Các mô hình tăng trưởng kinh tế

51 C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ  Nh©n tè kinh tÕ –T¸c ®éng ®Õn tæng cung –T¸c ®éng ®Õn tæng cÇu ),,,( TRLKfY  )( MXGICGDP  52  Nh©n tè phi kinh tÕ –§Æc ®iÓm v¨n hãa x· héi –ThÓ chÕ chÝnh trÞ – kinh tÕ – x· héi –C¬ cÊu d©n téc –C¬ cÊu t«n gi¸o –Sù tham gia cña céng ®ång 53 C¸c m« h×nh t¨ng trëng kinh tÕ Ch¬ng 2 54 M« h×nh cæ ®iÓn: Adam Smith  Adam Smith: lý thuyết chủ nghĩa tư bản cạnh tranh và tăng trưởng –‘bµn tay v« h×nh’: những tác động làm hài hòa (cân bằng) thị trường –‘cạnh tranh’: tránh tình trạng độc quyền  Quan điểm của Adam Smith về phát triển kinh tế – tầm quan trọng của ‘phân công lao động’: tăng năng suất lao động – tầm quan trọng của ‘qui luật tích lũy vốn’: mở rộng sản xuất, tăng thu nhập – tầm quan trọng của tự do thương mại: tăng hiệu quả sử dụng lao động – thể chế đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng kinh tế 55 M« h×nh cæ ®iÓn: lý thuyết dân số của Malthus và t¨ng trëng kinh tế  Dân số tăng lên khi thu nhập tăng cao hơn mức nhu cầu tối thiểu – dân số tăng theo cấp số nhân, người nghèo không thể thoát khỏi cảnh nghèo  Sản xuất lương thực thực phẩm bị hạn chế bởi yếu tố đất đai  Dân số giảm khi thu nhập giảm dưới mức nhu cầu tối thiểu  Giảm dân số bằng các biện pháp ‘ngăn ngừa’ 56 Sai lầm của lý thuyết dân số của Malthus  Không tính đến vai trò của tiến bộ công nghệ TP TP mới với sự thay đổi công nghệ Tổng sản phẩm Đơn vị lao động Q2 Q1 L* 57 Lý thuyết dân số của Malthus: điều kiện để đạt tăng trưởng  Năng suất lao động cao hơn  Hiệu quả cao hơn  Thay đổi thể chế 58 M« h×nh cæ ®iÓn: lý thuyết tỷ suất lợi nhuận giảm dần và lợi thế so sánh của Ricardo  Phân biệt vai trò của địa chủ và nhà tư bản – thu nhập của địa chủ tăng do dân số tăng; thu nhập của nhà tư bản giảm – địa chủ không tạo ra tăng trưởng kinh tế – nhà tư bản là động lực của nền kinh tế tư bản  Qui luật tỷ suất lợi nhuận giảm dần 59 Qui luật tỷ suất lợi nhuận giảm dần  Đất đai kém màu mỡ được đưa vào sử dụng do nhu cầu ngày càng tăng  Chi phí lao động trên những mảnh ruộng kém màu mỡ cao hơn làm cho: – lợi nhuận của địa chủ giảm – giá nông sản thực phẩm tăng – tiền lương danh nghĩa trong khu vực công nghiệp tăng – lợi nhuận của các nhà tư bản giảm  Tốc độ tăng trưởng kinh tế giảm 60 Nhân tố tác động tới tăng trưởng kinh tế  Tăng năng suất lao động nông nghiệp (dài hạn) – chi phí lao động nông nghiệp giảm – giá nông sản thực phẩm giảm – tiền lương danh nghĩa trong khu vực công nghiệp giảm làm tăng lợi nhuận và đầu tư của nhà tư bản  Tự do thương mại và mở cửa nền kinh tế để nhập khẩu lương thực (ngắn hạn) 61 Lý thuyết lợi thế cạnh tranh  Lợi thế do sản xuất một loại sản phẩm nào đó có chi phí thấp hơn so với các nước khác  Chuyên môn hóa làm giảm chi phí, tăng khả năng trao đổi thương mại với các nước khác, do đó làm tăng thu nhập quốc dân  Chi phí cơ hội để sản xuất một loại hàng hóa Nước Quần áo Rượu Chi phí cơ hội để sản xuất quần áo tính theo rượu Chi phí cơ hội để sản xuất rượu tính theo quần áo Anh Bồ Đào Nha 100 90 120 80 0.833 1.125 1.20 0.888 Thời gian cần thiết để sản xuất một đơn vị sản phẩm 62 M« h×nh cæ ®iÓn: cân bằng cung cầu và vai trò của chính phủ  Cân bằng cung cầu: AS luôn thẳng đứng ở mức sản lượng tiềm năng, quyết định mức sản lượng và việc làm; AD là hàm cung tiền, được xác định bởi mức giá, không xác định mức sản lượng.  Chính sách kinh tế không có tác động quan trọng vào hoạt động của nền kinh tế. 63 M« h×nh cña K. Marx vÒ t¨ng trëng kinh tÕ  C¸c yÕu tè t¨ng trëng kinh tÕ –c¸c yÕu tè: lao ®éng, ®Êt ®ai, vèn vµ khoa häc kü thuËt –lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d –cÊu t¹o h÷u c¬ (C/V) ngµy cµng t¨ng  Ph©n chia giai cÊp trong x· héi: –kinh tÕ: t b¶n, ®Þa chñ vµ ngêi lao ®éng –chÝnh trÞ: giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp bÞ bãc lét 64  C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh t¨ng trëng kinh tÕ –tæng s¶n phÈm x· héi –thu nhËp quèc d©n  C¸c chÝnh s¸ch t¸c ®éng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ –K. Marx b¸c bá lý thuyÕt “cung t¹o cÇu” –nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo chu kú –chÝnh s¸ch kinh tÕ khuyÕn khÝch n©ng cao møc cÇu.  Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh –kh«ng ®Ò cËp tíi quan hÖ cung cÇu s¶n phÈm –kh«ng xem xÐt vai trß cña khu vùc dÞch vô –biÖn ph¸p kinh tÕ kh«ng hiÖu qu¶. 65 M« h×nh t©n cæ ®iÓn vÒ t¨ng trëng kinh tÕ  Mô hình tăng trưởng kinh tế cơ bản  Mô hình tăng trưởng kinh tế của Harrod – Domar  Mô hình tăng trưởng kinh tế của Solow 66 Mô hình tăng trưởng kinh tế cơ bản ),( LKfY  YsS  )( KdIK  Hàm sản xuất: (2.1) Tiết kiệm: (2.2) Vốn đầu tư: Lượng vốn gia tăng: SI  Lượng lao động gia tăng: LnL  dKsYK Từ (2.2), (2.3) và (2.4), ta có: (2.3) (2.4) (2.5) (2.6) 67 Mô hình tăng trưởng kinh tế của Harrod – Domar  Hàm sản xuất hệ số cố định Đường đồng sản lượng II (200.000 tấn xi măng) Đường đồng sản lượng I (100.000 tấn xi măng) S ố lư ợ ng v ốn ( tr iệ u $ ) $10 $20 100 200 Số lượng lao động (người/năm) 68 Mô hình tăng trưởng kinh tế của Harrod – Domar  Hệ số tư bản – đầu ra và mô hình tăng trưởng kinh tế Y K k  K k Y  1 kY K Y Y g      Hệ số tư bản – đầu ra: (2.7)Hàm sản xuất: (2.8) Hệ số gia tăng tư bản – đầu ra: Tỷ lệ tăng trưởng đầu ra: kICOR  Từ (2.7) ta có: k K Y   dksg  )/(Thay (2.6) vào (2.10) ta có: (2.9) (2.10) (2.11) 69 Ứng dụng của mô hình Harrod – Domar  Lập mục tiêu tăng trưởng kinh tế hoặc mức tiết kiệm, đầu tư cần thiết Ví dụ: tỷ lệ tiết kiệm (đầu tư) là 20%; hệ số ICOR là 4, tỷ lệ khấu hao là 2%, tăng trưởng kinh tế có thể đạt được 3% (0.20/4 – 0.02 = 0.03)  Mô hình có thể được ứng dụng để tính toán tốc độ tăng trưởng của các ngành và khu vực của nền kinh tế 70 Ưu nhược điểm của mô hình Harrod – Domar  Ưu điểm − Mô hình đơn giản, không yêu cầu nhiều số liệu, dễ tính − Sử dụng trong thời kỳ ngắn hạn (không có những thay đổi lớn)  Nhược điểm − Nền kinh tế được giả thiết luôn luôn đạt mức cân bằng (không có thất nghiệp và toàn bộ vốn được sử dụng vào sản xuất) − Hệ số vốn – đầu ra và vốn – lao động cố định − Không có vai trò của thay đổi công nghệ. 71 M« h×nh t¨ng trëng kinh tÕ Solow  Giả thiết của mô hình: - Tỷ suất lợi nhuận giảm dần trong thời kỳ ngắn hạn cho cả K và L - Thu nhập theo tính qui mô không thay đổi trong dài hạn  Tiến bộ công nghệ A(t) là yếu tố ngoại sinh - Thay đổi công nghệ được giả thiết là như nhau cho mọi nền kinh tế - Thay đổi công nghệ sẽ làm cho đường hàm sản xuất dịch chuyển lên trên  Nền kinh tế sẽ đạt mức thu nhập bình quân thực tế tại trạng thái ổn định 72 M« h×nh t¨ng trëng kinh tÕ Solow  Hàm sản xuất tân cổ điển Hàm sản xuất Cobb-Douglas     Vốn Lao động Đường BQ II Đường BQ I $10 $17 $20 $24 a b c d ky  k 73 Những phương trình cơ bản trong m« h×nh của Solow kdnsyk )(  )1,/(/ LKfLY  Tích lũy vốn: (2.12)Hàm sản xuất: (2.14) Tăng vốn: kdnsy )(  Mở rộng vốn: )(kfy  (2.13) kdnsy )(  74 Những sơ đồ trong m« h×nh của Solow  Sơ đồ mô hình tăng trưởng cơ bản kdn )(  sy 0k k *k 75  Sơ đồ mô hình tăng trưởng cơ bản và hàm sản xuất kdn )(  sy k *k ky  Tiêu dùng *sy *y 76  Thay đổi tỷ lệ đầu tư kdn )(  sy *k k **k ys  77  Thay đổi tốc độ tăng dân số kdn )(  sy *k k **k kdn )(  78  Thay đổi công nghệ kdgn ~ )(  ys~ 0 ~ k k ~*~k 79 Ứng dụng của mô hình Solow  Các quốc gia nghèo sẽ tăng trưởng nhanh hơn các quốc gia giàu  Hai nước có cùng tỷ lệ tiết kiệm và tốc độ tăng dân số cuối cùng sẽ có cùng mức thu nhập bình quân.  Một nước không thể tăng tốc độ tăng trưởng kinh tế liên tục bằng cách tăng vốn đầu tư vì mức thu nhập ở trạng thái ổn định sớm đạt được 80  Mức tiết kiệm và đầu tư cao hơn sẽ làm tăng vốn sản xuất nhưng không có nghĩa là sẽ dẫn tới tốc độ tăng thu nhập cao hơn  Khi nền kinh tế đạt tới mức thu nhập nhất định, tốc độ tăng thu nhập giảm, cuối cùng bằng không khi mức thu nhập đạt tới trạng thái ổn định và mức vốn đầu tư tối ưu đạt được  Mức thu nhập bình quân của một nước sẽ là: aansLYy  1/)/(/ 81 M« h×nh tân cæ ®iÓn: cân bằng cung cầu và vai trò của chính phủ  Cân bằng cung cầu: mặc dù nền kinh tế có 2 đường tổng cung AS-LR và AS-SR nhưng nền kinh tế luôn đạt sự cân bằng tại mức sản lượng tiềm năng.  Vai trò của chính phủ là mờ nhạt trong phát triển kinh tế. 82 M« h×nh cña Keynes vÒ t¨ng trëng kinh tÕ  Sù c©n b»ng cña nÒn kinh tÕ –nÒn kinh tÕ ®¹t møc c©n b»ng díi møc s¶n lîng tiÒm n¨ng  Vai trß cña tæng cÇu –khi thu nhËp t¨ng: APC cã xu híng gi¶m vµ APS cã xu híng t¨ng –khèi lîng ®Çu t phô thuéc vµo l·i suÊt cho vay vµ hiÖu suÊt cËn biªn cña vèn  Vai trß cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ –Nhµ níc sö dông chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Ó nh»m t¨ng cÇu tiªu dïng c¸ nh©n vµ ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp. 83 Lý thuyÕt t¨ng trëng kinh tÕ hiÖn ®¹i (P. A Samuelson)  Sù c©n b»ng cña nÒn kinh tÕ –NÒn kinh tÕ ®¹t c©n b»ng díi møc s¶n lîng tiÒm n¨ng (gièng Keynes)  C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn t¨ng trëng kinh tÕ – kết hợp yếu tố đầu vào theo tỷ lệ không cố định –vai trß cña vèn ®Çu t: m« h×nh Harrod – Domar –vai trß