Hình tượng nhân vật kì ảo trong tiểu thuyết ngày hoàng đạo của Nguyễn Đình Chính - Nguyễn Thị Quyên

Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 04(40)/2016: tr. 14-21 HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT KÌ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NGÀY HOÀNG ĐẠO CỦA NGUYỄN ĐÌNH CHÍNH NGUYỄN THỊ QUYÊN Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế LÊ THỊ HƯỜNG Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế Tóm tắt: Tiểu thuyết Ngày hoàng đạo là tác phẩm khẳng định được tài năng, phong cách và sáng tạo nghệ thuật của Nguyễn Đình Chính. Thế giới nhân vật của Nguyễn Đình Chính đa dạng, phong phú, mang đậm màu sắc huyền ảo. Hình tượng nhân vật được xây dựng bởi sự đan cài, xen lẫn giữa yếu tố thực và yếu tố huyền ảo trong một tổng thể không - thời gian, kết cấu, biểu tượng đa dạng, phong phú đã làm nên những nét mới lạ, hấp dẫn cho một cuốn tiểu thuyết dài. Thông qua hệ thống nhân vật kỳ ảo, Nguyễn Đình Chính bày tỏ những quan niệm về nhân sinh, nhân quả, báo ứng trong cuộc đời, hướng con người trong cõi nhân gian đến với cái Thiện. Từ khoá: tiểu thuyết Nguyễn Đình Chính, nhân vật huyền ảo, Nguyễn Đình Chính, nhân sinh, tính thiện, giải thoát, cảm hứng sáng tạo,. 1. MỞ ĐẦU Trong những năm gần đây, nhiều cây bút văn xuôi vẫn nỗ lực tìm kiếm và thể hiện cuộc sống trong văn học bằng yếu tố kỳ ảo. “Bởi thế giới ảo cũng là một phần của sự sống. Sáng tạo ra cái kỳ ảo nhân loại đã sáng tạo ra một thế giới nghệ thuật. Cho nên nghệ thuật kỳ ảo nói chung, văn học kỳ ảo nói riêng là một kiểu sáng tạo, một phương thức tư duy nghệ thuật của người nghệ sĩ. Nó đưa đến một tư duy nghệ thuật mới trong cách nhìn nhận khám phá cuộc sống và thế giới tâm hồn con người, làm phong phú hơn trong đời sống hiện thực” [6]. Với Nguyễn Đình Chính, yếu tố kỳ ảo đã trở thành một công cụ đắc dụng trong quá trình chuyển tải những ý tưởng, những dụng ý nghệ thuật và thể hiện một cái nhìn đầy thực tế về đời sống con người. So với thành tựu lớn lao và đa dạng của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại, Nguyễn Đình Chính sáng tác không nhiều nhưng tác phẩm của ông mang một dáng vẻ độc đáo, mới lạ ở cả nội dung phản ánh và các thủ pháp nghệ thuật. Ngày hoàng đạo là bộ tiểu thuyết đậm đặc yếu tố kì ảo của nhà văn, với một thế giới nhân vật đa dạng, đan xen giữa hai mặt hư và thực. 2. SỰ SONG HÀNH HAI TUYẾN NHÂN VẬT THỰC - ẢO Nhân vật luôn là trung tâm của tác phẩm, là tấm gương phản chiếu tư tưởng và năng lực nghệ thuật của nhà văn. Trong cuốn 150 thuật ngữ văn học, của Lại Nguyên Ân định nghĩa: “Nhân vật văn học là một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của một nhà văn, một khuynh hướng, trường phái hoặc phong cách”. Từ điển thuật ngữ văn học (của Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi) [1] cho rằng: “Nhân vật văn học được miêu tả qua các biến cố, xung đột, mâu thuẫn và mọi chi tiết các loại. Đó là HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT KỲ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NGÀY HOÀNG ĐẠO... 15 mâu thuẫn nội tại của nhân vật, mâu