Địa vị cao của người phụ nữ trong xã hội Ai Cập cổ đại

Dƣơng Thị Huyền Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 78(02): 17 - 22 17 ĐỊA VỊ CAO CỦA NGƢỜI PHỤ NỮ TRONG XÃ HỘI AI CẬP CỔ ĐẠI Dƣơng Thị Huyền* Trường Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên TÓM TẮT Trong thế giới cổ đại, Ai Cập là quốc gia mà ngƣời phụ nữ có địa vị tƣơng đối cao. Không những phụ nữ cung đình quyền quý có địa vị chính trị và tôn giáo cao mà ngay những ngƣời phụ nữ lao động bình thƣờng cũng đƣợc hƣởng những quyền lợi về kinh tế, luật pháp và giao tiếp xã hội nhƣ nam giới. Phụ nữ Ai Cập có quyền đƣợc có tài sản riêng, truy tố chồng ra tòa và ly dị, nhất là trong những trƣờng hợp bị đối xử tệ. Quan hệ nam nữ trong xã hội là quan hệ hoàn toàn bình đẳng, trong đó ngƣời phụ nữ đƣợc xã hội kính trọng. Đó là điều mà không phải chỉ những phụ nữ Hy Lạp, La Mã thời bấy giờ khao khát mà ngay cả thời nay, phụ nữ nhiều nƣớc vẫn đang đấu tranh để giành lại. Từ khóa: phụ nữ Ai Cập; địa vị của người phụ nữ; hôn nhân; gia đình ĐẶT VẤN ĐỀ* Trong xã hội nguyên thủy, chế độ mẫu hệ xuất hiện trong một thời gian dài. Ngƣời phụ nữ lúc đó phải gánh vác những trọng trách nặng nề, lao động cực nhọc nhƣng họ hoàn toàn có quyền tự do. Họ cai quản bộ lạc, chăm sóc con gái, còn đàn ông đi kiếm ăn. Bây giờ, lƣơng thực là của chung giúp cho ngƣời phụ nữ chiếm ƣu thế trong xã hội và gia đình. Dòng dõi của con cái sinh ra đƣợc xác định về bên mẹ. Tất cả đã tạo nên cơ sở cho sự thống trị của ngƣời phụ nữ. Nhƣng khi nền kinh tế phát triển, nhất là khi bƣớc vào thời đại khí, vai trò của ngƣời đàn ông trong xã hội ngày càng đƣợc nâng cao, chế độ phụ hệ dần đƣợc xác lập. Từ đó, vị trí và vai trò của ngƣời phụ nữ bị suy giảm so với trƣớc. Nhiều phụ nữ phụ thuộc vào chồng mình, thậm chí còn bị đối xử rất tệ bạc. Khi bƣớc vào xã hội văn minh thời cổ đại, địa vị của ngƣời phụ nữ ngày càng thấp kém nhƣng Ai Cập là một trong số ít các quốc gia còn duy đƣợc địa vị và quyền lợi của ngƣời phụ nữ nhƣ trong chế độ mẫu hệ thời nguyên thủy. Ai Cập cổ đại là trung tâm văn minh sớm nhất thế giới cổ đại, ra đời vào cuối thiên niên kỷ IV TCN, ở lƣu vực sông Nil, phía Bắc châu Phi. Nền văn minh Ai Cập nổi tiếng với các kim tự tháp hùng vĩ, những bức tƣợng khổng lồ, những xác ƣớp còn tồn tại đến ngày nay Chính vì vậy, đã có rất nhiều nhà khoa học, * Tel: 0975702362; Email: duonghuyen.sudhkh@gmail.com nhà khảo cổ học tìm hiểu, nghiên cứu và khám phá về đất nƣớc có nhiều điều bí ẩn này. Nhƣng các tác giả với các tác phẩm, chủ yếu tập trung nghiên cứu thiết chế chính trị, tình hình kinh tế, xã hội và văn hóa của Ai Cập qua các triều đại. Cho đến nay, chƣa có một tác giả và tác phẩm nào đi sâu nghiên cứu về địa vị và đời sống của ngƣời phụ nữ Ai Cập thời cổ đại. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tập trung tìm hiểu các tài liệu khảo cổ học mà các nhà khảo cổ đã khai quật đƣợc ở Ai Cập nhƣ: những ngôi mộ hoàng tộc và các đền đài, các xác ƣớp, các bích họa và tƣợng, những ngôi nhà, làng mạc cùng với những đồ dùng hàng ngày của ngƣời xƣa để lại Các phát hiện ấy giúp chúng ta hiểu rõ hơn, tín ngƣỡng và lối sống của cƣ dân mà trong đó phản ánh rõ nét đời sống và địa vị của ngƣời phụ nữ. Phụ nữ Ai Cập có địa vị ngang bằng thậm chí trong một số lĩnh vực còn hơn hẳn nam giới. Đó là một điểm tiến bộ, làm nên những giá trị của của nền văn minh Ai Cập VỀ CHÍNH TRỊ- XÃ HỘI Khác với các quốc gia cổ đại phƣơng Đông, những phụ nữ trong các cung đình có địa vị chính trị tƣơng đối cao. Hầu hết các Pharaông có nhiều vợ nhƣng chỉ có một ngƣời đƣợc công nhận là “chính cung”. Bà là đệ nhất phu nhân của vƣơng quốc. Tiếp sau là bà mẹ sinh ra nhà vua, bà cũng đƣợc mọi ngƣời rất kính trọng. Hoàng tử có đủ tƣ cách kế vị hay không phải xem đó có phải là con của chính cung hoàng hậu hay không. Nếu không phải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên Dƣơng Thị Huyền Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 79(03): 17 - 22 18 là con trai của hoàng hậu mà là con của thứ phi thì phải lấy con gái hoặc em gái của hoàng hậu, thậm chí phải lấy hoàng hậu thì mới có tƣ cách trở thành quốc vƣơng. Do đó, hoàng hậu của các triều đại giữ địa vị cực kỳ quan trọng trong gia tộc, thƣờng tham dự vào các hoạt động chính trị của nhà nƣớc. Trở thành ngƣời đứng đầu của một quốc gia, một dân tộc chƣa bao giờ là điều dễ dàng, đặc biệt là đối với một ngƣời phụ nữ. Vậy mà ở Ai Cập, nhiều phụ nữ Ai Cập đã trở thành Nữ hoàng cai trị đất nƣớc trong một thời gian dài. Nữ hoàng Nefertiti (1370 – 1330 trƣớc Công nguyên) là vợ của vị Pharaong vĩ đại Akhenaten. Nefertiti kết hôn với Akhenaten vào năm trị vì thứ 2 của ông, khoảng năm 1.350 trƣớc Công nguyên. Chính theo ý thích của Nefertiti, Akhenaten đã trao cho nàng quyền lực tối ƣu trong một loại hình tôn giáo mới, nhằm tôn vinh vị thần mặt trời Aten trên mọi thần khác. Nefertiti đƣợc tôn vinh làm Nữ thần bảo hộ nhà vua thay thế các vị thần Isis, Nephthys, Selket và Neith trong tín ngƣỡng cổ Ai Cập. Khi triều đại Akhenaten đã suy tàn, Nefertiti càng trở nên quyền lực hơn. Có thể vị vua đã bổ nhiệm Nefertiti là ngƣời đồng nhiếp chính. Nefertiti đã trở thành pharaoh Nefemeruaten, nghĩa là “Người đàn bà mỹ lệ của Vầng hào quang sáng chói Aten”. Hoàng hậu Nefertiti đƣợc coi là ngƣời phụ nữ đẹp nhất thế giới trong thời đại của mình. Bà không những đƣợc coi là biểu tƣợng sắc đẹp của thời cổ đại mà còn là nguồn cảm hứng cho các phong cách trang điểm, trang phục, trang sức những năm sau này. Nữ hoàng Hatchepsut đã trị vì Ai Cập từ 1479 TCN đến 1457 TCN. Bà lên nắm quyền sau khi ngƣời anh trai, đồng thời cũng là chồng mình, Pharaong Thutmose II qua đời mà không có ngƣời kế vị. Hatshepsut là ngƣời phụ nữ duy nhất đƣợc trao tƣớc hiệu Pharaong ở Ai Cập. Một số biểu tƣợng mô tả bà đeo bộ râu giả và mặc trang phục của các vị đế vƣơng. Đền thờ của Hatshepsut cho thấy những thành tựu đã đạt đƣợc trong thời gian bà cai trị. Bà đã cho mở rộng giao thƣơng xuống phía nam vốn bị gián đoạn bởi chiến tranh. Bà đã thành lập một đội quân gồm toàn nữ thủy thủ, có nhiệm vụ thám hiểm vùng đất Punt (mũi Hảo Vọng của châu Phi. Chính đội quân này đã mang về Ai Cập nhiều hàng hóa có giá trị: gỗ mun, vàng, những động vật hiếm và cây cảnh