Một số thay đổi trong hồi sinh tim phổi

1 MOÄT SOÁ THAY ÑOÅI TRONG HOÀI SINH TIM PHOÅI HOÀI SINH CÔ BAÛN (BLS: BASIC LIFE SUPPORT) HOÀI SINH NAÂNG CAO (ACLS: ADVANCED CARDIAC LIFE SUPPORT) SAÊN SOÙC SAU HOÀI SINH (POST RESUSCITATION CARE) BS NGOÂ DUÕNG CÖÔØNG KHOA CAÁP CÖÙU TOÅNG HÔÏP CHUOÃI SOÁNG COØN 2 I. KHAÙI NIEÄM CHUOÃI SOÁNG COØN: Laø toång hôïp nhöõng böôùc thöïc hieän cho söï hoài söùc thaønh coâng: 1. Phaùt hieän sôùm tình traïng caáp cöùu vaø goïi giuùp ñôõ (115). Neáu sôùm coù theå ngaên xaûy ra ngöøng tim. 2. CPR (cardiopulmonary resuscitation) sôùm (phoái hôïp xoa boùp tim ngoaøi loàng ngöïc vaø thoâng khí): taêng söï soáng coøn gaáp 2-3 laàn trong ngöøng tim do rung thaát. 3. Khöû rung sôùm (early defibrillation): CPR + KHÖÛ RUNG trong voøng 3- 5 phuùt, tæ leä soáng coøn coù theå 49-75%. Moãi phuùt chaäm treã cuûa khöû rung laøm giaûm tæ leä soáng coøn 10-15%. 4. Hoài sinh naâng cao vaø saên soùc sau hoài sinh: Chaát löôïng cuûa ñieàu trò ôû giai ñoaïn saên soùc sau hoài sinh aûnh höôûng ñeán keát quaû cuûa ñieàu trò. II. NHÖÕNG THAY ÑOÅI: * Ñoái vôùi caáp cöùu vieân khoâng chuyeân moân: khoâng caàn kieåm tra maïch, xem laø ngöng tim khi lay goïi khoâng ñaùp öùng vaø khoâng thôû; vaø neáu khoâng muoán thoâng khí (sôï lao phoåi hay SARS) chæ caàn xoa boùp tim 100 laàn/phuùt. * Tæ leä xoa boùp tim vaø thoâng khí laø 30:2 (neáu khoâng coù saün duïng cuï thoâng khí nhö NKQ, Combitube, maët naï thanh quaûn). Khi coù duïng cuï thoâng khí: xoa boùp tim 100laàn/phuùt; thoâng khí 8-10laàn/phuùt. (Thay phieân nhau xoa boùp tim moãi 02 phuùt ñeå traùnh meät moõi). Trong luùc CPR, muïc tieâu cuûa thoâng khí laø duy trì söï oxy hoaù maùu ñaày ñuû, nhöng theå tích khí löu thoâng (Vt), nhòp thoâng khí vaø noàng ñoä Oxy thôû vaøo ñeå ñaït muïc tieâu naøy khoâng bieát. →Khuyeán caùo sau: (1) Trong vaøi phuùt ñaàu sau ngöng tim do rung thaát, thoâng khí khoâng quan troïng baèng xoa boùp tim vì noàng ñoä Oxy trong maùu coøn cao, vaø söï cung caáp Oxy cho naõo vaø cô tim phuï thuoäc chuû yeáu vaøo bieän phaùp xoa boùp tim → PHAÛI BAÛO ÑAÛM XOA BOÙP TIM HIEÄU QUAÛ VAØ HAÏN CHEÁ NGÖØNG XOA BOÙP TIM. (2) Caû hai thoâng khí vaø xoa boùp tim quan troïng cho BN ngöøng tim keùo daøi (luùc ñoù Oxy maùu ñöôïc söû dung), do ngaït, cheát ñuoái coù ngöøng tim. 3 (3) Trong luùc CPR löu löôïng maùu ñeán phoåi giaûm, vì theá tæ leä thoâng khí töôùi maùu coù theå duy trì vôùi Vt vaø nhòp thoâng khí thaáp hôn bình thöôøng. Khoâng caàn thieát thoâng khí quaù möùc vaø coù theå baát lôïi do taêng aùp löïc trong loàng ngöïc laøm giaûm löôïng maùu veà tim vaø giaûm cung löôïng tim. (4) Traùnh thoâng khí QUAÙ MÖÙC coù theå gaây tröôùng daï daøy. (gaây traøo ngöôïc vaø hít, cô hoaønh naâng cao). Töø ñoù, khuyeán caùo cho thoâng khí nhö sau: (1) Moãi laàn thoåi trong 01 giaây ñuû ñeå cho loàng ngöïc naâng leân (thöôøng loàng ngöïc naâng leân vôùi Vt 500-600mL). (2) Traùnh thoåi maïnh vaø nhanh. Tæ leä xoa boùp tim: thoåi ngaït laø 30:2 (ngöôøi lôùn), 15:2 (treû em), sô sinh 3:1. (3) Khi coù saün duïng cuï ñöôøng thôû (NKQ, Combitube, LMA), thoâng khí vôùi nhòp 8-10 laàn/p; xoa boùp tim 100 laàn/p. KHOÂNG CAÀN SÖÏ ÑOÀNG BOÄ GIÖÕA THOÂNG KHÍ VAØ XOA BOÙP TIM. LIEÂN TUÏC THOÅI VAØ XOA BOÙP TIM VÔÙI TÆ LEÄ 30:2 CHO ÑEÁN KHI MAÙY SOÁC ÑIEÄN ÑEÁN. * Hoài sinh cao caáp: - Sau moãi cuù soác ñieän (biphasic, monophasic, AED) tieán haønh CPR ngay (05 chu kyø 30:2 hoaëc khoaûng 02 phuùt)(Thay vì 03 cuù soác lieân tieáp nhö tröôùc ñaây ñeå traùnh ngöøng xoa boùp tim). - Naêng löôïng khöû rung: + Maùy 02 pha (biphasic): 100 – 200 J (thöôøng 150 J). + Maùy ñôn pha: 360 J - Epinephrine: + Tröôùc ñaây: Coù nhieàu caùch cho Epinephrine: • Lieàu chuaån: 1mg/3- 5 phuùt. • Lieàu cao töø ñaàu: 0,1mg/kg/3-5 phuùt. • Lieàu trung gian: 2 – 5mg /3 -5 phuùt. • Lieàu baäc thang : 1- 3- 5mg / moãi 3 phuùt. + Khuyeán caùo môùi: lieàu chuaån 01mg/3-5phuùt IV, IO. (qua 08 thöû nghieäm laâm saøng vôùi 9000 BN ngöøng tim so saùnh lieàu cao vaø lieàu chuaån) tröø tröôøng hôïp quaù lieàu öùc cheá Canxi vaø Beâta. Lieàu löôïng qua NKQ: 2- 2,5mg, pha trong 10ml H2O caát (haáp thu toát hôn khi pha vôùi nöôùc muoái sinh lyù). 