Giáo trình pháp luật đại cương

Ph¸p luËt ®¹i c­¬ng Môc ®Ých m«n häc Giíi thiÖu nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p luËt nãi chung Giíi thiÖu nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ 3 ngµnh luËt quan träng trong hÖ thèng ph¸p luËt VN Lµm c¬ së ®Ó nghiªn cøu, häc tËp c¸c m«n luËt chuyªn ngµnh Tµi liÖu häc tËp Gi¸o tr×nh Ph¸p luËt ®¹i c­¬ng, NXB §H KTQD, 2006 C¸c trang web h÷u Ých: www.na.gov.vn www.egov.gov.vn www.moj.gov.vn C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ §iÓm chuyªn cÇn: 10% Bµi kiÓm tra gi÷a kú (tr¾c nghiÖm) : 20% - TuÇn thø 8 Bµi thi häc phÇn cuèi kú (tr¾c nghiÖm): 70% Néi dung m«n häc Nhµ n­íc CHXHCN ViÖt Nam vµ ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c c¬ quan trong bé m¸y nhµ n­íc Ph¸p luËt- c«ng cô ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi H×nh thøc ph¸p luËt HÖ thèng ph¸p luËt LuËt hµnh chÝnh ViÖt Nam LuËt d©n sù viÖt nam LuËt h×nh sù ViÖt Nam Ch­¬ng I: Nhµ n­íc cHXHCN ViÖt Nam vµ ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c cQ trong bmnn B¶n chÊt, kiÓu nhµ n­íc vµ h×nh thøc nhµ n­íc B¶n chÊt, chøc n¨ng cña nhµ n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa viÖt Nam Bé m¸y nhµ n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam I. B¶n chÊt, kiÓu nhµ n­íc vµ h×nh thøc nhµ n­íc B¶n chÊt nhµ n­íc KiÓu nhµ n­íc H×nh thøc nhµ n­íc 1, B¶n chÊt nhµ n­íc Tæ chøc x· héi vµ quyÒn lùc trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû Ph©n chia giai cÊp vµ sù xuÊt hiÖn nhµ n­íc §Æc ®iÓm vµ chøc n¨ng cña nhµ n­íc Tæ chøc x· héi vµ quyÒn lùc trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû (1) Lùc l­îng s¶n xuÊt: thÊp kÐm C«ng cô lao ®éng th« s¬ N¨ng xuÊt lao ®éng thÊp X· héi kh«ng ph©n biÖt kÎ giµu ng­êi nghÌo, kh«ng cã sù ph©n chia thµnh giai cÊp Tæ chøc x· héi vµ quyÒn lùc trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû (2) Tæ chøc x· héi lµ thÞ téc - tæ chøc c¬ së ®Çu tiªn cña x· héi loµi ng­êi ThÞ téc lµ mét tæ chøc lao ®éng s¶n xuÊt, mét bé m¸y kinh tÕ x· héi Sù ph¸t triÓn cña x· héi dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn c¸c bµo téc vµ bé l¹c bao gåm nhiÒu bµo téc hîp thµnh Tæ chøc x· héi vµ quyÒn lùc trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû (3) Tæ chøc qu¶n lý thÞ téc lµ Héi ®ång thÞ téc bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng­êi lín tuæi trong thÞ téc víi quyÒn h¹n rÊt lín. Tæ chøc qu¶n lý bµo téc lµ Héi ®ång bµo téc bao gåm c¸c tï tr­ëng, thñ lÜnh qu©n sù cña c¸c thÞ téc, víi c¸c nguyªn t¾c tæ chøc quyÒn lùc t­¬ng tù nh­ nguyªn t¾c tæ chøc quyÒn lùc cña thÞ téc nh­ng cã sù tËp trung cao h¬n. Héi ®ång bé l¹c lµ h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý cña bé l¹c víi nguyªn t¾c tæ chøc quyÒn lùc t­¬ng tù nh­ thÞ téc vµ bµo téc nh­ng møc ®é tËp trung quyÒn lùc cao h¬n n÷a. Ph©n chia giai cÊp vµ sù xuÊt hiÖn nhµ n­íc Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®· lµm thay ®æi c¬ cÊu tæ chøc x· héi cña x· héi céng s¶n nguyªn thuû. Sau ba lÇn ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chÕ ®é t­ h÷u xuÊt hiÖn ®· ph©n chia x· héi thµnh kÎ giµu, ng­êi nghÌo, h×nh thµnh hai giai cÊp c¬ b¶n lµ chñ n« vµ n« lÖ. Mét x· héi míi víi sù ph©n chia giai cÊp vµ sù ®Êu tranh giai cÊp ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc quyÒn lùc míi, tæ chøc quyÒn lùc ®ã lµ nhµ n­íc. B¶n chÊt cña nhµ n­íc Nhµ n­íc ra ®êi