lạ. Một lời ca ngợi bên dƣới bức điêu khắc trong đền thờ của bà: “Chưa từng có vị vua nào trong lịch sử thế giới có thể mang về cho đất nước mình nhiều thứ như thế”. Công trình Kim tự tháp của Hatshepsut là một trong những công trình xây dựng thể hiện tham vọng của vị nữ Pharaong này so với các vị Pharaong khác. Bà đã xây dựng hai tòa tháp cao hơn 30m tại Tebơ, trung tâm hoàng tộc và tín ngƣỡng của triều đại Thutmose. Xung quanh đó, bà đã cho xây dựng những con đƣờng hùng vĩ và những đền thờ uy nghiêm. Tất cả những chi tiết này chứng tỏ quyền lực của vị Nữ hoàng này là rất lớn trong thời gian trị vì. Cleopatra VII (69- 30 TCN), là con gái của vua Ai Cập thuộc triều đại Ptolemy. Bà là một Nữ hoàng Ai Cập nổi tiếng về sắc đẹp quyến rũ, tính tình sắc sảo, thích quyền lực. Ngay từ khi còn nhỏ, bà đã cai trị đất nƣớc cùng với cha. Sau này, khi vua cha mất, dựa vào tƣớng La Mã là Xêda và Ăngtoan, bà lên ngôi Nữ hoàng Ai Cập (năm 51 TCN) và chi phối các công việc chính trị của đất nƣớc. Ở Ai Cập thời cổ đại, còn nhiều nữ hoàng có quyền lực chính trị to lớn khác. Đây là điều mà không phải một quốc gia cổ đại nào cũng có đƣợc. Phụ nữ Hy Lạp cổ đại không đƣợc tham gia vào công việc chính trị, không đƣợc hƣởng quyền công dân. Điều đó thể hiện ở việc họ không đƣợc tham dự vào các Đại hội nhân dân, không thể giữ chức vụ trong guồng máy cai trị hay bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử. Phụ nữ Ai Cập cổ đại đƣợc hƣởng đầy đủ quyền giao tiếp xã hội. Họ đƣợc phép có mặt ở những chỗ công cộng nhƣ chợ phiên, nơi vui chơi giải trí, những buổi yến tiệc mà không bị cấm đoán, hạn chế. Phụ nữ thích chơi nhạc hoặc múa vào các dịp lễ hội hoặc tiệc tùng và một số ngƣời còn coi đó là nghề của mình. Họ đã chơi nhiều loại nhạc cụ khác nhau nhƣ cây đàn lia cổ có bảy dây, đàn hạc, đàn luýt, sáo... Một số bài hát còn lƣu lại đến ngày nay nhƣng âm nhạc thì không để lại dấu vết vì không đƣợc ghi chép. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên Dƣơng Thị Huyền Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 78(02): 17 - 22 19 Phụ nữ Ai Cập rất quan tâm đến hình thức bề ngoài. Điều đó thể hiện địa vị xã hội cao của họ. Áo quần nhiều vẻ, không bị gò bó theo quy định nhƣ phụ nữ Trung Quốc thời cổ trung đại. Họ mặc quần áo bằng vải lanh, một loại vải mỏng và thoáng mát rất thích hợp với khí hậu nóng bức của đất nƣớc. Phụ nữ Ai Cập tự dệt lấy quần áo và dệt thành những bộ có hoa văn, màu sắc rất đẹp. Tấm áo dài, bó sát ngƣời và có nếp là mốt thời Trung đế chế, đƣợc các bà mặc trong những bữa cỗ bàn, tiệc tùng. Ở Ai Cập, ngƣời phụ nữ biết dùng son phấn sớm nhất thế giới. Mỹ phẩm của Ai Cập thời kỳ này đƣợc làm từ chất khoáng. Phấn đen tô mắt có gốc galen (sulphua), phấn xanh malachite (xanh đồng) và son đỏ tô môi thì làm từ ôxit sắt, còn phấn xoa má thì đƣợc làm từ đất sét đỏ. Ngƣời ta tô mắt chắc hẳn để bảo vệ đôi mắt chống lại nắng gắt. Trong tác phẩm điêu khắc “Bức tượng chân dung Nữ hoàng Nêphéctiti”, chúng ta thấy, lông mày và môi của tƣợng đều tô màu, da màu rám nắng thẫm. Ngoài ra, phụ nữ Ai Cập cũng rất quan tâm đến đầu tóc. Họ gội đầu thƣờng