4 * Ñaám maïnh vuøng tröôùc tim khi rung thaát vaø nhòp nhanh thaát maát maïch (Precordial Thump for VF or Pulseless VT): Khuyeán caùo khoâng söû duïng: laøm taêng nhòp thaát, chuyeån nhòp nhanh thaát sang rung thaát, hoaëc bloác tim hoaøn toaøn hay voâ taâm thu. * Chuù yù caùc nguyeân nhaân coù theå ñieàu trò ñöôïc: 06 H: (1) Hypovolemia (giaûm theå tích) (2) Hypoxia (giaûm Oxy moâ) (3) Hydrogen ion (acidosis) (toan hoaù maùu) (4) Hypo-/hyperkalemia (haï/taêng K+ maùu) (5) Hypoglycemia (haï ñöôøng huyeát). (6) Hypothermia (haï thaân nhieät) 05 T: (1) Toxins (ñoäc chaát) (2) Tamponade, cardiac (cheøn eùp tim caáp) (3) Tension pneumothorax (traøn khí maøng phoåi) (4) Thrombosis (coronary or pulmonary) (huyeát khoái ñoäng maïch vaønh hoaëc phoåi) (5) Trauma (chaán thöông) 5 II. HOÀI SINH CÔ BAÛN: (BLS) II.1. Ích lôïi cuûa BLS: - Thaønh coâng trong ngöøng tim do rung thaát laø khöû rung sôùm; tuy nhieân khoâng theå coù saün maùy soác ñieän trong voøng 10 phuùt. CPR giuùp duy trì rung thaát khoâng chuyeån sang voâ taâm thu. Do ñoù caàn thieát CPR ngay. Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy ích lôïi cuûa CPR tröôùc khi khöû rung: Moãi phuùt khoâng CPR: Soáng coøn do rung thaát giaûm 7-10%. - Trong voøng vaøi phuùt sau khöû rung thaønh coâng, nhòp tim chaäm vaø tim boùp khoâng hieäu quaû → Xoa boùp tim laø caàn thieát cho ñeán khi chöùc naêng tim hieäu quaû.(xoa boùp tim taïo HA khoaûng 60-80 mmHg) - Moät vaøi tröôøng hôïp ngöng thôû nhöng chöa ngöng tim, neáu thoâng ñöôøng thôû sôùm coù theå ngöøa ngöng tim (nhaát laø ôû treû em). 6 PHAÙC ÑOÀ HOÀI SINH CÔ BAÛN ÔÛ NGÖÔØI LÔÙN (BLS) BAÁT TÆNH, LAY GOÏI KHOÂNG ÑAÙP ÖÙNG GOÏI GIUÙP ÑÔÕ (CAÁP CÖÙU 115) MÔÛ THOÂNG ÑÖÔØNG THÔÛ – KIEÅM TRA THÔÛ NEÁU KHOÂNG THÔÛ: THOÅI HÔI QUA MIEÄNG 02 LAÀN (Loàng ngöïc naâng leân) COÙ MAÙY KHÖÛ RUNG D; Defibrillation A: Air way B: Breathing NEÁU KHOÂNG ÑAÙP ÖÙNG: KIEÅM TRA MAÏCH CAÛNH TRONG 10 GIAÂY Coù maïch Khoâng maïch *Thoåi 10-12 laàn/phuùt. *Kieåm tra maïch moãi 02 phuùt. CHU KYØ 30 XOA BOÙP TIM VAØ 02 THOÅI (Cho ñeán khi coù maùy khöû rung hoaëc BN cöû ñoäng) XOA BOÙP TIM 100LAÀN/PHUÙT LIEÂN TUÏC C: Compression KHÖÛ RUNG 7 II.2. Caùc böôùc thöïc hieän BLS (BLS sequence) : 2.1. Baûo ñaûm an toaøn cho ngöôøi hoài söùc vaø naïn nhaân (ñieän giaät, ñaùm chaùy, ngaït nöôùc) . 2.2. Kieåm tra söï ñaùp öùng cuûa naïn nhaân: laéc nheï vai vaø hoûi naïn nhaân (noùi lôùn): “Anh (Chò) sao roài ? “ “ Are you all right ?”. LAY GOÏI @. Neáu ñaùp öùng + Nhöng caàn hoã trôï y teá, goïi dieän thoaïi caáp cöùu. + Quay laïi naïn nhaân ngay vaø thöôøng xuyeân ñaùnh giaù laïi söï ñaùp öùng. @ Neáu khoâng ñaùp öùng: + Goïi ngöôøi giuùp ñôõ: goïi ÑT caáp cöùu vaø tieán haønh CPR; neáu coù ngöôøi thöù 02: moät ngöôøi goïi ÑT caáp cöùu, 01 ngöôøi tieán haønh caùc böôùc CPR. 8 GOÏI GIUÙP ÑÔÕ 2.3. Môû thoâng ñöôøng thôû vaø kieåm tra naïn nhaân thôû: Ñaët BN tö theá naèm ngöûa: @ Môû thoâng ñöôøng thôû: NAÂNG CAÈM VAØ NGÖÛA ÑAÀU NHEÏ. Neáu nghi ngôø chaán thöông coät soáng coå (coù chaán thöông soï-maët): chæ naâng caèm; neáu vaãn khoâng hieäu quaû→ naâng caèm vaø ngöûa ñaàu vì thoâng khí hieäu quaû laø vaán ñeà quan troïng. Haïn cheá cöû ñoäng coät soáng coå baèng tay thay vì baèng duïng cuï vì duïng cuï baát ñoäng laøm ñöôøng thôû khoù thoâng; tuy nhieân duïng cuï caàn thieát khi vaän chuyeån naïn nhaân. 