Bài tập Chuyên đề Kinh tế tài nguyên và môi trường

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG KHOÁ BỒI DƯỠNG SAU ĐẠI HỌC TIẾP CẬN SINH THÁI HỌC TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG BÀI TẬP CHUYÊN ĐỀ KINH TẾ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG Học viên: Khương Hữu Thắng Đơn vị:Vườn quốc gia Bù Gia Mập Hà Nội: 12/2009 PHẦN BÀI TẬP Bài 1: Giả sử có một chủ nuôi ong cạnh một chủ trồng nhãn. Chủ trồng nhãn được lợi bởi lẽ một tổ ong thụ phấn cho khoảng một ha nhãn. Chủ trồng nhãn không phải chi trả gì cho chủ nuôi ong vì ong được thả tự do. Tuy nhiên theo tính toán giữa số lượng ong và diện tích vườn nhãn hiện có thì số tổ ong quá ít không đủ thụ phấn cho toàn bộ vườn nhãn, do vậy chủ vườn nhãn phải hoàn tất việc thụ phấn nhân tạo, khoản chi phí này ước tính khoảng 10$ cho một ha nhãn. Còn đối với chủ nuôi ong người ta xác định được một hàm chi phí cận biên là MC= 10+ 2Q (Q là số tổ ong). Mỗi tổ ong tạo ra một lượng mật là 10kg, giá trị thị trường là 2$ cho một cân mật ong. a. Hãy cho biết người nuôi ong nuôi bao nhiêu tổ? b. Đó có phải là tổ ong hiệu quả không? Vì sao? c. Để có hiệu quả về mặt xã hội hãy cho biết người nuôi ong nên nuôi bao nhiêu tổ? d. Thể hiện kết quả đã tính toán lên đồ thị. Bài làm: a)Tính số tổ ong (Q) Để đạt lợi nhuận tối đa trong thị trường cạnh tranh hoàn hảo thì phải có MC = P Gọi MCo là chi phí cận biên của hộ nuôi ong, P là giá 1 tổ ong, ta có: MCo = P ó 10 + 2Q = 2 x 10 ó Q = 5 (tổ) b) sản xuất ở mức 5 tổ là đạt hiệu quả vì tại đó cung cầu về sản phẩm bằng nhau. Nhưng hiệu quả đó là của cá nhân người nuôi ong, còn hiệu quả xã hội thì chưa đạt được. c) Tính số tổ ong cần nuôi (Q = ?) để đạt hiệu quả xã hội Gọi MBN, MBo lần lượt là lợi ích cận biên của người trồng nhãn và người nuôi ong, MCN là chi phí cận biên của người trồng nhãn. Hiệu quả xã hội khi và chỉ khi: MBN = MCN MBo = MCo -> MCN = MCo ó 20 + 10 = 10 + 2Q ó Q = 10 (tổ) MBN = MBo d) Minh họa bằng hình vẽ các kết quả P MCo Q O P 5 20 10 10 30 Bài 2: Giả sử hoạt động sản xuất xi măng trên thi trường có hàm chi phí cận biên MC= 16+ 0,04Q, hàm lợi ích cận biên MB= 40- 0,08Q và hàm chi phí ngoại ứng cận biên MEC= 8+ 0,04Q. (Q là sản phẩm tính bằng tấn, P là giá sản phẩm tính bằng USD) a. Xác định mức sản xuất hiệu quả cá nhân và mức sản phẩm tương ứng. b. Xác định mức sản xuất hiệu quả xã hội và giá tương ứng. c. So sánh phúc lợi xã hội tại mức hoạt động tối ưu cá nhân và xã hội để thấy được thiệt hại do hoạt động sản xuất này gây ra cho xã hội? d. Để điều chỉnh hoạt động về mức tối ưu xã hội, cần áp dụng mức thuế là bao nhiêu? e. Thể hiện kết quả trên đồ thị. Bài làm: a) Xác định B (QM , PM) để đạt hiệu quả cá nhân B xác định tại