Bài giảng Sinh học động vật - Chương 8: Hệ thụ cảm

5/18/2020 1 1 18/05/2020 5:02 CH Chöông 8 Heä thuï caûm Nguyễn Hữu Trí2 5/18/2020 2 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí3 Chương 8 HỆ THỤ CẢM • 1. Các thụ quan ở da và nội quan – a. Các thụ quan ở da – b. Các thụ quan nội quan • 2. Vị giác và khứu giác – a. Vị giác – b. Khứu giác • 3. Thị giác – a. Cấu trúc của mắt người – b. Sự nhận cảm ánh sáng và màu sắc • 4. Thính giác – a. Cấu trúc của tai người – b. Cơ chế thu nhận âm thanh 5/18/2020 5:02:28 PM Nguyễn Hữu Trí4 Rắn và các loài bò sát thè lưỡi để thu nhận các phân tử trong không khí. Những phân tử này sẽ được thu nhận bởi cơ quan Jacobson giúp cho các loài bò sát biết môi trường xung quanh 5/18/2020 3 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí5 Heä thuï caûm ﻬ Heä thuï caûm hay coøn ñöôïc goïi baèng caùc teân khaùc nhau nhö cô quan caûm giaùc, cô quan phaân tích, giaùc quan, thuï quan. ﻬ Heä thuï caûm laø cô quan chuyeân traùch goàm nhöõng teá baøo ñaõ bieät hoùa ñeå tieáp nhaän kích thích töø moâi tröôøng beân ngoaøi vaø beân trong ñoái vôùi cô theå. ﻬ Moâi tröôøng soáng luoân bieán ñoåi (caû beân ngoaøi vaø beân trong) ñoøi hoûi cô theå phaûi phaûn öùng ñeå thích nghi. ﻬ Ñieàu ñoù ñaûm baûo cho tính toaøn veïn thoáng nhaát cuûa cô theå ñoái vôùi moâi tröôøng, ñaûm baûo söï caân baèng cho caùc heä thoáng soáng ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí6 Caáu taïo cô quan caûm giaùc • Cô quan caûm giaùc ñieån hình thöôøng coù 3 phaàn: – Boä phaän ngoaïi bieân – Boä phaän daãn truyeàn – Boä phaän trung öông 5/18/2020 4 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí7 Xuùc giaùc • Xuùc giaùc hay cô quan caûm giaùc da vaø noäi taïng baùo cho cô theå nhöõng caûm giaùc va chaïm, tieáp xuùc, noùng, laïnh vaø ñau. • Ñaây laø cô quan chieám dieän tích lôùn nhaát cô theå (khoaûng 1,5 m2), moät mình noù chieám khoaûng 16% troïng löôïng cô theå • 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí8 Da ngöôøi • Caáu taïo goàm ba lôùp: – Lôùp bieåu bì (epidermis): – Lôùp da chính thöùc (Dermis) – Lôùp döôùi da (Hypodermis) 5/18/2020 5 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí9 Bieåu bì • Bieåu bì laø bieåu moâ deït taàng coù söøng bao phuû bao goàm chuû yeáu laø caùc teá baøo söøng, ngoaøi ra coøn coù ba loaïi teá baøo soá löôïng ít hôn laø teá baøo saéc toá, teá baøo Langerhans vaø teá baøo Merkel. • Caùc teá baøo bieåu moâ coù tính hoùa söøng goïi laø teá baøo söøng (keratinocyte). • Ngöôøi ta thöôøng phaân bieät da daøy khoâng coù loâng vôùi da moûng coù loâng coù ôû nhieàu nôi trong cô theå 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí10 Teá baøo cuûa bieåu moâ • Teá baøo söøng: Teá baøo chính cuûa bieåu moâ toång hôïp keratin, moät protein sôïi giuùp cho da beàn vöõng vaø coù khaû naêng baûo veä, coù tính chun giaõn, da coù theå traûi roäng, bao phuû moät dieän tích lôùn trong caùc tröôøng hôïp söng, phuø hay khi coù thai. • Teá baøo saéc toá: toång hôïp melanin, saéc toá da giuùp baûo veä da khoûi söï huûy hoaïi cuûa tia cöïc tím (UV). • Teá baøo Langerhans: coøn goïi laø teá baøo tua nhaùnh cuûa bieåu