Linh cảm của Romeo và Juliet trong lần gặp gỡ cuối cùng của đôi tình nhân

Nguyễn Thị Thắm Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 61(12/2): 26 - 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 26 LINH CẢM CỦA ROMEO VÀ JULIET TRONG LẦN GẶP GỠ CUỐI CÙNG CỦA ĐÔI TÌNH NHÂN Nguyễn Thị Thắm* Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên TÓM TẮT Thông qua bài viết này, tôi muốn trình bày kết quả nghiên cứu về vai trò của yếu tố linh cảm với tư cách là một phương tiện nghệ thuật trong bi kịch Romeo và Juliet của Shakespeare, đặc biệt là hiệu quả của việc sử dụng yếu tố linh cảm trong lần gặp gỡ cuối cùng của đôi tình nhân. Chúng tôi nhận thấy, trong Romeo và Juliet, sự xuất hiện của yếu tố linh cảm không chỉ cho chúng ta thấy tình yêu tuyệt vời của hai nhân vật chính mà còn chứng tỏ rằng Shakespeare đã chia sẻ với chúng ta phát hiện thú vị này bởi một cách thức tương xứng với khả năng thiên tài của ông. Cũng trong vở kịch này, Shakespeare nói với chúng ta về vô thức và vai trò của vô thức trước khi Phân tâm học của S.Freud và Tâm phân học của K.B.Jung xuất hiện. Từ khóa: Linh cảm, Romeo và Juliet, Shakespeare, phương tiện nghệ thuật, bi kịch. Trong văn học thế giới, chúng ta từng biết đến bao nhiêu cuộc chia tay đầy ám ảnh bởi sự xa cách gắn liền với nỗi lo lắng, khắc khoải. Đau đớn hơn, người trong cuộc thường có cảm giác đây là lần gặp gỡ cuối cùng. Họ nói lời tạm biệt nhưng họ biết lẽ ra họ phải nói lời vĩnh biệt. Những cảm xúc vừa mơ hồ, vừa rõ rệt ấy của Romeo, Juliet đã được Shakespeare thể hiện chân thực và tài hoa bằng yếu tố linh cảm trong vở bi kịch Romeo và Juliet khi xây dựng cảnh gặp gỡ cuối cùng của đôi tình nhân ở hồi III, cảnh 5. Để trì hoãn thời khắc li biệt, trước đó, Juliet đã tự đánh lừa mình: “Trời còn lâu mới sáng. Tiếng chim đã làm anh hoảng hốt là tiếng chim hoạ mi đấy, không phải tiếng sơn ca đâuVệt sáng kia không phải ánh bình minh, em biết”[4.109]. Đến khi ý thức về sự sống còn của Romeo mách bảo, nàng mới nhận ra rằng không nên níu kéo chàng nán lại thêm nữa. Trong cuộc ly biệt này, cả Romeo và Juliet đều có linh cảm đây là lần gặp gỡ cuối cùng của họ nhưng Juliet bộc lộ linh cảm của mình trực tiếp hơn. Dù Romeo chỉ bị lưu đày nhưng cái chết vẫn luôn ám ảnh tâm hồn nàng: “Thôi, cửa ơi, hãy cho ánh sáng lọt vào, và để đời sống đi ra”[4.109]; (“Then, window, let day in, and let life out” - tr.718). Lúc Romeo nói lời vĩnh biệt, hôn nàng lần cuối rồi trèo xuống vườn là lúc nàng cảm  Tel: 0983211243 nhận được một cách trực tiếp sự xa cách, chia lìa bằng cảm giác xúc giác. Sau khi thảng thốt hỏi lại Romeo và được chàng xác nhận thực tế mà hai người phải đối mặt bằng lời chào “Vĩnh biệt”[4.109]; (“Farewell” – [5.719]) linh cảm về những chuyện chẳng lành bắt đầu tràn ngập tâm trí nàng. Lời thoại tiếp theo diễn tả linh cảm đầy bất trắc của nàng là một câu hỏi về tương lai: “Anh ơi, có bao giờ chúng ta lại được gặp nhau nữa không?”