Nền tảng phân tích kinh tế

NỀN TẢNG PHÂN TÍCH KINH TẾ Phân tích Lợi ích Chi phí ThS Phùng Thanh Bình Đại học Kinh tế TP.HCM Khoa Kinh tế Phát triển Email: ptbinh@ifa.edu.vn Mục tiêu bài giảng Hạn chế của phân tích tài chính Rủi ro nếu chỉ dựa vào phân tích tài chính Tại sao cần phải phân tích kinh tế Tại sao không thể sử dụng giá thị trường Chuyển từ phân tích tài chính sang phân tích kinh tế của một dự án Hạn chế của phân tích tài chính Chính phủ và các cá nhân có thể chỉ theo đuổi các mục tiêu hạn hẹp khi họ chọn dự án trên cơ sở thẩm định tài chính Trong hầu hết các trường hợp, một phân tích tài chính - sử dụng giá thị trường để định giá các nhập lượng và xuất lượng của dự án - chỉ cho biết dự án đó có khả thi về mặt tài chính hay không Hạn chế của phân tích tài chính Giá thị trường thường bị biến dạng nên không phản ánh đúng các chi phí hoặc lợi ích thực đối với nền kinh tế của các nhập lượng hoặc xuất lượng (của một dự án) Như vậy, phân tích tài chính không thể đo lường sự đóng góp thực sự của dự án cho phúc lợi của cộng đồng Hạn chế của phân tích tài chính Rủi ro của phân tích tài chính Rủi ro của phân tích tài chính Hàng hóa tư có tiềm năng gây ô nhiễm môi trường sẽ được cung cấp quá mức Hàng hóa công xã hội mong muốn sẽ được cung cấp quá ít Tại sao cần phân tích tài chính cho dự án công? Tại sao cần phân tích tài chính cho dự án công Thất bại của nhiều dự án công đã làm thay đổi tư duy thẩm định: chuyển từ cách tiếp cận truyền thống (những năm 1960) sang cách tiếp cận phân tích dự án tích hợp (hiện nay). Đảm bảo tính bền vững về mặt tài chính Phân tích các tác động phân phối Phân tích khả năng sinh lợi (USAID, 2009, pp.65-66) Tại sao cần phân tích tài chính cho dự án công Vai trò của phân tích kinh tế Chính phủ thường quan tâm nhiều đến việc các dự án (công) có giúp cải thiện phúc lợi cộng đồng hay không hơn là chỉ nhằm tối đa hóa lợi nhuận tài chính Nếu đánh giá dự án chỉ dựa trên các mục tiêu lợi nhuận tài chính hạn hẹp thì phúc lợi của quốc gia có thể sẽ bị suy giảm trong dài hạn Vai trò của phân tích kinh tế Thất bại thị trường, thông tin không hoàn hảo, ngoại tác, thặng dư, can thiệp chính phủ, hàng hóa công, … luôn tồn tại, nên nếu chính phủ thực sự muốn cải thiện phúc lợi cộng đồng, thì chính phủ “phải” chọn dự án trên cơ sở phân tích kinh tế vì phân tích kinh tế sử dụng giá ẩn vốn phản ánh tốt hơn giá trị kinh tế thực của các nhập lượng và xuất lượng của dự án Vai trò của phân tích kinh tế Tại sao không thể sử dụng giá thị trường? Vì các ngoại tác kinh tế Trong một thế giới ‘lý tưởng’, giá tài chính (thị trường) và giá kinh tế của các nhập lượng và xuất lượng của dự án sẽ như nhau. Và khi đó sẽ không có sự khác biệt giữa thẩm định tài chính và thẩm định kinh tế của một dự án đầu tư. Các ngoại tác kinh tế (economic externalities) tồn tại khi giá trị kinh tế (economic value) của một sản phẩm khác với giá tài chính (financial price) của nó. Các ngoại tác kinh tế tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau Vì các ngoại tác kinh tế CÔNG TY Các công ty khác Người tiêu dùng Chính phủ Phân tích kinh tế Vì các ngoại tác kinh tế Phân tích tài chính Cộng đồng Tỷ giá hối đoái Thất bại của các thị trường hàng hóa nội địa Thất bại của thị trường hàng hóa nội địa Giá trị kinh tế thực của một hàng hóa do dự án sản xuất, có thể được gọi là “lợi ích xã hội biên” – nghĩa là nó đóng góp thêm bao nhiêu cho phúc lợi xã