Giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin ở trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên theo phương pháp dạy học tích cực

Ngô Thị Lan Anh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 49 - 54 49 NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM – ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN THEO PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC Ngô Thị Lan Anh*, Bùi Thị Vân Hƣơng Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Để đổi mới và nâng cao chất lƣợng dạy và học các học phần chung bắt buộc trong đào tạo theo tín chỉ cho sinh viên ở Trƣờng Đại học Sƣ phạm, Đại học Thái Nguyên cần phải quan tâm tới nhiều khâu. Trong đó, việc sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực vào giảng dạy các học phần chung đang là yêu cầu cấp thiết của nhà trƣờng để góp phần làm nâng cao chất lƣợng đào tạo của nhà trƣờng. Đối với học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin đƣợc giảng dạy với 5 tín chỉ đã tạo ra những khó khăn cho cả thầy và trò của nhà trƣờng. Do đó, để học phần này không còn là "nỗi lo lắng" của sinh viên, giảng viên cần chủ động trong việc tiếp cận và vận dụng linh hoạt các phƣơng pháp dạy học tích cực vào từng nội dung cụ thể của môn học, làm cho môn học không còn trừu tƣợng, trở nên đơn giản, dễ hiểu. Từ khóa: Phương pháp dạy học, phương pháp dạy học tích cực, dạy, học, Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. ĐẶT VẤN ĐỀ* Đổi mới phƣơng pháp giảng dạy và học tập theo hƣớng lấy ngƣời học làm trung tâm là một đòi hỏi tất yếu trong quá trình tồn tại và phát triển của bất kì một cơ sở đào tạo nào. Việc đổi mới này phải đƣợc tiến hành ở tất cả các môn học trong nhà trƣờng, đặc biệt là các môn Lý luận chính trị, bởi đây là những học phần có vai trò quan trọng trong việc giáo dục lập trƣờng, lý tƣởng, hình thành niềm tin và phẩm chất đạo đức cách mạng cho sinh viên. Hiện nay, tất cả các trƣờng đại học, cao đẳng trong cả nƣớc đều đang giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin cho sinh viên với 5 tín chỉ. Đây là học phần đƣợc tích hợp từ ba môn học trƣớc đây là: Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học. Vì vậy, kiến thức của học phần này khá lớn, làm cho ngƣời dạy cũng vất vả, ngƣời học gặp không ít khó khăn. Ở trƣờng Đại học Sƣ phạm, Đại học Thái Nguyên, học phần này không tách ra làm hai mà dạy thành một học * Tel: 0913 349907 ", thầy cô cần vận dụng linh hoạt hơn nữa các phƣơng pháp dạy học tích cực vào trong nội dung của từng phần học. Việc sử dụng thành công các phƣơng pháp dạy học này, sẽ giúp giờ học trở nên mới mẻ hơn, khắc phục đƣợc sự độc thoại của thầy và tạo sự tích cực, hứng thú cho ngƣời học đối với môn học. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC Một trong những phƣơng pháp giáo dục cần vận dụng trong quá trình giảng dạy ở các cấp học, đặc biệt là ở bậc đại học, cao đẳng nhằm đem lại hiệu quả cao, chất lƣợng tốt cho các giờ giảng, đạt đƣợc mục tiêu giáo dục, đáp ứng đƣợc yêu cầu của thời đại, đó là phƣơng pháp dạy học tích cực. Phƣơng pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, đƣợc dùng ở nhiều nƣớc để chỉ những phƣơng pháp giáo dục, dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của ngƣời học. PPDH tích cực hƣớng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của ngƣời học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của ngƣời học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của ngƣời dạy, tuy Ngô Thị Lan Anh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 