9 NAÂNG CAÈM NGÖÛA ÑAÀU @. KIEÅM TRA NAÏN NHAÂN THÔÛ (KHOÂNG QUAÙ 10 GIAÂY): giöõ ñöôøng thôû môû (naâng caèm ngöûa ñaàu): + Quan saùt cöû ñoäng cuûa loàng ngöïc. + Laéng nghe tieáng thôû cuûa naïn nhaân vaø caûm nhaän hôi thôû vaøo maù. 10 KIEÅM TRA THÔÛ 2.4. Neáu naïn nhaân thôû bình thöôøng: ñaët naïn nhaân ôû tö theá hoài phuïc (recovery position), goïi xe cöùu thöông vaø thöôøng xuyeân kieåm tra thôû. Tö theá hoài phuïc söû duïng cho BN khoâng ñaùp öùng vôùi lay goïi nhöng thôû bình thöôøng vaø tuaàn hoaøn bình thöôøng. Tö theá naøy ñeå duy trì ñöôøng thôû thoâng thoaùng vaø giaûm nguy cô taéc ngheõn ñöôøng thôû vaø nguy cô hít. 11 TÖ THEÁ HOÀI PHUÏC (Recovery position) 12 Neáu ngöôøi caáp cöùu khoâng chuyeân moân (lay rescuer) vaø khoâng töï tin laém khi phaùt hieän thôû bình thöôøng; hoaëc ngöôøi chuyeân moân maø phaùt hieän thôû khoâng bình thöôøng trong 10 giaây → haø hôi thoåi ngaït 02 laàn. Neáu ngöôøi caáp cöùu khoâng chuyeân moân vaø khoâng muoán thoåi ngaït (sôï beänh lao, SARS…) → tieán haønh xoa boùp tim ngay (100 laàn/phuùt). @ Hoå trôï thoâng khí (khi khoâng coù duïng cuï thoâng khí vaø coù duïng cuï): Thoåi 02 laàn (moãi laàn trong 01giaây) ñuû cho loàng ngöïc naâng leân. Khuyeán caùo naøy aùp duïng cho taát caû caùc phöông thöùc thoâng khí (mieäng-mieäng, vôùi boùng –maët naï , hoaëc coù duïng cuï thoâng khí cao caáp), coù hay khoâng coù Oxy. Trong luùc CPR, muïc tieâu cuûa thoâng khí laø duy trì söï oxy hoaù maùu ñaày ñuû, nhöng theå tích khí löu thoâng (Vt), nhòp thoâng khí vaø noàng ñoä Oxy thôû vaøo ñeå ñaït muïc tieâu naøy khoâng bieát. →Khuyeán caùo sau: (1) Trong vaøi phuùt ñaàu sau ngöng tim do rung thaát, thoâng khí khoâng quan troïng baèng xoa boùp tim vì noàng ñoä Oxy trong maùu coøn cao, vaø söï cung caáp Oxy cho naõo vaø cô tim phuï thuoäc chuû yeáu vaøo bieän phaùp xoa boùp tim → PHAÛI BAÛO ÑAÛM XOA BOÙP TIM HIEÄU QUAÛ VAØ HAÏN CHEÁ NGÖØNG NHAÁN TIM. (2) Caû hai thoâng khí vaø xoa boùp tim quan troïng cho BN ngöøng tim keùo daøi (luùc ñoù Oxy maùu ñöôïc söû dung), do ngaït, cheát ñuoái coù ngöøng tim. (3) Trong luùc CPR löu löôïng maùu ñeán phoåi giaûm, vì theá tæ leä thoâng khí töôùi maùu coù theå duy trì vôùi Vt vaø nhòp thoâng khí thaáp hôn bình thöôøng. Khoâng caàn thieát thoâng khí quaù möùc vaø coù theå baát lôïi do taêng aùp löïc trong loàng ngöïc laøm giaûm löôïng maùu veà tim vaø giaûm cung löôïng tim. (4) Traùnh thoâng khí quaù nhieàu vaø quaù maïnh coù theå gaây tröôùng daï daøy. (gaây traøo ngöôïc vaø hít, cô hoaønh naâng cao). Töø ñoù, khuyeán caùo cho thoâng khí nhö sau: (3) Moãi laàn thoåi trong 01 giaây ñuû ñeå cho loàng ngöïc naâng leân (thöôøng loàng ngöïc naâng leân vôùi Vt = 500-600mL). (4) Traùnh thoåi maïnh vaø nhanh. Tæ leä xoa boùp tim: thoåi ngaït laø 30:2 (ngöôøi lôùn), 15:2 (treû em), sô sinh 3:1. (3) Khi coù saün duïng cuï ñöôøng thôû (NKQ, Combitube, LMA), thoâng khí vôùi nhòp 8-10 laàn/p; xoa boùp tim 100 laàn/p. KHOÂNG CAÀN SÖÏ ÑOÀNG BOÄ GIÖÕA THOÂNG KHÍ VAØ XOA BOÙP TIM. 13 LIEÂN TUÏC THOÅI VAØ XOA BOÙP TIM VÔÙI TÆ LEÄ 30:2 CHO ÑEÁN KHI MAÙY SOÁC ÑIEÄN ÑEÁN. Neáu thoåi maø loàng ngöïc khoâng taêng: + Kieåm tra naâng caèm ngöõa ñaàu toát chöa. + Laáy vaät laï taéc ngheõn (duøng tay laáy chæ khi thaáy vaät taéc ngheõn raén ). Phöông phaùp xoa boùp tim cuõng goùp phaàn giaûi quyeát taéc ngheõn. CHUAÅN BÒ HAØ HÔI THOÅI NGAÏT 14 THOÅI NGAÏT MIEÄNG-MIEÄNG 15 XOA BOÙP TIM NGOAØI LOÀNG NGÖÏC 16 XOA BOÙP TIM NGOAØI LOÀNG NGÖÏC 17 XOA BOÙP TIM NGOAØI LOÀNG NGÖÏC 18 CHÆ NGÖØNG HOÀI SÖÙC ÑEÅ KIEÅM TRA NAÏN NHAÂN KHI NAÏN NHAÂN THÔÛ BÌNH THÖÔØNG Neáu chæ 01 ngöôøi caáp cöùu, maø khoâng muoán thoåi ngaït (nghi naïn nhaân bò lao, SARS…) : xoa boùp tim 100 laàn/phuùt. Neáu coù 02 ngöôøi caáp cöùu thay phieân nhau moãi 02 phuùt ñeå traùnh meät moûi. CAÙC PHÖÔNG THÖÙC THOÂNG KHÍ: 1. Thoåi mieäng qua mieäng (Mouth-to-Mouth Rescue Breathing) 2. Thoåi mieäng qua muõi. (Mouth-to-Nose Ventilation). 