cña khoa häc – c«ng nghÖ: hµm s¶n xuÊt Cobb – Douglas A: năng suất nhân tố toàn bộ (TFP) (thay đổi chính sách, cải tiến thể chế, hoặc giới thiệu công nghệ mới) ),,( LKAfY  84  Vai trß cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ –ThiÕt lËp khu«n khæ ph¸p luËt –X¸c ®Þnh chÝnh s¸ch æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« –T¸c ®éng vµo viÖc ph©n bæ tµi nguyªn ®Ó c¶i thiÖn hiÖu qu¶ kinh tÕ –ThiÕt lËp c¸c ch¬ng tr×nh t¸c ®éng tíi ph©n phèi thu nhËp 85 C¸c m« h×nh chuyÓn dÞch ngµnh kinh tÕ Ch¬ng 3 86 Xu híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ  Ngµnh kinh tÕ –khu vùc I: n«ng-l©m-ng nghiÖp –khu vùc II: c«ng nghiÖp vµ x©y dùng –khu vùc III: dÞch vô  Xu hướng chuyển dịch: tỷ trọng của khu vực I giảm, khu vực II và III tăng lên. 87 Cơ sở lý thuyết của chuyển dịch cơ cấu ngành  Qui luËt tiªu dïng cña E. Engel – khi thu nhập tăng thì tỷ lệ thu nhập dùng để mua lương thực thực phẩm giảm – nhu cầu sản phẩm nông nghiệp không tăng nhanh bằng nhu cầu sản phẩm công nghiệp và dịch vụ – tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp trong tổng sản phẩm quốc dân giảm  Qui luật tăng năng suất lao động của A. Fisher: năng suất ngành nông nghiệp tăng giải phóng lao động chuyển sang ngành công nghiệp  Khi thu nhập tăng, nhu cầu sản phẩm ngành công nghiệp tăng làm tăng dân số sống trong các vùng đô thị 88 M« h×nh hai khu vùc cña Lewis  Giả thiết của mô hình - tỷ suất lợi nhuận theo yếu tố lao động của ngành nông nghiệp giảm dần - có hiện tượng dư thừa lao động trong nông nghiệp  Nội dung của mô hình - sản phẩm lao động cận biên của ngành nông nghiệp giảm và cuối cùng bằng 0; hàm sản xuất YA = f (LA) - sản phẩm lao động cận biên của ngành công nghiệp giảm nhưng không bằng 0; hàm sản xuất YM = f (KM,LM) 89 90 Phê phán mô hình của Lewis  Việc tăng vốn đầu tư trong khu vực công nghiệp chưa chắc đã tạo thêm việc làm mới để thu hút lao động trong khu vực nông nghiệp nếu như khu vực công nghiệp sử dụng công nghệ nhiều vốn  Giả thiết là có lao động dư thừa trong khu vực nông nghiệp cần phải được xem xét lại, đặc biệt đối với những nước đang phát triển ở châu Á và Mỹ La-tinh  Cạnh tranh trong khu vực công nghiệp sẽ làm tăng lương. 91 92 M« h×nh hai khu vùc cña trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn  Khu vùc n«ng nghiÖp: MPLA>0; WA = MPLA  §êng cung lao ®éng chuyÓn dÞch tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang khu vùc c«ng nghiÖp cã ®é dèc  TiÒn l¬ng trong khu vùc c«ng nghiÖp cao h¬n trong khu vùc n«ng nghiÖp vµ t¨ng liªn tôc 93 M« h×nh W. Rostow – c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ  Giai ®o¹n x· héi truyÒn thèng: nông nghiệp giữ vai trò thống trị, giai cấp địa chủ nắm quyền lực kinh tế và chính trị (thời kỳ phong kiến)  Giai đoạn chuẩn bị cất cánh: phá bỏ xã hội truyền thống, chuẩn bị lực lượng cho giai đoạn cất cánh (chủ yếu dựa vào lực lượng bên ngoài) bao gồm sự xuất hiện của các doanh nhân và nhà quản lý theo kiểu mới, ngành ngân hàng, đầu tư vào cơ sở hạ tầng, các cơ sở sản