49 - 54 50 nhiên để dạy học theo phƣơ . PPDH tích cực có một số đặc trƣng cơ bản: - Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh. - Dạy và học chú trọng rèn luyện phƣơng pháp tự học. - Tăng cƣờng học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác. - Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. [2] Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học, nhƣng ngƣợc lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hƣởng tới cách dạy của thầy. Có trƣờng hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhƣng giáo viên chƣa đáp ứng đƣợc, hoặc có trƣờng hợp giáo viên hăng hái áp dụng PPDH tích cực song không thành công vì học sinh chƣa thích ứng, vẫn quen với lối học thụ động. Do có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp phân biệt với “Dạy và học thụ động”. HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là một học phần đƣợc tích hợp từ ba môn học: Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học. Môn học là hệ thống những quan điểm và học thuyết khoa học do Mác - Ăngghen sáng lập ra và đƣợc Lênin kế thừa, phát triển trên cơ sở tiếp thu những thành tựu của nhân loại và thực tiễn của thời đại. Trong đó, Triết học Mác - Lênin là bộ phận lý luận nghiên cứu các quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tƣ duy nhằm xây dựng thế giới quan, phƣơng pháp luận của nhận thức khoa học và thực tiễn cách mạng. - Kinh tế chính trị học Mác - Lênin là bộ phận nghiên cứu những quy luật kinh tế, đặc biệt là những quy luật kinh tế của quá trình ra đời, phát triển, suy tàn của phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa và sự ra đời, phát triển của phƣơng thức sản xuất mới - phƣơng thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa. - Chủ nghĩa xã hội khoa học là bộ phận nghiên cứu, làm sáng tỏ quy luật khách quan của quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa - bƣớc chuyển biến lịch sử từ chủ nghĩa tƣ bản lên chủ nghĩa xã hội [1,tr.9 -10]. Ba bộ phận lý luận cấu thành chủ nghĩa Mác - Lênin có đối tƣợng nghiên cứu cụ thể khác nhau nhƣng đều nằm trong hệ thống lý luận khoa học thống nhất - đó là khoa học về sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản, giải phóng nhân dân lao động khỏi chế độ áp bức bóc lột, tiến tới giải phóng con ngƣời. Là một môn học mang đậm tính lý luận, lại có sự xen kẽ với các quy luật kinh tế, kết hợp với việc nghiên cứu quy luật vận động để đi tới một xã hội tƣơng lai tốt đẹp - xã hội xã hội chủ nghĩa giai đoạn đầu của cộng sản chủ nghĩa, điều này đã gây ra những khó khăn nhất định cho ngƣời dạy và ngƣời học. Khoa Giáo dục Chính trị Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên nói riên - , các thầy cô vẫn phải nghiên cứu, nghiền ngẫm để dạy cho sinh viên k , coi nó nhƣ một nỗi ám ảnh bởi các tiết học trôi qua, mà hiệu quả chẳng thấy đâu. Bởi vậy, để học phần này có kết quả và chất lƣợng tốt hơn, hấp dẫn với ngƣời học, yêu cầu Ngô Thị Lan Anh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 49 - 54 51 đặt ra đối với ngƣời dạy là phải đổi mới thƣờng xuyên phƣơng pháp giảng dạy, áp dụng các PPDH tích cực vào trong từng nội dung bài giảng cụ thể. Có nhƣ vậy, ngƣời học mới không cảm thấy chán nản, kết quả và chất lƣợng môn học sẽ đƣợc thay đổi. Ngƣời hơn, tích cực chủ động tham gia và quá trình học tập. VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC VÀO GIẢNG DẠY HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊNIN Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Chất lƣợng dạy học phụ thuộc vào nhiều thành tố