Mấy vấn đề trong các hướng nghiên cứu mới của Việt ngữ học

Mấy vấn đề trong các hướng nghiên cứu mới của Việt ngữ học NguyÔn Huy CÈn (*) Tãm t¾t: Bµi viÕt tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng h−íng nghiªn cøu míi cña ViÖt ng÷ häc ë ViÖt Nam hiÖn nay trªn c¸c ph−¬ng diÖn ng«n ng÷ häc x· héi, ng«n ng÷ häc t©m lý, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc tri nhËn, ng«n ng÷ häc nh©n chñng. Trong ®ã, b−íc ®Çu nªu lªn mét sè vÊn ®Ò cÇn thiÕt ®−îc ®Èy m¹nh nghiªn cøu trong ViÖt ng÷ häc hiÖn nay d−íi gãc ®é cña c«ng t¸c th«ng tin khoa häc. Tõ khãa: Ng«n ng÷ häc x· héi, Ng«n ng÷ häc t©m lý, Ng÷ dông häc, Ng«n ng÷ häc tri nhËn, Ng«n ng÷ häc nh©n chñng, ViÖt ng÷ häc Nh− chóng ta thÊy, cïng víi sù nhËn thøc l¹i ®èi t−îng nghiªn cøu, xem xÐt l¹i quan ®iÓm ph©n biÖt ng«n ng÷/lêi nãi cña F.de Saussure vµ sù chuyÓn h−íng tõ môc tiªu “miªu t¶” ®Õn môc tiªu “gi¶i thÝch”, ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn dµi trªn chÆng ®−êng lÞch sö cña m×nh. Chóng t«i cho r»ng, ®ã lµ mét trong nh÷ng lý do quan träng ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n bé mÆt cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i, vµ ®iÒu nµy ®−îc thÊy kh¸ râ vµo nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû XX - thêi kú hËu cÊu tróc.(*)ë thêi kú nµy, ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu trong viÖc nghiªn cøu chøc n¨ng giao tiÕp, tæ chøc cña th«ng b¸o, nh÷ng ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng lêi nãi, vÒ mèi quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ t− duy, ng«n ng÷ vµ x· héi, ng«n ng÷ vµ d©n téc, (*) TS., Nguyªn c¸n bé ViÖn Th«ng tin KHXH. ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸... Sù xuÊt hiÖn cña hµng lo¹t bé m«n liªn ngµnh nh−: ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc x· héi, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc nh©n chñng (nh©n häc ng«n ng÷)... vµ gÇn ®©y ph−¬ng diÖn nghiªn cøu ng÷ nghÜa ®−îc ®Èy m¹nh, gióp cho ng«n ng÷ häc tri nhËn ra ®êi vµ trë thµnh mét trµo l−u cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i. Nh÷ng ph¸t triÓn ®ã cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi ®· t¸c ®éng ®Õn ViÖt ng÷ häc vµ thóc ®Èy sù h×nh thµnh c¸c xu h−íng nghiªn cøu míi. 1. Nh÷ng h−íng nghiªn cøu míi cña ViÖt ng÷ häc ®−îc xuÊt hiÖn vµo kho¶ng cuèi thÕ kû XX vµ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn tr−íc hÕt lµ do yªu cÇu cña thùc tiÔn ViÖt Nam. Bªn c¹nh viÖc t×m hiÓu vµ giíi thiÖu nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt cña ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc x· héi, ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri nhËn, ng«n ng÷ häc nh©n chñng, c¸c MÊy vÊn ®Ò... 23 nhµ ViÖt ng÷ häc theo c¸c khuynh h−íng nµy cßn hy väng t×m kiÕm nh÷ng ph¸t hiÖn míi trong tiÕng ViÖt, mÆc dï nh÷ng h−íng nghiªn cøu thiªn vÒ chñ nghÜa cÊu tróc tr−íc ®ã ®· ®¹t ®−îc c¸c thµnh tùu quan träng (NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008). Trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn mét trong sè nh÷ng c«ng tr×nh míi ®−îc c«ng bè vµ ®−îc d− luËn chó ý nh−: “Tõ ®iÓn ch÷ N«m dÉn gi¶i” cña NguyÔn Quang Hång (Xem: NguyÔn Quang Hång, 2014), ®©y kh«ng chØ lµ mét bé tõ ®iÓn ®å sé (2.323 trang, gåm 9.450 ch÷ N«m ghi 14.519 ©m tiÕt tiÕng ViÖt vµ ng÷ liÖu rót ra tõ 124 v¨n b¶n cæ, mét khèi liÖu ®−îc trÝch vµ dÉn gi¶i lín h¬n nhiÒu c¸c tõ ®iÓn tr−íc ®ã), mµ cßn cã nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc nhÊt ®Þnh trong viÖc nghiªn cøu v¨n hãa vµ lÞch sö tiÕng ViÖt. C«ng tr×nh “Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ng«n ng÷” cña NguyÔn ThiÖn Gi¸p (Xem: NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2012) ®· hÖ thèng hãa c¸c ph−¬ng diÖn quan träng vÒ ph−¬ng ph¸p luËn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ng«n ng÷ tõ truyÒn thèng cho ®Õn nay vµ cho thÊy mét sè vÊn ®Ò hiÖn nay trong ng«n ng÷ häc vµ c¸c khoa häc liªn ngµnh. C«ng tr×nh nµy ®· ®−îc trao gi¶i th−ëng “S¸ch hay 2014”. 2. VÒ c¸c khuynh h−íng míi trong ViÖt ng÷ häc mang tÝnh liªn ngµnh, c¸c nhµ ViÖt ng÷ häc kh«ng chØ sö dông thuÇn tuý bé m¸y kh¸i niÖm cña ng«n ng÷ häc, biÖt lËp víi c¸c ngµnh khoa häc kh¸c, mµ cßn chó ý sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p, tri thøc cña c¸c ngµnh khoa häc nh− t©m lý häc, x· héi häc, d©n téc häc, v¨n ho¸ häc, nhËn thøc luËn, thèng kª häc, nhÊt lµ b×nh diÖn v¨n ho¸ - x· héi, x· héi - lÞch sö nh»m t×m kiÕm nh÷ng ®Æc tr−ng cña tiÕng ViÖt vµ ng−êi ViÖt mµ trong h−íng nghiªn cøu cÊu tróc luËn kh«ng cã nh÷ng ph¸t hiÖn. VÝ dô nh− trong ng«n ng÷ häc x· héi, c¸c nhµ nghiªn cøu ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng yÕu tè v¨n hãa - x· héi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷, coi viÖc kÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ thùc chÊt lµ nh÷ng t¸c ®éng, can thiÖp cña x· héi vµo c¸c chøc n¨ng ng«n ng÷ (NguyÔn V¨n Khang, 2012; 2014). Nh÷ng yÕu tè x· héi - lÞch sö cã vai trß x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc tr−ng ng«n ng÷ - v¨n hãa vµ t− duy - ng«n ng÷ cña téc ng−êi nh− trong c«ng tr×nh nghiªn cøu “T×m hiÓu ®Æc tr−ng v¨n hãa cña ng«n ng÷ vµ t− duy ë ng−êi ViÖt (trong sù so s¸nh víi c¸c d©n téc kh¸c)” cña NguyÔn §øc Tån (Xem: NguyÔn §øc Tån, 2002). Trong c«ng tr×nh sau ®ã cña m×nh (NguyÔn §øc Tån, 2010), t¸c gi¶ cßn ph©n tÝch c¸c ®Æc tr−ng v¨n hãa - d©n téc cña “Sù ph¹m trï hãa vµ bøc tranh ng«n ng÷ vÒ thÕ giíi” trong t− duy - ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt. Nh÷ng yÕu tè x· héi - lÞch sö còng chÝnh lµ céi nguån cña sù tiÕp thu vµ s¶n sinh ph¸t ng«n - lêi nãi c¸ thÓ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë trÎ em (NguyÔn Huy CÈn, 2005). “Ng«n ng÷ häc tri nhËn ®−îc xem lµ mét c¸ch tiÕp cËn ng«n ng÷ dùa trªn kinh nghiÖm cña chóng ta vÒ thÕ giíi vµ c¸ch thøc mµ chóng ta tri gi¸c vµ ý niÖm hãa vÒ thÕ giíi” (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014, tr.273). ChÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña nhËn thøc luËn, nªn c¸c nghiªn cøu theo xu h−íng nµy ®· chó ý ph©n tÝch vai trß cña nhËn thøc trong ng÷ nghÜa vµ c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p, x©y dùng b¶n ®å tri nhËn ng«n ng÷ cña tiÕng ViÖt; bÞ quy ®Þnh bëi nh÷ng ®Æc thï cña tiÕng ViÖt vµ nh÷ng phæ qu¸t trong t− duy - ng«n ng÷ cña loµi ng−êi (Xem: NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008; Lý 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015 Toµn Th¾ng, 2005; NguyÔn §øc Tån, 2010; NguyÔn Lai, 2001; TrÇn Quang C¬, 2009 ;...). Ng÷ dông häc trong khi chó träng ®Õn ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng lêi nãi, tæ chøc héi tho¹i, ph¸t ng«n ®· xem xÐt c¸c yÕu tè cña bèi c¶nh giao tiÕp réng (x· héi - v¨n ho¸) vµ hÑp (ng÷ c¶nh) t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn kiÓu lo¹i vµ c¸c hµnh vi giao tiÕp (Xem: §ç H÷u Ch©u, 2001; NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014; NguyÔn §øc D©n, 2000;...). 3. Cã thÓ thÊy xu h−íng nghiªn cøu liªn ngµnh trong ViÖt ng÷ häc ®−îc thÓ hiÖn c¶ ë nh÷ng ph¹m vi “giao c¾t vµ t−¬ng ®ång” vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu. §iÓn h×nh lµ trong nghiªn cøu vÒ giao tiÕp ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt. Mçi xu h−íng cã quan niÖm kh¸c nhau vÒ giao tiÕp nh−ng nh×n chung ®Òu quan t©m ®Õn môc ®Ých giao tiÕp, c¸c chiÕn l−îc giao tiÕp vµ c¸c yÕu tè x· héi - ng«n ng÷, t©m lý - ng«n ng÷ tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy, vÒ quan hÖ gi÷a chñ thÓ, ng−êi sö dông ng«n ng÷ víi bèi c¶nh giao tiÕp réng vµ bèi c¶nh giao tiÕp hÑp cña ho¹t ®éng ng«n ng÷. Chóng ta thö h×nh dung nh÷ng ph¹m vi giao c¾t vµ t−¬ng ®ång trong nghiªn cøu giao tiÕp b»ng mét s¬ ®å sau ®©y: Trong vïng “chång-lÊn”, giao nhau (chç v¹ch «), ®iÓn h×nh cña c¸c bé m«n nªu trªn lµ nghiªn cøu c¸c kiÓu lo¹i ph¸t ng«n lêi nãi vµ c¸c hµnh vi giao tiÕp. C¸c nghiªn cøu ®· b−íc ®Çu cho thÊy bøc tranh kh¸i qu¸t vÒ c¸c lo¹i h×nh giao tiÕp cña ng−êi ViÖt. Nh÷ng c«ng tr×nh ng«n ng÷ häc x· héi cña NguyÔn V¨n Khang nh−: “Ng«n ng÷ häc x· héi - nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n” (1998), “KÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ - Ng«n ng÷ häc x· héi vÜ m«” (2003) vµ gÇn ®©y “Ng«n ng÷ häc x· héi” (2012), “ChÝnh s¸ch ng«n ng÷ vµ lËp ph¸p ng«n ng÷ ë ViÖt Nam” (2014) lµ nh÷ng c«ng tr×nh cã nhiÒu gi¸ trÞ. LÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch hÖ thèng c¸c ph−¬ng diÖn cña hÖ vÊn ®Ò ng«n ng÷ häc x· héi vi m«, ng«n ng÷ häc x· héi vÜ m« vµ vËn dông trong nghiªn cøu ViÖt ng÷. Khi ®Æt viÖc nghiªn cøu giao tiÕp trong khung c¶nh lý thuyÕt ng«n ng÷ häc x· héi, NguyÔn V¨n Khang cho thÊy, trong qu¸ tr×nh x· héi hãa ng«n ng÷ cña con ng−êi, tõ n¨ng lùc ng«n ng÷ ®Õn n¨ng lùc giao tiÕp, vÊn ®Ò cèt yÕu cña giao tiÕp trong t−¬ng t¸c ng«n ng÷ x· héi lµ sù lùa chän c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, sù chuyÓn m·, trén m· (NguyÔn V¨n Khang, 2012). VÊn ®Ò giao tiÕp cßn ®−îc quan t©m trong mét sè ph¹m vi kh¸c nh−: nghiªn cøu ®èi chiÕu tiÕng ViÖt víi c¸c ng«n ng÷, ng÷ dông häc (§ç H÷u Ch©u, 2001)... Trong ®ã ph©n tÝch vµ so s¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ sù kh¸c biÖt trong giao tiÕp cña ng−êi ViÖt. VÒ ph¹m vi giao tiÕp vµ v¨n hãa, ®¸ng kÓ lµ nh÷ng c«ng tr×nh cña NguyÔn Quang (2003; 2008), trong ®ã t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng tri thøc quan träng, c¬ b¶n kh«ng chØ cña ng«n ng÷ Ng«n ng÷ häc x· héi Ng÷ dông Ng«n ng÷ häc tri nhËn Ng«n ng÷ häc t©m lý häc MÊy vÊn ®Ò... 25 häc mµ cßn ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ giao tiÕp vµ v¨n hãa, kÓ c¶ “giao tiÕp phi ng«n tõ” (Lª Quang Thiªm, 2008). Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, chóng t«i vÉn ch−a thÊy c«ng tr×nh chuyªn biÖt vÒ giao tiÕp ViÖt ng÷ häc, trong ®ã cã thÓ xem lý thuyÕt giao tiÕp cña tr−êng ph¸i t©m lý L. S. Vygotsky lµ mét trong c¸c lý thuyÕt ®¸ng chó ý. 4. ë ®©y, chóng t«i ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò vÒ ng«n ng÷ häc nh©n chñng (hay “nh©n häc ng«n ng÷” - linguistic anthropology), ®©y lµ mét ngµnh khoa häc liªn ngµnh gi÷a ng«n ng÷ häc vµ nh©n häc mµ hiÖn nay cÇn thiÕt ®Èy m¹nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam (Xem thªm: NguyÔn Huy CÈn, 2008). Ng«n ng÷ häc nh©n chñng cã nh÷ng ph¹m vi nghiªn cøu t−¬ng ®ång vµ giao nhau víi c¸c bé m«n liªn ngµnh kh¸c nh− ng«n ng÷ häc x· héi, ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri nhËn vµ c¶ ng÷ dông häc. “Ng«n ng÷ häc nh©n chñng coi ng«n ng÷ vµ c¶ ng«n ng÷ häc lµ nÒn t¶ng cña mét khoa häc vÒ con ng−êi, bëi v× nã cung cÊp mét mèi liªn hÖ gi÷a c¸c cÊp ®é sinh häc vµ v¨n hãa - x· héi” (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014, tr.409). ë ViÖt Nam, NguyÔn Kim Th¶n lµ ng−êi ®Çu tiªn bµn ®Õn ng«n ng÷ häc nh©n chñng khi xem xÐt mét sè vÊn ®Ò cña ng«n ng÷ vµ d©n téc, ng«n ng÷ vµ v¨n hãa mµ sau nµy nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c nh− NguyÔn Tµi CÈn, §ç H÷u Ch©u, TrÇn Ngäc Thªm,... trong c¸c nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ - v¨n hãa häc ®· bµn xung quanh vÊn ®Ò nµy. GÇn ®©y, c«ng tr×nh cña NguyÔn ThiÖn Gi¸p ®· tr×nh bµy mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng vÊn ®Ò ng«n ng÷ häc nh©n chñng trªn thÕ giíi, nh÷ng chñ ®Ò cña ng«n ng÷ häc nh©n chñng ë ViÖt nam nh− c¸c hÖ thèng th©n téc (kinship system), c¸c thuËt ng÷ chØ mµu, c¸c Èn dô, ph©n lo¹i d©n gian (c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i ®éng vËt vµ thùc vËt), c¸c xö lý kh«ng gian vµ thêi gian trong ng«n ng÷, c¸c biÓu thøc kh¸c biÖt vÒ giíi tÝnh vµ x· héi trong ng«n ng÷, cÊu tróc cña c¸c chuyÖn kÓ, mèi liªn hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ thÇn tho¹i,v.v... (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2012, tr.387-399). Trong c¸c nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ häc nh©n chñng ë ViÖt Nam, ®¸ng chó ý lµ c«ng tr×nh cña D−¬ng ThÞ Nô “Ng÷ nghÜa cña nhãm tõ chØ th©n téc trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt” (2007) vµ c«ng tr×nh “Nh©n häc ®¹i c−¬ng” cña Khoa Nh©n häc, §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n thµnh phè Hå ChÝ Minh, trong ®ã ®· ®i s©u vµo ph©n tÝch c¸c nhãm tõ chØ th©n téc trong tiÕng ViÖt vµ so s¸nh víi c¸c ng«n ng÷ kh¸c còng nh− c¸c vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ cña nh©n häc vµ ng«n ng÷ häc. Nh×n mét c¸ch kh¸i qu¸t, c¸c bé m«n liªn ngµnh ®· xem xÐt ng«n ng÷ ë b×nh diÖn “®éng” (ph©n biÖt víi b×nh diÖn “tÜnh” thêi kú chñ nghÜa cÊu tróc), tøc lµ nghiªn cøu ng«n ng÷ trong mèi quan hÖ, sù t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi víi nhau, víi thÕ giíi tù nhiªn vµ x· héi. Trong ®ã tuy cã nh÷ng ph¹m vi giao c¾t nhau, nh−ng theo chóng t«i th× kh«ng nªn cho bé m«n nµy “thèng hîp” bé m«n kia nh− ý kiÕn cña §ç H÷u Ch©u (2001); bëi chóng kh«ng chØ kh¸c biÖt nhau vÒ xuÊt ph¸t ®iÓm c¬ së lý thuyÕt mµ cßn kh¸c nhau vÒ ph¹m vi nµo ®−îc chó ý h¬n trong ®èi t−îng nghiªn cøu. 5. Nh÷ng thµnh tùu cña c¸c bé m«n cã tÝnh liªn ngµnh ë ViÖt Nam kh«ng chØ lµ viÖc giíi thiÖu mét c¸ch hÖ thèng c¸c lý thuyÕt, c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c quan ®iÓm c¬ b¶n cña ng«n ng÷ häc x· héi, ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015 nhËn, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc nh©n chñng mµ cßn vËn dông c¸c lý thuyÕt míi nµy vµo nghiªn cøu tiÕng ViÖt. NÕu nh− ë thêi kú ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa cÊu tróc, ViÖt ng÷ häc cã thiªn h−íng miªu t¶ cÊu tróc cña tiÕng ViÖt trong c¸c ph¹m vi ng÷ ©m, tõ vùng - ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p, x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc tr−ng cÊu tróc cña tiÕng ViÖt chñ yÕu dùa trªn viÖc t×m kiÕm c¸c mèi quan hÖ cña c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷, kh«ng coi träng c¸c yÕu tè trong ho¹t ®éng ng«n ng÷, ho¹t ®éng lêi nãi. H−íng nghiªn cøu “tÜnh” nµy ®Õn nay gÇn nh− ®−îc “an bµi”, mµ ch−a thÊy xuÊt hiÖn mét lý thuyÕt nµo kh¶ dÜ lµm thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n c¸c quan ®iÓm cã tÝnh phæ biÕn trong ViÖt ng÷ häc nh−: x¸c ®Þnh nh÷ng ®¬n vÞ c¬ së cña hÖ thèng ng÷ ph¸p vµ hÖ thèng tõ vùng - ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt, vÒ tæ chøc ©m tiÕt, tæ chøc ®o¶n ng÷, nh÷ng ®Æc tr−ng ®iÓn h×nh cña tiÕng ViÖt, mét ng«n ng÷ ®¬n lËp - ©m tiÕt tÝnh, vÒ ng÷ ph¸p chøc n¨ng cña ViÖt ng÷ vµ lÞch sö tiÕng ViÖt (NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008). Nh−ng nh÷ng nghiªn cøu theo xu h−íng míi cña ViÖt ng÷ häc thêi kú hËu cÊu tróc l¹i chó träng ®Õn c¸c yÕu tè ngoµi b¶n th©n hÖ thèng cÊu tróc vµ xem c¸c yÕu tè nµy nh− mét thµnh tè kh«ng t¸ch rêi hÖ thèng ng«n ng÷, vµ do vËy ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vµ ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn ViÖt ng÷ häc. Nh− trong ng«n ng÷ häc x· héi th× nh÷ng yÕu tè x· héi, vÒ céng ®ång nãi n¨ng, giíi - giíi tÝnh, chÝnh s¸ch ng«n ng÷ vµ gÇn ®©y lµ c¸c yÕu tè sinh th¸i ng«n ng÷ ®−îc NguyÔn V¨n Khang vµ mét sè nhµ nghiªn cøu kh¸c tiÕn hµnh kh¶o s¸t c¶ diÖn réng vµ chiÒu s©u nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc tr−ng vµ sù biÕn ®æi cña tiÕng ViÖt. Qua ®ã NguyÔn V¨n Khang cho thÊy, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña x· héi hiÖn ®¹i ®· thóc ®Èy sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt. Chõng nµo mµ x· héi cã sù h×nh thµnh vµ ph©n chia c¸c giai tÇng x· héi (kh¸c biÖt vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ - v¨n hãa, chÝnh trÞ - x· héi...) th× cßn xuÊt hiÖn c¸c ph−¬ng ng÷ x· héi vµ chÝnh ®iÒu nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nh÷ng biÕn ®æi vµ sù ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt (NguyÔn V¨n Khang, 2012). Trong sù ph¸t sinh c¸ thÓ lêi nãi ë trÎ em ViÖt Nam, c¸c nghiªn cøu cña NguyÔn Huy CÈn (®−îc c«ng bè trong n−íc vµ n−íc ngoµi) ®· lÇn ®Çu tiªn cho thÊy c¬ chÕ tiÕp thu vµ s¶n sinh ph¸t ng«n - lêi nãi ®−îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së cña “C¸c cÊu tróc nÒn t¶ng (vÒ mÆt ng÷ ©m, ng÷ nghÜa, cÊu tróc có ph¸p)”, qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau trong mèi liªn quan víi sù ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng diÖn t©m lý chung vµ ho¹t ®éng cã tÝnh ®èi t−îng cña ®øa trÎ (®èi víi tiÕng mÑ ®Î vµ c¶nh huèng giao tiÕp, m«i tr−êng x· héi vµ tù nhiªn) (NguyÔn Huy CÈn, 2001; 2005). Víi c«ng tr×nh “Ng«n ng÷ häc tri nhËn: Tõ lý thuyÕt ®Õn thùc tiÔn tiÕng ViÖt” (Xem: Lý Toµn Th¾ng, 2005), Lý Toµn Th¾ng ®· ®Æt mét dÊu mèc quan träng, khëi ®Çu cho mét h−íng nghiªn cøu míi ë ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh x©y dùng m« h×nh tri nhËn kh«ng gian - mét ph−¬ng diÖn quan träng trong b¶n ®å tri nhËn ng«n ng÷ vµ hai h×nh thøc ph¶n ¸nh, hai c¸ch tri nhËn víi nguyªn lý “dÜ nh©n vi trung”; c¸c c¸ch mµ ng−êi ViÖt thùc hiÖn hµnh vi “ý niÖm hãa, ph¹m trï hãa” bøc tranh ng«n ng÷ vÒ thÕ giíi (Lý Toµn Th¾ng, 2001; 2005; NguyÔn Huy CÈn, 2007- 2008). Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ ng«n ng÷ vµ t− duy, ng«n ng÷ vµ v¨n MÊy vÊn ®Ò... 27 hãa tõ l©u ®· ®−îc c¸c nhµ ViÖt ng÷ häc quan t©m vµ cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong ViÖt ng÷ (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014, tr.325-334, 381- 386). GÇn ®©y, nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®· ®−îc lµm s¸ng tá trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña NguyÔn §øc Tån (NguyÔn §øc Tån, 2002; 2010). Nh− vËy, cïng víi nh÷ng thµnh tùu cña ViÖt ng÷ häc thêi kú tr−íc, vµ nh÷ng thµnh tùu lý thuyÕt, øng dông trong viÖc nghiªn cøu c¸c ng«n ng÷ vµ ViÖt ng÷ häc hiÖn nay ë ViÖt Nam, nh÷ng nghiªn cøu theo c¸c xu h−íng míi mµ chóng t«i ®Ò cËp ®Õn ë trªn víi nh÷ng c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶ nh−: NguyÔn Quang Hång, NguyÔn ThiÖn Gi¸p, NguyÔn V¨n Khang, NguyÔn Huy CÈn, NguyÔn §øc Tån, Lý Toµn Th¾ng, NguyÔn Quang, D−¬ng ThÞ Nô... ®· gãp phÇn vµo viÖc ph¸t hiÖn c¸c quy luËt võa cã tÝnh phæ qu¸t võa cã tÝnh ®Æc thï cña tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i. * * * Víi nh÷ng thµnh tùu ban ®Çu trong c¸c h−íng nghiªn cøu míi cña ViÖt ng÷, cã thÓ nãi r»ng, ViÖt ng÷ häc ë ViÖt Nam hiÖn nay ®· cã nh÷ng b−íc ®i hoµ nhËp vµo sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ häc thÕ giíi, tuy cã nh÷ng ph−¬ng diÖn bÞ chËm ®Õn vµi thËp niªn. HiÖn nay, cÇn chó ý ph¸t triÓn c¸c bé m«n liªn ngµnh vµ cã tÝnh øng dông cao nh−: ng«n ng÷ häc thÇn kinh, bÖnh lý ng«n ng÷ (vÒ vÊn ®Ò nµy cã thÓ tham kh¶o trong ®Ò tµi cÊp bé nãi trªn (NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008), phÇn do GS.TS. NguyÔn V¨n Lîi thùc hiÖn), ViÖt ng÷ häc víi c«ng nghÖ th«ng tin (tham kh¶o trong (NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008), phÇn do PGS.TS. Vò Kim B¶ng thùc hiÖn), ng«n ng÷ häc víi viÖc d¹y tiÕng (tham kh¶o trong (NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008), phÇn do PGS.TS. Vò ThÞ Thanh H−¬ng thùc hiÖn)
Tµi liÖu tham kh¶o 1. TrÇn Quang C¬ (2009), Kh¶o luËn Èn dô tri nhËn, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi. 2. §ç H÷u Ch©u (2001), §¹i c−¬ng ng«n ng÷ häc. Ng÷ dông häc, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi. 3. NguyÔn §øc D©n (2001), “Vµi suy nghÜ nh©n bµi lý thuyÕt ng«n ng÷ häc cuèi thÕ kû XX”, T¹p chÝ Ng«n ng÷, sè 11. 4. NguyÔn §øc D©n, §Æng Th¸i Minh (2000), Thèng kª ng«n ng÷ häc, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi. 5. NguyÔn Huy CÈn (2007-2008), LÞch sö, hiÖn tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch cña ViÖt ng÷ häc ë ViÖt Nam hiÖn nay, §Ò tµi khoa häc cÊp Bé. 6. NguyÔn Huy CÈn (2005), T©m lý ng«n ng÷ häc vµ viÖc nghiªn cøu ng«n ng÷ trÎ em ë ViÖt Nam, Trong: NguyÔn ThiÖn Gi¸p chñ biªn (2005), L−îc sö ViÖt ng÷ häc, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi. 7. NguyÔn Huy CÈn (2001), Tõ ho¹t ®éng ®Õn ng«n ng÷ trÎ em, Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi. 8. NguyÔn Huy CÈn (chñ biªn, 2006). ViÖt ng÷ häc d−íi ¸nh s¸ng c¸c lý thuyÕt hiÖn ®¹i, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 9. NguyÔn Huy CÈn (chñ biªn, 2008), Ng«n ng÷ häc: Mét sè ph−¬ng diÖn nghiªn cøu liªn ngµnh, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015 10. NguyÔn Huy CÈn (2008), “Mét sè vÊn ®Ò vÒ sù ¶nh h−ëng cña c¸c lý thuyÕt ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i víi ViÖt ng÷ häc ë ViÖt Nam hiÖn nay”, B¸o c¸o t¹i Héi th¶o Quèc tÕ vÒ ViÖt Nam häc lÇn thø III, Hµ Néi. 11. NguyÔn ThiÖn Gi¸p (2012), Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ng«n ng÷, Nxb. Gi¸o dôc ViÖt Nam, Hµ Néi. 12. NguyÔn ThiÖn Gi¸p (2014), NghÜa häc ViÖt ng÷, Nxb. Gi¸o dôc ViÖt Nam, Hµ Néi. 13. NguyÔn Quang Hång (2014), Tõ ®iÓn ch÷ N«m dÉn gi¶i, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 14. NguyÔn V¨n Khang (2012), Ng«n ng÷ häc x· héi, Nxb. Gi¸o dôc ViÖt Nam, Hµ Néi. 15. NguyÔn V¨n Khang (2014), ChÝnh s¸ch ng«n ng÷ vµ lËp ph¸p ng«n ng÷ ë ViÖt Nam, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 16. NguyÔn Lai (2001), Nhãm tõ chØ h−íng vËn ®éng trong tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 17. D−¬ng ThÞ Nô (2007), Ng÷ nghÜa cña nhãm tõ chØ quan hÖ th©n téc trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt, Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi. 18. NguyÔn Quang (2002), Giao tiÕp vµ giao tiÕp giao v¨n hãa, Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 19. NguyÔn Quang (2003), Mét sè vÊn ®Ò giao tiÕp giao v¨n hãa, Tr−êng §¹i häc Ngo¹i ng÷, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 20. NguyÔn Quang (2008), Giao tiÕp phi ng«n tõ qua c¸c nÒn v¨n hãa, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 21. Lý Toµn Th¾ng (2001), “Sù h×nh dung kh«ng gian trong ng«n ng÷ cña lo¹i tõ vµ danh tõ chØ ®¬n vÞ”, T¹p chÝ Ng«n ng÷, sè 3. 22. Lý Toµn Th¾ng (2005), Ng«n ng÷ häc tri nhËn: Tõ lý thuyÕt ®¹i c−¬ng ®Õn thùc tiÔn tiÕng ViÖt, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 23. Lª Quang Thiªm (2008), Ng÷ nghÜa häc, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi. 24. NguyÔn §øc Tån (2002), T×m hiÓu ®Æc tr−ng v¨n hãa cña ng«n ng÷ vµ t− duy ë ng−êi ViÖt (trong sù so s¸nh víi c¸c d©n téc kh¸c), Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi. 25. NguyÔn §øc Tån (2010), §Æc tr−ng v¨n hãa- d©n téc cña ng«n ng÷ vµ t− duy, Nxb. Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ Néi.