thuẫn giữa nhân vật này với nhân vật kia, giữa tuyến nhân vật này với tuyến nhân vật kia, cho nên nhân vật luôn gắn với cốt truyện”. Ngày hoàng đạo của Nguyễn Đình Chính mang đậm sắc thái kỳ ảo nên thế giới nhân vật của ông cũng có những dấu ấn khác thường, kỳ lạ đến kinh dị. Nhân vật thường là những con người có thực nhưng hoàn toàn được biến dạng, chắp nối và được đặt thả vào một không gian huyễn hoặc đến phi lý. Cũng từ đó mà thế giới nhân vật kỳ ảo lại càng được mở rộng mênh mang hơn trong trí tưởng tượng của nhà văn. Với dụng ý sáng tạo có sự song hành của hai tuyến nhân vật thực và ảo, Ngày hoàng đạo được cấu trúc bởi hai tuyến cốt truyện: Cốt truyện về chuyến đi tâm linh của bác sĩ Cần (gặp gỡ các linh hồn) và cốt truyện về chuyến đi đến trại phong của bác sĩ Cần cùng những con người thực (bác sĩ Chiểu, cô gái Kim Thoa - công việc và câu chuyện tình yêu của họ). Hai thế giới thực và ảo được thể hiện song trùng trong cùng một hệ thống văn bản nhiều chương khiến tác phẩm vừa có một dung lượng đồ sộ, vừa có những tầng lớp ý nghĩa huyền ảo đầy ám dụ. Tất cả những chuyến đi, những cuộc gặp gỡ của bác sĩ Cần trong suốt cuốn tiểu thuyết dài đều xoay quanh hai thế giới thực - ảo như thế. Trong chuyến đi tâm linh của bác sĩ Cần người đọc có thể thấy sự tồn tại của một giới thực với những con người thực nhưng lại mơ hồ với những bóng ma, linh hồn, luồng khói. Chúng đan cài, hoà trộn và dung chứa trong nhau đến cuối tác phẩm tạo nên một hiệu ứng nghệ thuật độc đáo. Ứng với hai tuyến cốt truyện là sự song hành hai tuyến nhân vật thực ảo xoay quanh nhân vật trung tâm là bác sĩ Cần. Ông là người đã nối kết hai tuyến nhân vật thực ảo với nhau một cách rất tự nhiên. Hai tuyến nhân vật tồn tại trong cùng một không, thời gian kỳ ảo. Nhân vật thực là những con người như bác sĩ Cần, Cô Kim Thoa, Bác sĩ Chiểu, Cha Tạc, Y sĩ Sự, Thương Ơi, Hà, Phơn, những con người có hình hài, tính cách, sống trong cuộc đời thực với tất cả những nỗi lo đời sống. Còn tuyến nhân vật ảo có thể nhắc đến những hồn ma, luồng khói màu da cam đặc xoắn, cuộn réo Trong Ngày hoàng đạo, nhân vật ma xuất hiện với tần số lớn, ở nhiều dạng thức, có khi là ảo, có khi thực được ảo hóa. Nhân vật ma là một trong những dạng thức biểu hiện hữu hiệu của văn học kỳ ảo. Nhân vật ma đã tồn tại một cách lâu dài trong những sáng tác văn học dân gian và ngày càng ăn sâu trong tiềm thức của con người. Kiểu nhân vật ma xuất hiện khá nhiều trong những sáng tác của văn học Việt Nam đương đại, cho thấy trí tưởng tượng và sức sáng tạo của con người về những hình tượng văn học là không có giới hạn. Hồn ma xuất hiện với tần số lớn trong rất nhiều tác phẩm. Có thể kể đến tiểu thuyết Người sông mê của Châu Diên, Mưa ở kiếp sau của Đoàn Minh Phượng, Phiên bản, Xác Phàm của Nguyễn Đình Tú, Ngồi của Nguyễn Bình Phương,... Nhân vật ma trong Ngày hoàng đạo cũng có cảm nhận như con người trần gian, có yêu có ghét, có ngậm ngùi trở trăn. Nó vừa làm cho tác phẩm mang một không khí ma quái hoang đường, vừa là những câu chuyện đời người đầy cảm động. Thế giới ma - thực đều xoay quanh một nhân vật