3. Thoâng khí vôùi boùng vaø maët naï (Ventilation With Bag and Mask) * Boùng cho ngöôøi lôùn 1lít hoaëc 02 lít. * Mask phaûi trong ñeå coù theå quan saùt söï traøo ngöôïc. * Boùp boùng 02 laàn vaø xoa boùp tim 30 laàn (moät chu kì). * Gaây tröôùng hôi daï daøy neáu boùp boùng quaù möùc. 4. Thoâng khí vôùi duïng cuï thoâng khí cao caáp (NKQ, LMA, Combitube) a. Maët naï thanh quaûn : LMA (Laryngeal mask airway) MAËT NAÏ THANH QUAÛN 19 b. OÁng thôû phoái hôïp thöïc quaûn-khí quaûn (Esophageal-tracheal Combitube) : (OÁNG THÔÛ PHOÁI HÔÏP THÖÏC QUAÛN-KHÍ QUAÛN) ESOPHAGEAL-TRACHEAL COMBITUBE 20 OÁNG THÔÛ PHOÁI HÔÏP KHÍ QUAÛN-THÖÏC QUAÛN BOÙNG CHEØN ÔÛ HAÀU HOÏNG BOÙNG CHEØN ÔÛ THÖÏC QUAÛN 21 c. Noäi khí quaûn KHI THOÂNG KHÍ VAØ XOA BOÙP TIM KHOÂNG CAÀN COÙ SÖÏ ÑOÀNG BOÄ GIÖÕA THOÂNG KHÍ VAØ NHAÁN TIM: XOA BOÙP TIM LIEÂN TUÏC 100LAÀN/PHUÙT VAØ THOÂNG KHÍ 8-10 LAÀN/PHUÙT. KHOÂNG NEÂN NGÖØNG XOA BOÙP TIM. Khi coù 02 ngöôøi hoài söùc thay phieân nhau xoa boùp tim moãi 02 phuùt ñeå traùnh meät moûi. 2.5. Kieåm tra maïch (daønh cho caáp cöùu vieân chuyeân moân): * Ñoái vôùi caáp cöùu vieân khoâng chuyeân moân: kieåm tra maïch khoù thöïc hieän. Do ñoù, coù theå xem ngöøng tim khi naïn nhaân khoâng ñaùp öùng vaø khoâng thôû. * Ñoái vôùi caáp cöùu vieân chuyeân moân: Kieåm tra maïch caûnh trong voøng 10giaây, neáu khoâng coù tieán haønh xoa boùp tim ngoaøi loàng ngöïc phoái hôïp thoâng khí. Neáu coù maïch: Thoâng khí vôùi nhòp 10-12 laàn/phuùt (moãi nhòp trong 5-6giaây) keå caû coù hay khoâng coù duïng cuï thoâng khí ñaët saün. Moãi 02 phuùt thoâng khí → kieåm tra maïch nhöng khoâng quaù 10giaây. 2.6. Xoa boùp tim ngoaøi loàng ngöïc: *KHUYEÁN CAÙO: (1) Xoa boùp tim hieäu quaû seõ cung caáp maùu toát cho naõo vaø tim. (2) Nhòp: 100laàn/phuùt cho ngöôøi lôùn, ñoä saâu: 4-5cm (1½ - 2inches) giuùp loàng ngöïc ñaøn hoài hoaøn toaøn giuùp maùu veà tim toái öu. (3) Haïn cheá ngöøng xoa boùp tim (tröø khi soác ñieän). (4) Coøn nghieân cöùu theâm ñeå coù tæ leä thoâng khí – töôùi maùu toát nhaát. XEM VIDEO. III. KHÖÛ RUNG (DEFIBRILLATION): CPR + KHÖÛ RUNG SÔÙM trong voøng 3-5 phuùt, tæ leä soáng coøn coù theå 49-75%. Moãi phuùt chaäm treã cuûa khöõ rung laøm giaûm tæ leä soáng coøn 10- 15%. *Maùy khöû rung töï ñoäng (AED) *Maùy khöû rung baùn töï ñoäng. Naêng löôïng khöû rung: + Maùy 02 pha (biphasic): 100 – 200 J (thöôøng 150 J). + Maùy ñôn pha: 360 J 22 III. HOÀI SINH CAO CAÁP: KIEÅM TRA NHÒP –NHÒPNEÂN SOÁC KHOÂNG? RUNG THAÁT/ NHANH THAÁT SOÁC ÑIEÄN - BIPHASIC:100-200J - AED - MONOPHASIC:360J TIEÁP TUÏC CPR sau soác NHÒP SOÁC 05 chu kyø NHÒP KHOÂNG VOÂ TAÂM THU/ PEA TIEÁP TUÏC CPR Khi coù ñöôøng truyeàn → vaän maïch : Epinephrin 1mg IV/3- 5p hoaëc Vasopressin 40U ñeå thay theá cho lieàu ñaàu hoaëc lieàu thöù hai cuûa Epinephrine . Chuù yù: Atropin 1mg IV vôùi voâ taâm thu/PEA, laäp laïi moãi 3- 5p(ñeán 03 lieàu 05 chu kyø CPR KIEÅM TRA NHÒP –NHÒPNEÂN SOÁC KHOÂNG? NHÒP SOÁC NHÒP KHOÂNG KIEÅM TRA NHÒP –NHÒPNEÂN SOÁC KHOÂNG? SOÁC ÑIEÄN - BIPHASIC:100-200J - AED - MONOPHASIC:360J TIEÁP TUÏC CPR SAU SOÁC ÑIEÄN Khi coù ñöôøng truyeàn: vaän maïch trong luùc CPR (tröôùc vaø sau soác) * Epinephrine 1mg IV/3-5p. Coù theå cho Vasopressin 40U lieàu duy nhaát. Neáu voâ taâm thu/PEA (Xem phaàn xöû trí) Neáu coù nhòp → saên soùc sau hoài sinh. NHÒP SOÁC NHÒP KHOÂNG 05 chu kyø NHÒP KIEÅM TRA NHÒP –NHÒPNEÂN SOÁC KHOÂNG? SOÁC ÑIEÄN * BIPHASIC:100-200J * AED * MONOPHASIC:360J TIEÁP TUÏC CPR SAU SOÁC ÑIEÄN *Amiodarone 300mg IV, roài 150mg IV, hoaëc Lidocain 1-1,5mg/kg, roài 0,5- 0,75mg/kg IV (toái ña 03 lieàu hay 3mg/kg. * Magne: 1-2g IV khi coù xoaén ñænh. Chuù yù tìm nhöõng nguyeân nhaân coù theå ñieàu trò. 06 H 05 T *Hypovolemia *Toxin *Hypoxia * Temponad, cardiac *Hypo/hyperkaliemia *Tension pneumotorax *Hydrogen ion (acidosis) * Thrombosis (coronary *Hypoglycemia hoaëc phoåi * Hypothermia *Trauma SOÁC ÑIEÄN NGÖØNG TIM MAÁT MAÏCH BLS – GOÏI GIUÙP ÑÔÕ- TIEÁN HAØNH CPR CHO OXY- GAÉN MONITOR/MAÙY KHÖÛ RUNG 23 NHÖÕNG TÌNH HUOÁNG ÑAËC BIEÄT A. NGAÏT NÖÔÙC: * Caàn ñöa naïn nhaân ra khoûi nöôùc caøng sôùm caøng toát. * Caáp cöùu vieân tieán haønh CPR caøng sôùm caøng toát, nhaát laø thoâng khí khi naïn nhaân ñöôïc ñöa ra khoûi nöôùc. Khi coù moät mình, Caáp cöùu vieân tieán haønh 05 chu kyø CPR ( trong voøng 02 phuùt ) tröôùc khi goïi caáp cöùu. * Thoâng khí mieäng- mieäng trong nöôùc, xoa boùp tim khoâng theå thöïc hieän ñöôïc coù theå gaây nguy hieåm cho caû caáp cöùu vieân vaø naïn nhaân. * Taát caû nhöõng bieän phaùp “soác nöôùc” hoaëc nghieäm phaùp Heimlich khoâng ñöôïc khuyeán caùo cho ngöôøi ngaït nöôùc vì khoâng caàn thieát, gaây noân, hít vaø chaäm treã CPR. * Hoài sinh cao caáp: - Gioáng nhö HSCao caáp BN khoâng ngaït nöôùc. - Moät soá nghieân cöùu veà söû duïng Surfactant ôû treû em vaø tuaàn hoaøn ngoaøi cô theå. B. TAÉC NGHEÕN ÑÖÔØNG THÔÛ DO VAÄT LAÏ: *Thöôøng xaûy ra luùc ñang aên, nhaát laø treû em vaø ngöôøi giaø, thöôøng coù chöùng cöù roõ raøng. * Nhaän bieát taéc ngheõn ñöôøng thôû laø quan troïng: thöôøng bieåu hieän ngaát, khoù thôû, tím taùi, hoaëc maát yù thöùc. Caàn nhaän bieát nhöõng daáu hieäu taéc ngheõn ñöôøng thôû naëng: khoù thôû, tím taùi, khoâng noùi ñöôïc, hoaëc khoâng thôû. * Laáy vaät laï baèng voã löng (ñoái vôùi treû nhoû) vaø aán buïng- nghieäm phaùp Heimlich (ñoái vôùi ngöôøi lôùn). C. HOÀI SÖÙC TIM PHOÅI TREÂN BN COÙ THAI: HOÀI SÖÙC CÔ BAÛN *Treân BN coù thai, ngöôøi hoài söùc phaûi caáp cöùu caû 02 BN: meï vaø con. Söï soáng coøn cuûa con laø do söï soáng coøn cuûa meï. * Ngöôøi hoài söùc caàn naém nhöõng thay ñoåi sinh lyù luùc coù thai. - Hoâ haáp: + Taêng thoâng khí + Taêng nhu caàu Oxy. 24 + Giaûm söï ñaøn hoài loàng ngöïc. + Giaûm theå tích khí caën. - Tim maïch: + Thai ≥20 tuaàn: cheøn eùp vaøo tónh maïch chuû buïng vaø ñoäng maïch laøm giaûm löôïng maùu veà tim vaø giaûm cung löôïng tim. + Xöông söôøn naèm ngang, cô hoaønh naâng cao. + BN nhaân thöôøng beùo phì, ngöïc to. - Cô voøng thöïc quaûn môû vaø taêng aùp löïc trong daï daøy neân deã traøo ngöôïc. DI CHUYEÅN TÖÛ CUNG BAÈNG TAY 25 CAÙI NEÂM CARDIFF 26 * Nhöõng bieán ñoåi trong hoài söùc cô baûn ôû ngöôøi coù thai: @ Ñöôøng thôû vaø thoâng khí: (Airway and breathing) Nhöõng thay ñoåi hormones laøm môû cho cô voøng thöïc quaûn da daøy gaây taêng nguy cô traøo ngöôïc. Cheøn eùp thöïc quaûn traøo ngöôïc baèng caùch eùp suïn thanh quaûn lieân tuïc trong khi thoâng khí ñoái vôùi thai phuï maát yù thöùc. @ Tuaàn hoaøn (Ciculation): Xoa boùp tim ôû vò trí cao hôn (treân giöõa xöông öùc moät chuùt). @ Khöû rung (Defibrillation): - Cuõng gioáng nhö Bn khoâng coù thai. Chöa coù baèng chöùng soác ñieän aûnh höôûng leân tim cuûa thai. - Laáy monitor ñang theo doõi thai ra tröôùc khi soác ñieän. HOÀI SÖÙC NAÂNG CAO: 1. Airway: - Chuù yù vaán ñeà baûo veä ñöôøng thôû (vì deã traøo ngöôïc): aán suïn thanh quaûn lieân tuïc trong khi thoâng khí ñoái vôùi thai phuï maát yù thöùc. Khuyeán caùo ñaët NKQ ngay vôùi kích thöôùc nhoû hôn BN khoâng coù thai 0,5-1 mm (ñöôøng kính trong vì ñöôøng thôû thöôøng heïp hôn do phuø neà. Caàn theo doõi söï chaûy maùu sau ñaët. 2. Thoâng khí: Breathing - BN coù thai deã giaûm Oxy maùu hôn do giaûm theå tích caën chöùc naêng, caàn thoâng khí ngay vaø nay ñuû. - Theå tích thoâng khí thöôøng giaûm 3. Tuaàn hoaøn: Circulation - Khoâng söû duïng TM ñuøi vaø TM chi döôùi deã nguy cô thuyeân taéc. MOÅ BAÉT CON: - Hoài sinh cô baûn (BLS) vaø Hoài sinh naâng cao khoâng hieäu quaû: Thöôøng trong voøng 4 phuùt. - Chæ ñònh moå baét con coøn phuï thuoäc vaøo: + Tuoåi thai: (Sieâu aâm taïi giöôøng giuùp xaùc ñònh tuoåi thai. @ < 20 tuaàn: Khoâng caàn laáy thai vì khaû naêng cheøn eùp TM chuû döôùi vaø ÑM chuû buïng. 