Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin - Chương VI: Học thuyết về chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

 Chương VI  HỌC THUYẾT VỀ CNTB ĐỘC QUYỀN VÀ CNTB ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC Tiếp theo giai đoạn cạnh tranh tự do, chủ nghĩa tư bản phát triển lên giai đoạn cao hơn là giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền và sau đó là chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước CNTB ĐQNN CNTB ĐQ CNTB CTTD GIỚI THIỆU MỞ ĐẦU Thực chất đây là những nấc thang mới trong quá trình phát triển và điều chỉnh của chủ nghĩa tư bản cả về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất để thích ứng với những biến động mới trong tình hình kinh tế và chính trị thế giới từ cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX đến nay CNTB ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC CNTB ĐỘC QUYỀN CNTB CẠNH TRANH TỰ DO Ph. Ăng ghen(1820-1895) C.Mác và Ph.Ăngghen đã dự báo rằng: Cạnh tranh tự do sinh ra tích tụ và tập trung sản xuất. Tích tụ và tập trung sản xuất phát triển đến một mức độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền  Các Mác(1818-1883) Vận dụng sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác vào điều kiện lịch sử mới của thế giới, V.I. Lênin đã chứng minh rằng chủ nghĩa tư bản đã bước sang giai đoạn mới là chủ nghĩa tư bản độc quyền. V.I. Lê nin lãnh tụ giai cấp vô sản Nga và thế giới I.CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN  1. Nguy ên nhân chuyển CNTB từ CTTD sang ĐQ 1. Nguyên nhân chuyển biến của chủ nghĩa tư bản từ cạnh tranh tự do sang độc quyền. Sự phát triển của LLSX và tiến bộ khoa học kĩ thuật. đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, hình thành các xí nghiệp có quy mô lớn Thành tựu KHKT làm xuất hiện những ngành sản xuất mới có quy mô lớn Sự tác động của các quy luật kinh tế làm biến đổi cơ cấu kinh tế theo hướng tập trung sản xuất quy mô lớn Cạnh tranh khốc liệt buộc các nhà TB tăng quy mô tích lũy, cải tiến kỹ thuật công nghệ để chiến thắng trong cạnh tranh Khủng hoảng kinh tế làm hàng loạt xí nghiệp vừa và nhỏ phá sảnthúc đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung TB. Sự phát triển của hệ thống tín dụng TBCN trở thành đòn bẩy thúc đẩy tập trung sản xuất ra đời hình thành các công ty cổ phần, ra đời các tổ chức độc quyền. Khái quát nguyên nhân hình thành CNTBĐQ CNTBĐQ LLSX Tín dụng phát triển Khủng hoảng kinh tế Cạnh tranh KH – KT cuối thế kỷ XIX Tác động của quy luật kinh tế Từ những nguyên nhân phân tích ở trên Lênin khẳng định: “.. tự do cạnh tranh đẻ ra tập trung sản xuất, và sự tập trung sản xuất này khi phát triển tới một mức độ nhất định lại dẫn tới độc quyền ” ( V.I. Lênin toàn tập, NXB chính trị quốc gia Hà Nội, 2005, t. 27, tr. 402) 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của CNTB độc quyền TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ CHỨC ĐỘC QUYỀN TƯ BẢN TÀI CHÍNH VÀ BỌN ĐẦU SỎ TÀI CHÍNH XUẤT KHẨU TƯ BẢN SỰ PHÂN CHIA THỊ TRƯỜNG THẾ GIỚI GIỮA CÁC TỔ CHỨC ĐQ SỰ PHÂN CHIA LÃNH THỔ THẾ GIỚI GIỮA CÁC CƯỜNG QUỐC ĐẾ QUỐC a,Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền *  Tập trung SX là gì? Tập trung SX là sự mở rộng quy mô SX trên cơ sở tập trung các yếu tố SX. Hay nói cách khác, tập trung SX là quá trình tăng quy mô SX bằng cách sáp nhập nhiều xí nghiệp nhỏ lại thành xí nghiệp có quy mô lớn. Những năm đầu thế kỉ XX: Đức: các xí nghiệp lớn:0,9% 39,4% lao động 75,3% sức hơi nước. 77,2% điện lực toàn quốc. ở Mỹ: xí nghiệp lớn chiếm 1,1% Chiếm 50% tổng sản lượng. Xu hướng tập trung sx ngày càng cao  hình thành các tổ chức độc quyền. Tập trung sản xuất  Nhiều thương vụ sáp nhập chấn động năm 2012 Nhà mạng Softbank của Nhật Bản mua lại 70% cổ phần của nhà mạng lớn thứ ba tại Mỹ là Sprint : 20 tỷ USD. Tập đoàn nguyên liệu thô Glencore và công ty khai mỏ Xstrata sáp nhập từ năm 2006 và tập đoàn mới có tổng giá trị thị trường 90 tỷ USD.  