Bài giảng Nghiệp vụ ngân hàng thương mại - Chương 1: Tổng quan về ngân hàng thương mại

NGHIỆP VỤ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 6/11/2015 11:58 AM 2 NỘI DUNG CHƯƠNG 1 Tên chương I. Bản chất của NHTM 1. Khái niệm 2. Quá trình ra đời và phát triển 3. Bản chất 4. Hệ thống NHTM Việt Nam II. Chức năng và nhiệm vụ 1. Trung gian tín dụng 2. Trung gian thanh toán 3. Cung ứng dịch vụ ngân hàng III. Tổ chức và bộ máy NHTM 1. Cơ cấu tổ chức 2. Quản trị, điều hành và kiểm soát trong NHTM IV. Thu nhập – Chi phí và lợi nhuận 1. Thu nhập 2. Chi phí 3. Lợi nhuận V. Các mặt hoạt động của NHTM 1. Huy động vốn 2. Hoạt động tín dụng 3. Hoạt động dịch vụ thanh toán và ngân quỹ 4. Hoạt động khác 6/11/2015 11:58 AM 3 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ngân hàng là 1 loại hình tổ chức có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế nói chung và đối với từng cộng đồng địa phương nói riêng. 6/11/2015 11:58 AM 4 I. BẢN CHẤT CỦA NHTM Ngân hàng thương mại là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt trong nền kinh tế - hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng. 6/11/2015 11:58 AM 5 1. KHÁI NIỆM VỀ NHTM Tại Việt Nam: Ngân hàng thương mại là một loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan (Luật tín dụng do Quốc hội khóa X thông qua vào ngày 12 tháng 12 năm 1997). Mỹ: Là một tổ chức chuyên kinh doanh tiền tệ, chuyên cung cấp các dịch vụ tài chính và hoạt động trong ngành dịch vụ tài chính. Pháp: Là một xí nghiệp hay cơ sở thường xuyên nhận ký thác hay các hình thức khác tiền gửi của công chúng và dùng để thực hiện nghiệp vụ chứng khoán, tín dụng hay dịch vụ tài chính. 6/11/2015 11:58 AM 6 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG SƠ KHAI Từ năm 3500 – 1800 BC: Nhà thờ và các thợ vàng sẽ cất giữ của cải và tài sản của công chúng để nhận khoản thù lao mà không có bất cứ nghiệp vụ nào khác phát sinh Tiệm cầm đồ. Sau cuộc chiến thành Troie (1500 – 1000 BC): Có hai phát kiến quan trọng đã biến những tiệm cầm đồ thành các ngân hàng sơ khai. Chứng thư ( Tiền thân của Séc ngày nay): Là giấy biên nhận về số của cải và tài sản của công chúng gởi ở ngân hàng. Những chủ ngân hàng đã phát hiện ra rằng khoản tiền gởi và tiền rút ra của người gởi tiền thường chênh lệch không nhiều trong khoảng thời gian nhất định. 6/11/2015 11:58 AM 7 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN (TT) HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG Ở GIAI ĐOẠN 2 (Từ thế kỷ X – cuối TK XVII) Quản lý tài sản tại các NH bằng số hiệu tài khoản. Nghiệp vụ bù trừ. Nghiệp vụ chuyển ngân và bảo lãnh. Nghiệp vụ chiết khấu thương phiếu. Phát hành tín tệ. 6/11/2015 11:58 AM 8 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN (TT) HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG GIAI ĐOẠN THỨ 3 ( Từ cuối TK XVIII – đầu TK XX) Ngân hàng thực sự được công nhận như là một doanh nghiệp hữu hình, có tổ chức và cách thức hoạt động. Việc lạm dụng phát hành chứng thư đã dẫn đến sự sụp đổ của ngân hàng Amsterdam năm 1819  Người gởi tiền đồng loạt đến rút tiền  Chính quyền & giới ngân hàng ý thức là cần giới hạn quyền phát hành của các ngân hàng. 6/11/2015 11:58 AM 9 