Giáo trình: Cơ sở văn hóa Việt Nam

ân trôû ñi xaõ hoäi Vieät Nam daàn daàn böôùc vaøo thôøi kyø phaùt trieån ñoà saét. Caøy saét vôùi traâu boø keùo ngaøy caøng phoå bieán cuøng vôùi vieäc môû roäng coâng cuoäc ñaép ñeâ, ñaép ñaäp ngaên luõ luït, ñaøo keânh, khôi ngoøi ñeå töôùi nöôùc, tieâu nöôùc vaø vôùi vieäc ngaøy caøng söû duïng nhieàu loaïi phaân boùn (nhö phaân chuoàng, phaân baéc, phaân xanh…) daàn daø ñaõ ñöa laïi moät neàn luùa nöôùc thaâm canh. Luùc baáy giôø oâng cha chuùng ta ñaõ bieát Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 36 - duøng kieán vaøng ñeå dieät saâu boï ôû caây cam, caây ñaøo; phuï nöõ Giao chæ ñaõ deät moät loaïi vaûi hoa ñöïôc goïi laø vaûi "baïch dieäp", deät ñöôïc luïa baèng tô chuoái, raát noõn naø maø ngöôøi Trung quoác goïi laø "luïa Giao chæ". Oâng cha chuùng ta thôøi aáy coù ngheà nuoâi trai laáy ngoïc, ngheà khaûm xaø cöø. Vaø coâng ngheä cheá taùc caùc vaät phaåm baèng thuyû tinh, hoïc ñöôïc töø Aán ñoä vaø töø Trung AÙ, ñaõ ñaït tôùi trình ñoä cao ôû theá kyû III; tieáp thuï coâng ngheä laøm giaáy cuûa Trung quoác, ngöôøi Vieät ñaõ ñöa coâng ngheä aáy leân moät trình ñoä cao hôn, saûn xuaát giaáy töø voû caây doù vaø reâu bieån, laøm ñöôïc giaáy töø voû vaø laù caây traàm höông, raát thôm vaø beàn … Trong khi gìn giöõ truyeàn thoáng vaên hoùa tinh thaàn cuûa daân toäc, nhö yù thöùc coäng ñoàng, tinh thaàn "daân chuû chaát phaùc", tinh thaàn coi troïng phuï nöõ, ngöôøi Vieät ñaõ tieáp bieán vaên hoùa (acculturation), töø vaên hoùa AÁn ñoä vaø Trung quoác: Phaät giaùo, chöõ Haùn vaø Nho giaùo, Ñaïo giaùo, khoa cöû Trung Hoa, … Xaõ hoäi Vieät Nam daàn daàn chuyeån sang cheá ñoä phong kieán. Cheá ñoä gia ñình maãu quyeàn töøng böôùc ñöôïc thay theá baèng cheá ñoä gia ñình phuï quyeàn. Moät giai caáp phong kieán Vieät Nam hình thaønh. Vaø, töø caùc theá kyû V, VI trôû ñi caùc cuoäc ñaáu tranh cuûa ngöôøi Vieät khoâng chæ mang tính chaát ñænh cao cuûa söï ñeà khaùng vaên hoùa cuûa vaên hoùa baûn ñòa choáng söï haùn hoaù, maø coøn laø söï söû duïng nhöõng heä yù thöùc tieáp thuï ñöôïc töø Trung quoác nhö laø vuõ khí boå sung vaøo cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. Ñieàu naøy theå hieän roõ ôû cuoäc khôûi nghóa cuûa Lyù Boân vaø nhaø nöôùc Vaïn Xuaân cuûa oâng. Vaên hoùa Vieät ñeán thôøi kyø tích luyõ ñuû, ñaûm baûo thaéng lôïi cho coâng cuoäc giaûi phoùng ñaát nöôùc, xaây döïng quoác gia ñoäc laäp, tö ïchuû. 3.4. Thôøi kyø vaên hoùa Ñaïi Vieät. 55 Thôøi kyø naøy khôûi ñaàu töø chieán thaéng cuûa Ngoâ Quyeàn treân soâng Baïch Ñaèng naêm 938 ñeán heát theá kyû XIX. Ñaây laø thôøi kyø phaùt trieån, môû roäng, ñònh hình veà baûn saéc vaø khoâng gian cuûa vaên hoùa truyeàn thoáng Vieät Nam. 3.5. Thôøi kyø vaên hoùa caän hieän ñaïi Vieät Nam.56 Ñaây laø thôøi kyø vaên hoùa Vieät Nam ra khoûi vaên hoùa khu vöïc Ñoâng AÙ, hoäi nhaäp töøng böôùc vaøo vaên hoùa nhaân loaïi. Thôøi kyø naøy ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn: + Vaên hoùa Vieät Nam döôùi thôøi Phaùp thuoäc; 55 ÔÛû nhöõng choã naøy chuùng toâi ñöa ra moät ñeà cöông giaûn löïôc ñeå ñònh höôùng ngöôøi giaûng baøi vaø ñònh höôùng söï tích luõy kieán thöùc cuûa sinh vieân. 56 ÔÛû nhöõng choã naøy chuùng toâi ñöa ra moät ñeà cöông giaûn löïôc ñeå ñònh höôùng ngöôøi giaûng baøi vaø ñònh höôùng söï tích luõy kieán thöùc cuûa sinh vieân. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 37 - + Vaên hoùa Vieät Nam traûi qua Caùch maïng, khaùng chieán vaø kieán quoác, tieán tôùi muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng vaø vaên minh döôùi söï toå chöùc vaø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam. III. VAÊN HOÙA VIEÄT NAM MÔÛ ROÄNG ÑÒA BAØN TÖØ BAÉC VAØO NAM.57 IV. CAÙC LÔÙP VAÊN HOÙA VIEÄT NAM.58 1. Lôùp vaên hoùa baûn ñòa. 2. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa AÁn Ñoä. 3. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa Trung Quoác. 4. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa cuûa caùc toäc ngöôøi anh em treân ñaát nöôùc Vieät Nam. 5. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa Chaâu AÂu. ÔÛ ñaây moät caâu hoûi neân ñaët ra ñeå suy nghó vaø nghieân cöùu, sao cho coù theå ñöa ra caâu traû lôøi thuyeát phuïc nhaát: + Vaên hoùa Vieät Nam ñöôïc toång hôïp thaønh moät heä thoáng nhaát chaët cheõ trong söï ña daïng? hay: + Vaên hoùa nöôùc ta ñöôïc caáu truùc theo loái bricolage59 V. CHUÙNG TA NGHÓ GÌ VEÀ ÑAËC TRÖNG VAÊN HOÙA VIEÄT NAM? Ñaây laø moät vaán ñeà phöùc taïp. Xin ñöa ra maáy gôïi yù sau ñaây ñeå suy nghó veà vaán ñeà naøy: + Vaên hoùa Vieät Nam tieáp nhaän taát caû caùi höõu ích, caùi hay töø vaên hoùa nöôùc ngoaøi vaø loaïi boû taát caû nhöõng gì voâ ích, xaáu, dôû ngoaïi lai baèng thao taùc "laáy" (thuû) vaø "boû" 57 ÔÛû nhöõng choã naøy chuùng toâi ñöa ra moät ñeà cöông giaûn löïôc ñeå ñònh höôùng ngöôøi giaûng baøi vaø ñònh höôùng söï tích luõy kieán thöùc cuûa sinh vieân. 58 ÔÛû nhöõng choã naøy chuùng toâi ñöa ra moät ñeà cöông giaûn löïôc ñeå ñònh höôùng ngöôøi giaûng baøi vaø ñònh höôùng söï tích luõy kieán thöùc cuûa sinh vieân. 59 Xem Phan Ngoïc: s.ñ.d., tr. 108 – 109) vaø caùc trang khaùc. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 38 - (xaû), ñeå xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa ñaát nöôùc, hoaø nhaäp vaøo vaên hoùa khu vöïc, roài hoaø nhaäp vaøo vaên hoùa nhaân loaïi. + Vaên hoùa noâng nghieäp luùa nöôùc. Vaên hoùa noâng nghieäp luùa nöôùc trong thôøi ñaïi coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc, trong neàn vaên minh tin hoïc (nhöng soá ngöôøi aên gaïo hieän nay laø boán tæ vaø seõ taêng leân vôùi thôøi gian? Nöôùc treân traùi ñaát seõ khoâng ñuû cho luùa nöôùc, neáu khoâng coù gioáng luùa nöôùc haáp thu nöôùc ngaøy caøng ít?). + Vò trí cuûa vaên hoùa laøng xaõ. + Cô caáu xaõ hoäi - chính trò: nhaø - laøng - nöôùc. + Hai ñoái taùc lôùn cuûa vaên hoùa Vieät Nam hoâm nay: vaên hoùa Trung Hoa vaø vaên hoùa Hoa Kyø. VI. CAÙC VUØNG VAÊN HOÙA VIEÄT NAM.60 1. Vuøng vaên hoùa mieàn nuùi phía Baéc. Vuøng vaên hoùa naøy coù theå ñöïôc chia thaønh caùc tieåu vuøng vaên hoùa: a) tieåu vuøng vaên hoùa xöù Laïng; b) tieåu vuøng vaên hoùa Ñoâng Baéc. 2. Vuøng vaên hoùa Taây Baéc. Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa; a) tieåu vuøng vaên hoùa Thaùi; b) tieåu vuøng vaên hoùa Möôøng - Thaùi. 