xuyên và hay nhuộm tóc màu đỏ da cam. Những gia đình giàu có thƣờng có thợ làm đầu. Họ còn dùng tóc giả với những mái tóc dài và cầu kỳ hơn, bên dƣới tóc giả, đầu nhiều khi đƣợc cạo trọc. Đặc biệt, việc sử dụng nƣớc hoa trở nên rất phổ biến ở những ngƣời phụ nữ tầng lớp trên trong xã hội Ai Cập cổ đại. Các loại nƣớc hoa đƣợc làm từ trầm hƣơng, nhựa trầm hƣơng và các loại tinh dầu quý. Phụ nữ Ai Cập đều biết cách trang điểm, họ không chỉ trang điểm cho riêng mình mà còn trang điểm cho con cái và chồng mình trong những dịp đặc biệt. Trong những ngày lễ quan trọng, những ngƣời phụ nữ đều mang tóc giả, tô son đánh phấn, xức nƣớc hoa và đeo đồ trang sức. Phụ nữ khi chết đƣợc chôn chung với chồng mình, cùng hƣởng chung sự sang trọng của ngôi mộ tùy theo đẳng cấp của chồng. Các phụ nữ hƣởng đặc quyền có thể đƣợc ban tặng rất nhiều nữ trang, kiềng cổ và những đồ trang sức khác. Những phụ nữ hoàng tộc hoặc phụ nữ của những gia đình giàu có còn đƣợc ƣớp xác nhƣ đàn ông. Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy xác ƣớp của Nữ hoàng Hatshepsut, của hoàng hậu và của các phụ nữ khác tại Thung lũng các vị vua đã chứng minh điều này. Ngƣời phụ nữ Ai Cập cũng giữ địa vị khá cao trong lĩnh vực tôn giáo. Điều này đƣợc thể hiện qua hệ thống các nữ thần. Ngƣời Ai Cập thời cổ đại thờ hàng trăm vị thần linh khác nhau với ý niệm các vị thần này sẽ che chở cho con ngƣời trong cuộc sống hàng ngày. Trong số hàng trăm vị thần ở Ai Cập, có rất nhiều nữ thần bảo trợ cho ngƣời phụ nữ và cho các hoạt động khác của con ngƣời: Nữ thần Hathor- nữ thần bầu trời; Maat- nữ thần sự thật, công lý và sự hài hòa của thế giới; Mout- nữ thần đầu chim kền kền đƣợc thể hiện nhƣ thần mẹ của nhà vua đang trị vì; Isis- nữ thần sinh đẻ, là vợ của thần Osiris và mẹ của thần Horus; nữ thần tổ ấm Toaueret hoặc “nữ thần Lớn”, mang hình một con hà mã cái bụng chửa, đây là nữ thần bảo trợ cho những ngƣời phụ nữ trong lúc sinh nở Nhƣ vậy, thông qua tôn giáo, tín ngƣỡng, địa vị cao của ngƣời phụ nữ trong xã hội Ai Cập càng đƣợc khẳng định. VỀ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH Trong tầng lớp bình dân, tình yêu nam nữ về cơ bản đƣợc tự do. Đàn ông và phụ nữ Ai Cập đã xem hôn nhân là điều đáng khát khao nhất và thƣờng thành gia thất ở tuổi thiếu niên. Nhiều cô gái lấy chồng từ tuổi mƣời hai, mƣời ba và thƣờng kém chồng vài tuổi. Trên bàn tay của một xác ƣớp Ai Cập, ngƣời ta đọc thấy một dòng chữ viết tay chỉ ra rằng, đó là xác của một phụ nữ đã kết hôn và mất vào lúc 11 tuổi. Hôn nhân không đƣợc hợp thức hóa bằng một nghi lễ tôn giáo, một đám cƣới thực sự cũng nhƣ không đƣợc đăng ký trƣớc một cấp chính quyền mà chỉ có sự thỏa thuận trƣớc ngƣời làm chứng giữa hai bên nam nữ muốn lập gia đình với nhau. Sự thỏa thuận này làm cho việc kết hôn đƣợc nhân lên thành một sự cam kết đặc biệt về tinh thần. Đôi khi có thể có một hợp đồng công nhận tài sản của mỗi bên. Mục đích của hợp đồng này chủ yếu nhằm bảo vệ quyền lợi của ngƣời vợ khi ngƣời vợ hay ngƣời chồng đòi ly dị. Những điều đó, kết hợp với ý thức về lẽ phải đã góp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên Dƣơng Thị Huyền Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 79(03): 17 - 22 20 phần củng cố sự ổn định về hôn nhân và gia đình. Mặt khác, hôn nhân ở Ai Cập cổ đại đều rất chú ý đến sự ƣng thuận của các đôi trai gái. Trong các bản khế ƣớc hôn nhân, ngƣời đàn ông phải ký tên bằng một dòng chữ “Tôi đã lấy em làm vợ” và ngƣời phụ nữ cũng có quyền của mình, mặc dù chỉ là câu “Anh đã lấy tôi làm vợ”. Đây là quan điểm rất tiến bộ, khác hẳn với quan điểm “cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy” trong hôn nhân của một số quốc gia khác trên thế giới thời bấy giờ. Chế độ hôn nhân ở Ai Cập cũng rất tiến bộ, đó là chế độ hôn nhân một vợ một chồng. Bởi những khế ƣớc hôn nhân luôn đảm bảo quyền lợi vật chất cho vợ con họ một cách tốt nhất. Trƣớc khi lấy vợ, ngƣời đàn ông phải trả cho bố vợ tƣơng lai một khoản tiền khá lớn. Sau khi ly dị, ngƣời chồng bắt buộc phải nuôi ngƣời vợ cũ của mình với số tiền bằng 1/3 thu nhập của anh ta. Những quy định này khiến hầu hết đàn ông Ai Cập chỉ có điều kiện lấy một vợ mà thôi. Luật pháp Ai Cập cũng có nhiều điều khoản bảo vệ quyền lợi phụ nữ và trẻ em. Nếu ngƣời chồng bỏ rơi vợ con thì phải xử phạt rất nặng về kinh tế. Một đặc điểm nữa của đám cƣới thời Ai Cập cổ đại là phải “môn đăng hộ đối”. Cả hai đều phải xuất thân từ cùng một tầng lớp xã hội. Ngƣời ta không quan tâm tới chủng tộc hay quốc tịch. Vua thƣờng hết hôn với những cô gái từ vƣơng quốc khác làm vợ hai. Vua Ramsset II đã cƣới công chúa của Hitti và phong chức hoàng hậu nhƣ ngƣời vợ đầu tiên của mình. Những nữ nô lệ cũng đƣợc hƣởng nhiều đặc quyền trong hôn nhân. Muốn có đƣợc cuộc hôn nhân bình thƣờng, những cô gái nô lệ phải mua tự do cho mình hoặc làm con nuôi của một ngƣời tự do trƣớc khi lấy chồng. Sau những cuộc hôn nhân này, những nữ nô lệ này sẽ trở thành ngƣời công dân và đƣợc hƣởng mọi đặc quyền của một ngƣời phụ nữ trong xã hội. Ngƣời đàn ông đƣợc tự do nhận những đứa con nô lệ mà ông ta đã sinh ra làm con nuôi. Khát khao có con cái thật phổ biến nhƣ một bảo đảm để đối phó với tƣơng lai. Một nhà thông thái thuộc triều đại XVIII đã khuyên nhủ “hãy lấy vợ khi bạn còn trẻ để cô ta có thể sinh con trai cho bạn. Hạnh phúc thay người đàn ông có nhiều con cái vì anh ta được kính trọng nhờ con cái của mình” [4, tr.29]. Ngƣời phụ nữ thực hiện thiên chức của mình là sinh đẻ và nuôi dạy con cái. Các nhà khảo cổ học đã phát hiện đƣợc những bức tƣợng thể hiện sự mắn đẻ trong các ngôi đền, ngôi mộ và ngôi nhà. Những bức tƣợng này đƣợc dâng lên nữ thần Hathor “bà trời” mà ngƣời Ai Cập cho là đóng vai trò chủ chốt trong số phận của trẻ sơ sinh. Có nhiều bức tƣợng khác thể hiện tâm trạng của ngƣời đàn bà mong muốn sinh đƣợc nhiều con. Trong gia đình, quan hệ vợ chồng đƣợc rập theo mối quan hệ giữa các cặp vợ chồng Thần Thánh “thời cổ sơ” hoàn toàn bình đẳng. Họ đƣợc chồng yêu quý và kính trọng. Phụ nữ Ai Cập giữ vai trò rất quan trọng trong gia đình, họ đƣợc phong là “nội tướng” giúp đỡ ý kiến cho chồng, trông nom quán xuyến mọi công việc trong nhà và đóng góp một phần rất lớn vào sự thịnh vƣợng của gia đình. Đƣợc chồng chiều chuộng, đƣợc