27 @ Thai 20-23 tuaàn: Coù chæ ñònh moå laáy thai vì coù khaû naêng cöùu soáng meï, nhöng khoâng khaû naêng cho con. @ Thai ≥ 24 – 25 tuaàn: Moå baét con coù khaû naêng cöùu soáng meï vaø con. + Beänh caûnh ngöøng tim: Nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây coù cô may soáng coøn cho con: @ Khoaûng thôøi gian giöõa luùc meï ngöng tim vaø moå laáy thai (<5 phuùt). @ Khoâng coù giaûm Oxy maùu cuûa meï tröôùc khi ngöng tim. @ Khoâng coù daáu hieäu suy thai tröôùc khi meï ngöng tim. @ Nhöõng bieän phaùp hoài söùc tích cöïc vaø hieäu quaû cho meï. @ Moå laáy thai ôû nhöõng trung taâm coù ñôn vò hoài sinh tích cöïc cho treû sô sinh. + Kyõ naêng: @ Coù eâkíp luoân saün saøng. Coù kinh nghieäm. @ Kyõ naêng hoài söùc treû sô sinh nhaát laø treû khoâng ñuû thaùng @ Luoân coù chuyeân gia veà saûn ñeå saên soùc cho meï sau khi moå baét con. D. HOÀI SINH TIM PHOÅI TREÂN BN CHAÁN THÖÔNG: * Haäu quaû cuûa chaán thöông: - Giaûm Oxy maùu laø do ngöøng hoâ haáp, taéc ngheõn ñöôøng thôû, traøn khí maøng phoåi, hoaëc toån thöông ngöïc buïng. - Toån thöông nhöõng cô quan sinh toàn: tim, ñoäng maïch chuû, ñoäng maïch phoåi. - Chaán thöông ñaàu naëng. - Kích hoaït ñieän maát maïch (PEA) thöôøng do traøn khí maøng phoåi, cheøn eùp tim caáp. - Maát maùu gaây giaûm theå tích tuaàn hoaøn vaø giaûm cung caáp Oxy. * Hoài sinh cô baûn treân BN ngöøng tim do chaán thöông: A. Airway: khi ña chaán thöông hoaëc chaán thöông ñaàu coå, ngöôøi caáp cöùu oån ñònh coät soáng coå trong luùc hoài sinh cô baûn. Naâng caèm thay vì naâng caèm-ngöûa ñaàu ñeå môû thoâng ñöôøng thôû. Neáu coù 02 ngöôøi hoài söùc, ngöôøi thöù hai chòu traùch nhieäm baát ñoäng coät soáng coå baèng tay trong luùc 28 hoài sinh cô baûn cho ñeán khi coù duïng cuï coá ñònh. Khi ñöôøng thôû môû, laøm saïch maùu, chaát noân… B. Breathing/Ventilation: khi ñöôøng thôû môû thoâng, kieåm tra thôû. Neáu khoâng coù hoaëc thôû noâng, tieán haønh thoâng khí. Neáu loàng ngöïc khoâng daõn nôû ra, caàn chuù yù traøn khí maøng phoåi, traøn maùu maøng phoåi. C. Circulation: caàm maùu ngay khi nhìn thaáy. Xoa boùp tim gioáng treân. D. Khöû rung: khi coù maùy soác ñieän tieán haønh khöû rung sôùm. * Hoài sinh naâng cao treân BN chaán thöông: A. Airway: Chæ ñònh ñaët NKQ ngay trong: - Ngöng hoâ haáp. - Suy hoâ haáp: giaûm thoâng khí naëng hoaëc giaûm Oxy maùu maëc duø Oxy lieäu phaùp nay ñuû. - Toån thöông ñaàu naëng: Glasgow < 8. - Khoâng khaû naêng baûo veä ñöôøng hoâ haáp treân: maát phaûn xaï noân, maát yù thöùc. - Toån thöông ngöïc: daäp phoåi, ñaâm vaøo phoåi. - Chaán thöông gaây taéc ngheõn ñöôøng thôû: daäp maët, chaán thöông coät soáng coå. Ñaët NKQ cuøng luùc vôùi oån ñònh coät soáng coå. Traùnh ñaët qua ñöôøng muõi trong tröôøng hôïp chaán thöông haøm maët. Neáu thoâng khí maø loàng ngöïc khoâng naâng leân, taêng ñeà khaùng khi boùp boùng, hoaëc ñoä baõo hoaø Oxy giaûm, Caàn nghi ngôø coù TKMP aùp löïc nhaát laø BN coù gaõy xöông söôøn vaø xöông öùc.