moâ laø ñaïi thöïc baøo di cö töø tuûy xöông vaøo, coù khaû naêng thöïc baøo caùc taùc nhaân xaâm nhieãm 5/18/2020 6 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí11 Maøu da Phuï thuoäc vaøo 3 loaïi saéc toá Hemoglobin: do maïch maùu da cung caáp Melanin: do teá baøo saéc toá toång hôïp Carotene: thu ñöôïc töø caùc thöïc phaåm coù nguoàn goác thöïc vaät 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí12 Theå Meissner thu nhaän kích thích cô hoïc ma saùt. Theå Paccini thu nhaän kích thích cô hoïc aùp löïc Theå Krause thu nhaän kích thích nhieät ñoä laïnh Theå Ruffini thu nhaän kích thích nhieät ñoä noùng Caùc ñaàu muùt thaàn kinh thu nhaän kích thích ñau 5/18/2020 7 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí13 Lôùp da chính thöùc • Ranh giôùi giöõa bieåu bì vaø da chính thöùc khoâng baèng phaúng, caùc phaàn bì nhuù leân goïi laø nhuù bì (dermal papilla) naèm xen giöõa caùc phaàn loõm xuoáng cuûa bieåu bì ñöôïc goïi laø nhuù bieåu bì (epidemal ridge). 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí14 Lôùp haï bì hay lôùp döôùi da • Ñöôïc taïo bôûi moâ lieân keát thöa coù chöùa moät khoái caùc teá baøo môõ goïi laø moâ môõ döôùi da (panniculus adiposus). • ÔÛ taàng döôùi cuøng tieáp xuùc vôùi cô quan beân trong cô theå. Trong lôùp naøy, coù caùc caáu taïo nhö loâng (pili), moùng (ungues) vaø caùc loaïi tuyeán nhôøn, moà hoâi, söõa. • Haï bì thöôøng khoâng ñöôïc xem laø thaønh phaàn caáu taïo cuûa da, coù vai troø gaén keát da vaøo moâ keá caän moät caùch loûng leûo. 5/18/2020 8 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí15 Loâng toùc • Laø caùc caáu truùc söøng hoùa, daøi, coù xuaát nguoàn töø bieåu bì. Maøu saéc, kích thöôùc, maät ñoä loâng toùc khaùc nhau tuøy thuoäc chuûng toäc, tuoåi taùc, giôùi tính vaø vuøng cô theå 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí16 Caùc tuyeán cuûa da • Tuyeán baõ (sebaceous gland) • Tuyeán moà hoâi (sweat gland) 5/18/2020 9 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí17 Chöùc naêng cuûa da • Da coù ba chöùc naêng chính: – Chöùc naêng baûo veä: choáng laïi caùc taùc duïng cô hoïc, choáng söï xaâm nhaäp cuûa vi khuaån vaø chaát ñoäc. – Chöùc naêng trao ñoåi chaát: nhö baøi tieát moà hoâi, ñieàu hoøa thaân nhieät, laøm nhieäm vuï hoâ haáp. – Chöùc naêng caûm giaùc: da ñöôïc coi laø cô quan xuùc giaùc noùi chung, laø cô quan caûm giaùc nhieät vaø ñau 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí18 Caùc giaùc quan ñaëc bieät • Vò giaùc (Taste) vaø Khöùu giaùc (Olfaction) • Thò giaùc (Vision) • Thính giaùc (Hearing) • Traïng thaùi caân baèng (Equilibrium) 5/18/2020 10 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí19 Vò giaùc • Vò giaùc cuøng vôùi khöùu giaùc laø hai cô quan caûm giaùc hoùa hoïc. • Vò giaùc laø caûm giaùc veà tính vaät chaát cuûa vò leân nieâm maïc löôõi vaø khoang mieäng 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí20 Caáu taïo • Cô quan vò giaùc laø caùc teá baøo caûm nhaän vò cuûa caùc chaát naèm treân maët löôõi, voøm mieäng, haàu, chuùng taäp hôïp laïi thaønh nhöõng ñôn vò goïi laø nuï vò giaùc. Nôi taäp trung nhieàu treân löôõi laø ñaàu muùt, xung quanh rìa löôõi vaø goác löôõi. Maët döôùi löôõi vaø khoaûng giöõa maët treân löôõi khoâng coù caùc theå thuï caûm vò giaùc. 