điểm cắt nhau của MB và MPC mà đối với cá nhân thì MPC = MC nên ta có B là điểm chung của MB và MC. B (QM , PM): MB = MC ó 40 – 0,08Q = 16 + 0,04Q ó Q = 200 (tấn) Vậy để đạt hiệu quả cá nhân thì phải sản xuất ở điểm B(200,24), tức là ở mức sản lượng QM = 200 (tấn), mức giá PM = 24 (USD). b) Xác định E (QS , PS) để đạt hiệu quả xã hội MSC = MPC + MEC mà MPC = MC suy ra MSC = MC + MEC ó MSC = 16 + 0,04Q + 8 + 0,04Q ó MSC = 24 + 0,08Q E xác định tại điểm cắt nhau của MSC và MSB mà MSB = MB (vì ngoại ứng tiêu cực) nên ta có E là điểm chung của MB và MSC. E (QS , PS): MB = MSC ó 40 – 0,08Q = 24 + 0,08Q ó Q = 100 (tấn) Thay vào phương trình đường MB hoặc MSC ta có: P = 32 (USD) Vậy để đạt hiệu quả xã hội thì phải sản xuất ở điểm E(100,24), tức là ở mức sản lượng QS = 100 (tấn), mức giá PS = 32 (USD). c) Tính S∆EAB Thay QM = 200 vào phương trình MSC ta tính được PA = 24 + 0,08 x 200 = 40 S∆EAB = ½ x (QM - QS) x (PA – PM) = ½ x 100 x 16 = 800 d) Tính t* = ? T = ? Để điều chỉnh hoạt động về mức tối ưu xã hội, thì mức thuế áp dụng là t* = MECQ* mà Q* = QS = 100 suy ra t* = 8 + 0,04 x 100 = 12 (USD/tấn) Tổng doanh thu thuế là : T = t* x Q = 12 x 100 = 1200 (USD) e) Biểu diễn bằng hình vẽ MSC A B Q (tấn) P (USD) 100 Q* 200 QM O 8 16 24 32 40 28 36 20 PA St=MC + t* PS E PM S=MPC = MC D =MSB =MB MEC Bài 3 : Giả sử có 2 hảng sản xuất hóa chất thải xuống dòng sông gây ô nhiễm nguồn nước dòng sông. Để giảm mức ô nhiểm, các hãng đã lắp đặt các thiết bị xử lý nước. Cho biết chi phí giảm thải cận biên của hảng như sau : MAC1 = 800 – Q MAC2 = 600 – 0.5Q Trong đó Q là lượng nước thải (m3), chí phí giảm thải tính bằng $ a/ Nếu cơ quan quản lý môi trường muốn tổng mức thải 2 hãng chỉ còn 1000m3 bằng biện pháp thu một mức phí thải đồng đều cho 2 hãng thì chi phí giảm thải của mổi bên là bao nhiêu ? b/ Xác định tổng chi phí giảm thải của 2 hãng trên ? c/ Nếu cơ quan quản lý vẩn muốn đạt mức tiêu chuẩn môi trường như trước nhưng chỉ quy định chuẩn mức thải đồng đều cho 2 hãng thì chi phí giảm thải mỗi hãng ? d/ Thể hiện các kết quả bằng đồ thị ? Bài làm Theo bài cho thì chi phí giảm thải cận biên của 2 hãng là MAC1 = 800 – Q (1) MAC2 = 600 – 0.5Q (2) Với Q1 , Q2 là lượng nước thải (m3) ; chi phí giảm thải là $ a/ Theo hàm chi phí giảm thải cận biên của 2 hãng sản xuất trên thì : - Hãng sx1 : Khi chưa có phí thải nghĩa là P1 = 0, mà P1 = MAC1 => P1=800 – Q1 = 0 ó Q = 800 (m3) - Hãng sx2 : Tương tự như hãng sx1 khi chưa có phí thải ; ó P2 = 600 – 0.5Q2 = 0 => Q2 = 1200 (m3) Vậy tổng lượng thải của hai hãng là : 1200+ 800 = 2000 (m3) Vì theo yêu cầu của cơ quan quản lý môi trường là tổng mức thải của 2 hãng là 1000 (m3). Như vậy lượng thải mà 2 hãng sản xuất cần giảm thải là 2000 – 