60 Xem Khaùi vinh (chuû bieân) vaø Nguyeãn Thanh Tuaán: Chaán höng caùc vuøng vaø tieåu vuøng vaên hoùa cuûa nöôùc ta hieän nay, Nxb. Chính trò quoác gia, H., 1995. Trong saùch Vaên hoùa vuøng vaø phaân vuøng vaên hoùa ôû Vieät Nam do Ngoâ Ñöùc Thònh chuû bieân, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, H., 1993 caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ phaùc thaûo nhöõng vuøng vaên hoùa sau ñaây: 1. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng Baéc boä; 2. Vuøng vaên hoùa Vieät Baéc; 3. Vuøng vaên hoùa Taây Baéc vaø mieàn nuùi Baéc Trung boä; 4. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng duyeân haûi Baéc Trung boä; 5. Vuøng vaên hoùa duyeân haûi Trung vaø Nam Trung boä; 6. Vuøng vaên hoùa Tröôøng Sôn – Taây Nguyeân; 7. Vuøng vaên hoùa Gia Ñònh – Nam boä. Trong saùch Caùc vuøng vaên hoùa Vieät Nam do Ñinh Gia Khaùnh vaø Cuø Huy Caän chuû bieân, Nxb. Vaên hoïc, H., 1995 caùc taùc giaû laïi thaáy ôû Vieät Nam hieän dieän 9 vuøng vaên hoùa: 1. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng mieàn Baéc; 2. Vuøng vaên hoùa Vieät Baéc; 3. Vuøng vaên hoùa Taây Baéc; 4. Vuøng vaên hoùa Ngheä – Tónh; 5. Vuøng vaên hoùa Thuaän Hoùa – Phuù Xuaân; 6. Vuøng vaên hoùa Nam Trung boä; 7. Vuøng vaên hoùa Taây Nguyeân; 8. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng mieàn Nam; 9. Vuøng vaên hoùa Thaêng Long – Ñoâng Ñoâ – Haø Noäi. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 39 - 3. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng soâng Hoàng. Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa: a) tieåu vuøng vaên hoùa Thaêng Long - Haø Noäi; b) tieåu vuøng vaên hoùa Xöù Ñoaøi (hay tieåu vuøng vaên hoùa ñaát toå Huøng Vöông); c) tieåu vuøng vaên hoùa Kinh Baéc; d) tieåu vuøng vaên hoùa Haûi Ñoâng; e) tieåu vuøng vaên hoùa Sôn Nam. 4. Vuøng vaên hoùa Baéc Trung boä. Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa: tieåu vuøng vaên hoùa(xöù Thanh); b) tieåu vuøng vaên hoùa Ngheä Tónh; c) tieåu vuøng vaên hoùa Bình - Trò - Thieân. 5. Vuøng vaên hoùa duyeân haûi Nam Trung boä. Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa: a) tieåu vuøng vaên hoùa xöù Quaûng; b) tieåu vuøng vaên hoùa Chaêm - Vieät. 6. Vuøng vaên hoùa Tröôøng Sôn - Taây Nguyeân. Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa: a) tieåu vuøng vaên hoùa Tröôøng Sôn; b) tieåu vuøng vaên hoùa Trung Taây Nguyeân; c) tieåu vuøng vaên hoùa Baéc Taây Nguyeân; d) tieåu vuøng vaên hoùa Nam Taây Nguyeân. 7. Vuøng vaên hoùa Ñoàng Nai - Gia Ñònh (Ñoâng Nam boä). Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa: a) tieåu vuøng vaên hoùa trung vaø thöôïng löu soâng Ñoàng Nai; b) tieåu vuøng vaên hoùa haï löu soâng Ñoàng Nai. 8. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Bao goàm caùc tieåu vuøng vaên hoùa: a) tieåu vuøng vaên hoùa phuø sa môùi; b) tieåu vuøng vaên hoùa ven bieån; c) tieåu vuøng vaên hoùa baùn ñaûo Caø Mau; d) tieåu vuøng vaên hoùa mieàn ñaát truõng phía Taây soâng Haäu; e) tieåu vuøng vaên hoùa töù giaùc Long Xuyeân; g) tieåu vuøng vaên hoùa Ñoàng Thaùp Möôøi. Nghieân cöùu caùc vuøng vaên hoùa ôû Vieät Nam, chuùng ta seõ thaáy roõ söï tieáp bieán vaên hoùa (acculturation) giöõa caùc daân toäc anh em treân ñaát nöôùc naøy; thaáy roõ vaên hoùa Vieät Nam laø thoáng nhaát trong ña daïng. Ôû ñaây chuùng ta cuõng thaáy roõ ranh giôùi haønh chính laø khoâng coù maáy yù nghóa so vôùi ranh giôùi vaên hoùa giöõa caùc daân toäc anh em treân laõnh thoå Vieät Nam, giöõa caùc vuøng vaên hoùa laø töông ñoái oån ñònh, oån ñònh nhöng khoâng baát bieán. Chuùng ta haõy quan saùt Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 40 - nhöõng ranh giôùi aáy trong ñieàu kieän ñaát nöôùc coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù, hoäi nhaäp vaøo khu vöïc, vaøo theá giôùi ngaøy nay… Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 41 - CHÖÔNG HAI : MOÄT SOÁ LÓNH VÖÏC VAÊN HOÙA ÔÛ chöông naøy chuùng toâi nghieân cöùu moät soá lónh vöïc sau ñaây cuûa vaên hoùa Vieät Nam: vaên hoùa vaät chaát; vaên hoùa tinh thaàn; vaên hoùa toå chöùc, quaûn lyù; vaên hoùa giao tieáp, öùng xöû; vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi. Trong hoaït ñoäng cuûa ngöôøi nhöõng lónh vöïc naøy cuûa vaên hoùa laø moät chænh theå khoâng theå chia caét ñöôïc, chuùng ñan xen nhau, hoaø vaøo nhau, trong caùi naøy coù caùi kia vaø ngöôïc laïi, trong caùi kia coù caùi naøy. ÔÛ ñaây chuùng toâi nhìn vaên hoùa baèng caùi nhìn caáu truùc, thaáy ôû vaên hoùa hieän dieän naêm lónh vöïc vaø taäp trung söï chuù yù vaøo naêm lónh vöïc ñoù. Ñoù laø moät thao taùc nghieân cöùu. I. VAÊN HOÙA VAÄT CHAÁT. Nhöõng maët quan troïng nhaát cuûa vaên hoùa vaät chaát laø nhöõng maët hoaït ñoäng vaät chaát quyeát ñònh söï sinh toàn vaø phaùt trieån cuûa con ngöôøi: aên, ôû, maêc, ñi laïi, chöõa beänh. ÔÛ Vieät Nam hieän dieän vaên hoùa nuùi, vaên hoùa ñoàng baèng vaø vaên hoùa bieån; nhöng ñaëc tröng cuûa vaên minh Vieät Nam coå truyeàn laø vaên minh noâng nghieäp luùa nöôùc, neàn vaên hoùa ñoàng baèng giöõ vai troø quyeát ñònh trong söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa vaên hoùa ñaát nöôùc. Nhöõng ñieàu nhö vaäy mang laïi nhöõng ñaëc saéc cho vaên hoùa aên, ôû, maëc, ñi laïi, chöõa beänh… cuûa nhaân daân Vieät Nam. Giaûng vaên hoùa vaät chaát, chuùng ta phaûi chæ ra ñöôïc nhöõng caùi gì ñöôïc saûn xuaát ra, caùch saùng taïo vaø caùch söû duïng chuùng cho aên, ôû , maëc, ñi laïi, chöõa beänh,… vaø, khi laøm nhöõng vieäc nhö vaäy ngöôøi Vieät Nam vöøa lôïi duïng töï nhieân, vöøa ñoái phoù vôùi töï nhieân, nhöng theo quan nieäm "thieân nhaân hôïp nhaát", "ñoàng loaïi töông ñoäng", theo trieát lyù "aâm döông", "nguõ haønh" vöøa "töông sinh" vöøa "töông khaéc", song "töông sinh" laø chuû yeáu.61 61 Giaùo sö Traàn Quoác Vöôïng chuû bieân: Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam, Nxb. Giaùo duïc, H., 1996, coi vaên hoùa Vieät Nam bao goàm caùc thaønh toá: 1. Ngoân ngöõ; 2. Ngheä thuaät trình dieãn; 3. Kieán truùc; 4. Thoâng tin, tín hieäu; 5. Mass Media; 6. Vaên chöông; 7. Nhieáp aûnh, ñieän aûnh; 8. Loái soáng; 9. Ngheä thuaät taïo hình; 10. Tín ngöôõng; 11. Phong tuïc, taäp quaùn; 12. Ngheä thuaät aâm thanh; 13. Leã hoäi; 14. Saân khaáu tuoàng, cheøo, kòch [vaø roái nöôùc, ca kòch caûi löông. Leâ Chí Duõng theâm]. Trong caùc thaønh toá naøy thì: a) ngoân ngöõ; b) tín ngöôõng; c) phong tuïc –leã teát – leã hoäi; d)ngheä thuaät aâm thanh vaø ngheä thuaät trình dieãn; e) ngheä thuaät taïo hình; g) nhaø cöûa – kieán truùc ñöôïc coi laø moät soá thaønh toá cô baûn. Caùc taùc giaû cuûa Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam coøn duøng thuaät ngöõ caùc thieát cheá vaên hoùa vaø caùc thieát cheá aáy laø vaên hoùa saûn xuaát, vaên hoùa vuõ trang, vaên hoùa sinh hoaït. TS – PGS Traàn Ngoïc Theâm trong Côû sôû vaên hoùa Vieät Nam, s.