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN (TT) Năm 1833, Ngân hàng Anh được độc quyền phát hành tiền trên toàn nước Anh và năm 1848 là Ngân hàng Pháp. Sau đó một loạt các nước đã ban hành đạo luật chỉ cho phép một ngân hàng duy nhất được quyền phát hành tiền: Nhật Bản ( 1882), Nga ( 1870), Thụy Điển (1897), Hoa Kỳ (1914),. Trong giai đoạn này các ngân hàng độc quyền phát hành vẫn tiếp tục được thực hiện nghiệp vụ cho vay và kéo dài đến đầu TK XX. 6/11/2015 11:58 AM 10 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN (TT) HOẠT ĐỘNG NH TRONG GĐ HIỆN ĐẠI Ngân hàng Anh Quốc đã phát kiến ra: Nghiệp vụ thanh toán bù trừ Lãi suất chiết khấu Tỷ lệ dự trữ bắt buộc 6/11/2015 11:58 AM 11 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN (TT) Nhận thức được tầm quan trọng của NHTW  Năm 1920 hội nghị tài chính và tiền tệ quốc tế lần đầu tiên ở Brussels nhấn mạnh nếu quốc gia nào chưa có NHTW thì nên sớm có một ngân hàng như thế Hàng loạt NHTW các nước ra đời. Đến năm 1945 thì tất cả các NHTW vẫn là những NH cổ phần tư nhân  Tư nhân có thể đưa ra các chính sách có hại cho nhân dân, quốc gia khi quyền lợi cá nhân họ bị đe dọa hay mâu thuẩn quyền lợi tổ quốc  Lần lượt quốc hữu hóa NHTW: Pháp (1946), Hoa Kỳ (1946), Anh Quốc (1947). 6/11/2015 11:58 AM 12 2. QUÁ TRÌNH RA ĐỜI & PHÁT TRIỂN (TT) NHTM ra đời bằng hai con đường: Con đường thứ nhất: Những người chuyên làm nghề tiền đúc  Tích lũy được một số vốn  Cho vay nặng lãi Sức ép của Nhà nước & xã hội Giảm lãi suất NHTM Con đường thứ 2: Các nhà kinh doanh chịu gánh nặng lãi suất  Hợp lực lại với nhau (hùn vốn)  Hội tín dụng NHTM 6/11/2015 11:58 AM 13 3. BẢN CHẤT CỦA NHTM NHTM là một loại hình doanh nghiệp và là một đơn vị kinh tế. Hoạt động của NHTM là hoạt động kinh doanh. Hoạt động kinh doanh của NHTM là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng. 6/11/2015 11:58 AM 14 4. HỆ THỐNG NHTM VIỆT NAM Trước chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914 - 1918), Việt Nam chưa có ngân hàng nào của người Việt Nam. Có 3 ngân hàng hoạt động tại việt nam như Ngân hàng Đông Dương (1875), Ngân hàng Hương cảng (1865) và Chartered Bank (1904). Sau đó một số ngân hàng nước ngoài được thành lập như (Ngân hàng Đông Á (1921), NHTM Pháp (1922). 6/11/2015 11:58 AM 15 4. HỆ THỐNG NHTM VIỆT NAM (TT) Đến năm 1927, Ngân hàng của người Việt Nam được thành lập với tên gọi là ngân hàng An Nam. Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, có nhiều ngân hàng nước ngoài thành lập tại Việt Nam như Ngân Hàng Trung Quốc (1946), Giao Thông Ngân Hàng, Quốc gia Thương Mại và Kỹ Nghệ Ngân Hàng (1947). 6/11/2015 11:58 AM 16 4. HỆ THỐNG NHTM VIỆT NAM (TT) Hàng loạt các ngân hàng khác của người Việt Nam cũng được thành lập để cạnh tranh với ngân hàng nước ngoài như Việt Nam Công Thương Ngân Hàng (1949 - 1950). Hiện nay hệ thống NHTM Việt Nam là hệ thống ngân hàng đa năng, kinh doanh tổng hợp, được hình thành và phát triển mạnh mẽ (từ năm 1990) 6/11/2015 11:58 AM 17 4. HỆ THỐNG NHTM VIỆT NAM (TT) Hệ thống này bao gồm: NHTM quốc doanh (NHNN&PTNT, NHCT, NHDT&PT, NHNT, MHB) NHTM cổ phần NHTM liên doanh (Indo Vina Bank, Vid Public Bank, Chohung Vina Bank, Vina Siam Bank, Vina Russia