1000 =1000 (m3). Trong khi đó 2 hãng sản xuất này sử dụng mức phí thải như nhau, nghĩa là P1 = P2 MAC1 = MAC2 Ta có : ( Vì P1 = P2) Q1 + Q2 =1000 800 – Q1 = 600 – 0.5 Q2 Q1 + Q2 =1000 Q1 = 467 Q2 = 533 Thay Q1, Q2 Vào phương trình MAC1 hoạc MAC2 ta có mức phí thải F = P1 = P2 = 800 – 467 = 333 ($). Và lượng thải của hãng sản xuất 1 thải ra là : 800 – Q1 = 333, suy ra Q1 = 467 và Q2 = 533 (Tại mức phí 333 $) b/ Xác định tổng chi phí giảm thải Tổng chi phi chí giảm thải của các hãng - Hãng sản xuất 1 : = ½ x 333 x (800 – 467) = 55,44 $ (= GHC) - Hãng sản xuất 2 : = ½ x 333 x (1200 – 533) = 111,05 $ ( = LKE) Như vậy suy ra tổng chi phí giảm thải của 2 hãng sản xuất trên là 55,44 + 111,05 = 166, 49 $ c/ Để đạt được mục tiêu môi trường như trước Như vậy để đạt mục tiêu môi trường như trước, nhưng vẫn giữ được mức thải quy định. Có nghĩa là tổng thải của 2 hãng phải là 1000 (m3) thì mổi hãng chỉ được phép xã thải 500 m3, suy ra S* = 500 m3. Như vậy : - Hãng sx 1 phải giảm là : 800 – 500 = 300 m3 - Hãng sx 2 phải giảm là : 1200 – 500 = 700 m3 Chi phí cho 1 m3 tại mức thải 500 m3 là : P1 = 800 – 500 = 300 m3 Như vậy ta có thể suy ra tổng chi phí giảm thải cho 300 m3 của hảng sản xuất 1 là : = ½ x 300 x (800 – 500) = 45.000 $ (= ABC) Tương tự như vây : P2 = 600 – 0,5 x 500 = 350 $. Suy ra tổng chi phí giảm thải cho 700 m3 của hãng sản xuất 2 là : = ½ x 350 x (1200 – 500) = 122, 500 $ ( = DBE) d/ Đồ thị thể hiện P ($) 800 S* = Mức chuẩn thải 600 500 400 F = 333 350 300 200 B Q (m3) 100 O 100 200 500 1200 800 533 463 Bài 4 : Mốt dự án sản xuất chế phẩm vi sinh từ rác thải dự tính thực hiện trong vòng 5 năm. Những số liệu về lợi ích và chi phí được cho trong bảng dưới đây (đv triệu đồng) Lợi ích hay chi phí Năm 0 Năm 1 Năm 2 Năm 3 Năm4 Năm 5 1. Chi phí xây dựng và sản xuất 1500 400 450 500 550 600 2. Lợi ích cho bán sản phẩm 0 600 650 700 750 800 3. Lợi ích môi trường 0 200 200 200 200 200 Dựa vào việc tính toán chỉ tiêu NPV, hãy giải thích : a/ Dự án có hiệu quả hay không nếu bỏ việc chiết khấu các giá trị lợi ích và chi phí (tỷ lệ chiết khấu = 0). b/ Hiệu quản của dự án thay đổi như thế nào nếu sử dụng một tỷ lệ chiết khấu là 12% cho các giá trị lợi ích và chi phí. c/ Thể hiện các kết quả tính toán trên bằng đồ thị biến trình từ năm thứ 0 đến hết năm thứ năm. Bài làm a/ Tính chỉ tiêu PNV, Khi r=0 Năm thứ Không tính lợi ích môi trường Tính lợi ích môi trường Bt/(1+r)t Ct/(1+r)t PV1 Bt/(1+r)t Ct/(1+r)t PV2 0 0 1500 - 1500 0 1500 - 1500 1 600 400 200 800 400 400 2 650 450 200 850 450 400 3 700 500 200 900 500 400 4 750 550 200 950 550 400 5 800 600 200 1600 600 400 NPV1 = = - 500 NPV2 = = 500 - Từ bảng tính trên ta có khi r = 0. Thì dự án sản xuất chế phẩm vi sinh từ rác thải có hiệu quả sau 5 năm hoạt động. Nhưng nếu không tính lợi ích môi trường thì sau 5 năm thì dự án hoạt động không có hiệu quả. b/ Tính chỉ tiêu PNV, khi r = 12% Năm thứ Không tính lợi ích môi trường Tính lợi ích môi trường Bt/(1+r)t Ct/(1+r)t PV1 Bt/(1+r)t Ct/(1+r)t PV2 0 0 1500 -1500 0 1500 -1500 1 535.7 357.1 178.6 714.3 357.1 357.2 2 518.2 358.7 159.5 677.6 358.7 318.9 3 498.2 355.9 142.3 640.6 355.9 284.7 4 476.6 349.5 127.1 603.7 349.5 254.2 5 453.9 340.5 113.4 567.4 340.5 226.9 NPV1 = = - 779.1 NPV2 = = - 58,1 Theo kết quả bảng tính, thì cả 2 trường hợp, tính lợi ích môi trường và không tính lợi ích môi trường của dự án đều không có hiệu quả sau 5 năm thực hiện. Lợi ích 800 700 600 500 400 300 200 Thời gian (Năm) 400 500 100 O 100 Ct (1) ≡ Ct (2) 1000 1500 Đồ thị thể hiện hiệu quả của dự án Bt (2) Bt (1) NBt (2) NBt (1) Chi phí Bài 3 : Người nuôi tôm sẽ tính NPV cho dự án này theo doanh thu và chi phí đầu tư sản xuất với lãi suất 8%/năm theo công thức : NPV = Thay số vào ta tính được NPV của người nuôi tôm (xem tính toán bảng dưới) Năm 0 1 2 3 4 5 Doanh thu từ sản phẩm 0 290 280 270 260 250 Chí phí đầu tư vào sản xuất 450 120 130 140 150 160 Chi phí môi trường (người nuôi tôm không phải trả) 0 10 20 30 40 50 Nhân tố chiết khấu (1+r1) (1+0,08)0 (1+0,08)1 (1+0,08)2 (1+0,08)3 (1+0,08)4 (1+0,08)5 NPV -450 157,4 128,6 103,2 80,9 61,2 Chi phí sản xuất nếu bao gồm cả chi phí MT 450 130 150 170 190 210 Nhân tố chiết khấu (1+r2) (1+0,1)0 (1+0,1)1 (1+0,1)2 (1+0,1)3 (1+0,1)4 (1+0,1)5 NPV= -450+157,4+128,6+103,2+280,9+80,9+61,2=81,31219 Người nuôi tôm nên thực hiện dự án này vì NPV > 0 Các nhà kinh tế đánh giá hiệu quả của dự án thông qua tính NPV theo doanh thu, chi phí môi trường và chi phí đầu tư sản xuất với lãi suất 10%/năm theo công thức : Tính NPV2 dựa vào chi phí cơ hội của tiền là 10% * Nhà quản lý kinh tế đánh giá : NPV2 = Với nhân tố chiết khấu (1+r2) = (1+0,1) Thay số vào ta có NPV2 = 57,19 IRR = r1 + [ NPV/(NPV- NPV2)] (r2 - r1) Thay số vào ta có IRR = 0,147 = 14,7 % So sánh IRR với chi phí cơ hội tiền vay là 10% thì thấy rằng IRR lớn hơn cho nên Nhà quản lý kinh tế đánh giá  dự án này rất có hiệu quả. * Nhà môi trường đánh giá (bao gồm cả chi phí môi trường) Tính NPV2’ dựa vào chi phí cơ hội tiền vay và chi phí sản xuất đã bao gồm cả chí phí môi trường. Thay số vào ta được NPV2’= -49,33 Suy ra IRR = r1 + [ NPV/(NPV- NPV2’)] (r2 - r1) IRR = 0,042 = 4,2% So sánh IRR với chi phí cơ hội tiền vay 10% thấy IRR nhỏ hơn vì vậy các nhà môi trường sẽ đánh giá dự án không đạt hiệu quả Nếu để dự án này thực hiện, các nhà quản lý nên có các chính sách trợ giúp như giảm thuế tài nguyên, không buộc phải tính đến các chi phí môi trường, được bán sản phẩm với giá cao. PHẦN LÝ THUYẾT Thông qua những hiểu biết thực tế, hãy đưa ra 3 ví dụ về ngoại ứng tiêu cực và ngoại ứng tích cực để chỉ ra rằng chúng là nguyên nhân gây nên thất bại thị trường? A. Ngoại ứng và thất bại thị trường Thất bại của thị trường là thuật ngữ để chỉ các tình huống trong đó điểm cân bằng của các thị trường tự do cạnh tranh không đạt được sự phân bố nguồn lực có hiệu quả. Hiệu quả Pareto được coi là chuẩn mực chung để đánh giá việc phân bổ nguồn lực. Một sự phân bổ được coi là hiệu quả Pareto đối với một tập hợp nhất định các sở thích của người tiêu dùng, khi mà các nguồn lực và công nghệ nếu không có khả năng dịch chuyển tới một sự phân bố khác có thể làm cho một số người tốt hơn lên mà không làm cho người khác nghèo khó hơn. Ngoại ứng có thể tạo ra tác động tích cực hoặc tác động tiêu cực cho những người khác, dẫn đến sự chênh lệch giữa chi phí hoặc lợi ích cá nhân với chi phí hoặc lợi ích xã hội bởi vì không có hoạt động thị trường nào chi phối được yếu tố ngoại ứng. Do đó, dẫn đến kết quả là thị trường tự do có thể ở tình trạng sản xuất quá nhiều và định giá quá thấp hoặc ngược lại, ở tình trạng sản xuất quá ít và định giá quá cao so với điểm có hiệu quả Pareto. Ngoại ứng tiêu cực nảy sinh khi các doanh nghiệp hoặc cá nhân gây ra tổn thất, thiệt hại cho người khác mà không phải thanh toán, mồi thường cho những tổn thất thiệt hại đó. Ngoại ừng tích cực nảy sinh khi các doanh nghiệp hoặc cá nhân tạo ra lợi ích cho những người khác mà không nhận được những khoản thù lao thoả đáng cho việc đó. B. Các ví dụ về thất bại thị trường 1. Đối với ngoại ứng tích cực Ví dụ 1: Nuôi ong, bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn tại Nam Phú - Tiền Hải – Thái Bình Việc nuôi ong ở đây được Hội Cựu chiến binh của xã tổ chức thực hiện. Để phát triển được đàn ong một cách ổn định thì họ đã vận động mọi người cùng bảo vệ phát triển rừng ngập mặn ven biển tại địa phương. Với hoạt động này ngoài mục đích nuôi ong, họ đã tạo tạo ra một nguồn lợi về thuỷ sản rất giá trị sinh sống trong các rừng ngập mặn này và những người dân khác có thể sử dụng những sản phẩm đó không phải chi phí một khoản nào. Ví dụ 2: Làng làm bún tại Bắc Ninh Làm bún là một nghề truyền thống tại địa phương nhưng thời cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000 đã phát triển mạnh mẽ đã tạo ra một lượng lớn nước thải chứa hàm lượng dinh dưỡng rất cao. Nhận thức được lợi ích này hộ nhà ông Trường đã tận dùng và sản xuất ra một loại phân vi sinh rất giá trị (Phân vi sinh Trường Sinh) và mang lại lợi ích kinh tế đáng kể đối với gia đình ông. Hiện nay công ty của ông rất phát triển và giải quyết công ăn việc làm cũng như vấn đề môi trường của làng nghề bún này. Như