vµ tån t¹i trong x· héi cã giai cÊp, do ®ã thÓ hiÖn b¶n chÊt giai cÊp s©u s¾c. B¶n chÊt giai cÊp cña nhµ n­íc thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë chç, nhµ n­íc lµ bé m¸y c­ìng chÕ ®Æc biÖt n»m trong tay giai cÊp thèng trÞ, lµ c«ng cô s¾c bÐn ®Ó duy tr× sù thèng trÞ giai cÊp. MÆt kh¸c, trong x· héi cã giai cÊp, nhµ n­íc kh«ng chØ lµ ng­êi ®¹i diÖn cho giai cÊp thèng trÞ, b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ mµ, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, cßn lµ ng­êi ®¹i diÖn cho lîi Ých chung cña x· héi. Do ®ã, nhµ n­íc cßn cã tÝnh x· héi. §Æc ®iÓm cña nhµ n­íc Nhµ n­íc thiÕt lËp mét quyÒn lùc c«ng ®Æc biÖt. Nhµ n­íc ph©n chia d©n c­ theo l·nh thæ, thµnh c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh kh«ng phô thuéc chÝnh kiÕn, huyÕt thèng, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp v.v. Nhµ n­íc cã chñ quyÒn quèc gia mang néi dung chÝnh trÞ - ph¸p lý, thÓ hiÖn quyÒn tù quyÕt cña nhµ n­íc vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, kh«ng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè bªn ngoµi. Nhµ n­íc ban hµnh ph¸p luËt vµ thùc hiÖn sù qu¶n lý b»ng ph¸p luËt ®èi víi toµn x· héi. Nhµ n­íc ban hµnh c¸c s¾c thuÕ vµ thùc hiÖn viÖc thu thuÕ b¾t buéc. Chøc n¨ng cña nhµ n­íc Chøc n¨ng cña nhµ n­íc lµ ph­¬ng diÖn ho¹t ®éng chñ yÕu cña nhµ n­íc nh»m thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra cho nhµ n­íc. Chøc n¨ng ®èi néi lµ nh÷ng mÆt ho¹t ®éng chñ yÕu trong néi bé ®Êt n­íc nh­: B¶o ®¶m trËt tù an toµn x· héi, trÊn ¸p nh÷ng phÇn tö chèng ®èi, qu¶n lý c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ – x· héi... Chøc n¨ng ®èi ngo¹i thÓ hiÖn nh÷ng mÆt ho¹t ®éng cña nhµ n­íc trong quan hÖ víi c¸c nhµ n­íc trªn thÕ giíi vµ c¸c d©n téc kh¸c nh­: Phßng thñ ®Êt n­íc, thiÕt lËp mèi bang giao víi c¸c quèc gia kh¸c. H×nh thøc ho¹t ®éng C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng chñ yÕu cña nhµ n­íc lµ: Ho¹t ®éng lËp ph¸p (x©y dùng luËt), Ho¹t ®éng hµnh ph¸p (tæ chøc thùc hiÖn, thi hµnh ph¸p luËt) vµ, Ho¹t ®éng t­ ph¸p (b¶o vÖ ph¸p luËt). Ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng cña nhµ n­íc C¸c nhµ n­íc ®Òu sö dông hai ph­¬ng ph¸p chñ yÕu lµ thuyÕt phôc vµ c­ìng chÕ. Tuú thuéc vµo b¶n chÊt cña nhµ n­íc vµ ®Æc ®iÓm cô thÓ cña mçi n­íc mµ c¸c nhµ n­íc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nµy mét c¸ch kh¸c nhau. 2. KiÓu nhµ n­íc KiÓu nhµ n­íc lµ tæng thÓ c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n ®Æc thï cña NN, thÓ hiÖn b¶n chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña NN trong mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. LÞch sö x· héi cã bèn kiÓu NN - kiÓu NN chñ n«, phong kiÕn, t­ s¶n, x· héi chñ nghÜa. 3. H×nh thøc nhµ n­íc H×nh thøc nhµ n­íc nãi lªn c¸ch thøc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n­íc (quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p vµ quyÒn t­ ph¸p). H×nh thøc nhµ n­íc bao gåm hai yÕu tè chñ yÕu: h×nh thøc chÝnh thÓ vµ h×nh thøc cÊu tróc. Ngoµi ra, chÕ ®é chÝnh trÞ còng lµ mét yÕu tè ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi h×nh thøc nhµ n­íc. H×nh thøc chÝnh thÓ H×nh thøc chÝnh thÓ lµ c¸ch thøc tæ chøc vµ tr×nh tù thµnh lËp c¸c c¬ quan cã quyÒn lùc cao nhÊt cña nhµ n­íc cïng víi mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan ®ã. H×nh thøc chÝnh thÓ cã hai d¹ng c¬ b¶n lµ chÝnh thÓ qu©n chñ vµ chÝnh thÓ céng hoµ. ChÝnh thÓ qu©n chñ ChÝnh thÓ qu©n chñ lµ h×nh thøc chÝnh thÓ trong ®ã quyÒn lùc tèi cao cña nhµ n­íc tËp trung toµn bé hoÆc mét phÇn vµo tay ng­êi ®øng ®Çu nhµ n­íc (nguyªn thñ quèc gia) h×nh thµnh theo nguyªn t¾c truyÒn ng«i (thÕ tËp). Vua, hoµng ®Õ, quèc tr­ëng lµ nguyªn thñ quèc gia cña c¸c n­íc theo chÝnh thÓ nµy. Nhµ n­íc theo chÝnh thÓ qu©n chñ gäi lµ nhµ n­íc qu©n chñ. ChÝnh thÓ qu©n chñ ®­îc chia thµnh qu©n chñ tuyÖt ®èi vµ qu©n chñ h¹n chÕ. Qu©n chñ tuyÖt ®èi Qu©n chñ tuyÖt ®èi lµ h×nh thøc chÝnh thÓ qu©n chñ, trong ®ã nguyªn thñ quèc gia (vua, hoµng ®Õ) cã quyÒn lùc v« h¹n. Qu©n chñ h¹n chÕ ChÝnh thÓ qu©n chñ h¹n chÕ lµ h×nh thøc chÝnh thÓ trong ®ã quyÒn lùc tèi cao cña nhµ n­íc ®­îc trao mét phÇn cho ng­êi ®øng ®Çu nhµ n­íc, cßn mét phÇn ®­îc trao cho mét c¬ quan cao cÊp kh¸c (nh­ nghÞ viÖn trong nhµ n­íc t­ s¶n hoÆc héi nghÞ ®¹i diÖn ®¼ng cÊp trong nhµ n­íc phong kiÕn). ChÝnh thÓ qu©n chñ h¹n chÕ trong c¸c nhµ n­íc t­ s¶n gäi lµ qu©n chñ lËp hiÕn (qu©n chñ ®¹i nghÞ). ChÝnh thÓ céng hoµ ChÝnh thÓ céng hoµ lµ h×nh thøc chÝnh thÓ, trong ®ã quyÒn lùc tèi cao cña nhµ n­íc thuéc vÒ mét c¬ quan ®­îc bÇu ra trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. ChÝnh thÓ céng hoµ cã hai h×nh thøc chñ yÕu lµ céng hoµ quý téc vµ céng hoµ d©n chñ. Céng hoµ quý téc lµ h×nh thøc chÝnh thÓ, trong ®ã c¬ quan ®¹i diÖn lµ do giíi quý téc bÇu ra. Céng hoµ d©n chñ lµ h×nh thøc chÝnh thÓ, trong ®ã ng­êi ®¹i diÖn lµ do d©n bÇu ra. ChÝnh thÓ céng hoµ trong c¸c nhµ n­íc t­ s¶n cã hai biÕn d¹ng: Céng hoµ ®¹i nghÞ vµ céng hoµ tæng thèng Céng hoµ ®¹i nghÞ NghÞ viÖn cã vÞ trÝ, vai trß rÊt lín trong c¬ chÕ thùc thi quyÒn lùc nhµ n­íc. Nguyªn thñ quèc gia (tæng thèng) do nghÞ viÖn bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc nghÞ viÖn. ChÝnh phñ do c¸c ®¶ng chÝnh trÞ chiÕm ®a sè ghÕ trong nghÞ viÖn thµnh lËp vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc nghÞ viÖn, nghÞ viÖn cã thÓ bá phiÕu kh«ng tÝn nhiÖm ChÝnh phñ. ChÝnh thÓ céng hoµ tæng thèng Nguyªn thñ quèc gia (Tæng thèng) cã vÞ trÝ vµ vai trß rÊt quan träng. Tæng thèng do nh©n d©n trùc tiÕp (hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua ®¹i cö tri) bÇu ra. Tæng thèng võa lµ nguyªn thñ quèc gia, võa lµ ng­êi ®øng ®Çu chÝnh phñ. ChÝnh phñ kh«ng ph¶i do nghÞ viÖn thµnh lËp. C¸c thµnh viªn chÝnh phñ do Tæng thèng bæ nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Tæng thèng Céng hoµ “l­ìng tÝnh” Céng hoµ “l­ìng tÝnh” nghÜa lµ võa mang tÝnh chÊt céng hoµ ®¹i nghÞ, võa mang tÝnh chÊt céng hoµ tæng thèng. ChÝnh thÓ céng hoµ “l­ìng tÝnh” cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: NghÞ viÖn do nh©n d©n bÇu ra. Trung t©m bé m¸y quyÒn lùc lµ tæng thèng. Tæng thèng còng do d©n bÇu, cã quyÒn h¹n rÊt lín kÓ c¶ quyÒn gi¶i t¸n NghÞ viÖn, quyÒn thµnh lËp chÝnh phñ, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia. ChÝnh phñ cã thñ t­íng ®øng ®Çu, ®Æt d­íi sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña Tæng thèng, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Tæng thèng vµ NghÞ viÖn. H×nh thøc cÊu tróc nhµ n­íc H×nh thøc cÊu tróc nhµ n­íc lµ sù cÊu t¹o nhµ n­íc thµnh c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh - l·nh thæ vµ x¸c lËp c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¬n vÞ Êy víi nhau còng nh­ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc ë trung ­¬ng víi