mang tính chất như là cầu nối giữa thế giới tâm linh và thực tại- bác sĩ Cần. Đã hơn một lần ông bác sĩ Cần ngạc nhiên thốt lên rằng “những gì ông nhìn thấy là ma hay là người”. Ông choáng váng khi nhìn thấy luồng khói màu da cam đặc 16 NGUYỄN THỊ QUYÊN – LÊ THỊ HƯỜNG quánh cuộn réo đang lơ lửng trên đầu những xác chết và dợn người khi “khuôn mặt nhăn nheo, hôi thối như tấm da trâu của linh hồn ông Cổn áp sát vào mặt”. Đối diện với hồn ma bà Nhàn về thú nhận tội loạn luân, ông Cần thấu hiểu và sẻ chia chứ không hề lên án. Có thể thấy, với việc sử dụng yếu tố kỳ ảo làm phương tiện chuyển tải các thông điệp đời sống, tác giả đã thể hiện một thông điệp giàu ý nghĩa rằng nỗi đau của mỗi con người là những nỗi đau riêng lẻ, không ai giống ai và cảm thông với tội lỗi lại là điều ít người làm được ở đời thực. Chỉ có những con người từng bước qua mọi đau khổ mới có thể mở lòng đón nhận nỗi đau của một người khác. Với nhân vật bộ đội Xuân - hi sinh ở chiến trường khi cứu một đứa trẻ vô tội - được gia đình tìm kiếm, mong đợi đưa hài cốt về với gia đình sau nhiều năm dài đằng đẵng, Nguyễn Đình Chính đã đưa vào tác phẩm một nghĩa cử cao đẹp, một việc làm mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Qua hình tượng những hồn ma, Nguyễn Đình Chính triết lí về sống chết, một vấn đề lớn có ý nghĩa vĩnh hằng. Những bí ẩn về một thế giới siêu hình ám ảnh mỗi con người; cuộc hành trình dài đi tìm câu trả lời cho sự tồn tại của thế giới của linh hồn và bản thể. Chết đi rồi, phần hồn sẽ như thế nào và sẽ đi về đâu? Nó nương nhờ vào đâu khi cái thân xác kia đã tan rữa với đất hoặc đã trở thành một nắm tro nhẹ tênh? Ma trở thành một dạng nhân vật độc đáo để tác giả thể hiện những suy nghĩ, những trăn trở đời thường. Nhân vật từ góc nhìn ảo còn được nhà văn thể hiện qua những năng lực thần kì. Kiểu nhân vật với những năng lực thần kỳ đã xuất hiện trong truyện cổ tích và ngày càng phổ biến trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, cho thấy khả năng khám phá tâm linh của con người trong văn học là không có giới hạn. Nhân vật có năng lực thần kỳ, cũng có thể hiểu như là những con người có khả năng kỳ lạ, có thể khám phá và hiểu biết về thế giới bên kia của linh hồn hay khả năng tiên đoán về số phận con người. Trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Chính, nhân vật có năng lực thần kỳ là cầu nối giữa hai thế giới, một thế giới tâm linh huyền bí và một thế giới thực tại ngổn ngang. Thông qua những nhân vật có chức năng thần kỳ, tác giả giải thích, bày tỏ những quan niệm nhân sinh, nhân quả, báo ứng trong cuộc đời. Bác sĩ Cần, nhân vật trung tâm của tác phẩm, chiếc cầu nối giữa hai thế giới thực và ảo, chính là tiêu biểu cho kiểu nhân vật này. Năng lực thần kỳ của nhân vật bác sĩ Cần là hệ quả của căn bệnh thần kinh phân liệt. Nhưng về nghệ thuật, đó là tình huống, là thủ pháp để nhà văn khoác lên nhân vật một chiếc áo kỳ ảo, huyền bí. Mang năng lực thần kỳ, bác sĩ Cần được trở thành một cha đạo - người cứu rỗi những linh hồn lạc lối dẫn dắt họ về với mảnh đất của Chúa; một người đi xuyên qua hai thế giới thực, ảo để được lắng nghe vô vàn những lời thú tội trên đời. Bác sĩ Cần không những đóng vai như là một nhân vật kết nối giữa hai thế giới mà ông còn là người chuyển tải thông tin. Qua nhân vật bác sĩ Cần, nhiều mảnh đời hiện lên sinh động. Đời bà Nhàn, Mùi cá ngạnh, Thạch gà gáy... và biết bao con người đã sống và chết phiêu diêu nơi nào vô định được tái hiện và soi chiếu. Người lính như Mùi đã khóc rưng rức trước biển cả mênh mông, khóc trong một chiều chạng vạng mưa bụi giăng giăng, bay là là trên mặt biển. Thật trớ trêu cho đời Mùi và cũng thật đau khổ cho những con người trở về sau cuộc chiến lạc lõng, bơ vơ với chính mình. Chất hiện thực của cuộc sống không được soi chiếu ở một điểm nhìn nhất định và cũng không được thể hiện theo một chiều cũ kĩ. HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT KỲ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NGÀY HOÀNG ĐẠO... 17 Trong Ngày hoàng đạo xuất hiện kiểu nhân vật “thiên sứ”, đại diện cho sự thánh thiện, trong sáng và luôn luôn được bảo vệ che chắn bởi một thế lực siêu linh nào đó. Nhiều nhà văn đã xây dựng hình tượng nhân vật "thiên sứ" để gửi thông điệp bình yên về cuộc sống. Thiên thần bé nhỏ trong Thiên thần sám hối của Tạ Duy Anh là người nối kết giữa những tâm hồn chai sạn của con người với con người, làm cho đời sống tinh thần của con người trần gian trở nên phong phú, dễ rung động hơn trước cái đẹp cõi nhân thế. Bé Hon trong Thiên sứ của Phạm Thị Hoài cũng là một hình tượng nhân vật như thế, cô bé từ khi sinh ra chỉ mỉm cười, bé ban phát tình yêu thương và niềm vui cho tất cả mọi người. Ngay cả kẻ cau có nhất, nhìn thấy nụ cười ngây thơ tuyệt vời ấy cũng đều vui vẻ trở lại. Cô bé chính là hình tượng về một nhân vật mang chức năng ban phát niềm vui, niềm hạnh phúc cho cuộc đời. Cô bé đến và đi trên cõi đời như là một vùng mây trắng, nhẹ nhàng, trong suốt chất chứa tình yêu thương và hạnh phúc, khiến những kẻ "mang nặng kiếp người" thấy được sự nhỏ bé, ích kỷ của bản thân mình. Trong Ngày hoàng đạo của nguyễn Đình Chính, Thương Ơi là người bẩm sinh đã mang trong mình đặc điểm khác biệt và một năng lực thần bí khó lý giải. Cô gái khi chào đời đã có tràng hoa quấn cổ ba vòng với dáng người nhỏ nhắn, trắng trẻo và một mùi hương kỳ lạ "vừa là mùi hương quế nhưng cũng vừa là mùi hương của lá sả", cô lại bị câm không thể nói được. “Cô gái bé nhỏ cả ngày không hé miệng nói dù là một nửa lời mà chỉ mở to đôi mắt trong ngần thỉnh thoảng lại chớp chớp hai hàng mi dài như thay cho nụ cười câu nói” [2, tr. 203]. Cô Thương Ơi là nhân vật đại diện cho sự hiền lành thánh thiện trên đời. Cái thánh thiện của một cô gái mới lớn với đôi mắt trong vắt như thiên sứ, đôi mắt ấy là cả một ước vọng tràn trề về cuộc đời không bất công tàn bạo. Những nhân vật có khả năng thần kỳ tạo ra mắt xích quan trọng trong tác phẩm. Đó là cầu nối giữa hai thế giới siêu linh và thực tại, chuyển tải được những vấn đề nhân sinh. 2. PHƯƠNG THỨC XÂY DỰNG NHÂN VẬT ẢO Phương thức xây dựng nhân vật có thể hiểu như là việc nhà văn kiến tạo nên thế giới nhân vật rộng lớn và đa dạng trong những tác phẩm văn chương của mình. Trong Ngày hoàng đạo, Nguyễn Đình Chính đã sắp đặt cho nhân vật dịch chuyển giữa các vùng không gian, là cõi trần thế lẫn cõi âm, trong đó không gian mê cung bao trùm toàn bộ tác phẩm, gắn với những dịch duyển địa điểm của mỗi nhân vật, đặc biệt là bác sĩ Cần. Từ một bác sĩ bình thường, bác sĩ Cần lần lượt bị thả đột ngột vào những không gian dị biệt. Cuộc hành trình thực ảo bắt đầu từ khi ông phát hiện ra căn bệnh liệt dương quái ác và thêm vào đó là thể hoang tưởng ảo giác của căn bệnh tâm thần phân liệt giai đoạn đầu. Bác sĩ Cần từ khi bỏ nhà xác lạnh lẽo với bốn bức tường và những chiếc quan tài lúc nào cũng ngùn ngụt khói lạnh, lang thang, phiêu bạt, không biết bao nhiêu lần tự thấy mình trong trạng thái vô thức lơ lửng. Dường như một năng lực huyền bí đã đẩy ông bác sĩ già ra khỏi sự tù túng của một không gian chật chội rồi đột ngột thả rơi ông vào một không gian khác huyễn hoặc rộng lớn, chuyển đổi, xê dịch không theo bất cứ một nguyên tắc nào của lý trí. “Bác sĩ Cần bước xuống tàu. Ông không đi qua lối cửa ga mà đi tắt ngang qua đường sắt rồi cứ thế lội ruộng vượt qua đồi qua suối chạy thục mạng như bị ma quỷ túm áo lôi đi cuối ngày thứ mười ba thì ông rách tã như một lão ăn mày khắp người bốc lên một mùi vừa chua vừa thối. Cái gì đã đưa đường dẫn lối cho bác sĩ dắt ông đi mười bốn ngày đêm 18 NGUYỄN THỊ QUYÊN – LÊ THỊ HƯỜNG quên ăn quên ngủ như vậy ông cũng không biết rõ” [2, tr. 152]. Chuyến đi vô thức của bác sĩ Cần mở ra những câu chuyện đời người đầy đau thương mất mát. Những câu chuyện tiếp nối nhau không có điểm dừng, luân chuyển theo những chuyến đi không hẹn trước và các cuộc gặp gỡ của số phận. Trục thời gian liên tiếp đứt gãy và bấn loạn. Không gian chuyển dịch rối rắm, nhiều ngã rẽ, nhiều chiều kích. “Ông chạy như phát điên phát rồ lúc nào cũng có một bàn tay vô hình túm chặt lấy tóc lôi đi và thỉnh thoảng lại có một bàn chân khoẻ ghê gớm đá bốp vào mông đít ông bắn vọt về phía trước. Có một điều lạ là rừng thẳm đại ngàn thiên la địa võng rậm rịt chằng chịt cây cối như vậy mà ông bác sĩ già cứ chạy phăng phăng” [2, tr. 219]. Trong Ngày hoàng đạo những vùng không gian địa lí đều được ảo hóa. Rừng núi, hang đá, biển cả, dòng sông, thung lũng, đều nhuốm màu huyền ảo. Tất cả đều mang tính chất không cản trở như trong truyện cổ tích thần kì. Nhân vật có thể chuyển dịch từ nơi này sang nơi khác trên những mê lộ kì ảo. Đó có thể là nơi bác sĩ Cần ngồi đồng cho cô gái A Moóng, ở đảo vượn vàng, ở giữa cánh rừng trong trại hủi,... cũng có thể là những, “buổi chiều tím thẫm nơi chân trời, mặt bể trùm một màu tím huyền bí và ghê rợn”, nơi cô gái Thương Ơi hiền lành, ngơ ngác nhìn ra phía chân trời. Bác sĩ Cần lại luôn sống trong những trạng thái, “thất thểu như kẻ mới từ cõi chết moi lên, chốn thăm thẳm, xác xơ”, ông “lang thang, rách rưới, nơi chốn trần gian”, “ngổn ngang, mênh mông, hoang vắng, để thực hiện chuyến đi tâm linh bất tận của mình. Ngôn ngữ giàu sắc thái biểu cảm đã hướng người đọc đến một cảm giác mông lung giữa cái thực và cái ảo. Ranh giới của hai thế giới này dường như quá ngắn bởi những chuyển đổi cảm giác nhanh đến kì lạ. Chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, ông bác sĩ tìm thấy mộ liệt sĩ Xuân cho gia chủ đang cất công đi tìm trong tuyệt vọng. Từ đấy ông bắt đầu gặp những mảnh đời khác cũng nhiều nỗi éo le giống như cuộc đời mình. Ông là cầu nối của thực tại và quá khứ, là người thấu thị suốt hai thế giới và cũng là người được chọn lựa để đem lại niềm hạnh phúc, dẫn dắt bản ngã Thiện của con người về miền cứu rỗi nơi đấng linh thiêng. Biểu tượng giấc mơ đã trở thành một biểu tượng quen thuộc với nhiều tác giả văn học đương đại, để khám phá phần tâm linh bí ẩn của con người, Nguyễn Đình Chính sử dụng thành công biểu tượng giấc mơ. Trong giấc mơ, mọi khao khát thầm kín nhất của con người kể cả những khát khao dục tính đều được bộc lộ mà bất cứ ai cũng không cần phải giấu diếm chính mình. Tìm về với tâm linh và dụng ý tái hiện những giấc mơ, Nguyễn Đình Chính đã tìm một ngã rẽ sâu đi vào đời sống tinh thần gần như là bản năng của con người. Bác sĩ Cần đã lạc vào những giấc mơ rất nhiều lần một phần vì ông mang trong người căn bệnh tâm thần phân liệt, cách giải thích rất rõ ràng của y học đó là trạng thái bệnh nhân hoàn toàn phải đối mặt và trải qua khi mắc căn bệnh quái ác này. Ông không hồ nghi về điều đó thậm chí quen dần với trạng thái của những giấc mơ. Thời gian trong giấc mơ là thời gian chứa đựng nhiều yếu tố kỳ ảo. Thời gian ấy khiến nhân vật không tồn tại cụ thể trong một thế giới thực nhưng cũng không hoàn toàn nằm trọn một thế giới hoàn toàn là ảo giác. Ông Cần, bà Nhàn, linh mục Tạc, Mùi Cá ngạnh đều phiêu du trong rất nhiều những cơn mộng mị thoắt đến lại thoắt đi như vậy. Chỉ có trong mơ nhân vật mới thấy thoả mãn niềm chôn dấu sâu kín nhất và tìm thấy chính mình. HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT KỲ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NGÀY HOÀNG ĐẠO... 19 Để khơi sâu vào miền bí ẩn của con người, trong Ngày hoàng đạo, Nguyễn Đình Chính sử dụng biểu tượng như là một phương tiện cần thiết và tất yếu. Theo nhà Phân tâm học Freud: “Biểu tượng diễn đạt một cách gián tiếp, bóng gió và ít nhiều khó nhận ra, niềm ham muốn hay các xung đột. Biểu tượng là mối liên kết thống nhất nội dung rõ rệt của một hành vi, một tư tưởng một lời nói với một ý nghĩa tiềm ẩn của chúng [5, tr. 86]. Hệ thống biểu tượng góp phần kì ảo hóa nhân vật, đồng thời mở rộng tầng nghĩa văn bản, thể hiện một quan niệm về triết lý nhân sinh sâu sắc. Những hình ảnh mang tính chất biểu tượng như là linh hồn, ma, trăng, máu, tiếng hú giữa rừng sâu, sự sinh nở, linga, yoni, quan tài, nghĩa địa, bờ biển, đất, nước, mộ huyệt, là những hình ảnh thuộc về miền vô thức sâu xa huyền bí. Những biểu tượng ấy tạo cho tác phẩm một cấu trúc độc đáo đa tầng, siêu thực đầy không khí của một tiểu thuyết kỳ ảo. Mang ý nghĩa tượng trưng nhiều nhất có thể nói đến biểu tượng xuyên suốt từ đầu đến cuối tác phẩm đó là cái chết - linh hồn. Chìm ngập trong những cảnh đời bất hạnh nhất xô bồ nhất của Ngày hoàng đạo là hình bóng của những cái chết, nguyên nhân thúc giục con người sống với nhau nhân bản hơn, thân ái hơn và thứ tha hơn. Con người đối diện với cái chết khi đã đi hết quãng đời của mình trên cõi trần và linh hồn là dạng thức còn lại cuối cùng trên cõi đời. Cái chết như là một lời cảnh báo đối với con người bởi thực tại chỉ như là một "cõi tạm". Cái chết không phải là kết thúc mà chỉ là mở ra một thế giới khác. Đó là thế giới của linh hồn và một cách bản nguyên thì linh hồn chính là nguồn cội của sự sống, là phần thiêng liêng nhất của con người. Những biểu tượng phồn thực cũng xuất hiện đậm đặc. Tín ngưỡng phồn thực đã có từ rất lâu trong đời sống tinh thần của người Việt. Đó là những biểu hiện tự nhiên vừa bình dị vừa mang trong nó tâm thức của con người. Tín ngưỡng phồn thực được thể hiện trên rất nhiều bình diện với ước vọng cầu mong một cuộc sống yên bình ấm no. Những biểu trưng của tín ngưỡng phồn thực được đúc chạm trên rất nhiều các hang động, tượng nam tượng nữ với điểm nhấn là các bộ phận sinh dục hay những hành vi giao hoan. Những biểu tượng như chày cối, dùi gỗ, cọc, cột, giếng nước, ống bầy đựng nước, hình chóp của núi hang, Biểu tượng phồn thực được nhà văn Nguyễn Đình Chính khai thác khá nhiều và ở những dạng thức khác nhau nhưng tập trung ở biểu tượng sinh thực khí và hành vi tính giao, sinh nở. Biểu tượng về sinh thực khí tượng trưng cho khả năng sinh sản của con người, chính từ khả năng ấy mà loài người sinh sôi nảy nở, phát triển. Hình tượng của những linga và yoni gắn liền với những ham muốn sinh trưởng mạnh mẽ của con người mà thế hệ này đến thế hệ khác đều muốn nắm giữ để có được sức mạnh của nòi giống. Bên cạnh đó là ám ảnh về đời sống tính dục khuyết thiếu khiến nhân vật rơi vào trạng thái bấn loạn đầy mặc cảm. Trong những giấc mơ, ông Cần vẫn thấy mình có thể thực hiện những hành vi tính giao với cô Ma Thị Thảo, với A Moóng, Thương Ơi, Trạng thái ấy khiến ông Cần có cảm giác mình như là một kẻ tội đồ đầy tội lỗi và ông luôn cúi đầu chạy một mạch như là che dấu, chạy trốn chính bản thân mình. Biểu tượng phồn thực được nhìn qua lăng kính kỳ ảo còn là nỗi khát thèm thiên chức làm mẹ của phái nữ, là bản năng sinh nở của người đàn bà. Bà Nhàn và cuộc sinh nở kì diệu. Sự ra đời của những đứa con mang không khí huyền thoại ma mị. “Trong mười hai giờ bụng tôi phình ra như một cái trống cái. Và đến bẩy giờ bảy phút tối hôm đó khi 20 NGUYỄN THỊ QUYÊN – LÊ THỊ HƯỜNG đang quằn quại trên giường ở phòng chờ phẫu thuật tôi bỗng rú lên một tiếng rùng rợn như quỷ quái rú rồi đẻ phọt ra một cái bọc bên trong lúc nhúc bảy đứa con gái đủ cả tay chân mắt mũi xinh đẹp tuyệt trần” [2, tr. 108]. Chính việc miêu tả nhân vật với những yếu tố kỳ ảo và dị thường đã làm cho tác phẩm phi thực tế nhưng thực chất lại hoàn toàn có cơ sở trong đời sống hữu hạn của con người. Đưa biểu tượng phồn thực và tâm linh vào tác phẩm, nhà văn muốn mở rộng biên độ phản ánh đời sống con người trong hành trình bất tận của cõi nhân sinh. Kết thúc tác phẩm văn học kì ảo thường để ngỏ. Chính bởi kết thúc mở nên sự lý giải ý nghĩa câu chuyện được trao lại cho người đọc. Sự bất tín về một thế giới linh hồn là có thật hay không có thật trở thành một câu hỏi sau khi gấp cuốn tiểu thuyết lại. Phải chăng bác sĩ Cần đã tìm được chính bản thân mình, đã xoa dịu đi nỗi ám ảnh dục tính, tìm lại được bản năng đàn ông của mình sau cuộc hành trình mộng mị? 3. KẾT LUẬN “Thế giới ảo cũng là một phần của sự sống. Sáng tạo ra cái kỳ ảo nhân loại đã sáng tạo ra một thế giới nghệ thuật. Cho nên nghệ thuật kỳ ảo nói chung, văn học kỳ ảo nói riêng là một kiểu sáng tạo, một phương thức tư duy nghệ thuật của người nghệ sĩ. Nó đưa đến một tư duy nghệ thuật mới trong cách nhìn nhận khám phá cuộc sống và thế giới tâm hồn con người, làm phong phú hơn trong đời sống hiện thực” [6, tr. 34]. Nguyễn Đình Chính đã sử dụng yếu tố kỳ ảo như là một phương thức nghệ thuật để thể hiện cái nhìn về hiện thực nhiều chiều và đồng thời đi sâu hơn vào những góc khuất tâm hồn. Ngày hoàng đạo đã thể hiện một hiện thực đa diện, nhiều mảng màu sáng tối, về thế lực của đồng tiền; tham vọng quyền lực,về đời sống bản năng, vô thức; về số phận con người. Qua một thế giới nhân vật đa dạng, đông đảo, đan xen giữa thực và ảo, Nguyễn Đình Chính đã khám phá những vùng mờ tâm linh của con người. Tác phẩm như là một hình thức, một tiếng nói mới cho nền văn xuôi nước nhà trong quá trình phát triển và hội nhập với nền văn học hiện thực huyền ảo. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Lại Nguyên Ân (1999). 150 thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội. [2] Nguyễn Đình Chính (2006). Ngày hoàng đạo, Tập 1, NXB Văn học, Hà Nội. [3] Nguyễn Đình Chính (2006). Ngày hoàng đạo, Tập 2, NXB Văn học, Hà Nội. [4] E. M. Meletinsky (Trần Nho Thìn, Song Mộc dịch) (2004). Thi pháp của huyền thoại, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội. [5] S. Freud (2002). Phân tâm học và văn hoá tâm linh, NXB Văn hoá Thông tin, Hà Nội. [6] Lã Nguyên (2007). “Văn học kỳ ảo: nhìn từ hệ hình thế giới quan”, Tạp chí Văn học số 6/2007. HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT KỲ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NGÀY HOÀNG ĐẠO... 21 Title: ICONIC MAGICAL CHARACTERS IN THE NOVEL NGAY HOANG DAO BY NGUYEN DINH CHINH Abstract: The novel is a work day zodiac confirmed talent, style and artistic creativity by Nguyen Dinh Chinh. World of Nguyen Dinh Chinh characters diverse, rich, bold colors fanciful. Iconic characters built by the interlocking, interwoven between real factors and elements in an overall magical space - time, texture, icon diverse, rich made the new definition, appealing for a long novel. Through magical character system, Nguyen Dinh Chinh express human conceptions, causality, retributive in life, towards humans in the human realm to the real good. Keywords: Nguyen Dinh Chinh’s novels, fanciful characters, Nguyen Dinh Chinh, humanity, good nature, liberated, creative inspiration NGUYỄN THỊ QUYÊN Học viên Cao học, Trường Đại học Khoa học – Đại học Huế ĐT: 0984 665 323, Email: nhatquyennd@gmail.com TS. LÊ THỊ HƯỜNG Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế (Ngày nhận bài: 05/10/2015; Hoàn thành phản biện: 16/10/2016; Ngày nhận đăng: 19/10/2016)