ñ.d., xem vaên hoùa nhö moät heä thoáng goàm boán thaønh toá (boán tieåu heä) cô baûn: 1. Vaên hoùa nhaän thöùc (a/ Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 42 - Ñaàu theá kyû XX Vieät Nam ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi vaên minh cô khí. Ngaøy nay, ñaát nöôùc ñang ñaåy maïnh coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù, ñeå Vieät Nam trôû thaønh moät nöôùc coâng nghieäp vaøo khoaûng naêm 2020, ñoàng thôøi cuõng ñang tieán tôùi thôøi ñaïi vaên minh trí tueä, ôû ñoù con ngöôøi thöïc söï laø trung taâm cuûa cuoäc soáng - xaõ hoäi. Tuy nhieân, vaên minh noâng nghieäp luùa nöôùc vaãn coøn hieän dieän trong ñôøi soáng - xaõ hoäi cuûa chuùng ta hoâm nay vôùi taát caû nhöõng öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm cuûa noù. Ôû ñaây caàn nhaán maïnh raèng saûn xuaát nhöng luùa nöôùc vaãn giöõ moät vai troø quan troïng trong vaán ñeà baûo ñaûm an toaøn löông thöïc cho ñaát nöôùc, raèng saûn xuaát caùi gì, caùch saùng taïo vaø söû duïng chuùng ñeå phuïc vuï vieäc aên, ôû, maëc, ñi laïi, chöõa beänh, … cuûa nhaân daân ta vaãn mang ñaëc saéc Vieät Nam, coù moái quan heä vaø lieân heä höõu cô vôùi xaõ hoäi vaø töï nhieân cuûa ñaát nöôùc naøy, trong khi Vieät Nam hoaø nhaäp vaøo khu vöïc vaø hoaø nhaäp vaøo theá giôùi, trong khi, maët khaùc, theá giôùi laø ña cöïc vaø dung chöùa ôû noù xu höôùng phaân taùn ... nhaän thöùc veà vuõ truï; b/ nhaän thöùc veà con ngöôøi ); 2. Vaên hoùa toå chöùc coäng ñoàng ( a/ toå chöùc ñôì soáng taäp theå; b/ toå chöùc ñôøi soáng caù nhaân); 3. Vaên hoùa öùng xöû vôùi moâi tröôøng töï nhieân (a/ vaên hoùa taän duïng moâi tröôøng töï nhieân, b) vaên hoùa öùng phoù vôùi moâi tröôøng töï nhieân); 4. Vaên hoùa öùng xöû vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi (a/ vaên hoùa taän duïng moâi tröôøng xaõ hoäi , b/ vaên hoùa öùng phoù vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi). Caùc taùc giaû cuûa Chaán höng caùc vuøng vaø tieåu vuøng vaên hoùa ôû nöôùc ta hieän nay vieát: “Tính thoáng nhaát vaø töông ñoàng cuûa vaên hoùa Vieät Nam theå hieän qua haøng loaït nhöõng yeáu toá chung cuûa ñôøi soáng vaên hoùa saûn xuaát, vaên hoùa sinh toàn (aên, maëc, ôû), vaên hoùa xaõ hoäi vaø vaên hoùa tinh thaàn” (tr. 240). Ñaøo Duy Anh trong Vieät Nam vaên hoùa söû cöông, nhö ñaõ ñöôïc chuù thích, ñaõ döïa theo F. Sartiaux ñeå chia vaên hoùa thaønh ba boä phaän: sinh hoaït kinh teá, sinh hoaït xaõ hoäi vaø sinh hoaït trí thöùc. L. White trong The science of culture, New York, 1949, coi vaên hoùa goàm caùc thaønh toá: coâng ngheä, xaõ hoäi vaø tö töôûng. Hoïc giaû Lieân Xoâ M. S. Kagan chia vaên hoùa thaønh ba lónh vöïc: vaên hoùa ngheä thuaät, vaên hoùa vaät chaát vaø vaên hoùa tinh thaàn (xem Hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, Nxb. Khoa hoïc, Moskva, 1974). OÂng Vaên Taân coi vaên hoùa coù ba boä phaän: vaên hoùa vaät chaát, vaên hoùa xaõ hoäi vaø vaên hoùa tinh thaàn (xem Thôøi ñaïi Huøng vöông, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, H., 1973). OÂng Ngoâ Ñöùc Thònh ñeà caäp ñeán 4 thaønh toá cuûa vaên hoùa: vaên hoùa saûn xuaát, vaên hoùa xaõ hoäi, vaên hoùa tö töôûng vaø vaên hoùa ngheä thuaät (xem Xung quanh vieäc xaùc ñònh ñoái töôïng, chöùc naêng cuûa ngaønh folklore hoïc Vieät Nam trong Vaên hoùa daân gian soá 4 – 1987. OÂng Hoaøng Trinh: “Boán thaønh toá caáu thaønh vaên hoùa nhö: lao ñoäng saûn xuaát, tri thöùc vaø hoïc vaán, tieàm löïc saùng taïo (khoa hoïc, vaên hoïc ngheä thuaät, y hoïc) vaø loái soáng […]”. (Chieán löôïc vaên hoùa cuûa Ñaûng vaø söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc treân Nhaân Daân cuoái tuaàn soá 13, ngaøy 29 – 3 – 1998). Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 43 - II. VAÊN HOÙA TINH THAÀN. ÔÛ lónh vöïc naøy chuùng ta neân chuù yù nhöõng maët sau ñaây: vaên hoùa nhaän thöùc; vaên hoùa tín ngöôõng, vaên hoùa toân giaùo; vaên hoùa leã hoäi; vaên hoùa ngheä thuaät; vaên hoùa caùc thuù chôi. 1. Vaên hoùa nhaän thöùc. Ngöôøi giaûng caàn nhaán maïnh: quan nieäm "thieân nhaân hôïp nhaát"; con ngöôøi vaø moïi söï vaät trong theá giôùi quan heä vaø lieân heä vôùi nhau theo "ñoàng loaïi töông ñoäng", theo "aâm döông", "nguõ haønh"; theá giôùi vaän ñoäng theo tuaàn hoaøn, thònh suy ñaép ñoåi; trong tö duy toång hôïp, tónh cuûa toå tieân chuùng ta coù bieän chöùng cuïc boä. Xuùc tieáp vôùi vaên hoùa phöông Taây, ngöôøi Vieät nhaän ñöôïc ôû phöông Taây tö duy phaân tích, nhaän ñöôïc nôi chuû nghóa Maùc - Leânin tö töôûng bieän chöùng duy vaät, coi theá giôùi luoân vaän ñoäng vaø phaùt trieån (nguoàn goác cuûa söï vaän ñoäng, phaùt trieån laø maâu thuaãn; ñoäng löïc cuûa söï vaän ñoäng, phaùt trieån laø maët tieán boä, caùch maïng cuûa maâu thuaãn). Ñoù laø böôùc ngoaët vó ñaïi trong vaên hoùa nhaän thöùc cuûa ngöôøi Vieät, thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên, cuûa khoa hoïc töï nhieân, nhaèm giaûi phoùng daân toäc, giaûi phoùng xaõ hoäi, giaûi phoùng con ngöôøi, xaây döïng ñaát nuôùc giaøu maïnh, saùnh vai vôùi caùc nöôùc vaên minh treân theá giôùi… 2. Vaên hoùa tín ngöôõng, toân giaùo. Tín ngöôõng phoàn thöïc laø moät trong nhöõng cô sôû cuûa taâm linh Vieät Nam. Khaùc vôùi ôû Trung quoác vaø ôû AÁn ñoä, ôû ñaây tín ngöôõng phoàn thöïc nhanh choùng trôû thaønh trieát hoïc, toân giaùo vaø vuõ truï luaän (AÁn ñoä giaùo, Kinh dòch), ôû Vieät Nam, do nhöõng ñieàu kieän sinh thaùi nhaân vaên, do neàn vaên minh noâng nghieäp, do caùc ñieàu kieän giao tieáp vaên hoùa, tín ngöôõng phoàn thöïc khoâng phaùt trieån leân nhöõng taàng cao maø lan toaû ra trong toaøn boä caùc lónh vöïc cuûa cuoäc soáng – xaõ. ÔÛ Vieät Nam, tín ngöôõng phoàn thöïc coù khaû naêng, moät maët, laøm khuùc xaï moïi toâng giaùo ngoaïi lai, maët khaùc, hoaù thaân vaøo chuùng ñeå toàn taïi. Bôûi theá, baát kyø hieän töôïng toâng giaùo - vaên hoùa naøo cuûa Vieät Nam cuõng laø moät keát caáu bao goàm haït nhaân laø tín ngöôõng phoàn thöïc vaø nhöõng lôùp phuû cuûa Phaät giaùo, Ñaïo giaùo vaø Nho giaùo62. Tín ngöôõng suøng baùi töï nhieân ôû xöù sôû chuùng ta coù moái lieân heä maät thieát vôùi saûn xuaát noâng nghieäp vaø quan nieäm phoàn thöïc: laäp ñeàn xaõ ñeå thôø thaàn Haäu thoå, laäp neàn taéc ñeå thôø thaàn noâng (thaàn luùa)63; thôø Maãu Thöôïng Thieân (meï trôøi), Maãu Ñòa (meï ñaát), 62 Xem Ñoã Lai Thuùy: Hoà Xuaân Höông – hoaøi nieäm phoàn thöïc trong Taïp chí vaên hoïc soá 10 – 1994. 