[4.110]; (“O! think’st thou, we shall ever meet again?” – [5.719]). Trong nguyên bản, Shakespeare để cho Juliet dùng câu hỏi này với động từ “shall ever meet” ở thì tương lai đơn- loại thì của động từ dùng để chỉ một hành động sẽ xảy ra nhưng người nói chưa quyết định hoặc chưa thể quyết định khi nào hành động đó xảy ra trước thời điểm nói. Nó cho thấy rất rõ cảm giác của nàng về sự bất định của tương lai. Dù nàng biết Romeo không bị tử hình, nàng vẫn lo lắng vì nàng cảm thấy khó xác định hay nói đúng hơn là không thể xác định được số phận của tình yêu. Đứng từ hiện tại, nhìn về phía tương lai, nàng băn khoăn tự hỏi: hạnh phúc rồi có nối tiếp? Rõ ràng nàng cảm thấy sự mong manh, dễ đứt gãy của hạnh phúc trong hiện tại mà sự đứt gãy nếu có thể xảy ra lại nằm ngoài khả năng kiểm soát của hai người. Sau đó, dù Romeo có khẳng định rồi họ sẽ gặp lại nhau, linh cảm về chuyện chẳng lành Nguyễn Thị Thắm Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 61(12/2): 26 - 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 27 vẫn choán lấy tâm hồn Juliet: “Trời ơi, sao em linh cảm có chuyện chẳng lành! Em nhìn anh đứng dưới ấy như thây ma nằm dưới mồ. Mắt em hoa làm sao mà thấy anh nhợt nhạt quá” [4.110]; (“O God! I have an ill-divining soul:/ Methinks, I see thee, now thou art so low,/ As one dead in the bottom of a tomb:/ Either my eyesight fails, or thou look’st pale” – [5.719]). Trong nguyên bản, với tất cả các động từ được dùng ở thì hiện tại thường, lời thoại của Juliet tiếp tục miêu tả cụ thể hơn diễn biến của linh cảm trong tâm thức của nàng. Đối tượng gặp phải chuyện chẳng lành là Romeo. Chuyện chẳng lành mà Romeo gặp phải là cái chết được tượng hình qua vẻ “nhợt nhạt” và biện pháp so sánh chàng với “thây ma nằm dưới mồ”. Sự vận động của linh cảm chứng tỏ lời an ủi của Romeo không có tác dụng. Nó không thể ngăn cản cảm nhận của nàng về những chuyện bất trắc vì cảm nhận đó nằm ở luồng ngầm của vô thức mà nhiều khi vô thức trượt qua sự kiểm soát của ý thức. Linh cảm của Juliet vẫn vận động một cách tự nhiên theo quy luật của nó từ mơ hồ đến ngày càng rõ rệt hơn, từ chưa xác định có thể sẽ may mắn, có thể sẽ rủi ro “có bao giờ... lại được gặp nhau nữa không” đến xác định chắc chắn: rủi ro, bất hạnh qua hình hài của cái chết. Ý thức của Juliet và của Romeo không thể kiểm soát được, càng không thể chế ngự được. Quan điểm này về mối quan hệ giữa ý thức và vô thức, về đặc điểm của vô thức, sau này được Freud chứng minh đầy thuyết phục bằng các ví dụ trong công trình khoa học Nhập môn Phân Tâm học của ông. Còn Romeo khi nghe Juliet hỏi về tương lai của tình yêu với bao lo lắng phấp phỏng đã khẳng định chắc chắn: “Nhất định là có” [4.110]; (“I doubt it not” – [5.719]). Trong nguyên bản, Shakespeare để cho Romeo dùng hình thức phủ định của phủ định để khẳng định. Lời khẳng định này thống nhất với nhiệt tình động viên, trấn an tinh thần của Juliet trong lời thoại tiếp theo của chàng: “Em ơi, mắt anh nhìn em cũng thấy nhợt nhạt làm sao! Sầu thương đã uống hết máu chúng ta” [4.110]. Với mong muốn linh cảm về những chuyện chẳng lành và hình ảnh “nhợt nhạt” “như thây ma” của chàng không ám ảnh, hành hạ Juliet, Romeo đã giải thích với nàng một cách rất logic và hợp lý về nguyên nhân dẫn đến sự nhợt nhạt của cả hai người: do hai người phải chịu quá nhiều chuyện đau buồn, thương tiếc. Tuy nhiên thái độ tin tưởng vào tương lai và dứt khoát phủ định linh cảm về những chuyện chẳng lành của Juliet lại mâu thuẫn với ba lần chào vĩnh biệt của Romeo: “Thôi, vĩnh biệt! Em cho anh một cái hôn trước khi anh trèo xuống”[4.109]; (“Farewell, farewell! One kiss, and I’ll descend” – [5.718]). “Vĩnh biệt. Hỡi em yêu quý, anh sẽ không bỏ lỡ dịp nào để gửi tin đến cho em”[4.110]; (“Farewell! I will omit no opportunity/ That may convey my greetings, love, to thee” – [5.719]). “Sầu thương đã uống hết máu chúng ta. Thôi, vĩnh