hội – được đo bằng giá “sẵn lòng trả” (WTP) của người tiêu dùng Giá thị trường sẽ là thước đo tốt của giá sẵn lòng trả nếu thỏa 3 điều kiện sau: Không có kiểm soát giá Không có thặng dư tiêu dùng Không có độc quyền mua Nếu không thỏa 1 trong 3 điều kiện này, thì cần phải tính giá ẩn để phản ánh đúng hơn lợi ích xã hội biên Thất bại của thị trường hàng hóa nội địa Kiểm soát giá thấp hơn giá cân bằng: Nguyên liệu thô như dầu, các dịch vụ công cộng như nước và vận tải công cộng Cơ sở hạ tầng như điện, nước, vận chuyển đường sắt, … Cũng có một trường hợp kiểm soát giá cao hơn giá cân bằng Thất bại của thị trường hàng hóa nội địa Giaù Pmd Qs S D Qd Pmf Löôïng Biến dạng thị trường hàng hóa - Kiểm soát giá Can thiệp vào thị trường hàng hóa ngoại thương Thuế quan và các hạn ngạch nhập khẩu làm chêch lệch giữa giá thị trường nội địa và giá thế giới Nếu dự án sử dụng giá nội địa (gồm thuế quan, hạn ngạch) để định giá hàng ngoại thương sẽ “định giá quá mức” chi phí xã hội của nhập lượng nhập khẩu Tương tự, lợi ích của một xuất lượng thay thế hàng nhập khẩu không thể được đo lường theo giá nội địa nếu giá của nó đã bao gồm thuế quan bảo hộ. Lợi ích kinh tế đối với quốc gia từ việc sản xuất hàng thay thế nhập khẩu chỉ là lượng ngoại tệ tiết kiệm được do giảm nhập khẩu Can thiệp vào thị trường hàng hóa ngoại thương Giaù Pmd Hạn ngạch nhập khẩu, Qf S D Pw Lượng nhập khẩu Biến dạng thị trường hàng ngoại thương - Hạn ngạch nhập khẩu Sw Thất bại của thị trường các yếu tố sản xuất Giới thiệu Chi phí kinh tế thực đối với nền kinh tế của một nhập lượng của dự án, chi phí xã hội biên, sẽ được đo bằng chi phí cơ hội kinh tế đối với người cung cấp Giá thị trường của một nhập lượng chỉ bằng chi phí cơ hội xã hội của nó nếu thỏa 3 điều kiện sau: Giới thiệu Không có kiểm soát giá và thuế trong các thị trường yếu tố sản xuất như lương tối thiểu, kiểm soát lãi suất, kiểm soát giá nguyên liệu thô, hay thuế đánh trên thu nhập cá nhân, thuế đánh trên các khoản tiết kiệm và lợi nhuận, nguyên liệu, thiết bị hoạc các đầu vào khác của dự án, … Không có thặng dư sản xuất trong giá thị trường của nhập lượng Không có độc quyền mua Can thiệp vào thị trường lao động Hai hình thức can thiệp hay gặp: Lương tối thiểu Lương cơ bản cố định ở khu vực nhà nước Đối với lao động có trình độ đôi khi lương cố định dưới mức cân bằng thị trường dẫn đến thiếu hụt “giả tạo” N0 Nls Wf Löông S D0 0 Löôïng lao ñoäng Quy ñònh löông toái thieåu Wd=Ws=We Can thiệp vào thị trường vốn Xác định mức lãi suất thấp nhằm kuyến khích đầu tư Dư cầu Phân phối số tín dụng sẵn có cho nhóm vay ưu đãi Chính phủ thường đánh thuế lên cả người đi vay và người cho vay IFs IFd imf Lãi suất S D0 0 Lượng vốn Biến dạng thị trường vốn – lãi suất cố định id=is=ie Can thiệp vào thị trường ngoại hối Trong hầu hết các trường hợp, nội tệ được đánh giá quá cao, tỷ giá (VND/USD) thấp hơn tỷ giá cân bằng, làm dư cầu ngoại tệ Khoảng “thiếu hụt” ngoại tệ do tỷ giá “bị đánh giá quá cao này” làm cho hàng nhập khẩu có vẻ rẻ tương đối so với hàng sản xuất trong nước nên cầu nhập khẩu tăng và ngược lại không khuyến khích xuất khẩu R’ Qfed Sfe Dfe Qfes Biến dạng thị trường ngoại hối - tỷ giá cố định OER Shadow ER ER VND/$ Ngoại tác và hàng hóa công Giới thiệu Ngoại tác và hàng hóa công thường không có giá thị trường để có thể đo lợi ích và chi phí đối với xã hội và những những lợi ích và chi phí này không được đưa vào ngân