trong một hệ thống bao gồm: mục tiêu đào tạo, nội dung đào tạo, phƣơng pháp dạy học, thầy và hoạt động của thầy, trò và hoạt động của trò, môi trƣờng giáo dục Trong đó phƣơng pháp dạy học là thành tố trung tâm, giảng viên phải am hiểu sâu sắc nội dung dạy học, làm chủ kiến thức, biết chế biến nó theo ý đồ sƣ phạm và biết cách truyền tải nó đến với sinh viên. Mặt khác, sinh viên là chủ thể trong học tập và tu dƣỡng. Chủ thể phải tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo trong quá trình học tập. Để giảng dạy có hiệu quả đối với một môn học khó, trừu tƣợng và nhiều lý luận nhƣ học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, giảng viên cần sử dụng các PPDH tích cực nhƣ: phƣơng pháp nêu vấn đề, phỏng vấn, đàm thoại, thảo luận theo nhóm, tranh luận, đóng vai, cho các nội dung giảng dạy khác nhau của học phần môn học này. Cụ thể, khi giảng nội dung triết học ở 3 chƣơng: chủ nghĩa duy vật biện chứng, phép biện chứng duy vật, chủ nghĩa duy vật lịch sử, giảng viên có thể sử dụng phƣơng pháp phỏng vấn nhanh, đàm thoại, tranh luận và nêu vấn đề. Phỏng vấn nhanh đƣợc giảng viên sử dụng khi giảng các quan niệm khác nhau về thế giới, về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, về sự phát triển, về mối liên hệ phổ biến, về sản xuất vật chất, vai trò của sản xuất vật chất đối với sự phát triển của xã hội, về con ngƣời và bản chất con ngƣời Phỏng vấn nhanh là phƣơng pháp sử dụng hệ thống những câu hỏi đặt ra liên quan tới nội dung của bài giảng. Yêu cầu câu hỏi đặt ra phải gắn gọn, sinh viên có thể nhanh chóng đƣa ra nhiều đáp án, giảng viên phải là ngƣời tổng hợp và hƣớng các câu trả lời đó đến nội dung bài giảng. Phƣơng pháp này đòi hỏi ngƣời học phải làm việc ngay từ đầu của tiết học, tạo đƣợc sự tập trung, chú ý cao và buộc ngƣời học phải suy nghĩ. Câu hỏi không nên mang tính đóng mà phải là câu hỏi mở, để phát huy tính trí tuệ, sáng tạo của ngƣời học. Muốn vậy, giáo viên phải có sự chuẩn bị các nội dung câu hỏi trƣớc mỗi giờ học và chuẩn bị các phƣơng án gợi ý, để hƣớng ngƣời học đi theo đúng nội dung tri thức của bài giảng. Bên cạnh đó, phƣơng pháp nêu vấn đề và tranh luận, đàm thoại cũng nên kết hợp sử dụng khi giảng nội dung triết học. Để thực hiện đƣợc tốt phƣơng pháp này, khai thác đƣợc nội dung của bài giảng, ngƣời dạy phải nắm chắc kiến thức của triết học để khi nêu ra vấn đề, bản thân vấn đề đó phải chứa đựng hàm lƣợng tri thức môn học cao, buộc ngƣời học phải suy nghĩ và có sự chuẩn bị sẵn từ ở nhà mới đáp ứng đƣợc. Phƣơng pháp này có thể đƣợc sử dụng khi giảng về vấn đề cơ bản của triết học, nguồn gốc, bản chất ý thức, ba quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật, thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức, lực lƣợng sản xuất, quan hệ sản xuất, cơ sở hạ tầng, kiến trúc thƣợng tầng, tồn tại xã hội, ý thức xã hội Yêu cầu khi sử dụng phƣơng pháp này ngƣời dạy phải xây dựng đƣợc tình huống có vấn đề liên quan tới nội dung bài giảng, đề xuất các giả thuyết, lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch để giải quyết vấn đề. Trong khi thảo luận giải quyết vấn đề đặt ra, giảng viên phải có trình độ để điều khiển giờ dạy, khuyến khích động viên sinh viên tham gia phát biểu, tạo bầu không khí thoải mái trong lớp học. Thông qua Ngô Thị Lan Anh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 49 - 54 52 đó, sinh viên đƣợc khẳng định mình khi phát biểu ý kiến tranh luận và tiếp nhận thêm những tri thức mới của môn học. Sử dụng phƣơng pháp này, sẽ làm cho vai trò ngƣời thầy trở thành ngƣời dẫn dắt, hƣớng dẫn cho sinh viên tự chiếm lĩnh tri thức và phát hiện ra tri thức mới. Đối với các nội dung triết học nhƣ: tại sao là duy vật, tại sao là duy tâm, tại s , Tất cả những vấn đề nêu ra của môn học đƣợc chính bản thân ngƣời học tham gia cùng giải quyết, khiến ngƣời học sẽ thấy một giờ học không quá căng thẳng, không còn sự độc thoại của ngƣời thầy theo lối dạy cũ trƣớc đây. Vì thế, các kiến thức của triết học sẽ trở nên đời thƣờng hơn, không còn cứng nhắc nữa. Sinh viên không còn cảm thấy sợ hãi, hay lo lắng khi phải học các học phần này. Đối với phần Kinh tế chính trị với các nội dung về học thuyết giá trị, học thuyết giá trị thặng dƣ, chủ nghĩa tƣ bản độc quyền, giảng viên nên sử dụng phƣơng pháp phỏng vấn nhanh, thảo luận nhóm, đóng vai, dạy học theo dự án. Bởi các vấn đề kinh tế vốn đã rất hấp dẫn với sinh viên, kiến thức lại cụ thể, gần gũi với ngƣời học nên khi giảng nếu giảng viên kết hợp sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực sẽ mang lại hiệu quả cao cho giờ học. Ngoài ra, với phƣơng pháp thảo luận theo nhóm nếu vận dụng vào giảng dạy các nội dung nhƣ: điều kiện ra đời của sản xuất hàng hóa, hàng hóa, tiền tệ, tác dụng của quy luật giá trị, hàng hóa sức lao động sẽ tạo sự lôi cuốn đối với ngƣời học, buộc ngƣời học phải đầu tƣ thời gian, trí tuệ để hoàn thành nhiệm vụ của mình. Khi sử dụng phƣơng pháp này, yêu cầu giảng viên phải chuẩn bị nội dung thảo luận trƣớc, sinh viên phải chuẩn bị giấy A3, hoặc Ao, bút dạ, băng dính Các nhóm phải đƣợc giáo viên thiết lập theo vị trí ngồi của sinh viên. Nếu thảo luận ngay tại lớp, giáo viên nên đƣa chủ đề nhỏ, nhóm làm việc khoảng 2 - 3 bàn (5 - 10 sinh viên), sinh viên chuẩn bị khoảng 8 đến 10 phút và trình bày kết quả trong 5 phút. Các nhóm còn lại bổ sung ý kiến. Sau đó, giảng viên sẽ là ngƣời tổng hợp và đƣa ra kết luận, chốt lại nội dung của bài học. Việc sử dụng các phƣơng pháp này, sẽ làm cho không khí lớp học đƣợc thay đổi, ngƣời học chủ động tìm đến và khám phá tri thức qua sự trao đổi, làm việc cùng nhau. Giáo viên đóng vai trò giám sát, hƣớng dẫn và tổng hợp tri thức. Giờ học sẽ đạt hiệu quả cao hơn khi giảng viên kết hợp cùng với phƣơng pháp đàm thoại và thuyết trình. Đối với phần Chủ nghĩa xã hội khoa học gồm các chƣơng về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, những vấn đề có tính quy luật trong cách mạng xã hội chủ nghĩa, chủ nghĩa xã hội hiện thực, giảng viên nên sử dụng phƣơng pháp đàm thoại, phƣơng pháp nêu vấn đề và phƣơng pháp thảo luận, hợp tác nhóm. Đây là một nội dung mang tính thực tiễn, nếu ngƣời dạy chỉ độc thoại với phƣơng pháp thuyết trình, giảng giải sẽ khiến ngƣời học cảm thấy nhàm chán và không muốn học, học không hiệu quả. Vì thế, để giờ giảng trở nên sinh động, ngƣời giảng cần kết hợp các phƣơng pháp đàm thoại, phƣơng pháp dạy học hợp tác theo nhóm, phƣơng pháp nêu vấn đề. Với các nội dung về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, vai trò của Đảng cộng sản trong việc hoàn thành sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, vấn đề tôn giáo, dân tộc trong cách mạng xã hội chủ nghĩa... Giảng viên có thể sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm bằng việc cho trƣớc các chủ đề để sinh viên chuẩn bị ở nhà. Trong giờ học, dựa trên những chuẩn bị của mình sinh viên nghiên cứu, tập hợp, trao đổi các ý kiến và trình bày ra giấy, hoặc trên máy tính để báo cáo trƣớc lớp các nội dung đã đƣợc bàn bạc, thảo luận. Sau khi trình bày, sinh viên trong lớp thảo luận và giảng viên vẫn là ngƣời tổng kết, đánh giá, rút ra những vẫn đề chính của bài học. Ngô Thị Lan Anh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 49 - 54 53 Dù là một học phần mang đậm tính lý thuyết, trừu tƣợng nhƣng nếu ngƣời dạy biết hƣớng ngƣời học có những cách tiếp cận tri thức phù hợp, kích thích sự tìm tòi, sáng tạo của ngƣời học, sẽ làm cho môn học trở nên mềm hóa hơn, ngƣời giảng cũng bớt đi tính độc thoại một mình trong giờ học, ngƣời học thấy hứng thú với môn học. Khi đó chất lƣợng dạy và học của học phần sẽ thay đổi rõ rệt. KẾT LUẬN Đối với sinh viên, quá trình học tập thực chất là quá trình nhận thức, “đi từ trực quan sinh động đến tƣ duy trừu tƣợng và đi từ tƣ duy trừu tƣợng đến thực tiễn”, chỉ có điều quá trình đó luôn luôn có sự giúp đỡ, định hƣớng, hƣớng dẫn của giáo viên. Hay nói cách khác, quá trình nhận thức của sinh viên đƣợc thực hiện thông qua hoạt động dạy và học. Do đó, đổi mới phƣơng pháp dạy học để phát huy tính tích cực sáng tạo của ngƣời học là điều cần thiết đối với sự nghiệp giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng ở Việt Nam. Bởi dạy học tích cực là . Để thực hiện đƣợc tốt việc giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên theo phƣơng pháp dạy học tích cực cần phải chú trọng các biện pháp sau đây: - - . - - – u. - - . - - du . - - đối với các môn học Mác - Lênin. - Tổ chức cho giảng viên của Khoa Giáo dục chính trị đƣợc tham quan, dự một số tiết dạy học mẫu của các trƣờng lớn, có uy tín ở trong nƣớc để giảng viên học tập và nâng cao kiến thức, nghiệp vụ và phƣơng pháp sƣ phạm. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo trình Những Nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin (2011), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2. Đào Xuân Hải (2012), Kỹ thuật dạy học trong đào tạo theo tín chỉ, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 3. Nguyễn Thị Hoài Linh, Phát huy vai trò của người dạy trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động dạy học đại học, Website: www.ou.edu.vn 4. Phạm Văn Toàn (4/2004), "Những yếu tố cần quan tâm để nâng cao chất lƣợng đào tạo của các trƣờng đại học", Tạp chí Phát triển giáo dục, (4), tr.19-21. Ngô Thị Lan Anh và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 49 - 54 54 SUMMARY THESE MODULES TEACH THE BASIC PRINCIPLES OF MARXISM - LENINISM IN UNIVERSITY OF EDUCATION – THAI NGUYEN UNIVERSITY UNDER ACTIVE TEACHING METHODS Ngo Thi Lan Anh * , Bui Thi Van Huong College of Education - TNU For innovation and improving the quality of teaching and learning modules in general compulsory education credit for university students in Education, Taiyuan University should pay attention to the various stages . In particular , the use of active teaching methods in teaching general education component is a critical requirement of the school to contribute to change the quality of school education . For modules The basic tenet of Marxism - Leninism taught with 5 credits created difficulties for both teachers and students of the school . Therefore, for this module no longer " anxiety " of students , teachers need to be proactive in approach and flexible application of active learning methods to teach specific content of each course , makes no abstract subjects , simple , easy to understand. Keywords: Method of teaching, positive approach to teaching, Teaching, Learning, The basic tenet of Marxism - Leninism Ngày nhận bài:31/01/2014; Ngày phản biện:17/02/2014; Ngày duyệt đăng: 17/3/2014 Phản biện khoa học: TS. Vũ Minh Tuyên – Trường Đại học Sư phạm - ĐHTN * Tel: 0913 349907