sự kính nể của con cái mà mình mong cho đông đàn dài lũ, ngƣời phụ nữ tìm thấy hạnh phúc ở chỗ cảm thấy mình là cột trụ trong nhà và của tập thể gia đình. Con trai cũng nhƣ con gái đều đƣợc chia sẻ một cách công bằng sự chú ý chăm sóc của bố mẹ. Tuy nhiên, trong trƣờng hợp, khi ngƣời phụ nữ bị chồng đối xử tệ bạc hoặc khi cuộc sống gia đình không hạnh phúc, ngƣời vợ có quyền truy tố chồng ra tòa và ly dị chồng mà không cần có thẩm quyền của ngƣời cha và ngƣời chồng của họ. Luật pháp Ai Cập có nhiều điều khoản bảo vệ những ngƣời phụ nữ ly hôn. Họ đƣợc mang đi toàn bộ tài sản riêng mà mình về nhà chồng và đƣợc hƣởng một phần ba số tài sản của hai vợ chồng. Sau khi ly hôn, ngƣời chồng vẫn phải chu cấp tiền cho vợ của mình. Thậm chí, khi ngƣời chồng buộc phải trả lại cho ngƣời vợ mà mình ly dị những gì ngƣời vợ đã mang về nhà chồng thì ngƣời chồng gần nhƣ bị phá sản. Các quy định này đã bảo đảm cho quyền lợi của ngƣời phụ nữ, có quyền quyết định số phận của mình đồng thời là cơ sở để buộc ngƣời chồng thực hiện nghĩa vụ của mình đối với vợ. Tuy nhiên, ở Ai Cập, phụ nữ Ai Cập rất ít khi sử dụng đến quyền này bởi ngày nay, các nhà khảo cổ học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên Dƣơng Thị Huyền Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 78(02): 17 - 22 21 tìm thấy nhiều bằng chứng trong nhiều bức tranh, bức tƣợng cảm động về gia đình, cha mẹ, con cái cho thấy những cặp vợ chồng Ai Cập cổ đại thƣờng chung sống rất hạnh phúc. Trong khi đó, ở Lƣỡng Hà cổ đại, theo điều khoản 129 của bộ luật Hammurabi, ngƣời chồng là “ông chủ”, nghĩa là kẻ chiếm hữu đầy quyền hành với vợ mình. Ngƣời chồng mua vợ về nhƣ mua nô lệ. Bộ luật đã thể hiện địa vị thấp kém và dễ bị xâm hại của ngƣời phụ nữ ở xã hội Lƣỡng Hà cổ đại. Mặt khác, ở Ấn Độ, trong quan hệ hôn nhân, phụ nữ cũng bị phân biệt so với đàn ông. Điều 46, chƣơng 9 của luật Manu quy định việc vợ bị tƣớc quyền ly hôn, tức là phụ nữ không đƣợc bỏ chồng dù cho ngƣời chồng đó tệ bạc nhƣ thế nào. Điều 47, chƣơng 9 của luật cho phép chồng đƣợc quyền bỏ vợ nếu ngƣời vợ ghét chồng. Nhƣ vậy, trong xã hội cổ đại, phụ nữ ở Ai Cập có quyền bình đẳng với đàn ông trong lĩnh vực hôn nhân hơn hẳn một vài quốc gia khác. VỀ TÀI SẢN Đa số phụ nữ Ai Cập là những ngƣời nông dân ít đƣợc học hành nhƣng họ đã có đƣợc một số quyền hành mà các phụ nữ thuộc các xã hội Hy Lạp- La Mã không có. Đáng lƣu ý nhất là tầm quan trọng của quyền sở hữu đất đai của ngƣời phụ nữ, đất đai trong cả nƣớc thuộc quyền sở hữu của nhà nƣớc, chia cho các công xã nông thôn quản lý nhƣng ngƣời phụ nữ cũng đƣợc chia ruộng đất, số đất đai này sẽ đƣợc trao từ mẹ sang con gái. Ngƣời ta cho rằng có lẽ vì chuyện mẹ của một ngƣời là ai luôn là điều rõ ràng, trong khi quan hệ cha con là chuyện không lấy gì làm chắc. Tƣơng tự, ngƣời ta thƣờng khẳng định lai lịch của mình bằng cách nêu tên mẹ, chứ không phải tên của cha. Đây là điều khá đặc biệt ở Ai Cập cổ đại, chứng tỏ vai trò và vị trí của ngƣời phụ nữ. Phƣơng pháp chuyển giao tài sản có nghĩa là phụ nữ có thể sở hữu và cai quản cả đất đai và tài sản khác. Do đó, phụ nữ Ai Cập khi lấy chồng