c¸c c¬ quan nhµ n­íc ë ®Þa ph­¬ng. Cã hai h×nh thøc cÊu tróc nhµ n­íc chñ yÕu: Nhµ n­íc ®¬n nhÊt Nhµ n­íc liªn bang Nhµ n­íc ®¬n nhÊt Nhµ n­íc ®¬n nhÊt lµ nhµ n­íc cã chñ quyÒn chung, cã mét hÖ thèng ph¸p luËt thèng nhÊt, cã mét quèc héi vµ mét hÖ thèng c¬ quan nhµ n­íc thèng nhÊt tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh - l·nh thæ th­êng bao gåm tØnh (thµnh phè), huyÖn (quËn), x· (ph­êng) ho¹t ®éng trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh cña chÝnh quyÒn trung ­¬ng. ViÖt Nam, Trung Quèc, Ph¸p... lµ nh÷ng nhµ n­íc theo h×nh thøc cÊu tróc ®¬n nhÊt. Nhµ n­íc liªn bang Nhµ n­íc liªn bang lµ nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh tõ hai hay nhiÒu nhµ n­íc thµnh vin (hoÆc nhiÒu bang) hîp l¹i. Trong nhµ n­íc liªn bang, ngoµi c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc vµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc chung cho toµn liªn bang, hÖ thèng ph¸p luËt chung cña liªn bang, th× mçi nhµ n­íc thµnh viªn cßn cã hÖ thèng c¬ quan nhµ n­íc vµ hÖ thèng ph¸p luËt riªng cña mçi nhµ n­íc thµnh viªn. Hoa kú, §øc, Nga v.v. lµ nh÷ng nhµ n­íc liªn bang. ChÕ ®é chÝnh trÞ ChÕ ®é chÝnh trÞ lµ tæng thÓ c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸ch thøc, ph­¬ng tiÖn mµ c¬ quan nhµ n­íc sö dông ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n­íc. ChÕ ®é chÝnh trÞ cña c¸c nhµ n­íc trong lÞch sö rÊt ®a d¹ng nh­ng tùu trung l¹i th× cã hai lo¹i chÝnh: ChÕ ®é ph¶n d©n chñ (chÕ ®é chuyªn chÕ cña chñ n« vµ phong kiÕn, chÕ ®é ph¸t xÝt) ChÕ ®é d©n chñ (chÕ ®é d©n chñ quý téc, chÕ ®é d©n chñ t­ s¶n, chÕ ®é d©n chñ x· héi chñ nghÜa). ChÕ ®é d©n chñ ChÕ ®é chÝnh trÞ d©n chñ lµ chÕ ®é mµ ë ®ã c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸ch thøc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n­íc dùa trªn nguyªn t¾c tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n­íc thuéc vÒ nh©n d©n. ChÕ ®é ph¶n d©n chñ ChÕ ®é ph¶n d©n chñ (chÕ ®é chuyªn chÕ cña chñ n« vµ phong kiÕn, chÕ ®é ph¸t xÝt) lµ chÕ ®é chÝnh trÞ mµ quyÒn lùc kh«ng thuéc vÒ nh©n d©n mµ thuéc vÒ nh÷ng tªn ®éc tµi, ph¸t xÝt CH¦¥NG I (TiÕp) II. B¶n chÊt, chøc n¨ng cña nhµ n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa viÖt Nam B¶n chÊt cña nhµ n­íc CH XHCN ViÖt Nam Nhà nước CHXHCN Việt Nam thuộc kiểu nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nhà nước CHXHCN Việt Nam mang tính nhân dân sâu sắc. Bản chất của nhà nước được xác định trong Hiến pháp năm 1992 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2001): “Nhà nước CHXHCN Việt Nam là Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” (Điều 2). Những đặc trưng cơ bản của nhà nước CHXHCN Việt Nam Nhân dân là chủ thể cao nhất của quyền lực nhà nước Nhà nước là biểu hiện tập trung của khối đại đoàn kết các dân tộc anh em trên lãnh thổ Việt Nam Nhà nước thể hiện tính xã hội rộng lớn Nhà nước ta là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Nhà nước thực hiện chính sách hoà bình, hữu nghị với các nước trên thế giới Chức năng của Nhà nước CHXHCN Việt Nam Các chức năng đối nội Chức năng kinh tế: Chức năng xã hội: Chức năng bảo đảm sự ổn định an ninh - chính trị, bảo vệ các quyền tự do, dân chủ của nhân dân, bảo vệ trật tự an toàn xã hội. Các chức năng đối ngoại Bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa Thiết lập, củng cố và phát triển mối quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa nước ta với các nước trên thế giới BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HOÀ Xà HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Khái niệm Những nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam Các cơ quan nhà nước trong bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam Khái niệm Bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là hệ thống cơ quan từ trung ương đến các địa phương và cơ sở, tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc thống nhất, tạo thành một cơ chế đồng bộ để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ chung của nhà nước. Những nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy NN CHXHCN Việt Nam Nguyên tắc “quyền lực Nhà nước là thống nhất có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp” (Điều 2, đoạn 2). Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với việc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước (Điều 4). Nguyên tắc bảo đảm sự tham gia của nhân dân vào hoạt động quản lý của nhà nước (Điều 53) Nguyên tắc tập trung dân chủ (Điều 6) Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa (Điều 12) Các cơ quan nhà nước trong bộ máy Nhà nước CHXHCN Việt Nam Quốc hội Chủ tịch nước Chính phủ Hội đồng nhân dân Uỷ ban nhân dân Toà án nhân dân Viện kiểm sát nhân dân Quốc hội Vị trí, chức năng Cơ cấu Hình thức hoạt động Thẩm quyền Vị trí, chức năng “Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (Điều 83 HP 1992). Là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân: QH do cử tri cả nước bầu ra. QH biểu hiện tập trung khối đại đoàn kết toàn dân, bao gồm các đại biểu đại diện cho mọi tầng lớp nhân dân và cho các vùng lãnh thổ trong cả nước. Là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất: QH thống nhất tập trung toàn bộ quyền lực nhà nước: Quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền tư pháp; mặt khác có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền đó. Cơ cấu Ủy ban Thường vụ QH Hội đồng dân tộc Các Ủy ban của QH Uỷ ban thường vụ Quốc hội Ðiều 90 Hiến pháp 1992 quy định: "Uỷ ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực của Quốc hội. Uỷ ban thường vụ Quốc hội gồm có: Chủ tịch Quốc hội, các Phó chủ tịch Quốc hội, các uỷ viên. Số thành viên Uỷ ban thường vụ Quốc hội do Quốc hội quyết định. Thành viên của Uỷ ban thường vụ Quốc hội làm việc theo chế độ chuyên trách và không thể đồng thời là thành viên của Chính phủ. Một phiên họp Uỷ ban thường vụ Quốc hội Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội Là các cơ quan của Quốc hội, do Quốc hội bầu ra, làm việc theo chế độ tập thể và quyết định theo đa số. Hội đồng dân tộc nghiên cứu và kiến nghị với QH những vấn đề về dân tộc; thực hiện quyền giám sát việc thi hành chính sách dân tộc, các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội miền núi và vùng có đồng bào dân tộc thiểu số. Các Uỷ ban của Quốc hội nghiên cứu, thẩm tra dự án luật, dự án pháp lệnh và dự án khác, những báo cáo được QH và UBTVQH giao, trình QH, UBTVQH ý kiến về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh; thực hiện quyền giám sát trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn do luật định; kiến nghị những vấn đề thuộc phạm vi hoạt động của Uỷ ban. Hình thức hoạt động Kỳ họp Quốc hội Ủy ban Thường vụ QH Các Ủy ban của QH Đoàn đại biểu QH và Đại biểu QH Kỳ họp Quốc hội Kỳ họp Quốc hội là hình thức hoạt động chủ yếu