5/18/2020 11 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí21 Caáu taïo • Caùc nuùm vò giaùc coù hình cuû haønh. Moãi nuùm coù töø 2-6 teá baøo vò giaùc löôõng cöïc naèm xen keõ vôùi caùc teá baøo truï. • ÔÛ ñaàu phía treân moãi teá baøo vò giaùc coù caùc nhung mao coøn ñaàu döôùi laø sôïi thaàn kinh caûm giaùc vò giaùc. Moãi nuùm coù 2-3 sôïi thaàn kinh 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí22 • Là một khối cơ vân, được lợp bởi một lớp niêm mạc đặc biệt, có cấu trúc khác nhau tùy vùng lưỡi. • Giúp điều chỉnh thức ăn vào răng khi nhai • Trên lưỡi có các loại gai lưỡi Lưỡi 5/18/2020 12 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí23 Gai lưỡi • Gai chén (Circumvallate papilla) chứa khoảng 100 nụ vị giác • Gai nấm (Fungiform papilla) chứa khoảng 5 nụ vị giác • Gai chỉ (Filiform papillae) chức năng xúc giác. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí24 Caûm giaùc vò giaùc • 5 vò chính gaây neân caûm giaùc vò giaùc laø maën, ngoït, chua, ñaéng, umami. • Caùc vò khaùc chæ laø söï keát hôïp cuûa 5 vò cô baûn noùi treân. • Caûm giaùc vò giaùc noùi chung laø ñôn giaûn. Tuy nhieân khi aên uoáng, caûm giaùc vò giaùc thöôøng ñöôïc taêng cöôøng nhôø söï tham gia cuûa caùc giaùc quan khaùc nhö thò giaùc, khöùu giaùc... 5/18/2020 13 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí25 Cô quan khöùu giaùc (Muõi) • Khöùu giaùc laø moät trong naêm heä thuï caûm ngoaøi. Cuøng vôùi vò giaùc tieáp nhaän caùc kích thích hoùa hoïc thoâng qua muøi vaø vò. Laø heä thuï caûm phaùt trieån sôùm nhaát trong quaù trình phaùt trieån chuûng loaïi 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí26 Boù thaàn kinh khöùu giaùc Xöông böôùm Maøng khöùu Cô quan khöùu giaùc (Muõi) • Khöùu giaùc laø moät trong naêm heä thuï caûm ngoaøi. Cuøng vôùi vò giaùc tieáp nhaän caùc kích thích hoùa hoïc thoâng qua muøi vaø vò. • Laø heä thuï caûm phaùt trieån sôùm nhaát trong quaù trình phaùt trieån chuûng loaïi 5/18/2020 14 Cô quan khöùu giaùc (Muõi) 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí27 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí28 Ñoä nhay cuûa khöùu giaùc • Khöùu giaùc coù ñoä nhaïy caûm khaù cao, ñoä nhaïy caûm khöùu giaùc thay ñoåi tuøy theo loaøi, theo tuoåi, theo söï luyeän taäp. • Caûm giaùc khöùu giaùc phuï thuoäc vaøo noàng ñoä chaát coù muøi trong khoâng khí, toác ñoä va chaïm cuûa caùc chaát vaøo teá baøo thuï caûm vaø tuøy vaøo traïng thaùi sinh lyù cuûa cô quan khöùu giaùc. 5/18/2020 15 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí29 Thò giaùc: Caàu maét + Caùc caáu truùc phuï 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí30 Maét • Maét (eye) laø moät cô quan tieáp nhaän thò giaùc coù caáu taïo phöùc hôïp vaø phaùt trieån cao cho pheùp phaân tích chính xaùc daïng, cöôøng ñoä vaø maøu saéc cuûa aùnh saùng phaûn hoài töø caùc vaät theå. • Maét ñöôïc baûo veä bôûi caùc xöông cuûa xöông soï, taïo neân hoác maét (orbit). • Maét goàm caàu maét (eyeball), thaàn kinh thò giaùc vaø caùc boä phaän hoã trôï xung quanh thò giaùc. 