không phải chuyển tài sản cho chồng mình. Mặt khác phụ nữ có chồng vẫn có quyền quản lý tài sản riêng của mình, đƣợc quyền hƣởng một phần tài sản của chồng. Phụ nữ cũng có thể khởi kiện, mua bán tài sản và làm di chúc. Ngƣời chồng không có quyền pháp lý đối với tài sản của vợ. Họ đƣợc tùy ý để lại di sản của mình cho bất cứ ngƣời con nào mà mình muốn cho thừa kế. Trong các gia đình Ai Cập, ngƣời con trai trƣởng vẫn nắm đầy đủ mọi quyền hành. Nhƣng anh ta không phải là ngƣời thừa kế toàn bộ tài sản của cha mẹ. Số tài sản đó đƣợc chia đều cho tất cả con cái, không phân biệt nam nữ. Khi lấy chồng, ngƣời phụ nữ đƣợc mang theo số tài sản mà cha mẹ chia cho về nhà chồng. Nhƣ vậy, qua quyền thừa kế tài sản đã cho thấy, phụ nữ Ai Cập cũng nhƣ nam giới đƣợc cấp đầy đủ các quyền theo luật pháp của đất nƣớc. Trong khi đó, ở La Mã cổ đại, một thiếu nữ khi lập gia đình thì mất hoàn toàn quyền sở hữu tài sản trong gia đình của mình. VỀ CÔNG VIỆC CỦA PHỤ NỮ Những ngƣời phụ nữ Ai Cập thuộc tầng lớp giữa và dƣới đều đƣợc ngang hàng với nam giới về kinh tế. Họ có thể có nghề nghiệp riêng và hƣởng thù lao nhƣ nam giới. Đối với ngƣời Ai Cập, việc ăn uống và cỗ bàn là chuyện rất đƣợc chú ý. Những gia đình giàu có ăn thịt, uống rƣợu vang và làm cỗ bàn sang trọng mời bạn bè. Ngƣời nghèo chỉ có những bữa ăn đạm bạc với bánh mì, cá và bia. Do đó, đàn bà, con gái dành nhiều thời gian ở nhà để làm bánh, làm rƣợu bia và thổi nấu. Tại những gia đình giàu có, những công việc ấy đƣợc giao cho những ngƣời hầu gái. Vì vậy, những phụ nữ quyền quý chỉ lo đi tế lễ, vui chơi giải trí và nuôi dạy con cái. Tại những gia đình nghèo, phụ nữ phải tham gia công việc đồng áng, nhất là khi nhân công nam giới không đủ. Một số phụ nữ làm thợ bánh mỳ, thợ dệt. Một số phụ nữ làm nghề ca múa và biểu diễn vào các dịp lễ hội, các cuộc tiệc tùng gia đình. Ngoài ra, phụ nữ Ai Cập cũng có thể đi mua sắm, một sự kiện mà sử gia Hy Lạp- Hêrôdôt, lƣu ý với đầy vẻ ngạc nhiên khi ông viếng thăm Ai Cập, điều mà ông rất ít thấy ở một quốc gia nào khác thời bấy giờ. Đàn ông thƣờng nắm giữ những chức vụ quan trọng ở quốc gia và trong hệ thống quan lại. Bên dƣới mức độ ảnh hƣởng chính trị này, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên Dƣơng Thị Huyền Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 79(03): 17 - 22 22 phụ nữ đã thực hiện những trách nhiệm nhƣ giám sát thợ dệt, ca sĩ và đầu bếp; một số là thủ quỹ cho những cơ sở buôn bán tƣ nhân. Một nghề đƣợc kính trọng là nghề bà mụ và những bà mụ đã đỡ đẻ cho đa số trẻ sơ sinh ở Ai Cập. Nhiều phụ nữ làm nghề khóc mƣớn cho các đám ma, để làm tăng thêm không khí đau buồn của lễ tang. Tiễn đƣa ngƣời quá cố về thế giới bên kia thƣờng có hai ngƣời đàn bà khóc mƣớn, biểu trƣng cho hai nữ thần Isis và Nephthy khóc em trai Osiris. Những ngƣời khóc mƣớn khác thì bôi tro lên mặt và đấm ngực để biểu thị sự đau buồn. Trong số các chức vụ cao dành cho phụ nữ có nghề thầy tế lễ, thƣờng bao gồm các nữ tu sĩ tụng kinh hay chơi nhạc cụ ở các ngôi đền. Những nữ tu này thƣờng mặc một bộ áo da báo để thể hiện chức sắc tôn giáo của mình. Thật ra, không phải