→ Daãn löu khí baèng kim hoaëc qua oáng daãn löu (thuû thuaät naøy thöïc hieän taïi BV. B. Thoâng khí: - Cung caáp FiO2 cao ngay caû khi Oxy hoaù maùu cuûa Bn ñaày ñuû. - Ñaùnh giaù aâm thôû vaø söï naâng cao loàng ngöïc. Neáu khoâng naâng hoaëc aâm thôû giaûm, phaûi nghó ngay ñeán TKMP aùp löïc hoaëc traøn maùu maøng phoåi, caàn daãn löu ngay. - Neáu traøn maùu maøng phoåi, caàn truyeàn dòch tinh theå vaø truyeàn maùu ngay, vaø coù chæ ñòng môû loàng ngöïc. C. Tuaàn hoaøn: - Kieåm soaùt ngay chaûy maùu nhìn thaáy ñöôïc. 29 - Hoài söùc dòch tinh theå vaø truyeàn maùu (taïi BV). - Hoài söùc dòch tích cöïc khoâng caàn thieát ôû BN chaán thong tröø khi coù nhöõng daáu hieäu cuûa soác vì coù theå gay taêng HA laøm naëng theâm maát maùu. 30 E. HOÀI SINH CÔ BAÛN ÔÛ TREÛ EM: CHUOÃI SOÁNG COØN TÖ THEÁ HOÀI PHUÏC 31 XOA BOÙP TIM BAÈNG 02 NGOÙN TAY ÔÛ TREÛ NHOÛ (01 CAÁP CÖÙU VIEÂN) XOA BOÙP TIM BAÈNG 02 NGOÙN TAY ÔÛ TREÛ NHOÛ (02 CAÁP CÖÙU VIEÂN) 32 PHAÙC ÑOÀ BLS ÔÛ TREÛ EM BAÁT TÆNH, LAY GOÏI KHOÂNG ÑAÙP ÖÙNG GOÏI GIUÙP ÑÔÕ (CAÁP CÖÙU 115) MÔÛ THOÂNG ÑÖÔØNG THÔÛ – KIEÅM TRA THÔÛ NEÁU KHOÂNG THÔÛ: THOÅI HÔI QUA MIEÄNG 02 LAÀN (Loàng ngöïc naâng leân) COÙ MAÙY KHÖÛ RUNG D; Defibrillation A: Air way B: Breathing NEÁU KHOÂNG ÑAÙP ÖÙNG: KIEÅM TRA MAÏCH CAÛNH TRONG 10 GIAÂY Coù maïch Khoâng maïch *Thoåi 12-20 laàn/phuùt. *Kieåm tra maïch moãi 02 phuùt. 01 NGÖÔØI: CHU KYØ 30 XOA BOÙP TIM VAØ 02 THOÅI (Cho ñeán khi coù maùy khöû rung hoaëc BN cöû ñoäng) XOA BOÙP TIM 100LAÀN/PHUÙT LIEÂN TUÏC 02 NGÖÔØI: CHU KYØ 15 XOA BOÙP TIM VAØ 02 THOÅI C: Compression TREÛ > 1 TUOÅI: KIEÅM TRA NHÒP COÙ SOÁC KHOÂNG ? NHÒP SOÁC NHÒP KHOÂNG SOÁC SOÁC 1 LAÀN Sau ñoù CPR NGAY CHO 05 CHU KYØ CPR NGAY CHO 05 CHU KYØ KIEÅM TRA NHÒP MOÃI 05 CHU KYØ LIEÂN TUÏC CHO ÑEÁN KHI ÑOÄI CAÁP CUÙU ÑEÁN HOAËC BN CÖÛ ÑOÄNG 33 Nhòp tim < 60L/1’ Nhòp tim > 60L/1’ Nhòp tim < 60L/1’ Da hoàng Coøn thôû Thôû > 100 L/1’ Da hoàng Thoâng khí hieäu quaû Nhòp tim> 100L/1’ Da hoàng Coøn tím Coøn thôû Nhòp tim >100L/1’ Da tím Thai ñuû thaùng? Laøm saïch dòch oái ? Thôû , khoùc ? Tröông löïc cô toát ? Luùc sinh Chaêm soùc thöôøng quy • Uû aám • Huùt ñaøm nhôùt • Laøm khoâ • Ñaùnh giaù maøu da Uû aám Ñaët tö theá hoài söùc, huùt ñaøm Laøm khoâ, kích ñau Ñaùnh giaù hoâ haáp, nhòp tim, maøu da. Chaêm soùc theo doõi Cung caáp oxy Thoâng khí aùp löïc döông Chaêm soùc sau hoài söùc Thoâng khí aùp löïc döông Xoa boùp tim Chæ ñònh epinephrine vaø hoaëc truyeàn dòch Coù Khoâng Ngöng thôû hoaëc nhòp tim < 100L/1’ 30 giaây 30 giaây 30 giaây F. HOÀI SINH CÔ BAÛN SÔ SINH 34 IV. SAÊN SOÙC SAU HOÀI SÖÙC (Postresuscitation Support) : 1. Muïc tieâu : * Laøm toái öu chöùc naêng tim phoåi vaø töôùi maùu heä thoáng nhaát laø naõo. * Tìm vaø ñieàu trò nhöõng nguyeân nhaân. * Döï phoøng taùi phaùt. * Caûi thieän söï soáng coøn cuûa naõo. 2. Ñaùnh giaù vaø ñieàu trò hoã trôï nhöõng cô quan ñaëc bieät: Sau khi trôû veà tuaàn hoaøn töï nhieân, BN vaãn coøn hoân meâ hoaëc giaûm ñaùp öùng trong moät khoaûng thôøi gian. Neáu thôû töï nhieân khoâng coù hoaëc chöa ñaày ñuû, caàn thoâng khí cô hoïc qua NKQ. Tình traïng huyeát ñoäng khoâng oån ñònh vôùi nhöõng baát thöôøng veà nhòp tim, HA vaø töôùi maùu moâ. Nhaø laâm saøng phaûi döï phoøng, phaùt hieän, vaø ñieàu trò giaûm Oxy maùu vaø tuït HA vì nhöõng tình huoáng naøy laøm naëng theâm toån thöông naõo. Phaûi xaùc ñònh tình traïng caùc cô quan sau hoài sinh vaø ñieàu trò hoå trôï. 2.1. Heä thoáng hoâ haáp: BN thöôøng coù RL chöùc naêng hoâ haáp. Vaøi BN vaãn coøn phuï thuoäc maùy thôû vaø caàn taêng noàng ñoä Oxy thôû vaøo. BS laâm saøng caàn ñaùnh giaù laâm saøng vaø X quang ngöïc ñeå xaùc ñònh vò trí ñuùng cuûa NKQ vaø phaùt hieän nhöõng bieán chöùng sau hoài söùc. Caàn hieäu chænh nhöõng thoâng soá thôû maùy cho phuø hôïp (döïa treân khí maùu ñoäng maïch, nhòp thôû vaø coâng thôû). Möùc ñoä hoã trôï thoâng khí giaûm cho ñeán khi BN trôû veà hoâ haáp töï nhieân. Caàn tìm nhöõng nguyeân nhaân ngöng hoâ haáp tuaàn hoaøn. 2.2. Heä thoáng tim maïch: Huyeát ñoäng khoâng oån ñònh thöôøng gaëp sau ngöøng tim, vaø töû vong sôùm ø do suy ña cô quan thì keát hôïp vôùi cung löôïng tim thaáp trong 24 giôø ñaàu sau hoài sinh, do ñoù phaûi truyeàn dòch vaø thuoác vaän maïch. Phaûi ñaùnh giaù ECG, X quang, phaân tích ion ñoà, men tim vaø sieâu aâm tim. 35 2.3. Heä thoáng thaàn kinh trung öông: Thöôøng coù phuø naõo vaø giaûm töôùi maùu naõo laø do roái loaïn chöùc naêng vi tuaàn hoaøn (xaûy ra caû khi aùp löïc töôùi maùu bình thöôøng). Caùc bieän phaùp hoã trôï: toái öu hoaù aùp löïc töôùi maùu; giaûm aùp löïc noäi soï; haï soát vaø choáng co giaät ñeå giaûm söï taêng nhu caàu Oxy cuûa naõo. 2.4. Nhöõng bieán chöùng khaùc: Nhieãm truøng huyeát laø bieán chöùng töû vong sau hoài söùc. Suy thaän (Ñaët sonde tieåu theo doõi löôïng nöôùc xuaát nhaäp, kieåm tra ñònh kyø creatinine/maùu vaø ñieän giaûi ñoà) vaø xuaát huyeát tieâu hoaù do stress (ñaët sonde daï daøy ñeå theo doõi vaø nuoâi aên), vieâm tuî caáp cuõng phaûi ñöôïc löôïng giaù. 2.5. Nhöõng yeáu toá tieân löôïng: Tieân löôïng keùm hoaëc töû vong khi coù 04 trong 05 yeáu toá trong voøng 24 giôø sau hoài söùc: + Khoâng coù phaûn xaï giaùc maïc luùc 24 giôø. + Khoâng phaûn xaï ñoàng töû luùc 24 giôø. + Khoâng ñaùp öùng vôùi ñau luùc 24 giôø. + Khoâng ñaùp öùng vaän ñoäng luùc 24 giôø + Khoâng ñaùp öùng vaän ñoäng luùc 72 giôø. Ñieän naõo ñoà thöïc hieän 24-48 giôø sau hoài söùc giuùp xaùc ñònh tieân löôïng. 36 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Tieáng nöôùc ngoaøi 1. 2005 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular care.-“ Adult Basic Life Support” Circulation 2005;112;19-34 ,part 4. 2005 American Heart Association. 2. 2005 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular care.-“ Management of Cardiac Arrest” Circulation 2005;112;58-66 ,part 7.2. 2005 American Heart Association. 3. 2005 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular care.-“ Pediatric Basic Life Support” Circulation 2005;112;156-166,part 11. 2005 American Heart Association. 4. 2005 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular care.-“ Neonatal Resuscitation Guidelines” Circulation 2005;112;188-195,part 13. 2005 American Heart Association. 5. Anthony J. Handley, Rudolph Koster –“Adult basic life support and use of automated external defibrillators”- Section 2, European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2005. 6. Jerry P. Nolan, Charles D. Deakin- “Adult advanced life support”- Section 4, European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2005. 37 7. The 2005 International Consensus on Cardiopulmonary Resuscitation (CPR) and Emergency Cardiovascular Care (ECC). .-“ Adult Basic Life Support” Circulation 2005;112;5-16,part2, 2005 American Heart Association. 8. The 2005 International Consensus on Cardiopulmonary Resuscitation (CPR) and Emergency Cardiovascular Care (ECC). .-“ Advanced Life Support” Circulation 2005;112;25-54, part 4, 2005 American Heart Association. 9. Mary Fran Hazinski, Vinay M. Nadkarni-“Major Changes in the 2005 AHA Guidelines for CPR and ECC: Reaching the Tipping Point for Change”- Circulation 2005;112;206-211, 2005 American Heart Association. 10. Marino,Paul.L(2007)-“Cardiac arrest”- ICU Book, Chapt.15- Lippincott Williams and Wilkins 2007. Tieáng Vieät 11. Höôùng daãn qui trình chaêm soùc ngöôøi beänh cuûa Boä Y teá (2004)-“Kyõ thuaät thoåi ngaït-eùp tim ngoaøi loàng ngu75c”- Ch.I, tr:124-125. Nhaø xuaát baûn Y hoïc 2004. 12. Höôùng daãn qui trình kyõ thuaät beänh vieän cuûa Boä Y teá (2001)-“Caáp cöùu ngöng hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn”- Ch. XIV, tr: 528-530.