5/18/2020 16 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí31 Caáu taïo cuûa maét • Caàu maét (eyeball) laø caáu taïo chính cuûa maét, naèm loït trong xöông oå maét. Caàu maét goàm nhöõng caáu taïo sau: – Maøng sôïi (fibrous tunic) – Maøng maïch (vascular tunic) – Maøng löôùi hay voõng maïc (retina) 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí32 Maøng maïch • Naèm saùt vôùi maøng sôïi, maøng maïch chính thöùc meàm vaø coù maïng löôùi maïch maùu daøy ñaëc xen keõ bôûi moät soá teá baøo saéc toá. • Theå mi (ciliary body) laø phaàn daøy leân cuûa maøng maïch naèm ôû ranh giôùi giöõa maøng cöùng vaø giaùc maïc. Theå mi goàm khoaûng 70 maáu loài mi, trong coù maïch maùu. Theå mi coù chöùc naêng tieát thuûy dòch (aqueous humor). 5/18/2020 17 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí33 Maøng maïch: Mống mắt (troøng ñen - iris) • Laø phaàn tröôùc cuûa maøng maïch hình ñóa troøn, ôû chính giöõa coù loå troøn nhoû goïi laø ñoàng töû (con ngöôi -pupil ). Mống mắt caáu taïo bôûi moâ ñeäm lieân keát, chöùa nhieàu saéc toá. • Bình thöôøng ñöôøng kính đồng tử vaøo khoaûng 2-5mm. Söï co giaõn thu heïp laïi hay môû roäng ra coù taùc duïng ñieàu chænh löôïng aùnh saùng loït vaøo beân trong. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí34 Caùc cô trong cuûa moáng maét • Mống mắt coù hai loaïi cô trôn laø cô co đồng tử (sphincter pupillae muscle) ôû xung quanh con ngöôi vaø cô giaõn đồng tử (dilator pupillae muscle) toûa hình tia. • Daây thaàn kinh phoù giao caûm laøm co, daây giao caûm laøm giaõn ñoàng töû 5/18/2020 18 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí35 Voõng maïc • Voõng maïc (retina) naèm phía trong cuøng, tieáp xuùc vôùi thuûy tinh dòch, chöùa saéc toá, caùc lôùp tieáp theo coù caùc teá baøo thuï caûm aùnh saùng laø teá baøo gaäy (rod cell) vaø teá baøo noùn (cone cell). 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí36 Voõng maïc ÔÛ maét ngöôøi, coù khoaûng 110-125 trieäu teá baøo gaäy vaø 6- 7 trieäu teá baøo noùn. Teá baøo noùn laø caùc teá baøo caûm nhaän maøu saéc, tieáp nhaän nhöõng tia saùng chieáu thaúng, coù cöôøng ñoä lôùn; Teá baøo gaäy raát nhaïy vôùi aùnh saùng coù cöôøng ñoä yeáu, tieáp nhaän caùc tia saùng chieáu nghieâng, coù cöôøng ñoä beù 5/18/2020 19 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí37 Voõng maïc Noùi chung, ñoäng vaät aên ñeâm coù soá löôïng teá baøo gaäy lôùn, ñoäng vaät aên ngaøy coù soá löôïng teá baøo noùn taêng leân. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí38 Thaàn kinh thò giaùc • Döôùi lôùp teá baøo caûm quang laø caùc teá baøo thaàn kinh goàm caùc loaïi: teá baøo haïch, löôõng cöïc, naèm ngang. Sôïi truïc cuûa caùc teá baøo naøy taäp hôïp thaønh daây thaàn kinh thi giaùc (daây soá II). • Taïi ñieåm daây thaàn kinh soá II vaø dòch theå thoaùt ra khoûi caàu maét ñöôïc goïi laø ñieåm muø. Taïi ñieåm muø khoâng coù caùc teá baøo caûm quang phaân boá. 5/18/2020 20 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí39 Thuûy tinh theå • Thuûy tinh theå (lens) trong gioáng nhö moät thaáu kính loài, coù ñöôøng kính 9mm, ñieåm loái chính giöõa töông öùng vôùi ñoàng töû, truïc noái hai ñieåm loài khoaûng 4mm. Khi nhìn xa, maët loài deït bôùt laïi; khi nhìn gaàn maët loài phoàng leân. • Thuûy tinh theå trong suoát, coù khaû naêng khuùc xaï aùnh saùng. • Thuûy tinh theå ñöôïc coá ñònh nhôø daây chaèng töø theå mi. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí40 Thuûy tinh dòch • Thuûy tinh dòch gioáng nhö chaát thaïch, laø khoái lôùn choaùng phaàn roãng caàu maét, tieáp xuùc vôùi voõng maïc. • Toaøn boä ñöôïc boïc trong maøng moûng trong suoát laø maøng thuûy tinh. • Thuûy tinh dòch trong suoát coù khaû naêng khuùc xaï aùnh saùng. 5/18/2020 21 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí41 •Neáu keû moät ñöôøng thaúng goùc vôùi thuûy tinh theå ñi qua con ngöôi vaøo voõng maïc thì ñieåm caét voõng maïc chính laø ñieåm vaøng (macula) vaø ñoù laø truïc quang hoïc cuûa maét. •Caøng xa ñieåm vaøng veà hai phía cuûa voõng maïc, soá teá baøo gaäy caøng taêng vaø soá teá baøo noùn caøng giaûm. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí42 Caáu taïo hoã trôï • Caùc caáu truùc hoã trôï maét goàm coù: – Mi maét – Tuyeán leä vaø ñöôøng daãn – Caùc cô vaän ñoäng caàu maét 5/18/2020 22 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí43 Thaàn kinh vaän ñoäng maét • Điều khiển vận động chung của mắt gồm ba dây thần kinh: – Dây số III: vận động mi mắt và nhãn cầu – Dây số IV: nhìn mắt xuống dưới và ra ngoài – Dây số VI: vận động cơ mắt ngoài Thaàn kinh vaän ñoäng maét 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí44 5/18/2020 23 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí45 Heä thoáng quang hoïc cuûa maét • Söï khuùc xaï aùnh saùng: caùc tia saùng chieáu vaøo maét tröôùc khi ñeán voõng maïc phaûi vöôït qua caùc caáu taïo cuûa maét coù khaû naêng khuùc xaï: –Giaùc maïc vaø thuûy dòch –Thuûy tinh theå –Thuûy tinh dòch • Söï khuùc xaï naøy laøm cho aùnh saùng taäp trung vaøo ñieåm vaøng ôû ñaùy maét vaø do ñoù thu nhoû hình aûnh cuûa vaät theå, laøm cho hình aûnh roõ hôn. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí46 Söï ñieàu tieát • Maét bình thöôøng (Emmetropia) • Caáu taïo bình thöôøng cuûa maét cho pheùp nhìn roõ caùc vaät caùch xa töø 65m trôû leân vôùi aûnh hieän roõ treân voõng maïc vaø khoâng caàn söï ñieàu chænh naøo. • AÛnh seõ taäp trung treân beà maët voõng maïc 5/18/2020 24 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí47 Söï ñieàu tieát • Khoaûng caùch 65m vì vaäy goïi laø vieãn ñieåm cuûa maét. • Khi vaät caøng tieán laïi gaàn, maét buoäc phaûi töï ñieàu chænh baèng caùch taêng ñoä cong cuûa thuûy tinh theå ñeå giaûm tieâu cöï cho ñeán khoaûng caùch gaàn nhaát maø thuûy tinh theå khoâng theå ñieàu chænh ñöôïc nöõa goïi laø caän ñieåm 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí48 Taät caän thò (Myopia) Beänh caän thò do thuûy tinh theå quaù cong hoaëc do caàu maét quaù deïp treân-döôùi laøm ñöôøng kính maét quaù daøi, hình aûnh hieän tröôùc voõng maïc. Ngöôøi caän thò vì vaäy phaûi mang kính phaân kì (hai maët loõm). 5/18/2020 25 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí49 Caän thò • Ngöôøi caän luùc treû veà giaø coù theå boû kính do chöùng vieãn tuoåi giaø trung hoøa phaàn naøo beänh caän thò. • Beänh caän thò thöôøng di truyeàn, cuõng coù tröôøng hôïp taêng ôû tuoåi thieáu nieân 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí50 Taät vieãn thò (Hyperopia) • Beänh vieãn thò do thuûy tinh theå khoâng coù khaû naêng cong deït toát vaø nhaát laø do caáu taïo cuûa caàu maét deïp tröôùc -sau laøm ñöôøng kính maét quaù ngaén, hình aûnh hieän sau voõng maïc. • Ngöôøi vieãn thò vì vaäy phaûi mang kính hoäi tuï (hai maët loài). 5/18/2020 26 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí51 Loaïn thò (Astigmatism) • Ngoaøi taät caän thò, vieãn thò, coøn coù theå gaëp beänh loaïn thò trong ñoù hình aûnh cuûa vaät theå bò meùo moù khoâng roõ. • Nguyeân nhaân laø do heä thoáng quang hoïc coù caáu taïo khoâng ñoàng nhaát, ñoä cong cuûa thuûy tinh theå khoâng ñeàu laøm cho aùnh saùng khuùc xaï theo nhieàu höôùng, khoâng quy tuï ñeå taïo aûnh. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí52 Cô quan thính giaùc vaø thaêng baèng 2 other names?? 5/18/2020 27 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí53 Maøng nhó • Ñaàu cuoái oáng tai ngoaøi coù moät maøng hình baàu duïc, goïi laø maøng nhó (tympanic membrane, eardrum). Maët ngoaøi maøng nhó coù bieåu bì moûng, maët trong maøng nhó coù bieåu moâ vuoâng ñôn tieáp noái vôùi bieåu moâ cuûa hoøm nhó. Xen giöõa hai lôùp bieåu moâ naøy laø moät lôùp moâ lieân keát chaéc ñöôïc caáu taïo bôûi caùc sôïi collagen, sôïi taïo keo vaø caùc nguyeân baøo sôïi. • Maøng nhó laø caáu truùc truyeàn soùng aâm ñeán caùc xöông con ôû tai giöõa. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí54 5/18/2020 28 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí55 Tai giöõa • Tai giöõa (middle ear, tympanic cavity) laø moät khoang khoâng ñeàu, naèm beân trong xöông thaùi döông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët trong xöông thaùi döông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët xöông cuûa tai trong. • Tai giöõa goàm xoang nhó, voøi eustache vaø nang chuõm • Tai giöõa coù phía tröôùc thoâng vôùi haàu qua voøi nhó (auditory tube) hay voøi eustach (eustachian tube), phía sau thoâng vôùi caùc xoang chöùa khí naèm trong moûm chuõm xöông thaùi döông. • Tai giöõa coù bieåu moâ deït ñôn, beân döôùi coù lôùp ñeäm moûng gaén chaët vaøo maøng xöông. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí56 Tai giöõa: xoang nhó • Coù theå tích khoaûng 1 cm3, xoang nhó thoâng vôùi voøi eustach • Maøng nhó ñöôïc noái vaøo cöûa soå baàu duïc bôûi moät chuoãi ba xöông tai (auditory ossicle) nhoû laø xöông buùa (malleus), xöông ñe (incus) vaø xöông baøn ñaïp (stape) coù vai troø truyeàn caùc rung ñoäng cô hoïc töø maøng nhó ñeán tai trong. • Beân trong tai giöõa coù hai cô nhoû gaén vaøo xöông buùa vaø xöông baøn ñaïp, coù chöùc naêng ñieàu chænh söï daãn truyeàn aâm thanh. 5/18/2020 29 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí57 Ba xöông tai xöông baøn ñaïp xöông buùa xöông ñe Xöông buùa gaén vaøo maøng nhó vaø xöông baøn ñaïp gaén vaøo cöûa soå baàu duïc. Caùc xöông tai ñöôïc noái vaøo nhau bôûi caùc khôùp hoaït dòch. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí58 Tai trong • Tai trong (internal ear) hay coøn goïi laø meâ ñaïo (labyrinth) caáu taïo goàm hai meâ ñaïo. • Meâ ñaïo xöông (bony labyrinth) bao goàm moät chuoãi caùc teá baøo (xoang). • Trong phaàn ñaù xöông thaùi döông coù chöùa meâ ñaïo maøng (membranous labyrinth) beân trong. • Tai trong chia laøm ba boä phaän: caùc voøng baùn khuyeân, tieàn ñình vaø oác tai. OÁc tai laø cô quan caûm giaùc thính giaùc, tieàn ñình vaø caùc voøng baùn khuyeân hôïp laïi thaønh boä maùy tieàn ñình. 5/18/2020 30 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí59 Cô quan Corti 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí60 Caûm giaùc thính giaùc • OÁc tai coù caùc thuï quan aâm thanh, caùc teá baøo naøy hôïp vôùi moät maøng moûng hôïp thaønh cô quan Corti vôùi toång soá hôn 20 000 teá baøo. • Sôïi truïc cuûa caùc teá baøo thuï caûm aâm thanh taäp hôïp thaønh nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII. 5/18/2020 31 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí61 Söï truyeàn soùng aâm • Caùc xöông buùa aùp saùt maøng nhó, coøn xöông baøn ñaïp thì aùp saùt vaøo maøng cuûa soå baàu duïc. Maøng nhó roäng khoaûng 72 mm2, maøng cöûa soå baàu duïc 3,2 mm2. Tæ leä naøy laø 1/22 laøm cho soùng aâm ñöôïc taêng cöôøng leân 22 laàn ôû cöûa soå baàu duïc. • Vì vaäy, vôùi moät dao ñoäng nheï, cuõng laøm maøng baàu duïc rung ñoäng. Caùc soùng aùp löïc nhaän ñöôïc ôû cöûa soå baàu duïc ñöôïc truyeàn tôùi ngoaïi dòch tai laøm cho maøng tieàn ñình vaø noäi dòch trong oác tai laàn löôït dao ñoäng. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí62 Söï truyeàn soùng aâm • Caûm giaùc nghe phuï thuoäc chuû yeáu vaøo maøng neàn, maøng naøy seõ kích thích caùc teá baøo thuï caûm coù loâng cuûa cô quan Corti, vaø caùc teá baøo coù loâng naøy khueách ñaïi thaønh nhöõng xung thaàn kinh, xung naøy theo daây thaàn kinh thính giaùc leân vuøng voû naõo thính giaùc ôû naõo. 5/18/2020 32 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí63 Giôùi haïn thu nhaän aâm thanh • Ñôn vò ño thính löïc laø Decibel. Giôùi haïn thính löïc cuûa ngöôøi khoaûng 10-120 Db, quaù giôùi haïn 120Db seõ gaây caûm giaùc ñau ôû tai vaø coù theå gaây toån haïi cô quan thính giaùc. • Ngöôøi bình thöôøng coù khaû naêng thu nhaän aâm thanh coù taàn soá töø 20-20 000 Hz, giôùi haïn thu nhaän giaûm daàn theo tuoåi, ngöôøi caøng lôùn tuoåi caøng khoù nghe ñöôïc aâm thanh cao. 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí64 Ñoä nhaïy cuûa thính giaùc • Moät soá ñoäng vaät coù khaû naêng ñaëc bieät nghe ñöôïc caû sieâu aâm (taàn soá hôn 20 000 Hz) nhö choù, meøo, dôi...ngöôïc laïi, moät soá loaøi nghe ñöôïc aâm raát thaáp, döôùi 20Hz nhö cöøu. • Tai ngöôøi coù theå nghe toát caùc aâm coù taàn soá töø 1000 -4000Hz, ngöôõng ñeå phaân bieät caùc aâm laø 5Hz. Khoaûng caùch hai aâm coù theå phaân bieät ñöôïc laø 0,01 giaây. • Caùc teá baøo thuï caûm aâm thanh coù khaû naêng thích nghi nhanh, aâm caøng cao vaø caøng maïnh, söï thích nghi caøng nhanh. Ñaây laø moät cô cheá töï veä 5/18/2020 33 18/05/2020 5:02 CH Nguyễn Hữu Trí65 Cám ơn!