tất cả các trẻ em Ai Cập đều đƣợc đến trƣờng, con gái nói chung lại càng ít đƣợc đi học so với con trai. Tuy vậy, cũng có một số con gái đƣợc học lên một cấp khá cao. Vì vậy, phụ nữ đã có thể làm nhiều nghề khác nhau trong cơ quan nhà nƣớc, trong ngành thƣơng mại thậm chí làm cả những nghề thuộc ngành khoa học: nghề thầy thuốc. Trong lịch sử loài ngƣời, phu nhân Pesechet là ngƣời đã trị bệnh cứu ngƣời ở Memphis từ thời các Kim Tự tháp, vào thiên niên kỷ III TCN. KẾT LUẬN Nhƣng phụ nữ chỉ đƣợc bình đẳng về pháp lý với đàn ông cùng giai cấp. Ở Ai Cập cổ đại, phụ nữ có địa vị xã hội bình đẳng với nam giới, thậm chí còn có nhiều đặc quyền hơn. Đây là điểm tiến bộ hơn rất nhiều so với các nền văn minh khác trên thế giới thời bấy giờ. Đó cũng là một trong những đặc trƣng chủ yếu của nền văn minh Ai Cập thời cổ đại. Nhân loại ngày nay vẫn đánh giá cao nền văn minh rực rỡ này không chỉ bởi những giá trị vật chất mà cƣ dân Ai Cập đã sáng tạo nên mà ở cả những quan niệm tốt đẹp của xã hội đối với quyền lợi của ngƣời phụ nữ. Trong xã hội hiện đại ngày nay, địa vị của ngƣời phụ nữ ngày càng đƣợc nâng cao. Tuy nhiên, ở một số quốc gia trên thế giới, nhiều ngƣời phụ nữ vẫn bị đối xử một cách tệ bạc nhƣ không đƣợc tự do kết hôn, không đƣợc thừa kế tài sản, không đƣợc nhận những phúc lợi xã hội Vẫn đề đấu tranh đòi quyền bình đẳng giới vẫn đang diễn ra tại nhiều quốc gia trên thế giới. Chính vì vậy, việc đánh giá đúng đắn địa vị cao của ngƣời phụ nữ Ai Cập cổ đại cho thấy quan niệm tiến bộ và trình độ văn minh của cƣ dân Ai Cập. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Almanach những nền văn minh thế giới, Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Nội, 1995. [2]. Avđiev V.I, Lịch sử phương Đông cổ đại, Matxcơva, 1970. [3]. Mortimer Chambers, Barbara Hanawalt, David Herlihy, Theodore K.Rabb, Isser Woloch, Raymond Grew, Lịch sử văn minh phương Tây, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà nội, 2004. [4]. Nguyễn Quốc Hùng (Chủ biên), Những nền văn minh rực rỡ cổ xưa, Tập 1 (Ai Cập, Tây Á, Ấn Độ), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1993. [5]. Chiêm Tế, Lịch sử thế giới cổ đại, Tập 1,2, Nxb Giáo dục, HN, 1978 SUMMARY HIGH STATUS OF WOMEN IN ANCIENT EGYPT SOCIETY Duong Thi Huyen * College of Sciences - Thai Nguyen University In the ancient world, Egypt is a country where women have relatively high status. No royal women Elites have the political and religious high that even those women with normal labor and enjoy the benefits of economic, legal and social interaction with men. Egyptian women have the right to own property, prosecution in court and divorce her husband, especially in cases of badly treated. Relations between men and women in society is totally equal relationship, in which women are socially respected. That's what these women not only Greek, Roman desire at that time that even today, many countries women are still struggling to regain. Keywords: Egyptian women, status of women, marriage, family * Tel: 0975702362; Email: duonghuyen.sudhkh@gmail.com Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên