ thảo luận kỹ hơn trong phần sau của cuốn sách này, không có những lựa chọn dễ dàng. Một khả năng là không làm gì cả. Trong trường hợp này, sản lượng hàng hoá và dịch vụ tiếp tục ở mức thấp Y2 trong một thời gian. Nhưng cuối cùng, tình trạng suy thoái sẽ tự hiệu chỉnh khi nhận thức, tiền lương và giá cả điều chỉnh đối với chi phí sản xuất cao hơn. Ví dụ, thời kỳ có sản lượng thấp và thất nghiệp cao gây áp lực làm cho tiền lương công nhân giảm. Đến lượt nó, tiền lương thấp hơn làm tăng sản lượng. Theo thời gian khi mà đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển trở lại AS1, mức giá giảm và sản lượng tiến tới mức AS2 1. Khi tổng cung ngắn hạn giảm... Sản lượng Mức sản lượng tự nhiên Mức giá 0 Tổng cung ngắn hạn, AS1 Tổng cầu, AD1 Tổng cung dài hạn A P1 P2 P3 3....điều này làm cho giá cả tăng hơn nữa 4. ... nhưng lại giữ sản lượng ở mức tiềm năng. C 2. ... các nhà họach định chính sách có thể xử lý sự dịch chuyển này bằng kích thích tổng cầu... AD2 NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 21 tự nhiên. Trong dài hạn, nền kinh tế trở lại điểm A, nơi đường tổng cầu cắt đường tổng cung dài hạn. Phương án khác là các nhà hoạch định chính sách –những người nắm quyền kiểm soát chính sách tài khóa và tiền tệ- có thể muốn triệt tiêu ảnh hưởng của sự dịch chuyển đường tổng cung ngắn hạn bằng cách làm dịch chuyển đường tổng cầu. Khả năng này được biểu diễn trong hình 11. Trong trường hợp này, những thay đổi trong chính sách làm đường tổng cầu dịch chuyển từ AD1 đến AD2, vừa đủ để ngăn chặn không cho sự dịch chuyển đường tổng cung tác động đến sản lượng. Nền kinh tế di chuyển trực tiếp từ điểm A đến điểm C. Sản lượng duy trì ở mức tự nhiên và mức giá tăng từ P1 đến P3. Trong trường hợp này, các nhà hoạch định chính sách đã thích ứng với sự dịch chuyển của đường tổng cung, bởi vì họ cho phép sự gia tăng chi phí ảnh hưởng lâu dài tới mức giá. Tóm lại, sự dịch chuyển của đường tổng cung có hai hàm ý quan trọng: ‰ Sự dịch chuyển của đường tổng cung có thể gây ra lạm phát đi kèm suy thoái, tức là kết hợp giữa suy thoái (sản lượng giảm) và lạm phát (mức giá tăng). ‰ Các nhà hoạch định chính sách, những người có thể ảnh hưởng đến tổng cầu, không thể đồng thời làm triệt tiêu cả hai ảnh hưởng bất lợi này. NGHIÊN CỨU TÌNH HUỐNG: DẦU MỎ VÀ NỀN KINH TẾ Một số biến động kinh tế lớn nhất ở Mỹ từ năm 1970 có nguồn gốc ở các mỏ dầu ở Trung Đông. Dầu thô là một đầu vào rất quan trọng trong quá trình sản xuất của nhiều hàng hoá và dịch vụ, và phần lớn dầu mỏ của thế giới được khai thác ở Ảrập Xêút, Cô oét và các nước Trung Đông khác. Khi một biến cố nào đó (thường là có nguồn gốc chính trị) làm giảm lượng dầu được cung ứng từ khu vực này, giá dầu trên toàn thế giới sẽ tăng. Các doanh nghiệp của Mỹ sản xuất ra xăng, săm lốp và nhiều sản phẩm khác phải chịu chi phí cao hơn. Kết quả là sự dịch chuyển sang trái của đường tổng cung và điều này dẫn đến hiện tượng lạm phát kèm suy thoái. Hiện tượng này xuất hiện lần đầu tiên vào giữa những năm 1970. Các nước có trữ lượng dầu lớn đã nhóm họp lại với nhau với tư cách là thành viên của OPEC, Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ. OPEC là một các-ten - tức một nhóm người bán tìm cách ngăn cản cạnh tranh và giảm sản lượng để tăng giá. Và quả thực, giá dầu tăng lên đáng kể. Từ năm 1973 đến 1975, giá dầu tăng gần gấp đôi. Các nước nhập khẩu dầu mỏ trên toàn thế giới phải chịu đồng thời cả lạm phát và suy thoái. Lạm phát ở Mỹ tính bằng chỉ số CPI lần đầu tiên vượt quá 10 phần trăm sau nhiều thập kỷ. Thất nghiệp tăng từ 4,9 phần trăm trong năm 1973 lên 8,5 phần trăm trong năm 1975. Một vài năm sau, tình hình lại xảy ra gần như tương tự. Cuối những năm 1970, các nước OPEC lại hạn chế lượng cung về dầu mỏ để tăng giá. Từ 1978 đến 1981, giá dầu cao hơn gấp đôi. Một lần nữa, kết quả lại là lạm phát kèm suy thoái. Lạm phát, sau khi đã giảm bớt phần nào sau sự kiện OPEC thứ nhất, lại tăng hơn 10 phần trăm một năm. Nhưng do Quỹ dự trữ Liên bang Mỹ không định xử lý sự gia tăng nhanh chóng như vậy của lạm phát, nên ngay sau đó xuất hiện tình trạng suy thoái. Thất nghiệp tăng từ 6 phần trăm trong năm 1978 và 1979 lên khoảng 10 phần trăm một vài năm sau đó. Thị trường dầu mỏ thế giới cũng có thể là nguồn gốc gây ra sự dịch chuyển thuận lợi trong tổng cung. Trong năm 1986, cuộc cãi vã đã nổ ra giữa các nước thành viên của OPEC. Các nước thành viên đã bội ước không tuân thủ những thoả thuận về hạn chế sản lượng dầu khai NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 22 thác. Trên thị trường dầu thế giới, giá dầu giảm khoảng một nửa. Sự giảm giá dầu này làm giảm chi phí cho các doanh nghiệp của Mỹ và làm cho đường tổng cung dịch chuyển sang phải. Kết quả là, nền kinh tế Mỹ trải qua trạng thái ngược lại của lạm phát kèm suy thoái: Sản lượng tăng nhanh, thất nghiệp giảm và tỷ lệ lạm phát đạt mức thấp nhất sau nhiều năm. Trong những năm gần đây, thị trường dầu mỏ thế giới tương đối yên tĩnh. Ngoại lệ duy nhất là một thời kỳ ngắn trong những năm 1990, ngay trước Cuộc chiến tranh vùng Vịnh, khi mà giá dầu tạm thời tăng vì người ta lo sợ rằng cuộc xung đột quân sự kéo dài có thể làm ngừng trệ sản xuất dầu. Tuy nhiên, sự yên tĩnh này không có nghĩa là nước Mỹ không cần phải lo đến giá dầu nữa. Những rắc rối chính trị ở Trung Đông (hay sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa các thành viên OPEC) luôn có thể đẩy giá dầu lên cao. Kết quả kinh tế vĩ mô của sự gia tăng mạnh trong giá dầu có thể dễ dàng giống với tình trạng lạm phát kèm suy thoái của những năm 1970. KẾT LUẬN: NGUỒN GỐC CỦA TỔNG CẦU VÀ TỔNG CUNG Chương này đã đạt được hai mục tiêu chính. Thứ nhất, chúng ta đã thảo luận một số đặc điểm quan trọng về các biến động kinh tế ngắn hạn. Thứ hai, chúng ta đã giới thiệu mô hình cơ bản để giải thích những biến động kinh tế, gọi là mô hình tổng cầu và tổng cung. Trong hai chương tiếp theo, chúng ta sẽ xem xét từng mảng của mô hình này chi tiết hơn để hiểu rõ hơn các yếu tố nào gây ra những biến động trong nền kinh tế và các nhà hoạch định chính sách đối phó với chúng ra sao. Bây giờ chúng ta đã có những hiểu biết sơ bộ về mô hình này và cũng nên nhìn lại lịch sử của nó. Mô hình về các biến động kinh tế ngắn hạn hình thành như thế nào? Câu trả lời là, về cơ bản nó là sản phẩm phụ của cuộc Đại suy khủng hoảng kinh tế trong những năm 1930. Các nhà kinh tế và hoạch định chính sách vào thời gian này rất bối rối, không hiểu được nguyên nhân của thảm họa này và không biết đối phó với nó như thế nào. Năm 1936, nhà kinh tế John Maynard Keynes xuất bản cuốn sách có tiêu đề Lý thuyết tổng quát về việc làm, lãi suất và tiền tệ để lý giải những biến động kinh tế trong ngắn hạn nói chung và cuộc Đại khủng hoảng kinh tế nói riêng. Thông điệp cơ bản của Keynes là suy thoái và đại khủng hoảng có thể xảy ra vì tổng cầu về hàng hoá và dịch vụ thấp. Từ lâu Keynes đã phê phán lý thuyết kinh tế cổ điển - trình bày từ chương 24 đến 30 - vì nó chỉ giải thích được những ảnh hưởng dài hạn của chính sách. Một vài năm trước khi đưa ra cuốn Lý thuyết tổng quát, Keynes đã viết về kinh tế học cổ điển như sau: Dài hạn là sự định hướng sai lầm cho các vấn đề hiện tại. Trong dài hạn, tất cả chúng ta đều sẽ chết. Các nhà kinh tế tự đặt cho mình một nhiệm vụ quá dễ dãi, quá vô tích sự nếu như trong mùa giông bão, họ chỉ có thể nói với chúng ta khi nào bão táp đã qua thì biển sẽ lặng. Thông điệp của Keynes nhằm vào cả các nhà hoạch định chính sách và các nhà kinh tế. Khi nền kinh tế thế giới phải chịu mức thất nghiệp cao, Keynes ủng hộ các chính sách kích thích tổng cầu, trong đó có chi tiêu chính phủ cho các chương trình việc làm công cộng. Trong chương tiếp theo, chúng ta sẽ kiểm tra xem các nhà hoạch định chính sách có thể sử dụng chính sách tiền tệ và tài khoá như thế nào để tác động vào tổng cầu. Các phân tích trong chương sau và cũng như chương này đều là di sản của John Maynard Keynes. NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 23 TÓM TẮT ‰ Tất cả các xã hội đều trải qua những biến động kinh tế ngắn hạn xung quanh xu thế phát triển dài hạn. Những biến động này thất thường và phần lớn không dự báo được. Khi suy thoái diễn ra, GDP thực tế và các đại lượng khác phản ánh thu nhập, chi tiêu, và sản xuất giảm và thất nghiệp tăng. ‰ Các nhà kinh tế phân tích biến động kinh tế ngắn hạn bằng cách sử dụng mô hình tổng cầu và tổng cung. Theo mô hình này, sản lượng hàng hoá và dịch vụ, cũng như mức giá chung điều chỉnh để cân bằng tổng cầu và tổng cung. ‰ Đường tổng cầu dốc xuống vì ba lý do. Thứ nhất, mức giá thấp hơn làm tăng giá trị thực tế của số tiền mà các hộ gia đình nắm giữ và điều này kích thích chi cho tiêu dùng. Thứ hai, mức giá thấp hơn làm giảm lượng tiền mà các hộ muốn nắm giữ và do các hộ gia đình tìm cách đổi từ tiền mặt sang các tài sản đem lại lãi suất, lãi suất sẽ giảm và điều này khuyến khích chi cho đầu tư. Thứ ba, vì mức giá thấp hơn làm giảm lãi suất, đồng đô la mất giá trên thị trường ngoại tệ, điều này kích thích xuất khẩu ròng. ‰ Bất cứ biến cố hay chính sách nào làm tăng tiêu dùng, đầu tư, mua sắm của chính phủ, hay xuất khẩu ròng tại một mức giá bất kỳ cho trước, đều làm tăng tổng cầu. Bất cứ biến cố hay chính sách nào làm giảm tiêu dùng, đầu tư, mua sắm của chính phủ, hay xuất khẩu ròng tại một mức giá cho trước, đều làm giảm tổng cầu. ‰ Đường tổng cung dài hạn nằm thẳng đứng. Trong dài hạn, lượng hàng hoá và dịch vụ cung ứng ra phụ thuộc vào lao động, tư bản, tài nguyên thiên nhiên và công nghệ của nền kinh tế, chứ không phụ thuộc vào mức giá chung. ‰ Có ba lý thuyết được đưa ra để lý giải tại sao đường tổng cung ngắn hạn lại dốc lên. Theo lý thuyết nhận thức sai lầm, sự suy giảm ngoài dự kiến của mức giá làm cho các nhà cung cấp tin một cách lầm lẫn rằng giá tương đối của họ đã giảm, điều khiến họ cắt giảm sản lượng. Theo lý thuyết tiền lương cứng nhắc, sự giảm sút mức giá ngoài dự kiến tạm thời làm tăng tiền lương thực tế, điều khiến các doanh nghiệp thuê ít lao động hơn, và cắt giảm sản lượng. Theo lý thuyết giá cả cứng nhắc, sự giảm sút mức giá ngoài dự kiến làm cho một số doanh nghiệp có giá tạm thời quá cao, nó làm giảm doanh số bán ra và làm các doanh nghiệp cắt giảm sản lượng. Cả ba lý thuyết này đều hàm ý rằng sản lượng lệch khỏi mức tự nhiên của nó khi mức giá lệch khỏi mức giá mà mọi người dự kiến. ‰ Các biến cố làm thay đổi năng lực sản xuất của nền kinh tế, như thay đổi trong lao động, tư bản, tài nguyên thiên nhiên hoặc công nghệ, làm dịch chuyển đường tổng cung ngắn hạn (và có thể làm dịch chuyển cả đường tổng cung dài hạn). Ngoài ra, vị trí của đường tổng cung ngắn hạn còn phụ thuộc vào mức giá dự kiến. ‰ Một trong những nguyên nhân có thể gây ra biến động kinh tế là sự dịch chuyển của đường tổng cầu. Ví dụ khi đường tổng cầu dịch chuyển sang trái, sản lượng và giá cả giảm trong ngắn hạn. Theo thời gian, khi sự thay đổi trong mức giá dự kiến làm cho nhận thức, tiền lương, và giá cả điều chỉnh, đường tổng cung ngắn hạn dịch chuyển sang phải và nền kinh tế quay trở lại mức sản lượng tự nhiên với mức giá mới thấp hơn. ‰ Nguyên nhân thứ hai của các biến động kinh tế ngắn hạn có thể là sự dịch chuyển của đường tổng cung. Khi đường tổng cung dịch chuyển sang trái, tác động trong ngắn hạn là sản lượng giảm và giá cả tăng - sự kết hợp được gọi là lạm phát kèm suy thoái. Theo thời NGUYÊN LÝ KINH TẾ HỌC Chương 14 – Tổng cầu và tổng cung 24 gian, khi nhận thức, tiền lương và giá cả điều chỉnh, mức giá giảm xuống mức ban đầu và sản lượng phục hồi. CÁC THUẬT NGỮ CƠ BẢN Khủng hoảng Depression Suy thoái Recesion Mô hình tổng cầu và tổng cung Model of aggregate demand and aggregate supply Đường tổng cầu Aggregate demand curve Đường tổng cung Aggregate supply curve Lạm phát kèm suy thoái Stagflation