63 Xaõ taéc ñoàng nghóa vôùi ñaát nöôùc, toå quoác, giang sôn, sôn haø, … Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 44 - Maãu Thoaûi (töùc Maãu thuyû, meï nöôùc) vaø Maãu Lieãu Haïnh64; thôø baø Maây, baø Möa, baø Saám, baø Chôùp65. Toå tieân ngöôøi Vieät coøn thôø nhöõng thuù hieàn, nhö höôu, nai, traâu, coùc; thôø nhöõng ñoäng vaät soáng ôû nöôùc nhö raén, caù saáu; thôø thaàn luùa, hoàn luùa, meï luùa, caây cau , caây ña, caây gaïo, caây ñeà, caây daâu, quaû baàu. Roàng, Tieân laø bieåu töôïng cuûa toå tieân ngöôøi Vieät Nam. Thôø cuùng toå tieân, thôø cuùng nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi laøng xaõ (Thaønh Hoaøng), vôùi ñaát nöôùc (thôø cuùng Hai baø Tröng, baø Trieäu, Traàn Höng Ñaïo, Quang Trung, Hoaøng Dieäu, Hoà Chí Minh,…), laø tín ngöôõng thieâng lieâng, saâu saéc laø bieåu töôïngcuûa nhaân daân chuùng ta. Caùc toâng giaùo aûnh höôûng lôùn ñeán vaên hoùa vaø taâm linh ôû Vieät Nam: Phaät giaùo, Nho giaùo, Ñaïo giaùo vaø Thieân chuùa giaùo. Treân ñaïi theå caùc toâng giaùo ôû Vieät Nam khoâng choáng ñoái nhau, cuøng "toàn taïi hoaø bình" vôùi nhau, cuøng goùp phaàn laøm cho ngöôøi Vieät Nam thöùc nhaän söï ña daïng, phöùc taïp cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, cuûa theá giôùi, ñoaøn keát, thöông yeâu nhau, höôùng thieän trong söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác, gìn giöõ hoaø bình treân haønh tinh cuûa loaøi ngöôøi. Coù leõ, ngöôøi Vieät Nam chuùng ta khoâng huôùng heát coõi loøng mình vaøo chæ moät toâng giaùo naøo vaø thôø cuùng toå tieân vaãn laø tín ngöôõng thieâng lieâng nhaát, saâu thaúm nhaát trong hoàn Vieät… ÔÛ ngöôøi Vieät Nam coøn coù tuïc thôø cuùng caùc oâng toå ngheà. 3. Vaên hoaù leã hoäi. Caùc leã hoäæ ôû Vieät Nam thöôøng ñöïôc toå chöùc vaøo hai muøa noâng nhaøn: muøa xuaân vaø muøa thu. Ôû moãi leã hoäi coù leã vaø hoäi; leã mang yù nghóa tín ngöôõng: caàu xin vaø taï ôn quyû thaàn phuø trôï cho vieäc laøm aên vaø cuoäc soáng con ngöôøi; hoäi laø vui chôi, thöôûng thöùc, xem gì xaûy ra trong dòp dieãn xöôùng leã hoäi. Coù nhieàu loaïi leã hoäi khaùc nhau: leã hoäi ngheà nghieäp (leã hoäi caàu möa, leã hoäi xuoáng ñoàng, leã hoäi côm môùi, …); leã hoäi nhôù ôn nhöõng anh huøng coù coâng vôùi nöôùc (leã hoäi ñeàn Huøng, leã hoäi Thaùnh Doùng, leã hoäi Hai Baø Tröng, leã hoäi ñöùc thaùnh Traàn, leã hoäi Ñoáng 64 Ngöôøi Vieät Nam thôø baø Trôøi, baø Ñaát, baø Nöôùc; veà sau, do nhaän thöùc ñöôïc söï ñoái laäp giöõa aâm vaø döông, baø Trôøi thaønh oâng Trôøi (ñoái laäp vaø hoøa hôïp vôùi baø Ñaát). Ngöôøi Vieät Nam höôùng tôùi söï phoàn thöïc, neân khoâng thôø caùc coâ gaùi treû, ñeïp, maø thôø caùc baø, caùc meï, caùc maãu. Coù nhaø nghieân cöùu cho raèng töù maãu laø Maãu Thöôïng ngaøn (meï caây), Maãu Ñòa, Maãu Thoaûi, Maãu Lieãu Haïnh (xem Baïch Ngoïc Dö: Ñieän maãu vaø tín ngöôõng daân toäc trong baùo Giaùo duïc vaø thôøi ñaïi soá 18, ngaøy 3- 03 - 1998), chöù khoâng phaûi Maãu Thöôïng thieân, Maãu Ñòa, Maãu Thoaûi, Maãu Lieãu Haïnh. 65 Ñeán ñaàu Coâng nguyeân, khi Phaät giaùo vaøo Vieät Nam nhoùm nöõ thaàn baø Maây, baø Möa, baø Saám, Baø Chôùp ñöôïc trôû thaønh heä thoáng töù phaùp: Phaùp Vaân (thaàn maây) ñöôïc thôø ôû chuøa Baø Daâu, Phaùp Vuõ (thaàn möa) ñöôïc thôø ôû chuøa Baø Ñaäu, Phaùp Loâi (thaàn saám) ñöôïc thôø ôû chuøa Baø Töôùng, Phaùp Ñieän (thaàn chôùp) ñöôïc thôø ôû chuøa Baø Giaøn. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 45 - Ña…); leã hoäi toâng giaùo (leã hoäi chuøa Höông, leã hoäi chuøa Thaày, leã hoäi Phuû Giaøy…); leã hoäi vaên hoùa vui chôi, hoäi Lim, hoäi choïi traâu, hoäi ñua thuyeàn… 4. Vaên hoùa ngheä thuaät. Ngheä thuaät khoâng gian: (nhaø, ñeàn, chuøa, cung ñieän, laêng, nhaø thôø ) vaø ñieâu khaéc (töôïng, phuø ñieâu). Ngheä thuaät saéc maøu: hoäi hoaï (tranh daân gian Ñoâng Hoà, tranh daân gian Haøng troáng, tranh luïa, tranh sôn daàu, tranh sôn maøi,…). Ngheä thuaät aâm thanh: ca nhaïc (ca nhaïc daân gian, ca nhaïc môùi); caùc loaïi nhaïc cuï (nhaïc cuï goõ, nhaïc cuï daây, nhaïc cuï hôi). Ngheä thuaät saân khaáu: cheøo, tuoàng, ca kòch caûi löông, kòch noùi (drame), opera, ballet, kòch caâm, muùa, xieác). Ngheä thuaät ngoân töø: vaên hoïc daân gian (folklore ngoân töø), vaên hoïc thaønh vaên. Ngheä thuaät nhieáp aûnh vaø ngheä thuaät ñieän aûnh. 5. Vaên hoùa caùc thuù chôi. Chôi chim, chôi caây caûnh, thaû dieàu, ñoá thô, chôi côø, ñaáu vaät, choïi gaø, choïi traâu, choïi deá, chôi caù caûnh, ñaùnh khaêng, ñaùnh ñaùo, ñaùnh bi, ñaùnh ñu, ñaù caàu, ñaùnh vuï, haùt ñoái ñaùp nam nöõ, haùt aû ñaøo, picnic, du lòch,… 6. Vaên hoùa aåm thöïc. Laø nhöõng caùi thuù vöøa laø vaên hoùa vaät chaát, vöøa laø vaên hoùa tinh thaàn. Ngaøy nay, nhöõng thuù naøy trôû neân oàn aøo, gaáp gaùp, khoâng coøn giöõ ñöôïc söï thanh tònh nhaån nha vaø mó thuaät nhö thôøi xöa. III. VAÊN HOÙA TOÅ CHÖÙC, QUAÛN LYÙ. 1. Nhaø nöôùc Vaên Lang cuûa caùc vua Huøng; nhaø nöôùc AÂu Laïc cuûa An Döông Vöông. 2. Nhaø nöôùc Nam Vieät cuûa Trieäu Ñaø. 3. Vai troø cuûa laøng xaõ, vai troø cuûa cô taàng vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ, söï toå chöùc cuûa caùc cuoäc chieán tranh giaûi phoùng döôùi thôøi Baéc thuoäc. 4. Vaên hoùa toå chöùc, quaûn lyù trong thôøi cuûa caùc nhaø nöôùc phong kieán Ñaïi Vieät. 5. Nhaø nöôùc thöïc daân nöûa phong kieán trong thôøi Phaùp thuoäc, Nhaät thuoäc; caùc phong traøo yeâu nöôùc, caùch maïng, ñaûng chính trò; toång khôûi nghóa thaùng Taùm 1945. 