xuất kinh doanh ứng dụng phương pháp sản xuất mới, hiện đại 94  Giai ®o¹n cÊt c¸nh: tăng tỷ lệ đầu tư sản xuất (từ 5% lên hơn 10% thu nhập quốc dân); phát triển một hoặc nhiều ngành sản xuất cơ bản với tốc độ tăng trưởng cao; hình thành khung thể chế và xã hội để khai thác các yếu tố tăng trưởng; hiện đại hóa 3 khu vực phi công nghiệp để thúc đẩy công nghiệp phát triển: vốn lưu động xã hội, khu vực nông nghiệp và ngoại thương, khai thác tài nguyên thiên nhiên.  Giai ®o¹n trëng thµnh: thu nhập bình quân tăng nhanh, nền kinh tế đa dạng và hiện đại, một xã hội có thể sản xuất được bất kỳ cái gì nó lựa chọn (không phải sản xuất mọi thứ)  Giai ®o¹n møc tiªu dïng cao: sản xuất nhằm mục tiêu thỏa mãn tiêu dùng cao, xã hội chú trọng vào an ninh, tận hưởng cuộc sống nghệ thuật và hạnh phúc. 95 Phê phán mô hình Rowstow  Trên thực tế tốc độ tăng vốn đầu tư và sản lượng không nhanh như mô hình Rowstow giả định trong giai đoạn cất cánh  Tốc độ tăng dân số của các nước đang phát triển là từ 1.5 đến 3%, vì vậy để duy trì mức sống hiện tại các nước này đã phải duy trì tốc độ tăng trưởng GDP tương tự  Lao động di cư vào các nước phát triển đang đóng góp vai trò quan trọng trong các nước này; di cư lao động ra khỏi Châu Âu làm giảm sức ép về thất nghiệp và các vấn đề xã hội, đồng thời khuyến khích các nước này áp dụng máy móc thiết bị mới. 96 M« h×nh hai khu vùc cña Harry Oshima  Không đồng ý với mô hình của Lewis và tân cổ điển về dư thừa lao động trong khu vực nông nghiệp – nông nghiệp lúa nước ở châu Á không tạo ra lao động dư thừa vào vụ mùa nên không thể chuyển lao động sang khu vực công nghiệp – khả năng thực hiện mô hình tân cổ điển là rất khó vì các nước đang phát triển thiếu vốn đầu tư và lao động có kỹ thuật cao, kỹ năng quản lý.  Giai ®o¹n bắt đầu của quá trình tăng trưởng: giải quyết hiện tượng thất nghiệp ở khu vực nông nghiệp, biện pháp: – đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp – thu nhập tăng làm tăng chi tiêu đầu tư như sử dụng giống mới, phân hóa học, thuốc trừ sâu… – hỗ trợ của nhà nước: xây dựng cơ sở hạ tầng, tín dụng… 97  Giai đoạn hai: hướng tới có việc làm đầy đủ bằng cách đầu tư phát triển đồng thời cả nông nghiệp và công nghiệp – thực hiện sản xuất nông nghiệp theo qui mô lớn; phát triển các ngành chế biến lương thực thực phẩm; phát triển kinh tế hàng hóa nông nghiệp – phát triển các ngành công nghiệp phục vụ sản xuất nông nghiệp – hình thành các khu công nghiệp, đô thị trong các vùng nông thôn  Giai đoạn sau khi có việc làm đầy đủ: thực hiện phát triển các ngành kinh tế theo chiều sâu nhằm giảm cầu lao động – các ngành công nghiệp phát triển theo hướng chuyển từ thay thế nhập khẩu sang xuất khẩu – khu vực dịch vụ ngày càng được mở rộng và phát triển – nền kinh tế phải được phát triển theo chiều sâu do lao động trở nên khan hiếm 98 Phóc lîi cho con ngêi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Ch¬ng 4 99 Đo bất bình đẳng và nghèo khổ  Đo bất bình đẳng - Qui mô phân phối: tổng thu nhập của cá nhân hoặc hộ gia đình 100