Bank) Chi nhánh NH nước ngoài NHTM 100% vốn nước ngoài Ngoài ra, NHPTVN, NHCSXH 6/11/2015 11:58 AM 18 II. CHỨC NĂNG VÀ NHIỆM VỤ CỦA NHTM Trung gian tín dụng Trung gian thanh toán Cung ứng dịch vụ ngân hàng 6/11/2015 11:58 AM 19 1. TRUNG GIAN TÍN DỤNG Nhiệm vụ cụ thể sau đây: Nhận tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn Nhận tiền gửi tiết kiệm Phát hành kỳ phiếu, trái phiếu Cho vay ngắn, trung, dài hạn Chiết khấu thương phiếu và chứng từ có giá Công ty, Xí nghiệp, Tổ chức kinh tế Cá nhân, Công ty, Xí nghiệp, Tổ chức kinh tế, Hộ gia đình Cá nhân Ngân hàng thương mại Thu nhận Tiền gửi, tiết kiệm Phát hành kỳ phiếu trái phiếu Cấp tín dụng Cấp tín dụng Cấp tín dụng 6/11/2015 11:58 AM 20 2. TRUNG GIAN THANH TOÁN Nhiệm vụ cụ thể của chức năng này: Mở TK tiền gửi giao dịch Quản lý và cung cấp các dịch vụ thanh toán Tổ chức và kiểm soát quy trình thanh toán Người trả tiền Người mua (Cty, XN, tổ chức kinh tế, cá nhân) Người thụ hưởng Người bán (Cty, XN, tổ chức kinh tế, cá nhân) NHTM Lệnh trả tiền qua TK Lệnh trả tiền qua TK Lệnh trả tiền qua TK Giấy báo có Giấy báo có Giấy báo có 6/11/2015 11:58 AM 21 3. CUNG ỨNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Khi nó đến dịch vụ ngân hàng, người ta thường gắn nó với 2 đặc điểm: Dịch vụ mà chỉ có các ngân hàng với những ưu thế đầy đủ của nó mới thực hiên được một cách trọn vẹn và đầy đủ. Dịch vụ gắn liền với hoạt động của ngân hàng Nhiêm vụ cụ thể của chức năng này: Dịch vụ ngân quỹ và chuyển tiền nhanh quốc nội. Dịch vụ kiều hối và chuyển tiền nhanh quốc tế. Dịch vụ ủy thác. Dịch vụ tư vấn đầu tư, cung cấp thông tin, Dịch vụ ngân hàng điện tử III. TỔ CHỨC VÀ BỘ MÁY NGÂN HÀNG 6/11/2015 11:58 AM 23 III. TỔ CHỨC VÀ BỘ MÁY NGÂN HÀNG (TT) 6/11/2015 11:58 AM 24 1. CƠ CẤU TỔ CHỨC Hội sở chính: Quyết định các vấn đề quan trọng nhất của một NHTM: Kế hoạch và chiến lược phát triển của toàn hệ thống. Các chính sách lớn của NHTM Tất cả các quyết định có liên quan đến hoạt động kinh doanh của hệ thống. Quan hệ đối ngoại, 6/11/2015 11:58 AM 25 1. CƠ CẤU TỔ CHỨC (TT) Sở giao dịch và các Chi nhánh: Là nơi thực hiện giao dịch với khách hàng, là nơi thực hiện các hoạt động nghiệp vụ của NHTM. Phòng giao dịch và các quỹ tiết kiệm: Đây là những cơ sở giao dịch với khách hàng về huy động vốn và cho vay. 6/11/2015 11:58 AM 26 1. CƠ CẤU TỔ CHỨC (TT) Các công ty trực thuộc, có tư cách pháp nhân, hạch toán độc lập: Công ty cho thuê tài chính Công ty chứng khoán Công ty quản lý nợ và khai thác tài sản Công ty kinh doanh vàng bạc đá quý Công ty bảo hiểm Công ty dịch vụ địa ốc Công ty tư vấn tài chính tiền tệ Công ty kho bãi, 6/11/2015 11:58 AM 27 2. QUẢN TRỊ, ĐIỀU HÀNH VÀ KIỂM SOÁT TRONG NHTM Hội đồng quản trị Về cơ cấu và cơ chế bổ nhiệm Hội đồng quản trị Đối với Hội đồng Quản trị của NHTM Nhà nước Đối với Hội đồng Quản trị của NHTM cổ phần Đối với Hội đồng Quản trị của ngân hàng liên doanh 6/11/2015 11:58 AM 28 2. QUẢN TRỊ, ĐIỀU HÀNH VÀ KIỂM SOÁT TRONG NHTM (TT) Ban điều hành: Chức năng là điều hành hoạt động hàng ngày các mặt hoạt động nghiệp vụ của NHTM theo nhiệm vụ và quyền hạn, phù hợp với pháp luật và điều lệ ngân hàng. Tiêu chuẩn của Tổng Giám đốc, Phó tổng Giám đốc. Cơ cấu của Ban