và quan trọng nhất của Quốc hội, là nơi biểu hiện trực tiếp và tập trung nhất quyền lực nhà nước của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, nơi biểu hiện trí tuệ tập thể của đại biểu Quốc hội. Tại kỳ họp, Quốc hội thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng nhất của đất nước và của nhân dân. Tại các kỳ họp, Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với hoạt động của cơ quan nhà nước. Kỳ họp Quốc hội được tổ chức công khai, trừ trường hợp cần thiết, Quốc hội có thể họp kín. Đại biểu Quốc hội Đại biểu Quốc hội “là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, không chỉ đại biểu cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại biểu cho nhân dân cả nước; là người thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội” (Điều 43 Luật Tổ chức Quốc hội). Đại biểu Quốc hội có thể là đại biểu chuyên trách hoặc đại biểu không chuyên trách. Đại biểu QH chịu trách nhiệm trước cử tri đồng thời chịu trách nhiệm trước QH về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình. Các đại biểu QH được bầu trong một tỉnh hoặc thành phố trực thuộc TW hợp thành Đoàn đại biểu QH. Đoàn đại biểu QH có trưởng đoàn, phó trưởng đoàn và có đại biểu hoạt động chuyên trách. Thẩm quyền Thẩm quyền của Quốc hội có thể chia thành ba nhóm: Quyền lập hiến và lập pháp, Quyền quyết định những công việc quan trọng nhất của nhà nước, và Quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước. Chủ tịch nước Vị trí, chức năng Cơ cấu Hình thức hoạt động Thẩm quyền Vị trí, chức năng “Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại” (Điều 101). Về đối nội, chủ tịch nước có quyền công bố Hiến pháp, Luật, Pháp lệnh; thống lĩnh các lực lượng vũ trang nhân dân và giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng quốc phòng và an ninh; bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức các chức vụ cao cấp của Nhà nước; công bố quyết định tuyên bố tình trạng chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.v.v... Về đối ngoại, Chủ tịch nước có quyền cử, triệu hồi đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Việt Nam; tiếp nhận đại sứ đặc mệnh toàn quyền của nước ngoài, nhân danh Nhà nước ký kết điều ước quốc tế; quyết định cho nhập quốc tịch Việt Nam, cho thôi quốc tịch Việt Nam hoặc tước quốc tịch Việt Nam. Mối quan hệ giữa Chủ tịch nước và QH Chủ tịch nước do QH bầu trong số đại biểu QH. Chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội. Nhiệm kỳ của Chủ tịch nước theo nhiệm kỳ của Quốc hội. Khi Quốc hội hết nhiệm kỳ, Chủ tịch nước tiếp tục làm nhiệm vụ cho đến khi Quốc hội khoá mới bầu Chủ tịch nước mới. Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết Chính phủ Vị trí, chức năng Cơ cấu Hình thức hoạt động Thẩm quyền Vị trí, chức năng “Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (Điều 109). Là cơ quan chấp hành của Quốc hội, Chính phủ do Quốc hội thành lập, chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác với Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước; Tổ chức thực hiện Hiến pháp, Luật, nghị quyết của Quốc hội, Pháp lệnh, Nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội. Là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, Chính phủ thống nhất quản lý các lĩnh vực của đời sống xã hội trong phạm vi cả nước. Cơ cấu Chính phủ gồm có: Thủ tướng Chính phủ, Các Phó Thủ tướng, Các Bộ trưởng, và Thủ trưởng các cơ quan ngang Bộ. Thủ tướng Chính phủ Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ, do Quốc hội bầu trong số đại biểu Quốc hội, chịu trách nhiệm trước Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội và Chủ tịch nước. Thủ tướng lãnh đạo, điều hành và chịu trách nhiệm về mọi hoạt động của CP Phó Thủ tướng giúp Thủ tướng làm nhiệm vụ theo sự phân công của Thủ tướng. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng Bộ, cơ quan ngang Bộ Bộ, cơ quan ngang Bộ là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với ngành, hoặc lĩnh vực công tác trong phạm vi cả nước. Có thể phân biệt hai loại Bộ: Bộ quản lý ngành và Bộ quản lý theo lĩnh vực. Bộ quản lý theo lĩnh vực là các Bộ thực hiện việc quản lý nhà nước theo từng lĩnh vực rộng của xã hội như tài chính, lao động, ngoại giao, nội vụ v.v. Bộ quản lý ngành là các Bộ thực hiện việc quản lý nhà nước đối với các ngành kinh tế – kỹ thuật, văn hoá, xã hội như nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải, giáo dục, văn hoá v.v. Cơ quan thuộc Chính phủ Cơ quan thuộc Chính phủ là cơ quan do Chính phủ thành lập, có chức năng thực hiện một số thẩm quyền quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực; Một số cơ quan thuộc Chính phủ hoạt động sự nghiệp để phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước của Chính phủ hoặc thực hiện một số thẩm quyền khác theo quy định của pháp luật. Cơ quan thuộc Chính phủ không thuộc cơ cấu tổ chức của Chính phủ. Hình thức hoạt động Phiên họp Chính phủ Thủ tướng Chính phủ Bộ và Bộ trưởng Hội đồng nhân dân Vị trí, chức năng Cơ cấu Hình thức hoạt động Thẩm quyền Vị trí, chức năng Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng, quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên” (Điều 119 Hiến pháp 1992). Cơ cấu Hội đồng nhân dân các cấp có Thường trực Hội đồng nhân dân. Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện có các ban của HĐND. Thường trực HĐND do HĐND cùng cấp bầu ra. Thường trực HĐND cấp tỉnh, cấp huyện gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và Uỷ viên thường trực. Thường trực HĐND cấp xã gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch. Thành viên của Thường trực HĐND không thể đồng thời là thành viên của UBND cùng cấp. Uỷ ban nhân dân Vị trí, chức năng Cơ cấu Hình thức hoạt động Thẩm quyền Vị trí, chức năng “Uỷ ban nhân dân do Hội đồng nhân dân bầu ra là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm chấp hành Hiến pháp, Luật, các văn bản của các cơ quan nhà nước cấp trên và nghị quyết của Hội đồng nhân dân” (Điều 123 HP 1992). Là cơ quan chấp hành của HĐND, UBND chịu trách nhiệm trước HĐND cùng cấp và cơ quan nhà nước cấp trên, đối với mọi hoạt động của mình nhằm bảo đảm thực hiện chủ trương, biện pháp phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh và thực hiện các chính sách khác trên địa bàn. Là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, UBND cấp dưới chịu sự chỉ đạo của UBND cấp trên; UBND cấp tỉnh chịu sự chỉ đạo của Chính phủ. Cơ cấu UBND được tổ chức ở cả 3 cấp hành chính UBND do HĐND cùng cấp bầu gồm có Chủ tịch, Phó Chủ tịch và uỷ viên. Chủ tịch UBND là đại biểu HĐND; các thành viên khác của UBND không nhất thiết là đại biểu HĐND. UBND cấp tỉnh có từ chín đến mười một thành viên; UBND TP. Hà Nội và UBND TP. Hồ Chí Minh có không quá mười ba thành viên; UBND cấp huyện có từ bảy đến chín thành viên; UBND cấp xã có từ ba