H ãng sản xuất lương thực khổng lồ của Thụy Sĩ Nestle đã mua lại hãng sản xuất thức ăn trẻ em Pfizer Nutrition với giá 11,85 tỷ USD Công ty Dầu khí hải dương Trung Quốc (CNOOC) mua lại Công ty năng lượng Nexen của Canada, có thể sẽ làm gia tăng ảnh hưởng của châu Á trong việc định giá dầu thô Brent toàn cầu. Tích tụ, tập trung SX Hình thành 1 số ít xí nghiệp lớn Cạnh tranh gay gắt Thỏa hiệp, thỏa thuận Tổ chức độc quyền Tổ chức độc quyền . - Khái niệm: Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà TB lớn để tập trung trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa nào đó nhằm mục đích thu được lợi nhuận độc quyền cao . Tổ chức độc quyền ra đời tồn tại dưới các hình thức cơ bản nào? 4 hình thức độc quyền cơ bản CÁCTEN XANHDICA TỜ- RỚT CÔNGXOOCXIOM Hình thức tổ chức độc quyền CÁCTEN A B C CÁCTEN THỎA THUẬN VỚI NHAU VỀ GIÁ CẢ QUY MÔ SẢN LƯỢNG, TT TIÊU THỤ KÌ HẠN THANH TOÁN ĐỘC LẬP VỀ SẢN XUẤT VÀ THƯƠNG NGHIỆP CAM KẾT LÀM ĐÚNG HIỆP NGHỊ, LÀM SAI SẼ BỊ PHẠT TIỀN THEO QUY ĐỊNH CỦA HIỆP NGHỊ Hình thức tổ chức độc quyền XANHDICA ĐỘC LẬP VỀ SẢN XUẤT C B A XANHDICA MẤT ĐỘC LẬP VỀ LƯU THÔNG CÓ BAN QUẢN TRỊ CHUNG QUẢN LÝ Hình thức tổ chức độc quyền TỜ-RỚT THỐNG NHẤT VỀ SX, TIÊU THỤ, TÀI VỤ DO BAN QUẢN TRỊ QUẢN LÝ D B A C TỜ- RỚT THU LỢI NHUẬN THEO SỐ LƯỢNG CỔ PHẦN . Hình thức tổ chức ĐQ CÔNGXOOCXIOM D1 D3 D2 B1 B2 A1 A3 A2 C1 C2 C3 LIÊN KẾT THUỘC CÁC NGÀNH KHÁC NHAU, CÓ LIÊN QUAN VỀ KINH TẾ, KĨ THUẬT HÀNG TRĂM XÍ NGHIỆP LIÊN KẾT TRÊN CƠ SỞ PHỤ THUÔC TÀI CHÍNH VÀO MỘT NHÓM TB KẾCH XÙ . - Hình thức tổ chức.  + Liên kết ngang: Cácten, Xanhdica, Tờ rớt + Liên kết dọc: Côngxoocxiom, Cônggolomerat. Nhóm 1 Thế nào là liên kết ngang? Biểu hiện của hình thức này trong giai đoạn hiện nay ? Nhóm 2 Thế nào là lin kết dọc? Biểu hiện của hình thức này trong giai đoạn hiện nay ? Nhóm 3 Trình bày tác động của TBĐQ đối với nền kinh tế? Nhóm 4 Biểu hiện mới của TBĐQ trong giai đoạn hiện nay? Sự tác động của tổ chức độc quyềnđối với nền kinh tế Tác động tích cực: Hỗ trợ vốn cho sản xuất kinh doanh. Tác động tiêu cực: kiểm soát, chi phối và quyết định số phận của tư bản thương nghiệp, khi ngân hàng gặp khó khăn thì các thương nghiệp cũng bế tắc. Biểu hiện mới của độc quyền hiện nay Sự xuất hiện các công ty độc quyền xuyên quốc gia bên cạnh sự phát triển của các xí nghiệp vừa và nhỏ . Một số tổ chức độc quyền tiêu biểu Alan Mulally Tổng GĐ tập đoàn Ford Trụ sở tập đoàn sản xuất ô tô Ford của Mỹ Một số tổ chức độc quyền tiêu biểu Trụ sở tập đoàn sản xuất Máy bay Boing của Mỹ Một số tổ chức độc quyền tiêu biểu Tập đoàn sản xuất Máy bay Airbus của liên minh Châu Âu Một số tổ chức độc quyền Ngân hàng Ngân hàng ADB Ngân hàng thế giới(WB) Quỹ tiền tệ thế giới (IMF) Ngân hàng Liên minh Châu Âu (EU) Các công ty xuyên quốc gia - Trên thế giới:Khoảng 60 nghìn công ty xuyên quốc gia  mẹ và trên 500 nghìn công ty con (chi nhánh của các  công ty mẹ).  - Trong số 500 công ty lớn nhất  thế  giới,  các  nước  G7   chiếm  phần  lớn  số  công  ty  này + Mỹ : 175 công ty; đồng thời tổng thu nhập và lợi nhuận của các công ty Mỹ cũng là lớn nhất . Các công ty xuyên quốc gia đầu tư vào Việt Nam - V ào thị trường thực ph ẩ m : L otteria, KFC, J ollibee,Coca-cola, Pepsi ...... - Adidas, Unilever, P & G, H ighland coffee .. - Các công ty Ô t ô xe m á y :  Toyota, H onda.... - Các tập đ oàn điện máy, điên tử: E lectrolux, P hilip, S am sung, I ntell , A cer ,IBM, .  - Hiện nay các công ty này đầu tư thông qua M and  A ( Mua bán và sáp nhâp )  Sự hoạt động của các công ty xuyên quốc gia ở VN Theo số liệu của Bộ Kế hoạch đầu tư đến nay có xấp xỉ 100 trong số 500 công ty xuyên quốc gia lớn nhất có mặt tại VN. Điều này giúp VN hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới thúc đẩy LLSX phát triển và nâng cao trình độ xã hội hóa ở VN Luật đầu tư nước ngoài (12.1987) b. Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính Tổ chức độc quyền ngân hàng Tổ chức độc quyền công nghiệp Ngân hàng nhỏ Sáp nhập Phá sả n Tư bản tài chính Cạnh tranh khốc liệt b. Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính Khái niệm độc quyền ngân hàng Là những hình thức tổ chức liên minh của các nhà TB ngân hàng nhằm chi phối các hoạt động tài chính- tín dụng- ngân hàng để thu lợi nhuận độc quyền cao Nguyên nhân dẫn đến độc quyền ngân hàng Do cạnh tranh gay gắt giữa các NH  NH nhỏ phá sản, NH lớn liên kết với nhau ĐQNH. Do sự lớn mạnh của ĐQ công nghiệp đòi hỏi phải có một lượng lớn TB để kinh doanh-> cần có NH lớn để đáp ứng điều kiện tài chính và tín dụng của nhà kinh doanh . Tác động của độc quyền ngân hàng đối với nền kinh tế Tích cực:Nắm phần lớn TB tiền tệ của xã hội, phục vụ cho lao động sx kinh doanh của TB công- thương nghiệp. Tiêu cực: Kiểm soát, chi phối và quyết định số phận của TB công- thương nghiệp . Các hình thức xâm nhập của ĐQNH ĐQNH bỏ tiền ra mua cổ phiếu phát hành của các tổ chức ĐQ công nghiệp ĐQNH cử người tham gia vào ban quản trị của ĐQCN.  các ĐQCN cũng tác động trở lại với NH, họ tìm cách mua cổ phần của NH, lập ra các NH riêng . Tư bản tài chính là kết qủa của sự hợp nhất giữa tư bản ngân hàng của một số ít ngân hàng độc quyền lớn nhất với tư bản của liên minh độc quyền các nhà công nghiệp” (V.I.Lênin toàn tập, NXB chính trị quốc gia Hà Nội, 2005, t. 27, tr. 489) V.I.Lênin Tư bản tài chính là gì, quá trình hình thành? Hiểu thế nào là đầu sỏ tài chính, hình thức hoạt động của nó? Đầu sỏ TC: là một nhóm nhỏ độc quyền tài chính chi phối toàn bộ đời sống kinh tế và chính trị của toàn xã hội Sự hoạt động Thiết lập sự thống trị của mình thông qua chế độ tham dự, số phiếu khống chế và chi phối toàn bộ nền kinh tế. Bản chất : TBTC tăng cường sức mạnh về kinh tế, chi phối hoạt động của bộ máy nhà nước Đầu sỏ tài chính là cơ sở phát sinh các loại chủ nghĩa cực đoan có mối nguy hiểm đối với đối với xã hội (CN phát xít, CN quân phiệt) . Nền tảng tổ hợp công nghiệp quân sự Tổ hợp công nghiệp quân sự Từ năm 1999 đến năm 2003 tăng 50% ngân sách mua vũ khí, từ 44 tỉ USD đến 63 tỉ USD mỗi năm Bill Clinon Xuất hiện nhiều ngành kinh tế mới, đặc biệt là các ngành thuộc “phần mềm” như dịch vụ, bảo hiểm - TB tài chính mở rộng thị trường chứng khoán và tham gia vào việc đẩy mạnh hoạt động trong các sở giao dịch trên thị trường trong và ngoài nước. Các tập đoàn TB tài chính đã thành lập các ngân hàng đa quốc gia và xuyên quốc gia xâm nhập vào nền KT của các quốc gia khác: : Ngân hàng thế giới (WB), Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF). Hình thành các trung tâm tài chính lớn: Nhật Bản, Mỹ, cộng hòa Liên Bang Đức, Hồng kông, Xingapo   Những biểu hiện mới của TB tài chính?  Những tập đoàn tài chính đang thống trị thế giới Barclays - Anh The Capital Group Companies – Mỹ Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) Trụ sở và các thành viên (ADB) Ông Haruhiko Kudora chủ tịch (ADB) Những tập đoàn tài chính đang thống trị thế giới Fidelity Investments- Mỹ AXA- Pháp Những tập đoàn tài chính đang thống trị thế giới Legal & General Group- Anh Vanguard Group – Mỹ