6. Vaên hoùa toå chöùc, quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam trong cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng ñaát nöôùc vaø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 46 - ÔÛ treân chuùng toâi ñaõ ñöa ra caùi nhìn lòch ñaïi veà vaên hoùa toå chöùc, quaûn lyù ôû phöông dieän nhaø nöôùc . Theo caùi nhìn ñoàng ñaïi, veà vaên hoùa toå chöùc, quaûn lyù chuùng toâi thaáy: 7. Söùc maïnh cuûa cô caáu nhaø - laøng - nöôùc; 8. Phe, giaùp, phöôøng, hoäi; 9. Ñaûng, ñoaøn theå, hoäi; 10. Gia ñinh, nhaø tröôøng, xaõ hoäi; 11. Ñaïo ñöùc, phong tuïc, taäp quaùn vaø phaùp luaät; 12. Keát hôïp söùc maïnh daân toäc vaø söùc maïnh cuûa thôøi ñaïi, noäi löïc vaø ngoaïi löïc; 13. Nhaø nöôùc vaø nhaân daân. 14. Daân chuû ñaïi dieän vaø daân chuû ôû cô sôû. IV. VAÊN HOÙA GIAO TIEÁP VAØ ÖÙNG XÖÛ. 1. Giao tieáp, öùng xöû trong moâi tröôøng töï nhieân. 1.1. Lôïi duïng moâi tröôøng töï nhieân, ñaûm baûo söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa con ngöôøi veà aên, maëc, ôû, ñi laïi, chöõa beänh,… 1.2. Ñoái phoù vôùi moâi tröôøng töï nhieân, haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát thieät haïi do moâi tröôøng töï nhieân gaây ra cho con ngöôøi . 1.3. Tìm caùch "toàn taïi hoaø bình" vôùi moâi tröôøng töï nhieân. 2. Giao tieáp, öùng xöû trong moâi tröôøng xaõ hoäi. 2.1. Ngoân ngöõ - coâng cuï giao tieáp, öùng xöû trong moâi tröôøng xaõ hoäi. 2.2. Vaên hoaù ngheä thuaät - con ñöôøng ngaén nhaát noái lieàn con ngöôøi vôùi con ngöôøi trong xaõ hoäi. 2.3. Giao tieáp, öùng xöû trong gia ñình, trong hoï haøng, trong laøng xaõ, trong xaõ hoäi, trong boä maùy nhaø nöôùc. 2.4. Ñoái phoù vôùi keû thuø, bình thöôøng hoaù trong quan heä vôùi ñoái phöông sau chieán tranh. 2.5. Quaân söï. 2.6. Ngoaïi giao. 2.7. Keát hôïp quaân söï vaø ngoaïi giao, ngoaïi giao vaø quaân söï. 2.8. Hoäi nhaäp vaø khu vöïc, vaøo theá giôùi vaø giöõ vöõng ñoäc laäp daân toäc, gìn giöõ baûn saéc vaên hoùa daân toäc. Trong giao tieáp, öùng xöû ngöôøi Vieät Nam duy tình, troïng hoaø hieáu, hoaø hôïp, hoaø bình, nhöng cuõng raát nguyeân taéc khi baûo veä söï thaät, chaân lyù vaø lôïi ích toái thöôïng cuûa daân toäc, cuûa ñaát nuôùc. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 47 - V. VAÊN HOAÙ TAÙI SAÛN XUAÁT SINH HOÏC - XAÕ HOÄI. ÔÛ ñaây, chuùng ta nghieân cöùu vaên hoùa taùi saûn xuaát ra chính con ngöôøi, ñaûm baûo söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa cuoäc soáng - xaõ hoäi. 1. Vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi trong thôøi trung ñaïi. 1.1. Gia ñình, doøng hoï, hoân nhaân, vaø taùi saûn xuaát lao ñoäng, taùi saûn xuaát ngöôøi noái doõi huyeát thoáng. 1.1.2. Sinh con ñaøn chaùu ñoáng. Khoâng nuoâi ngöôøi theo chaát löôïng vaø soá löôïng dinh döôõng ñöôïc cung caáp trong töøng böõa aên, maø theo quan nieäm "theâm ñuõa,theâm baùt", "trôøi sinh voi trôøi sinh coû" 1.1.3. Cöûu töï cuø lao (chín chöõ veà coâng lao duôõng duïc cuûa cha meï): sinh (cha sinh), cuùc (meï ñeû), phuû (voã veà), duïc (nuoâi cho khoân), coá (troâng nom), phuïc (quaán quít), phuû (naâng nhaéc), suùc (nuoâi cho lôùn), phuùc (boàng beá). 1.1.4. Mô öôùc: phuùc, loäc, thoï, khang, ninh vaø tröôøng sinh. 1.1.5. Taâm lyù troïng nam khinh nöõ. Taâm lyù naøy ñöôïc Nho giaùo cuûng coá. Nhöng trong thöïc teá ñôøi soáng coøn hieän dieän moät quan nieäm khaùc: ruoäng saâu, traâu naùi khoâng baèng con gaùi ñaàu loøng; thuaän vôï,thuaän choàng, taùt beå Ñoâng cuõng caïn … Phuï nöõ khoâng chæ coù vai troø quan troïng "tay hoøm chìa khoaù" trong gia ñình, maø caû trong xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc. 1.1.6. Nhaát töï vi sö, baùn töï vi sö. 1.2. Neàn giaùo duïc. 1.2.1. Hieàn taøi laø nguyeân khí cuûa quoác gia. Khaåu hieäu cuûa giaùo duïc: "Tieân hoïc leã, haäu hoïcvaên". 1.2.2. Ñaøo taïo hieàn giaû: phuïc tuøng nghieâm caån ngöôøi treân, coi coå nhaân laø maãu möïc, " haäu coå, baïc kim", tu döôõng ñaïo ñöùc, "taâm haønh". 1.2.3. Beân chaøng ñoïc saùch, beân naøng quay tô. Röôùc vinh quy veà laøng baùi toå. 1.2.4. Öôùc voïng "trí quaân traïch daân". "laøm trai trong coõi theá gian, phoø ñôøi giuùp nöôùc phôi gan anh haøo". 1.3. Xaõ hoäi thôøi trung ñaïi laø xaõ hoäi thaàn daân. 1.3.1. Tam cöông nguõ thöôøng vaø con ngöôøi chöùc naêng. 1.3.2. Laäp ñöùc, laäp coâng, laäp ngoân. 1.3.3. Ba kieåu nhaø Nho: nhaø Nho haønh ñaïo, nhaø Nho aån daät, nhaø Nho taøi töû. 1.3.4. Neàn giaùo duïc khoâng ñöôïc caùch taân vaø quan nieäm laøm ngöôøi kieåu Nho giaùo khoâng theå khoâng chòu traùch nhieäm veà söï maát nöôùc Vieät Nam vaøo tay thöïc daân Phaùp ôû cuoái theá kyû XIX. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 48 - 2. Vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi trong thôøi thuoäc Phaùp. 2.1. Xaõ hoäi thuoäc ñòa nöûa phong kieán, noâng thoân. Ñoâ thò tö saûn hoaù vôùi moät ít thay ñoåi trong taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi. 2.2. Nhaø tröôøng Phaùp - Vieät. Yù ñoà cuûa thöïc daân Phaùp: ñaøo taïo nhöõng ngöôøi coù theå laøm coâng chöùc cho boä maùy nhaø nöôùc ôû thuoäc ñòa. Ñoäi nguõ trí thöùc bieát tieáng Phaùp - caàu noái ñöa caùi môùi cuûa theá giôùi hieän ñaïi vaøo cuoäc soáng. 2.3. Caùc nhaø Nho yeâu nöôùc vaø duy taân. Trí thöùc giaùc ngoä chuû nghóa Maùc - Leânin vaø phong traøo giaûi phoùng daân toäc theo chuû nghóa xaõ hoäi. 3. Vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi hieän ñaïi ôû Vieät Nam. 3.1. Con ngöôøi - ñoäng löïc vaø muïc tieâu cuûa söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, cuûa söï nghieäp coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù ñaát nuôùc. 3.2. Keá hoaïch hoaù gia ñình: moãi caëp vôï choàng chæ neân sinh töø moät ñeán hai con, ñaûm baûo nuoâi con khoeû daïy con ngoan; ñaûm baûo haïnh phuùc gia ñình. 3.3. Heä thoáng giaùo duïc quoác daân: naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi cuûa ñaát nöôùc. 3.4. Thöïc hieän coâng öôùc veà quyeàn treû em; phaùt huy söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi giaø cho gia ñình, xaõ hoäi vaø chaêm soùc cuoäc soáng vaät chaát, tinh thaàn cuûa ngöôøi giaø. 3.5. Baûo hieåm xaõ hoäi, baûo hieåm y teá; giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi. 3.6. Giaûi quyeát vaán ñeà caân baèng sinh thaùi. 