biệt”[4.110] ; (“Dry sorrow drinks our blood. Adieu! Adieu!” – [5.719]). Do chúng tôi không có điều kiện gặp gỡ, trao đổi với dịch giả Đặng Thế Bính nên chúng tôi phỏng đoán dịch giả Đặng Thế Bính đã dịch tác phẩm Romeo và Juliet từ một nguyên bản khác với nguyên bản mà chúng tôi đang có. Bởi theo nguyên bản bi kịch Romeo và Juliet của Shakespeare in trong The Illustrated Stratford Shakespeare (Chancellor Press, 1993), trong cuộc chia ly của lần gặp gỡ cuối cùng, Romeo ba lần nói “Farewell”, hai lần nói “Adieu”. Theo những từ điển mà chúng tôi có thì “Farewell” và “Adieu” đều có nghĩa là tạm biệt- sự xa cách tạm thời, trong một thời gian ngắn rồi gặp lại mà không có nghĩa là vĩnh biệt- sự xa cách vĩnh viễn, không bao giờ gặp lại nữa. Và nếu phán đoán của chúng tôi về vấn đề bản dịch là đúng thì mâu thuẫn trên cũng không khó lý giải. Theo chúng tôi, khi tìm cách trấn an Juliet, Romeo nói bằng ý thức, bằng mong muốn hướng người yêu tới tương lai tốt đẹp. Còn những lời chào vĩnh biệt là lời nói bật lên từ vô thức của chàng. Như vậy, từ trong vô thức Romeo cũng cảm nhận thấy tương lai đầy bất trắc của mình và lời chào vĩnh biệt là lời phản ánh trung thực cảm xúc của chàng. Điều đó chứng tỏ giống như Juliet, Romeo cũng có một đời sống nội tâm phong phú, không đơn giản một chiều. Và như vậy, chính mâu thuẫn này cho thấy vẻ đẹp của tình yêu mà Romeo dành cho Juliet. Vì tình yêu Nguyễn Thị Thắm Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 61(12/2): 26 - 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 28 đó, chàng sẵn sàng chịu đựng niềm lo âu, khắc khoải về tương lai của bản thân mình. Chàng cố gắng dùng ý thức để kiểm soát, che giấu cảm xúc thực đồng thời tỏ ra cứng cỏi để nâng đỡ tinh thần cho người mình yêu. Cũng chính mâu thuẫn này cho thấy sự hoà điệu trong tâm hồn của đôi tình nhân. Tại một thời điểm xác định, họ cùng nhau lên đỉnh hạnh phúc, cùng cảm thấy đau đớn đến tận cùng khi xa cách và cùng có khả năng linh cảm về những chuyện chẳng lành. Có lẽ đây cũng là một trong những lý do khiến cho họ trở thành đôi tình nhân bất tử, thành biểu tượng cho tình yêu vĩnh hằng của nhân loại. Linh cảm trong lần gặp gỡ cuối cùng của đôi tình nhân xuất hiện vào hồi III, cảnh 5 của vở bi kịch. Theo lý thuyết về cấu trúc kịch năm hồi trong cuốn Về thi pháp kịch của Tất Thắng, đây là hồi “Xung đột căng đến mức tưởng như không giải quyết được. Các nút kịch thắt lại”[2.246]. Vậy linh cảm của đôi tình nhân có ảnh hưởng gì đến sự phát triển của xung đột kịch trong Romeo và Juliet của Shakespeare? Như chúng ta đã biết, trong Romeo và Juliet có những yếu tố có thể trở thành hai lực lượng đối địch nhau của một xung đột kịch. Đó là tình yêu của Romeo và Juliet, mối thù giữa hai dòng họ Montague và Capulet, lực cản từ phía nhân vật thứ ba và lực cản từ chính bản thân nhân vật. Từ những yếu tố này, có thể tạo nên ba dạng xung đột cơ bản trong các vở bi kịch tình yêu: xung đột giữa tình yêu của đôi tình nhân và mối quan hệ giữa hai dòng họ, xung đột trong tình yêu tay ba, xung đột trong thế giới nội tâm của nhân vật bi kịch. Về hai yếu tố tình yêu và thù hận, trong bài viết Mối quan hệ giữa tình yêu và thù hận trong bi kịch Romeo và Juliet của Shakespeare (Tạp chí Nghiên cứu Văn học số 3/ 2008), chúng tôi đã phân tích chứng minh để đi đến kết luận: “Thù hận không thật sự xuất hiện như một lực lượng độc lập công khai đối địch với tình yêu. Nó chỉ ngẫu nhiên tồn tại bên cạnh tình yêu và va chạm với tình yêu một cách vô thức. Tính chất nửa vời đó làm cho mối quan hệ giữa tình yêu và thù hận không thể chuyển hoá thành xung đột với những tác động qua lại lôgic biện chứng trong một cuộc đấu tranh mà cả hai bên đều cố gắng để giành phần thắng bằng mọi cách”[1.122]. Như vậy là tình yêu của Romeo và Juliet và mối thù giữa hai dòng họ không được Shakespeare xây dựng thành hai lực lượng đối địch nhau của tấn kịch. Cũng chính vì vậy, linh cảm của Romeo và Juliet trong lần gặp gỡ cuối cùng không ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa tình yêu của đôi tình nhân và mối thù của hai dòng họ. Chúng tôi cũng nhận thấy Shakespeare không tạo ra những tình huống đặt hai yếu tố tình yêu và lực cản từ phía nhân vật thứ ba vào một mâu thuẫn gay gắt mang tính đối địch. Bởi theo chúng tôi, với tình yêu của Romeo và Juliet thì Rosaline và Paris được coi là nhân vật thứ ba. Trước khi gặp Juliet, Romeo từng yêu Rosaline nhưng tình yêu của Romeo dành cho Rosaline chỉ là tình yêu đơn phương. Đến dạ hội nhà Capulet, bắt gặp vẻ đẹp lộng lẫy của Juliet, những cảm xúc yêu đương đằm thắm của Romeo lại cháy lên và nhanh chóng cộng hưởng với những rung động ngọt ngào của trái tim Juliet. Chính vì vậy, chúng tôi xác định Rosaline là người thứ ba dù Juliet mới là người đến sau. Chỉ có điều, trong Romeo và Juliet, từ hồi I đến hồi V, Rosaline không hề xuất hiện với tư cách một nhân vật với những hành động, lời nói cụ thể. Nàng chỉ thấp thoáng ẩn hiện qua lời kể của Romeo ở hồi I và lời trêu đùa của Mercutio ở cảnh 1 của hồi II. Dù Shakespeare để cho Romeo khẳng định chàng đến dự dạ hội nhà Capulet để chiêm ngưỡng vẻ diễm lệ của Rosaline nhưng Shakespeare lại không để cho Rosaline xuất hiện. Nàng không phải chứng kiến cảnh chàng Romeo hào hoa đang dành những lời yêu thương nồng cháy khi xưa nói với nàng cho một giai nhân tuyệt sắc khác. Nếu chứng kiến cảnh đó, rất có thể xung đột trong tình yêu tay ba đã nảy sinh từ hồi I. Hơn thế nữa, sau cảnh 1 của hồi II, Shakespeare không để cho nàng xuất hiện trở lại để tạo ra lực cản cho tình yêu của Romeo và Juliet. Còn Paris được Shakespeare giới thiệu với đầy đủ những ưu điểm nổi bật qua lời kể nhiều mỹ từ định ngữ của Capulet phu nhân: “Chàng Paris tài năng”, “chàng Paris trẻ Nguyễn Thị Thắm Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 61(12/2): 26 - 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 29 tuổi”[4.45] . Nếu Shakespeare có dụng ý tạo ra xung đột trong tình yêu tay ba, chắc chắn chàng sẽ trở thành một tình địch xứng đáng của Romeo. Tuy nhiên dù Capulet dự định mở dạ tiệc để Paris và Juliet gặp nhau, nhưng cũng như Rosaline, Shakespeare không để cho Paris xuất hiện trong dạ hội nên mầm mống của xung đột không xuất hiện. Sau đó, đến hồi III, Juliet bị ép gả cho Paris. Nhưng nguyên nhân của sự ép gả là do ý muốn của ông già Capulet chứ không phải do Paris biết mối tình của Romeo và Juliet nên lập mưu đẩy Romeo đi xa rồi lấy lòng cha mẹ Juliet để phá hoại tình yêu của đôi tình nhân. Như vậy, có thể khẳng định, Shakespeare không sử dụng mối quan hệ giữa Romeo- Juliet- Paris để tạo ra xung đột trong tình yêu tay ba. Và vì vậy linh cảm của Romeo và Juliet trong lần gặp gỡ cuối cùng không ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa tình yêu của Romeo, Juliet và lực cản từ phía nhân vật thứ ba. Cuối cùng là mối quan hệ giữa tình yêu và sự cản trở từ chính bản thân nhân vật. Nói đến sự cản trở từ chính bản thân nhân vật, thực chất chúng tôi muốn nói tới sự cản trở của những xung đột nội tâm. Theo chúng tôi, trong vở kịch này, chỉ Juliet có xung đột nội tâm. Nàng có những băn khoăn, bối rối khi biết người mình yêu là kẻ thù của dòng họ mình (hồi II), khi người mình yêu giết người thân của mình (hồi III) và trước khi quyết định uống thuốc ngủ giả chết (hồi IV). Gần với linh cảm của Romeo và Juliet trong lần gặp gỡ cuối cùng là xung đột nội tâm của Juliet khi biết người mình yêu giết người thân của mình. Tuy nhiên, Shakespeare lại để cho Juliet linh cảm thấy chuyện chẳng lành sau khi nàng đã quyết định tha thứ cho Romeo. Xung đột trong thế giới nội tâm của nàng đã được giải toả. Nàng đã tìm ra lối thoát, đã quyết định từ bỏ những lý lẽ lạnh lùng sắc sảo của lý trí để nghe theo tiếng gọi của con tim. Cũng chính vì vậy, dù Juliet có cảm thấy sự chẳng lành khi chia tay nhưng linh cảm của nàng cũng không góp phần làm gia tăng xung đột trong thế giới nội tâm của nàng, khiến cho tình yêu nàng dành cho Romeo bị cản trở. Sau đó linh cảm này cũng không xuất hiện trở lại khi nàng quyết định uống thuốc ngủ giả chết. Như vậy có thể khẳng định linh cảm của Romeo và Juliet trong lần gặp gỡ cuối cùng không ảnh hưởng đến sự hình thành, vận động và phát triển của xung đột kịch trong Romeo và Juliet của Shakespeare. Nó chỉ chuẩn bị, báo trước kết cục bi thảm của số phận nhân vật. Ngoài ra, Shakespeare có dụng ý khác khi để cho Romeo và Juliet biết trước rằng những điều bất trắc rồi sẽ xảy ra. Vì “một tính cách bi kịch nói chung phải đáp ứng đầy đủ ba nguyên lý: nguyên lý tích cực, nguyên lý trọng đại, nguyên lý tự ý thức”[3.74]. Và sự xuất hiện của linh cảm trong lần gặp gỡ cuối cùng của đôi tình nhân như một phương tiện nghệ thuật để các tính cách bi kịch của ông đảm bảo nguyên lý thứ ba: nguyên lý tự ý thức. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Nguyễn Thị Thắm, (2008), “Mối quan hệ giữa tình yêu và thù hận trong Romeo và Juliet của Shakespeare”, Tạp chí Nghiên cứu Văn học, (Số 3), 1-2-2. [2]. Tất Thắng, (2000), Về thi pháp kịch, Nhà xuất bản Sân Khấu, Hà Nội. [3]. Phùng Văn Tửu, (2003), Cảm thụ và giảng dạy văn học nước ngoài, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội. [4]. W. Shakespeare, (1995), Tuyển tập kịch (Nhiều người dịch). Nhà xuất bản Sân khấu, Hà Nội. [5]. W. Shakespeare, (1993) The Illustrated Stratford Shakespeare, Chancellor Press, London. SUMMARY THE PRESENTIMENT OF ROMEO AND JULIET IN THE LAST MEETING OF THE LOVERS Nguyen Thi Tham   Tel: 0983211243 Nguyễn Thị Thắm Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 61(12/2): 26 - 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 30 College of Education, Thai Nguyen University In this essay, I show my ideas about the role of presentiment as a literary device in Romeo and Juliet by Shakespeare, especially presentiment in the last meeting of the lovers. Presentiment in Romeo and Juliet didn’t only demonstrate the wonderful love of main characters, it is but also evident that Shakespeare shared this interest with us in a degree proportioned to his genius. In this play, he introduced us to the unconscious and role of unconscious before Psychoanalysis’s S.Freud and Analytical Psychology’s K.B.Jung came after. Key words: Presentiment, Romeo and Juliet, Shakespeare, literary device, tragedy.