điều hành Ban điều hành toàn hệ thống Ban điều hành cấp cơ sở 6/11/2015 11:58 AM 29 2. QUẢN TRỊ, ĐIỀU HÀNH VÀ KIỂM SOÁT TRONG NHTM (TT) Cơ chế hình thành: Đối với ngân hàng quốc doanh Đối với ngân hàng cổ phần Đối với ngân hàng liên doanh 6/11/2015 11:58 AM 30 2. QUẢN TRỊ, ĐIỀU HÀNH VÀ KIỂM SOÁT TRONG NHTM (TT) Ban kiểm soát: Chức năng của ban kiểm soát Tiêu chuẩn của kiểm soát viên Số lượng kiểm soát viên 31 Sơ đồ cấu trúc và bộ máy của NHTM Hội đồng quản trị Ban điều hành Ban kiểm soát Các công ty trực thuộc Tín dụng và kinh doanh Kinh doanh Ngoại tệ Vàng Phòng Ngân quỹ Kế toán Tài vụ Vi tính Phòng Tổ chức Hành chính Thanh toán Quốc tế Kế hoạch Pháp chế Sở giao dịch Sở giao dịch Chi nhánh Chi nhánh Chi nhánh Chi nhánh Phòng giao dịch Phòng giao dịch Phòng giao dịch Phòng giao dịch Phòng giao dịch Phòng giao dịch 6/11/2015 11:58 AM 32 IV. THU NHẬP – CHI PHÍ – LỢI NHUẬN Khi phân tích NH, đặc biệt là phân tích hoạt động kinh doanh của ngân hàng thì phân tích thu nhập, chi phí và lợi nhuận là khâu rất quan trọng. 6/11/2015 11:58 AM 33 1. THU NHẬP CỦA NHTM Thu về hoạt động tín dụng Thu về dịch vụ thanh toán và ngân quỹ Thu từ các hoạt động khác Thu lãi góp vốn, mua cổ phần Thu về mua bán chứng khoán Thu về KD ngoại tệ, vàng bạc đá quý Thu về nghiệp vụ ủy thác, đại lý Thu dịch vụ tư vấn Thu kinh doanh bảo hiểm Thu dịch vụ ngân hàng khác Các khoản thu khác bất thường 6/11/2015 11:58 AM 34 2. CHI PHÍ CỦA NHTM Chi về hoạt động huy động vốn Chi về dịch vụ thanh toán và ngân quỹ Chi về các hoạt động khác Chi nộp thuế, các khoản phí, lệ phí, Chi cho nhân viên 6/11/2015 11:58 AM 35 3. LỢI NHUẬN CỦA NHTM LN trước thuế = Tổng TN – Tổng CP LN sau thuế = LN trước thuế - Khoản thuế TN Đánh giá chất lượng hoạt động kinh doanh của NH: ROA, ROE, P’, 6/11/2015 11:58 AM 36 V. CÁC MẶT HOẠT ĐỘNG CỦA NHTM Huy động vốn Hoạt động tín dụng Hoạt động dịch vụ thanh toán và ngân quỹ Hoạt động khác 6/11/2015 11:58 AM 37 1. HUY ĐỘNG VỐN Nhận tiền gửi TG không kỳ hạn của các tổ chức TG không kỳ hạn của các cá nhân Nhận TG có kỳ hạn (TG tiết kiệm) của các cá nhân, tổ chức đoàn thể XH TG các tổ chức tín dụng khác Phát hành giấy tờ có giá Các hình thúc huy động vốn khác 6/11/2015 11:58 AM 38 2. HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG Cho vay Chiết khấu chứng từ có giá Cho thuê tài chính Bảo lãnh ngân hàng Các hình thức khác 6/11/2015 11:58 AM 39 3. HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ THANH TOÁN VÀ NGÂN QUỸ Mở TK giao dịch cho các khách hàng là pháp nhân, hoặc thế nhân trong và ngoài nước. Cung ứng các phương tiện thanh toán cho khách hàng. Thực hiện dịch vụ thanh toán trong nước và quốc tế. Thực hiện các dịch vụ thu hộ, chi hộ. Thưc hiện các dịch vụ thanh toán khác. Thực hiện các dịch vụ ngân quỹ. Tham gia hệ thông thanh toán bù trừ trong nước, và hệ thống thanh toán quốc tế khi được phép. 6/11/2015 11:58 AM 40 4. HOẠT ĐỘNG KHÁC Góp vốn, mua cổ phần Thực hiện việc mua bán chứng từ có giá trên TTTT Kinh doanh ngoại hối và vàng Kinh doanh dịch vụ bảo hiểm Thực hiện các nghiệp vụ ủy thác và đại lý Cung ứng dịch vụ bảo quản, cầm đồ, cho thuê tủ két sắt Cung ứng dịch vụ tư vấn tài chính tiền tệ,và các dịch vụ khác có liên quan