đến năm thành viên. Số lượng thành viên và số Phó Chủ tịch UBND của mỗi cấp do Chính phủ quyết định. Hình thức hoạt động Phiên họp UBND Chủ tịch, các Phó Chủ tịch UBND Cơ quan chuyên môn của UBND: Sở, Phòng, Ban Thẩm quyền Xem Luật Tổ chức HĐND và UBND Toà án nhân dân Vị trí, chức năng Cơ cấu Vị trí, chức năng Toà án xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động, kinh tế, hành chính. Giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật. Cơ cấu Hệ thống các Toà án nhân dân ở nước ta bao gồm: TAND Tối cao; Các TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là TAND cấp tỉnh); Các TAND huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là TAND cấp huyện); Các Toà án quân sự; Các Toà án khác do luật định. Trong tình hình đặc biệt, Quốc hội có thể quyết định thành lập Toà án đặc biệt. TAND Tối cao TAND Tối cao gồm có: Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao; Toà án quân sự trung ương; Toà hình sự, Toà dân sự, Toà kinh tế, Toà lao động, Toà hành chính và các Toà phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao. Bộ máy Toà án nhân dân tối cao có Chánh án, các Phó chánh án, Thẩm phán, Thư ký toà án. TAND cấp tỉnh Toà án nhân dân cấp tỉnh gồm có: Uỷ ban thẩm phán; Toà hình sự, Toà dân sự, Toà kinh tế, Toà lao động, Toà hành chính; bộ máy giúp việc. TAND cấp tỉnh có Chánh án, các Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký toà án. TAND cấp huyện TAND cấp huyện có Chánh án, một hoặc hai Phó chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký toà án. Các tòa quân sự Cơ cấu tổ chức của các toà án quân sự gồm có: Toà án quân sự trung ương; Toà án quân sự quân khu và tương đương; các Toà án quân sự khu vực. Viện kiểm sát nhân dân Vị trí, chức năng Cơ cấu Vị trí, chức năng Thực hành quyền công tố nhà nước Kiểm sát các hoạt động tư pháp” Cơ cấu Hệ thống Viện kiểm sát nhân dân gồm có: VKSND Tối cao; Các VKSND cấp tỉnh Các VKSND cấp huyện Các VKS quân sự. Phân loại cơ quan nhà nước Theo thẩm quyền hoạt động Theo chức năng hoạt động Theo chế độ lãnh đạo Theo thẩm quyền hoạt động Các cơ quan nhà nước được chia thành Cơ quan quyền lực nhà nước (Quốc hội, và HĐND các cấp); Cơ quan quản lý (hành chính) nhà nước (Chính phủ, Bộ, Cơ quan ngang Bộ, UBND các cấp); Cơ quan xét xử (TAND) Cơ quan kiểm sát (VKSND). Theo chức năng hoạt động Các cơ quan nhà nước được chia thành Cơ quan lập pháp (Quốc hội); Cơ quan hành pháp (Chủ tịch nước, HĐND các cấp, Chính phủ, Bộ, Cơ quan ngang Bộ, UBND các cấp); Cơ quan tư pháp (hệ thống TAND và VKSND). Theo chế độ lãnh đạo Cơ quan lãnh đạo theo chế độ tập thể Quốc hội, Chính phủ, HĐTP TAND Tối cao, HĐND, UBND Cơ quan lãnh đạo theo chế độ thủ trưởng Chủ tịch nước Bộ, cơ quan ngang Bộ VKSND Cơ quan chuyên môn của UBND IV. HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CỦA NƯỚC CỘNG HOÀ Xà HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Khái niệm Cơ cấu Khái niệm Hệ thống chính trị của nước CHXHCN Việt Nam là tổng thể các thiết chế chính trị tồn tại và hoạt động trong mối liên hệ hữu cơ với nhau nhằm tạo ra một cơ chế thực hiện quyền lực của nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Cơ cấu Hệ thống chính trị bao gồm Đảng Cộng sản Việt Nam Nhà nước Cộng hoà xã hội Chủ nghĩa Việt Nam Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội như: Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam, Hội cựu chiến binh Việt Nam.