vậy, việc các hộ làm bún đã tạo một nguồn tài nguyên có giá trị mà không tính toán và những hộ như ông Trường đã được hưởng lợi ma không mất một khoản chi phí nào cho nguồn nguyên liệu đó. Ví dụ 3: Trồng hoa hồng ở Sa pa Các hộ gia đình, các doanh nghiệp trồng hoa với diện tích khá lơn tại Sapa để cung cấp hoa cho thị trường. Nhưng với việc trồng hoa ngoài giá trị kinh tế mà họ bán được thì họ đã tạo ra một cảnh quan rất đẹp gọp một phần cho cảnh quan của khu du lịch này. Dù vậy, những lợi ích cảnh quan mà họ tại ra đó thì không được tính toán và chi trả. Giá trị mà việc trồng hoa mang lại ngoài mục đích chính mà cá nhân và doanh nghiệp trực tiếp thu được thì những giá trị như cảnh quan thì khách du lịch và nhà kinh doanh du lịch được thừa hưởng mà không phải chi trả một khoản nào cả. Tiểu kết Như vậy, với những ngoại ứng tích cực như trên cho thấy đã xuất hiện sự thất bại thị trường vì những nguồn lực và các giá trị đều không thể tính hoán một cách hoàn hảo. 2. Đối với ngoại ứng tiêu cực Ví dụ 1: Khai thác khoáng sản tại mỏ đồng Sin Quyền ở Cốc Mỳ - Bát Xát – Lào Cai Sin Quyền là một mỏ đồng lớn của nước ta, mở bắt đầu khai thác từ năm 2003 với sản lượng ước tính 1 triệu tấn quặng đồng /năm. Với việc khai thác như vậy mỏ đã thải ra sông Hồng một lượng lớn các chất thải là ảnh hưởng tới chất lượng nước của dòng sông. Đặc biệt hơn là người dân tại thôn Minh Trang sống ngay tại chân đập nước thải của nhà máy đã chịu một tổn thất rất nặng về nước sinh hoạt do các giếng bị nhiễm đồng; đất nông nghiệp bị ô nhiễm mất khả năng canh tác. Cho đến thời điểm này những vấn đề tại thông Minh Trang vẫn chưa được giải quyết. Ví dụ 2: Việc sử dụng thuốc thuốc trừ sâu; bảo vệ thực vật và kích thích tăng trưởng đối với rau Hiện nay, rất nhiều loại sau khi mang ra thị trường vẫn còn dư lượng đáng kể thuốc trừ sâu hoặc bảo vệ thực vật đã gây ảnh hưởng trực tiếp đối với người tiêu dùng, thậm chí có khi ngộ dộc đến mức phải đi cấp cứu tại bệnh viện. Với việc không tuân thủ các nguyên tắc chăm sóc và sử dụng của người sản xuất cộng với người kinh doanh không có trách nhiêm đã gây hại tới người tiêu dùng mà không phải chịu một trách nhiệm nào đối với thiệt hại mà họ đã gây ra. Ví dụ 3: Ô nhiễm không khí tại khu vực máy sản xuất Thuốc lá ở Thanh Xuân – Hà Nội. Tại khu vực này người dân, sinh viên và những người đi lại rất kho chịu với mùi thuốc lá này. Như vậy, nhà máy này đã gây ô nhiễm không khí làm ảnh hưởng đến sức khoẻ của nhiều người mà những người này cũng không nhận được một sự bồi thường cho những thiệt hại mà họ phải gánh chịu. Tiểu kết Quan một số ví dụ trong phần này, với ngoại ứng tiêu cực tiềm ẩn nhiều nguy cơ xẩy ra xung đột. Những tác động này thường dễ ràng nhận biết.