lưu tài chính của dự án Phân tích tài chính dự án có sử dụng hoặc tạo ra các hàng hóa công hay ngoại tác sẽ không phản ánh đầy đủ tác động của dự án lên phúc lợi cộng đồng Ngoại tác Có thể được tạo ra trong quá trình sản xuất, phân phối hay tiêu dùng các hàng hóa và dịch vụ Là các ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực của hàng hóa và dịch vụ mà không được cảm nhận trực tiếp bởi người sử dụng nên không được phản ánh trong giá mà người ta sẵn lòng trả cho nó Ô nhiễm môi trường là một ngoại tác tiêu cực trong quá trình sản xuất nhiều loại hàng hóa và dịch vụ Ô nhiễm có thể được đo lường bằng nhiều phương pháp khác nhau để đưa vào ngân lưu dự án như một hạng mục chi phí để đánh giá đầy đủ tác động của dự án lên phúc lợi cộng đồng Ngoại tác Ngoại tác Đánh giá các tác động xấu lên môi trường của một dự án được thực hiện theo hai bước: Một, các biện pháp làm giảm hoặc loại bỏ tác động phải là một phần của dự án và chi phí của các biện pháp này phải được đưa vào tính trong cả phân tích tài chính và kinh tế của dự án (sử dụng giá khác nhau) Ngoại tác Hai, nếu các tác động lên môi trường không được loại bỏ hoàn toàn, thì các thiệt hại này cần được ước lượng và xem như một loại chi phí ngoại tác trong phân tích kinh tế của dự án (có thể dưới dạng thuế ô nhiễm hay một giá trị nào đó nhờ sử dụng các phương pháp đánh giá phi thị trường). Hàng hóa công Hàng hóa công là các hàng hóa và dịch vụ mà việc sử dụng của một người không làm giảm khả năng sử dụng của người khác Hàng hóa công thường được cung cấp miễn phí bởi chính phủ nên thường được định giá bằng không trong phân tích tài chính dự án Nếu dự án có sử dụng hàng hóa công như một nhập lượng, hay cung cấp hàng hóa công như một xuất lượng thì sẽ sai lầm nếu đánh giá theo giá thị trường (= 0) trong phân tích kinh tế dự án Hàng hóa công nên được đánh giá theo giá sẵn lòng trả (có thể được do lường bằng các phương pháp đánh giá phi thị trường) Hàng hóa công Tác động của dự án lớn lên thặng dư tiêu dùng/sản xuất Thay đổi thặng dư Thặng dư sản xuất và thặng dư tiêu dùng chỉ khi giá thay đổi Thay đổi thặng dư xã hội (∆SS) = Thay đổi thặng dư sản xuất (∆PS) + Thay đổi thặng dư tiêu dùng (∆CS) Nếu thay đổi thặng dư xã hội tăng do có dự án thì đó là một phần lợi ích do dự án tạo ra cho xã hội và ngược lại Thay đổi thặng dư Dự án lớn sử dụng nhập lượng có thể làm giá thị trường của nhập lượng đó tăng lên Thặng dư sản xuất tăng Thặng dư tiêu dùng giảm Dự án lớn cung cấp xuất lượng có thể làm giá thị trường của xuất lượng đó giảm Thặng dư sản xuất giảm Thặng dư tiêu dùng tăng Thông tin không hoàn hảo Thông tin không hoàn hảo Nếu người tiêu dùng không có thông tin hoàn hảo về các hàng hóa và dịch vụ họ mua, thì giá họ trả sẽ không phản ánh đúng lợi ích hay sự thỏa dụng mà họ sẽ nhận được từ việc tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ đó Chi phí cho việc cung cấp thông tin về sảm phẩm cho người tiêu dùng như nhãn sinh thái hoặc các quy định khác như CSR cần được tính toán khi phân tích tài chính và kinh tế của dự án. Thông tin không hoàn hảo Từ phân tích tài chính sang phân tích kinh tế Chuyển từ phân tích tài chính sang phân tích kinh tế một dự án, cần: Ước lượng giá ẩn (để thay cho giá thị trường) Ước lượng giá trị kinh tế của các hàng hóa/dịch vụ phi thị trường liên quan đến dự án Ước lượng suất chiết khấu xã hội (thay cho suất chiết khấu tài chính) USAID, 2009, pp.148