3.7. Phaùt trieån ñaát nöôùc, höôùng tôùi boán muïc tieâu: daân giaøu, nuôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh. Chuû nghóa xaõ hoäi vaø chuû nghóa coäng saûn baét ñaàu thôøi kyø chaân chính cuûa loaøi ngöôøi . CNXH vaø CNCS caàn vaø coù theå ñaët con ngöôøi vaøo trung taâm cuoác soáng - xaõ hoäi. Ñaïi hoäi VIII Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam nhaán maïnh: con ngöôøi phaùt trieån cao veà trí tueä, cöôøng traùng veà theå chaát, phong phuù veà tinh thaàn, trong saùng veà ñaïo ñöùc laø ñoäng löïc cuûa söï nghieäp xaây döïng xaõ hoäi môùi, ñoàng thôøi laø muïc tieâu cuûa chuû nghóa xaõ hoäi.66 66 Xem Ban tö töôûng - vaên hoùa TW: Taøi lieäu nghieân cöùu vaên kieän Ñaïi hoäi VIII cuûa Ñaûng, Nxb. Chính trò quoác gia, H., 1998, tr. 68 - 69. Veà vaán ñeà naøy taïi hoäi nghò nghieân cöùu Nghò quyeát Ñaïi hoäi VIII Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam do Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo toå chöùc ôû Ñaø laït, thaùng 9 - 1996, Phoù thuû töôùng Nguyeãn Khaùnh cho raèng 5 tieâu chuaån con ngöôøi caàn ñaït tôùi laø: 1. Söùc khoeû toát; 2. Ñaïo ñöùc trong saùng; 3. Hoïc vaán cao; 4. Laäp tröôøng chính trò - tö töôûng vöõng; 5. Ngheà nghieäp thaønh thaïo. Veà vaán ñeà xaây döïng con ngöôøi trong caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng Boä tröôûng Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo Traàn Hoàng Quaân ñeà xuaát: 1. Xaùc ñònh muïc tieâu soáng vaø haønh ñoäng cuûa thaày vaø troø; 2. Hình thaønh ôû sinh vieân söï töï giaùc, töï chuû, coù baûn lónh soáng, hoïc taäp, reøn luyeän vaø laøm vieäc theo caùc chuaån möïc ñaïo ñöùc, heä thoáng caùc giaù trò, nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät phuø hôïp Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 49 - 3.8. Töøng böùôc tieán tôùi "moät lieân hôïp, trong ñoù söï phaùt trieån töï do cuûa moãi ngöôøi laø ñieàu kieän cho söï phaùt trieån töï do cuûa taát caû moïi ngöôøi".67 Nghieân cöùu caùc lónh vöïc vaên hoùa Vieät Nam theo lòch ñaïi vaø ñoàng ñaïi, chuùng ta seõ nhaän thöùc söï tieáp bieán vaên hoùa (acculturation)giöõa vaên hoùa noäi sinh vaø vaên hoùa ngoaïi sinh; thöùc nhaän söï phaùt trieån cuûa vaên hoùa ñaát nöôùc. vôùi ñaïo lyù cuûa daân toäc; 3. Coù khaû naêng töï ñieàu chænh, giaûi quyeát toát caùc moái quan heä giöõa quyeàn lôïi vaø nghóa vuï, quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa caù nhaân vôùi coäng ñoàng vaø xaõ hoäi, giöõa nhaän thöùc, thaùi ñoä, tình caûm vaø haønh ñoäng trong moïi tröôøng hôïp; 4. Coù yù chí, baûn lónh pheâ phaùn, maïnh daïn tham gia vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng laïi nhöõng bieåu hieän khoâng laønh maïnh trong ñôøi soáng hoïc ñöôøng vaø nhöõng tieâu cöïc trong thanh nieân vaø xaõ hoäi noùi chung (xem Hoäi thaûo ñònh höôùng giaùo duïc giaù trò ñaïo ñöùc trong caùc tröôøng ñaïi hoïc, treân baùo Giaùo duïc vaø Thôøi ñaïi soá ra ngaøy 8- 11 - 1996). 67 K. Marx vaø F. Engeøls: Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn, Ban tuyeân giaùo Tænh uyû Laâm Ñoàng xuaát baûn, 1998, tr. 44. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 50 - KEÁT LUAÄN 1. Vaên hoùa Vieät Nam töø tröôùc ñeán nay ñaõ tieáp bieán vaên hoùa (acculturation) vôùi vaên hoùa AÁn Ñoä, vaên hoùa Trung Hoa vaø vaên hoùa phöông Taây. 2. Vaên hoùa Vieät Nam môû roäng ñòa baøn vaên hoùa töø Baéc vaøo Nam, thöïc hieän söï tieáp bieán vaên hoùa giöõa vaên hoùa daân toäc Kinh vôùi vaên hoùa caùc daân toäc anh em khaùc treân laõnh thoå Vieät Nam, hình thaønh moät neàn vaên hoùa thoáng nhaát trong söï ña daïng vôùi caùc vuøng vaên hoùa. 3. Nhöõng ñaëc ñieåm haèng xuyeân cuûa vaên hoùa Vieät Nam: 3.1. Noâng nghieäp luùa nöôùc, noâng daân, laøng xaõ - ba "caáu töû" cuûa vaên minh luùa nöôùc Vieät Nam. Noù seõ coøn phaùt huy taùc duïng to lôùn trong thôøi ñaïi coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc, trong neàn vaên minh trí tueä (ñaûm baûo an toaøn löông thöïc cho quoác gia, tham gia tích cöïc vaøo vieäc giaûi quyeát vaán ñeà löông thöïc cuûa nhaân loaïi). 3.2. Ñoaøn keát, thöông ngöôøi, yeâu nöôùc. 3.3. Con ngöôøi laø trung taâm cuoäc soáng - xaõ hoäi, laø trung taâm cuûa theá giôùi.68 3.4. Hoïc hoûi caùi höõu ích, caùi hay, caùi ñeïp cuûa vaên hoùa nöôùc ngoaøi, cuûa vaên hoùa nhaân loaïi ñeå laøm phong phuù vaø saâu saéc vaên hoùa cuûa ñaát nöôùc, phaùt trieån vaên hoùa daân toäc saùnh vai vôùi vaên hoùa tieân tieán cuûa caùc daân toäc khaùc treân theá giôùi trong khi gìn giöõ baûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc mình. 4. Xaây döïng neàn vaên hoùa tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. 4.1. Töø ngaøy Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ra ñôøi, nhaân daân Vieät Nam ñaõ thaønh coâng trong phaùt huy truyeàn thoáng ñoaøn keát, thöông ngöôøi, yeâu nöôùc, truyeàn thoáng coi con ngöôøi laø quyeát ñònh ñoái vôùi thaéng lôïi cuûa moïi söï nghieäp töø xöa ñeán nay, ñaëc bieät laø söï nghieäp giaûi phoùng vaø xaây döïng ñaát nöôùc, truyeàn thoáng hoïc hoûi nhöõng tinh hoa trong nhöõng thaønh töïu cuûa nhaân loaïi ñeå boài boå vaø naâng cao söùc maïnh, noäilöïc daân toäc, khoâng ngöøng tieán leân phía tröôùc, theo kòp nhöõng böôùc phaùt trieån lòch söû cuûa loaøi ngöôøi. Nhaân daân Vieät Nam cuõng ñaõ phaùt huy ñöôïc söùc maïnh cuûa vaên minh noâng nghieäp luùa nöôùc, noâng daân, laøng xaõ trong cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng ñaát nöôùc vaø trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi; ôû ñaây khoâng theå khoâng nhaán maïnh: Vieät Nam hieän ñöùng thöù ba theá giôùi veà xuaát khaåu gaïo. 4.2. Vaên hoùa Vieät Nam ñaõ ñi qua hai kyû nguyeân: Kyû nguyeân Vaên Lang - kyû nguyeân khai hoaù vaên hoùa; kyû nguyeân Ñaïi Vieät - kyû nguyeân phuïc höng vaø khaúng ñònh baûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc; vaø ñang ôû trong thôøi kyø nhieàu thuaän lôïi nhöng cuõng laém thöû thaùch cuûa kyû nguyeân ñoäc laäp, töï do vaø chuû nghóa xaõ hoäi: thôøi kyø xaây döïng neàn vaên hoùa tieân tieán , ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. 68 Ngöôøi bình daân nghó: ngöôøi ta laø hoa ñaát; coøn ngöôøi coøn cuûa … Nhaø Nho quan nieäm: ngöôøi laø baàu gan nuùm ruoät cuûa ñaát trôøi. Caùc ñaáng minh quaân coi "hieàn taøi laø nguyeân khí cuûa quoác gia”, coi nghóa vuï thieâng lieâng cuûa mình laø treân ñaùp ñöôïc “thieân meänh”, döôùi thoûa ñöôïc “daân voïng”. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 51 - Trong quaù trình phaùt trieån, trong ñoù coù phaùt trieån vaên hoùa, theo höôùng coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù, caùc xaõ hoäi chaâu AÙ, ôû möùc ñoä naøy hay möùc ñoä khaùc, ñeàu phaûi traûi qua 3 "pha"69 phaùt trieån : a) chuû yeáu phuû ñònh caùi cuõ ñeå phaùt trieån caùi môùi; b) phoå bieán hoaù caùi môùi vaø khai thaùc, phaùt huy caùc yeáu toá tích cöïc cuûa caùi truyeàn thoáng; c) phaùt trieån haøi hoaø vaø oån ñònh treân neàn moùng caùi truyeàn thoáng ñaõ ñöôïc caùch taân moät caùch cô baûn. Ñoù laø nhöõng kinh nghieäm quyù baùu cho söï hoaïch ñònh ñöôøng loái phaùt trieån ñaát nöôùc chuùng ta. Hieän nay Vieät Nam ñang ôû "pha" naøo cuûa söï phaùt trieån? Coù leõ, chuùng ta chöa ôû trong chu kyø thöù ba cuûa söï phaùt trieån, nhöng chuùng ta seõ tìm ñöôïc caùch ñeå ñi nhanh tôùi chu kyø aáy. Chuùng ta ñaõ ñeà ra nhöõng phöông höôùng ñeå hoaïch ñònh chính saùch vaên hoùa. Phöông höôùng thöù nhaát: chieán löôïc con ngöôøi vöøa laø ñoäng löïc, vöøa laø muïc tieâu cuûa vaên hoùa. Phöông höôùng thöù hai: thoáng nhaát chính saùch vaên hoùa vôùi chính saùch kinh teá - xaõ hoäi trong ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn, trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Phöông höôùng thöù ba: giöõ gìn vaø phaùt huy caùc giaù trò vaên hoùa coå truyeàn, ñaûm baûo cho quaù trình coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc dieãn ra treân cô sôû neàn taûng vaên hoùa Vieät Nam. Phöông höôùng thöù tö: gìn giöõ vaø naâng cao noäi dung thoáng nhaát trong ña daïng cuûa neàn vaên hoùa Vieät Nam; ñaây laø con ñöôøng, hình thöùc toái öu ñeå phaùt trieån vaên hoùa. Gìn giöõ vaø phaùt trieån baûn saéc vaên hoùa daân toäc, tieáp thu tinh hoa vaên hoùa cuûa nhaân loaïi, khaéc phuïc nhöõng tieâu cöïc töø vaên hoùa trong nöôùc vaø töø vaên hoùa ngoaïi lai nhaäp laäu vaøo Vieät Nam, ñeå xaây döïng thaønh coâng moät neàn vaên hoùa tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, laø moät nhieäm vuï laâu daøi, gian khoå trong ñieàu kieän Vieät Nam hoäi nhaäp vaøo khu vöïc, hoäi nhaäp vaøo theá giôùi - moät theá giôùi ñang toaøn caàu hoaù veà kinh teá, nhöng ña cöïc, ña phöông vaø ñang ñoái phoù vôùi nhöõng thaùch thöùc voâ cuøng to lôùn - nhöõng thaùch thöùc naøy ñoøi hoûi nhaân loaïi phaûi ñoaøn keát laïi, saùng suoát hôn ñeå tieán leân phía tröôùc. Vaên hoùa phaûi ñöôïc saûn xuaát. Vaán ñeà khoâng chæ laø saûn xuaát ra caùi gì, maø ñieàu quan troïng hôn laø caùch saûn xuaát ra caùi aáy vaø caùch söû duïng noù. Theo maïch nghó naøy, thì ngöôøi Vieät Nam thoâng minh , caàn cuø, kheùo leùo, côûi môû vaø daøy daïn trong tieáp xuùc, öùng xöû vôùi moâi tröôøng töï nhieân vaø moâi tröôøng xaõ hoäi seõ nhanh choùng xaây döïng thaønh coâng neàn vaên hoùa tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc - ñoäng löïc ñoàng thôøi laø muïc tieâu phaùt trieån ñaát nöôùc. Ñaø laït, 1997 - 1998 Leâ Chí Duõng 69 Phase (tieáng Phaùp): pha, chu kyø. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 52 - PHUÏ LUÏC THAÄP KYÛ QUOÁC TEÁ PHAÙT TRIEÅN VAÊN HOÙA VAØ ÑOÅI MÔÙI CHÍNH SAÙCH PHAÙT TRIEÅN VAÊN HOÙA VIEÄT NAM. (ND, 4-10-1997) Ñeán nay, Toå chöùc giaùo duïc - khoa hoïc vaø vaên hoùa lieân hôïp quoác (UNESCO) ñaõ coâng boá hôn 50 vaên baûn veà chính saùch vaên hoùa cuûa caùc nöôùc thaønh vieân. Coù boán theå cheá cô baûn laø caùc vaên baûn phaùp luaät, veà chính saùch vaên hoùa cuûa caùc nuôùc thaønh vieân. Coù boán theå cheá cô baûn laø caùc vaên baûn phaùp luaät, toå chöùc boä maùy quaûn lyù nhaø nöôùc, ngaân saùch vaø xaây döïng heä thoáng cô sôû haï taàng. Khi hoaïch ñònh vaø trieån khai moät chính saùch vaên hoùa bao giôø cuõng ñöôïc hình thaønh bôûi ba thaønh toá - ba nhoùm coäng ñoàng cuøng tham gia chính saùch vaø taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau: coäng ñoàng hoaïch ñònh vaø quaûn lyù chính saùch, coäng ñoàng nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng vaên hoùa vaø coâng chuùng. Qua ñoù, chuùng ta thaáy chính saùch vaên hoùa khoâng theå vaø cuõng khoâng phaûi laø moät taùc phaåm rieâng, moät yù chí rieâng cuûa nhöõng ngöôøi hoaïch ñònh chính saùch, nhöõng ngöôøi quaûn lyù maø noù phaûi xuaát phaùt, phaûi theå hieän ñöôïc quyeàn lôïi vaø traùch nhieäm cuûa caû nhöõng nhaø hoaït ñoäng vaên hoùa , nhöõng nhaø saùng taïo vaø caû cuûa coâng chuùng höôûng thuï, ñoàng thôøi cuõng laø coäng ñoàng hoaït ñoäng vaø saùng taïo vaên hoùa nöõa. Trong moái quan heä ñan xen, töông hoã vaø keát noái cuûa nhöõng thaønh toá hình thaønh neân chính saùch vaên hoùa, thì noåi leân vai troø trung taâm cuûa nhaø nöôùc, cuûa nhöõng ngöôøi hoaïch ñònh chính saùch. Xuaát phaùt töø nhaän thöùc saâu saéc veà vai troø cöïc kyø quan troïng cuûa vaên hoùa trong ñôøi soáng xaõ hoäi, Chuû tòch Hoà Chí Minh, ngöôøi anh huøng giaûi phoùng daân toäc, nhaø vaên hoùa lôùn, ñaõ daønh söï quan taâm ñaëc bieät ñeán ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daân, ñeán vaên hoùa daân toäc. Trong nhöõng naêm qua vaán ñeà ñònh höôùng cho caùc hoaït ñoäng vaên hoùa, vaên ngheä, vò trí, vai troø cuûa vaên hoùa trong söï nghieäp phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc daønh moät vò trí thích ñaùng trong caùc vaên kieän cuûa Ñaûng ta. Ñaëc bieät Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VIII ñaõ khaúng ñònh: "Vaên hoùa laø neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi, vöøa laø muïc tieâu vöøa laø ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi". Khoâng chæ neâu leân nhöõng ñònh höôùng maø trong moät soá nghò quyeát cuûa Ñaûng vaø quyeát ñònh cuûa Chính phuû ñaõ chæ ra nhöõng coâng vieäc, nhöõng chính saùch cuï theå ñeå xaây döïng neàn vaên hoùa Vieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Moät söï truøng hôïp cuûa nhöõng yù töôûng cuûa thaäp kyû quoác teá phaùt trieån vaên hoùa do Lieân hôïp quoác vaø UNESCO phaùt ñoäng vôùi nhöõng thaønh töïu trong coâng cuoäc ñoåi môùi cuûa Vieät Nam do Ñaûng ta khôûi xöôùng vaø laõnh ñaïo trong thaäp kyû qua laø moät minh chöùng cho söï gaëp gôõ cuûa nhöõng tö töôûng, nhöõng xu theá coù tính thôøi ñaïi khi nhìn nhaän vai troø, vò trí cuûa vaên hoùa vaø phaùt trieån. Cô caáu vaø noäi dung cuûa thaäp kyû quoác teá phaùt trieån vaên hoùa laø: - Vaên hoùa phaûi coù moät vò trí thích ñaùng, ñöôïc theå hieän trong caùc keá hoaïch, chính saùch vaø döï aùn phaùt trieån. Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 53 - - Ñeà cao caùc baûn saéc vaên hoùa daân toäc. Khuyeán khích taøi naêng saùng taïo vaø cuoäc soáng coù vaên hoùa. - Môû roäng söï tham gia cuûa moïi ngöôøi vaøo ñôøi soáng vaên hoùa vaø saùng taïo vaên hoùa. - Ñaåy maïnh hôïp taùc quoác teá veà vaên hoùa. Chính saùch vaên hoùa cuûa chuùng ta cuõng töông töï nhö vaäy, trong ñoù phaûi theå hieän ñöôïc söï quan taâm ñaëc bieät ñeán vieäc baûo toàn vaø phaùt huy voán vaên hoùa - ngheä thuaät daân toäc; taïo ñöôïc nhieàu saûn phaåm vaên hoùa coù giaù trò cao caû veà tö töôûng, caû veà ngheä thuaät ñeå ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa nhaân daân; taïo moïi thuaän lôïi cho ngöôøi daân höôûng thuï, hoaït ñoäng vaø saùng taïo vaên hoùa; xaây döïng ñoäi nguõ coù phaåm chaát chính trò vaø trình ñoä chuyeân moân cao, vöøa chuù yù ñaøo taïo nhaân taøi veà vaên hoùa; tieáp thu coù choïn loïc tinh hoa vaên hoùa theá giôùi, taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá veà vaên hoùa vaø ña daïng hoaù caùc nguoàn voán ñaàu tö cho söï phaùt trieån vaên hoùa. Nhaän thöùc ñaày ñuû vai troø cuûa vaên hoùa trong phaùt trieån laø caàn, nhöng chöa ñuû. Ñieàu quan troïng laø caàn phaûi ñöa nhöõng nhaân toá vaên hoùa vaøo trong vieäc hoaïch ñònh caùc chính saùch, caùc chöông trình vaø döï aùn phaùt trieån. Thaùng 4 - 1993, Vieät Nam ñaõ toå chöùc hoäi haûo do UNESCO taøi trôï vôùi chuû ñeà: Phöông phaùp luaän veà vieäc ñöa caùc nhaân toá vaên hoùa vaøo caùc keá hoaïch vaø döï aùn phaùt trieån. Nhöõng tham luaän cuûa nhieàu chuyeân gia trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ chæ ra yù nghóa vaø tính caáp thieát cuûa coâng vieäc naøy. Tuy nhieân, khoâng phaûi ai cuõng hieåu vai troø quan troïng vaø vieäc ñieàu tieát cuûa vaên hoùa trong phaùt trieån. Chuùng ta ñaõ xaây döïng ñöôïc 11 quy hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi theo vuøng. Chuùng toâi ñaõ nghieân cöùu nhaän xeùt raèng, taát caû caùc quy hoaïch vuøng vaø tænh, thaønh phoá veà vaên hoùa coøn môø nhaït. Vieäc ñaùnh giaù hieän traïng vaên hoùa, taøi saûn vaên hoùa ñeå laøm cô sôû cho quy hoaïch khoâng ñöôïc trình baøy moät caùch ñaày ñuû vaø khoa hoïc, khoâng coù quy hoaïch naøo ñeà caäp döï baùo phaùt trieån vaên hoùa gaén vôùi phaùt trieån kinh teá cuûa vuøng, cuûa ñòa phöông. Caùc loaïi hình vaên hoùa ñaëc thuø, vaên hoùa coå truyeàn, vaên hoùa caùc daân toäc thieåu soá khoâng ñöôïc neâu ra moät caùch roõ raøng, cuï theå. Tyû troïng voán ñaàu tö cho kinh teá vaø xaõ hoäi khoâng caân ñoái, thaäm chí khoâng ñeà caäp tyû troïng voán cho vaên hoùa. Thaäp kyû vöøa qua cuõng laø thôøi gian coù nhöõng nhaän thöùc môùi veà khoa hoïc - coâng ngheä trong vaên hoùa. Thaønh töïu khoa hoïc - kyõ thuaät laøm cho moät coâng trình saùng taïo vaên hoùa - ngheä thuaät trôû neân phoå bieán, vöôït ra khoûi moät vuøng nhoû heïp hay moät quoác gia. Vieäc öùng duïng moät caùch roäng raõi vaø thöôøng xuyeân vaøo ñôøi soáng haøng ngaøy taïo neân moâi tröôøng kyõ thuaät vöøa töï nhieân, vöøa mang tính thaåm myõ, taïo ñieàu kieän môùi cho söï phaûn aùnh vaø söï khaùm phaù cuûa ngheä thuaät. Do ñoù, vaên hoùa - ngheä thuaät cuõng caàn ñeán khoa hoïc vaø coâng ngheä nhö baát cöù moät ngaønh naøo khaùc. Ngöôøi Vieät Nam coù quyeàn töï haøo veà neàn vaên hoùa daân toäc phong phuù , ña daïng, ñoäc ñaùo, coù baûn saéc, coù söùc soáng cuõng nhö söùc cuoán huùt maõnh lieät cuûa mình ñöôïc theå hieän ôû yù thöùc daân toäc thoáng nhaát hình thaønh töø raát sôùm, ôû truyeàn thoáng nhaân vaên saâu saéc, ôû söï keát hôïp giöõa phaùp trò vaø ñöùc trò, ôû söï thoáng nhaát trong ña daïng, thöøa nhaän ñaëc ñieåm chung vaø ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng vuøng cuûa neàn vaên hoùa vaät chaát vaø vaên hoùa phi vaät chaát, ôû tinh thaàn bao dung, giöõ gìn caùi rieâng cuûa mình, nhöng vaãn saün saøng hoäi Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 54 - nhaäp, tieáp thuï caùi môùi cuûa nhaân loaïi. Ñoù laø keát tinh cuûa moái quan heä toång hoaø vaø töông taùc giöõa ba yeáu toá: moâi tröôøng - con ngöôøi - vaên hoùa, sö kieân trì, loøng duõng caûm, trí thoâng minh vaø khaùt voïng vöôn tôùi taàm cao nhaân loaïi. Vaán ñeà gìn giöõ, phaùt huy vaø phaùt trieån vaên hoùa daân toäc ñaõ ñöôïc chæ ra moät caùch ñuùng ñaén vaø nhaát quaùn trong nhieàu nghò quyeát, ñaëc bieät laø nghò quyeát gaàn ñaây cuûa Ñaûng, trong ñoù nhaán maïnh vieäc phaùt trieån vaên hoùa - ngheä thuaät daân toäc laø traùch nhieäm cuûa toaøn daân, ñoàng thôøi cuõng xaùc ñònh traùch nhieäm quaûn lyù vaø ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc cho vieäc söu taàm, chænh lyù, bieân soaïn, baûo quaûn laâu daøi, phoå bieán caùc saûn phaåm vaên hoùa - ngheä thuaät truyeàn thoáng. Trong quaù trình vaän duïng neàn vaên hoùa caàn quaùn trieät hai quy luaät ñaëc thuø cuûa vaên hoùa: ñoù laø quy luaät baûo veä vaø phaùt huy, ñi ñoâi vôùi quy luaät keá thöøa vaø phaùt trieån di saûn vaên hoùa daân toäc. Baûo veä kieân cöôøng vaø coù baûn lónh cuõng töùc laø chuùng ta vöõng vaøng ñi vaøo hoäi nhaäp. Muoán cho vaên hoùa phaùt trieån vaø ñeå vaên hoùa cuûa daân toäc coù khaû naêng ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån, thì coâng taùc quaûn lyù vaên hoùa laø ñieàu kieän tieân quyeát. vieäc quaûn lyù naøy phaûi baùm saùt vaøo quy trình hoaït ñoäng cuûa vaên hoùa: söu taàm, baûo quaûn nhöõng saûn phaåm vaên hoùa coù giaù trò; truyeàn baù vaø phaùt huy caùc giaù trò vaên hoùa; naâng cao vaø saùng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaên hoùa môùi. Vaên hoùa, nhö moïi hieän töôïng xaõ hoäi, coù tính xaõ hoäi hoaù töï thaân. Baûn thaân moãi hoaït ñoäng vaên hoùa ñeàu coù tieàm naêng xaõ hoäi hoaù. Xaõ hoäi hoaù hoaït ñoäng vaên hoùa laø bieán caùc hoaït ñoäng vaên hoùa trôû thaønh cuûa toaøn xaõ hoäi, ñöôïc xaõ hoäi quan taâm nuoâi döôõng, ñöôïc söï tham gia cuûa nhieàu ngaønh vaø moïi taàng lôùp nhaân daân; laø moät söï chuyeån giao, san seû traùch nhieäm xaõ hoäi veà hoaït ñoäng xaõ hoäi veà hoaït ñoäng saùng taïo, cung caáp vaø phoå bieán vaên hoùa giöõa nhaø nöôùc vaø nhaân daân, laø söï lieân keát caùc thaønh phaàn xaõ hoäi trong moái quan taâm chung veà taàm quan troïng cuûa vaên hoùa ñoái vôùi hieän taïi vaø töông lai. Vôùi saùng kieán cuûa UNESCO, thaäp kyû quoác teá phaùt trieån vaên hoùa maø noäi dung chuû yeáu laø khaúng ñònh taàm voùc cuûa vaên hoùa trong phaùt trieån ñaõ vaø ñang ñöôïc Vieät Nam vaän duïng trong hoaøn caûnh cuï theå cuûa mình ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi haøi hoaø, toát ñeïp. GSTS. Löu Traàn Tieâu Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên