Xử lý nợ xấu của Ngân hàng chính sách xã hội - Thực trạng và những vấn đề đặt ra

Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, Tp 32, S 1 (2016) 60-68 X lý n x u c a Ngân hàng chính sách xã h i - Th c tr ng và nh ng v n t ra Lê Th Thu Th y* i c Qu c gia Ni, 144 Xuân y, Cu Gi y Ni, Vi t Nam Nh n ngày 12 tháng 11 n m 2015 Ch nh s a ngày 18 tháng 2 n m 2016; Ch p nh n ng ngày 10 tháng 3 n m 2016 Tóm t ắt: Bài vi t t p trung vào ánh giá th c tr ng ho t ng x lý n x u t i ngân hàng chính sách xã h i (NHCSXH) và tìm hi u nh ng v ưng m c t ra trong quá trình x lý n x u, trên c ơ s ó nêu ra các gi i pháp kh c ph c c n thi t m b o ch t l ưng ho t ng tín d ng c a NHCSXH. Bài vi t ưa ra 04 gi i pháp c th nh ư sau: 1. a d ng bi n pháp x lý n x u c a NHCSXH; 2. Hoàn thi n các quy nh v qu n lý tín d ng chính sách và bo m an toàn trong ho t ng c a NHCSXH; 3. Phát hi n s m n x u và nâng cao hi u qu áp d ng bi n pháp thu h i n tr c ti p; 4. Giám sát ch t ch vi c s d ng v n vay và tiêu chu n hóa h th ng thông tin v các kho n n x u. T a: N x u, ho t ng x lý n x u, Ngân hàng chính sách xã h i. ∗Ngân hàng Chính sách xã h i (NHCSXH) tín d ng ưu ãi phát tri n sn xu t, t o vi c ưc thành l p theo Quy t nh s làm, nâng cao thu nh p, c i thi n iu ki n 131/2002/Q -TTg ngày 04/10/2002 c a Th sng, v ươ n lên thoát nghèo, góp ph n th c hi n tưng Chính ph nh m tách tín d ng chính sách chính sách phát tri n kinh t g n li n v i xóa ra kh i tín d ng th ươ ng m i trên c ơ s t ch c ói, gi m nghèo, b o m an sinh xã h i. Tuy li ho t ng c a Ngân hàng Ph c v ng ưi nhiên, do i t ưng c thù trên mà NHCSXH nghèo. ây là s n l c r t l n c a Chính ph ph i i m t v i nguy c ơ v n x u l n. Ti Vi t Nam trong vi c c ơ c u l i h th ng ngân th i im u n m 2013, theo Th ng c hàng nh m th c hi n ch ươ ng trình m c tiêu NHNN Nguy n V n Bình, t l n x u c a toàn qu c gia và cam k t tr ưc c ng ng qu c t v h th ng m c 6% (gi m áng k so v i m c 8 "xóa ói gi m nghèo". Không gi ng nh ư các – 10% h i tháng 10 n m 2012). Tuy nhiên, so ngân hàng th ươ ng m i khác, NHCSXH hot vi các n m tr ưc ó, t c n x u v n t ng ng không vì m c ích l i nhu n, th c hi n tín nhanh (n m 2008 t l n xu ch là 2,17%; dng ưu ãi i v i ng ưi nghèo và các i nm 2009 là 2,2%; 2010 là 2,14% và 2011 là tưng chính sách khác. Ho t ng c a ngân 3,3% trên tng dư n) [1]. D ki n n cu i hàng nh m giúp h nghèo, h c n nghèo và i nm 2015 t l n xu s ch còn dưi 3% [2]. tưng chính sách khác có iu ki n ti p c n v n i vi NHCSXH, ti th i im nh n bàn giao (n m 2003), n quá h n c a NHCSXH lên t i _______ ∗ 13,7%, n n m 2013 ch còn 0,79% và n T.: 84-4-37548516 cu i tháng 12/2014, n quá h n chi m 0,41% Email: lethuthuy70@gmail.com 60 L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 61 [3].Th t ưng Chính ph Nguy n T n D ng IMF trong “Hưng d n tính toán các ch s kh ng nh: “Vi t Nam ưc qu c t công nh n lành m nh tài chính t i các qu c gia (IFRS)”, là qu c gia s m th c hi n thành công m c tiêu ư a ra nh ngh a v n x u nh ư sau: “m t phát tri n thiên niên k v phát tri n b n v ng, kho n vay ưc coi là n x u khi quá h n v xoá ói, gi m nghèo và phát tri n con ng ưi thanh toán g c ho c lãi 90 ngày ho c h ơn; khi mà trong ó có óng góp quan tr ng c a các kho n lãi su t ã quá h n 90 ngày ho c NHCSXH...” [4]. Th c t này cho th y Nhà hơn ã ưc v n hóa, c ơ c u l i, ho c trì hoãn nưc ã áp d ng các bi n pháp x lý n x u theo th a thu n; khi các kho n thanh toán n phù h p, linh ho t, trên c ơ s ó gi m thi u r i hn d ưi 90 ngày nh ưng có th nh n th y ro tín d ng c a NHCSXH và gi m thi u các nh ng d u hi u rõ ràng cho th y ng ưi vay s kho n n x u c a ngân hàng này. Tuy nhiên, không th hoàn tr n y (ng ưi vay phá gi m thi u h ơn n a n x u c a h th ng ngân sn)'' [8]. hàng nói chung c ng nh ư c a NHCSXH, c n Vy theo cách hi u chung nh t, n x u là ánh giá th c tr ng ho t ng x lý n x u t i kho n n c a khách hàng (có th trong h n ngân hàng này và tìm hi u nh ng v ưng m c ho c quá h n thanh toán) mà b ngân hàng coi t ra trong quá trình x lý n x u, trên c ơ s là không có kh n ng hoàn tr . Trong tr ưng ó nêu ra các gi i pháp kh c ph c c n thi t hp quá h n thì kho n n x u này có thêm c m b o ch t l ưng ho t ng tín d ng c a im sau: Quá h n tr n g c và (ho c) lãi 90 NHCSXH. ngày ho c h ơn. Theo pháp lu t Vi t Nam (Kho n 8 iu 3 Quy nh v phân lo i tài s n có, m c trích, 1. Khái ni ệm n ợ x ấu và đặc điểm c ủa n ợ x ấu ph ươ ng pháp trích lp d phòng r i ro và vi c tại ngân hàng chính sách xã h ội s d ng d phòng x lý r i ro trong ho t ng c a t ch c tín d ng, chi nhánh ngân hàng ''N x u'' th ưng ưc nh c n v i các nưc ngoài ban hành kèm theo Thông T ư thu t ng “bad debt”, “non-performing loan” 02/2013/TT-NHNN ngày 21/01/2013 c a (NPL), “doubtful debt”. Theo khái ni m c a NHNN Vi t Nam), n x u là các kho n n Ngân hàng Th gi i (World Bank) thì "n x u" thu c các nhóm n 3, 4, 5. C th , ây là các là các kho n n d ưi chu n, có th quá h n và kho n n dưi tiêu chu n, n nghi ng và n có b nghi ng v kh n ng tr n l n kh n ng thu kh n ng m t v n. hi v n c a ch n , iu này th ưng x y ra khi N d ưi tiêu chu n: Ch y u bao g m các các con n ã tuyên b phá s n ho c ã t u tán kho n n quá h n t 91 ngày n 180 ngày; tài s n [5] . Theo Ủy ban Basel v ề giám sát ho c n gia h n n l n u; n ưc mi n ho c Ngân hàng (BCBS), trong các h ưng d n v gi m lãi do khách hàng không kh n ng tr qu n lý r i ro tín d ng, BCBS xác nh, vi c lãi y theo h p ng tín d ng. kho n n b coi là không có kh n ng hoàn tr khi m t trong hai ho c c hai iu ki n sau x y N nghi ng : Ch y u g m các kho n n ra: ngân hàng th y ng ưi vay không có kh quá h n t 181 n 360 ngày; N c ơ c u l i th i nng tr n y khi ngân hàng ch ưa th c hn tr n l n u quá h n d ưi 90 ngày theo hi n hành ng gì c g ng thu h i; ng ưi th i h n tr n ưc c ơ c u l i l n u; N c ơ vay ã quá h n tr n quá 90 ngày [6]. D a cu l i th i h n tr n l n th hai; N ph i trên h ưng d n này, n x u s bao g m toàn b thu h i theo k t lu n thanh tra nh ưng ã quá các kho n cho vay mà ng ưi vay không có kh th i h n thu h i n 60 ngày mà v n ch ưa thu nng tr n y trong t ươ ng lai ho c các hi ưc. kho n cho vay ã quá h n 90 ngày và có d u N có kh n ng m t v n: G m các kho n hi u ng ưi i vay không tr ưc n [7]. n quá h n trên 360 ngày; N c ơ c u l i th i hn tr n l n u quá h n t 90 ngày tr lên 62 L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 theo th i h n tr n ưc c ơ c u l i l n u; N bnh ch ưa chu n và v n luôn hy v ng t mình cơ c u l i th i h n tr n l n th hai quá h n có th gi i quy t ưc v i k v ng khi th theo th i h n tr n ưc c ơ c u l i l n th hai; tr ưng nhanh chóng h i ph c..[10]. Do ó, N c ơ c u l i th i h n tr n l n th ba tr lên, các ngân hàng v n ch ưa quy t li t trong x lý k c ch ưa b quá h n ho c ã quá h n; N ph i n x u. thu h i theo k t lu n thanh tra nh ưng ã quá Ngày 21/01/2014 Th t ưng Chính ph ã th i h n thu h i trên 60 ngày mà v n ch ưa thu ban hành Quy t nh s 164/2014/Q-TTg v hi ưc; N c a khách hàng là t ch c tín vi c phê duy t án “ X lý n x u c a Ngân dng ưc Ngân hàng Nhà n ưc công b t hàng Chính sách xã h i”. Theo án này, các vào tình tr ng ki m soát c bi t, chi nhánh ngân kho n n x u ca Ngân hàng Chính sách xã h i hàng n ưc ngoài b phong t a v n và tài s n. cn x lý bao gm: Các kho n n t n ng, Vy pháp lu t Vi t Nam c ng kh ng nh không có kh n ng thu h i c a 3 ch ươ ng trình n x u là các kho n n quá h n t 90 ngày tr tín d ng mà Ngân hàng Chính sách xã h i ã lên ho c các kho n n ã ưc c ơ c u l i th i nh n bàn giao nguyên tr ng t n m 2003 t hn tr n mà khách hàng v n b nghi ng v Kho b c Nhà n ưc (cho vay gi i quy t vi c kh n ng tr n . làm), Vietinbank (cho vay h c sinh sinh viên), Tuy nhiên, Thông T ư 02/2013/TT-NHNN Agribank (cho vay h nghèo) và các kho n n li không áp d ng i v i NHCSXH. xu phát sinh trong quá trình ho t ng ngân Vy n x u c a NHCSXH có c thù gì so hàng c a Ngân hàng Chính sách xã h i [11]. vi n x u c a các ngân hàng th ươ ng m i? Vy thông qua án nêu trên n x u c a Trong các v n b n pháp lu t iu ch nh tr c NHCSXH ưc hi u m t cách y là các ti p v NHCSXH thì không có khái ni m n kho n n t n ng, n quá h n phát sinh trong xu, ch có khái ni m n b r i ro. ây là các quá trình ho t ng c a NHCSXH do nguyên kho n n quá h n (khách hàng không tr ưc nhân khách quan và ch quan khác nhau. lãi ho c g c ho c c lãi và g c) do nguyên nhân Có th xác nh m t s c thù c a n x u khách quan và ch quan. Tuy nhiên, kho n n ti NHCSXH nh ư sau: b r i ro do nguyên nhân khách quan thì Nhà - Ch th c a kho n n x u (con n ): là các nưc có qui nh c thù, ưu ãi khi x lý các i t ưng vay v n (r t c bi t) c a NHCSXH kho n n này. Còn i v i các kho n n b r i (h nghèo, h c sinh, sinh viên có hoàn c nh khó ro do nguyên nhân ch quan c a t ch c, cá kh n ang h c i h c, cao ng, trung h c nhân trong vay v n t i NHCSXH thì t ch c, cá chuyên nghi p và h c ngh , các i t ưng c n nhân gây ra t n th t ph i b i th ưng theo quy vay v n gi i quy t vi c làm, các i t ưng nh c a pháp lu t. Ch t ch H i ng qu n tr chính sách i lao ng có th i h n n ưc Ngân hàng Chính sách xã h i ban hành Quy ch ngoài, các t ch c kinh t và h s n xu t, kinh bi th ưng thi t h i, quy t nh m c b i th ưng doanh thu c h i o, thu c khu v c II, III mi n ca các t ch c, cá nhân gây ra t n th t và ch u núi và thu c Ch ươ ng trình phát tri n kinh t – trách nhi m v các quy t nh c a mình [9]. xã h i các xã c bi t khó kh n mi n núi, vùng Vy n x u c a NHCSXH chính là n b r i sâu, vùng xa – Ch ươ ng trình 135) [12]. Các i ro, ưc hi u là các kho n n quá h n do nguyên tưng này – khách hàng vay v n là các ch th nhân khách quan và ch quan khác nhau. ti th i im i vay không có kh n ng tr n N x u ưc ví nh ư “c n b nh ung th ư” kho n vay. iu này khác bi t so v i khách quái ác. N u phát hi n ch a tr s m thì c ơ h i hàng t i các NHTM (khách hàng vay ph i có x lý cao, càng mu n thì càng khó c u ch a. kh n ng tr n ho c ph i có b o m). Ngoài Nh ưng hi n nay các ngân hàng Vi t Nam nói ra, các kho n vay c a các ch th này không có chung và ngân hàng Chính sách xã h i nói riêng tài s n b o m (tr tr ưng h p cho khách hàng ang trong tình tr ng t ch n oán, tiên l ưng vay v n gi i quy t vi c làm và cho vay h L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 63 tr thu c ch ươ ng trình 135). iu này cho th y vn huy ng trên th tr ưng. Trong khi ó, kho n vay t i NHCSXH ti m n r i ro r t l n, ngu n v n cho vay ch y u c a các ngân ng vì th i v i các kho n n này c n áp d ng các th ươ ng i là ngu n ti n g i ( i vay). iu này bi n pháp c thù x lý n x u. to tâm lý “an toàn” cho khách hàng khi vay - Các kho n n g n v i vi c cho vay ưu vn t i NHCSXH và t ó có th d n n s ãi (v lãi su t, v th i h n, v m c ích s chây không tr n cho ngân hàng. dng v n). Lãi su t ưu ãi (th p) ưc áp d ng - Các kho n n x u t i NHCSXH có c thù cho các khách hàng vay v n t i NHCSXH là g n v i kho n vay nh nh ưng chi phí qu n lý (6%/n m i v i sinh viên nh m m b o cao (cho vay qua y thác - các t ch c trung “không h c sinh, sinh viên nào ph i b h c gian nh ư: các t ch c tín d ng và các t ch c vì thi u ti n i h c”, lãi su t 7.8% /n m i v i chính tr - xã h i), ưu ãi v quy trình vay v n các h nghèo vay v n phát tri n kinh t , c và th t c h s ơ vay v n, các iu ki n vay v n. bi t i v i nh ng h nghèo t i 62 huy n nghèo và h dân t c thi u s c bi t khó kh n áp dng chính sách ưu ãi c bi t cho vay v n 2. Th ực tr ạng x ử lý n ợ x ấu c ủa ngân hàng vi lãi su t 0%/n m [13]. Ngoài ra các h c n chính sách xã h ội và nh ững v ấn đề đặ t ra nghèo c ng ưc NHCSXH cho vay v i lãi su t tươ ng i thp, b ng 130% lãi su t cho vay h 2.1. Th c tr ng x lý n x u c a ngân hàng nghèo trong t ng th i k , t ươ ng ng là chính sách xã h i 10,14%/n m. Có th nói, NHCSXH ã v n hành m t mô hình t ch c tín d ng c thù t V nguyên t c, i v i các kho n n x u t i hi u qu cao, b o m 100% h nghèo ưc NHCSXH do nguyên nhân ch quan thì ngân ti p c n v n ưu ãi c a Chính ph , óng góp hàng gia h n n và khuy n khích khách hàng mt ph n không nh vào s phát tri n kinh t , tr n (n u khách hàng có kh n ng tr n ). an sinh xã h i c a t n ưc. Ngoài ra, th i h n Nu khách hàng có kh n ng tr n nh ưng chây vay v n (ph thu c vào m c ích vay), th ưng thì NHCSXH báo cáo Ngân ng nư c là trung và dài h n, vì v y các kho n n chi m Vi t Nam, B Tài Chính và trình Th t ưng ph n v n l n c a ngân hàng. M c ích s d ng chính ph xem xét quy t nh. N u khách vn c a khách hàng t i NHCSXH ph n l n hàng không có kh n ng tr n ngân hàng s ưc pháp lu t n nh c th (không theo th a xem xét xu t gia h n n [11]. thu n nh ư t i ngân ng th ươ ng i khác)[12]. iu này c ng nh h ưng t i vi c m b o i v i kho n n x u (b r i ro) do nguyên ng n v n tr n c a khách hàng b i l khách nhân khách quan vi c xem xét, x lý n b r i hàng nhi u khi không th linh ho t trong s ro cho khách hàng ưc th c hi n khi có các dng v n vay, trong khi ó th tr ưng thì bi n iu ki n sau: ng liên t c. Do v y, vi c kinh doanh không a) Khách hàng thu c i tưng ưc vay thu h i ưc v n t t y u s d n n h l y là vn theo quy nh, ã s d ng v n vay úng không tr ưc n cho ngân hàng và n x u mc ích; xu t hi n. b) Khách hàng b thi t h i do nguyên nhân - Ngu n v n cho vay ( i v i các kho n n ) khách quan làm m t m t ph n ho c toàn b ti NHCSXH ch y u là ngu n v n t ngân vn, tài s n; sách Nhà n ưc, v n ODA dành cho ch ươ ng c) Khách hàng g p khó kh n v tài chính trình tín d ng chính sách c a Chính ph , ngu n dn n ch ưa có kh n ng tr ưc n ho c vn c a Chính ph vay dân d ưi các hình th c không tr ưc n cho Ngân hàng. phát hành trái phi u, công trái ho c t Qu ti t Vi c x lý n b r i ro cho khách hàng ki m b ưu in c a Chính ph ch nh th c ưc xem xét t ng tr ưng h p c th c n c hi n ch ươ ng trình tín d ng chính sách, ngun vào nguyên nhân d n n r i ro, m c r i ro 64 L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 và kh n ng tr n c a khách hàng, m b o Khách hàng ưc xem xét xoá n n u y h s ơ pháp lý, úng trình t , khách quan khách hàng vay v n b r i ro nh ưng sau khi ã và công b ng gi a các i t ưng vay v n. ht th i gian khoanh n (k c tr ưng h p ưc Ch t ch H i ng qu n tr và T ng Giám khoanh n b sung) mà v n không có kh n ng c Ngân hàng Chính sách xã h i ch u trách tr n . Ngân hàng Chính sách xã h i ã áp d ng nhi m tr ưc pháp lu t, tr ưc các c ơ quan qu n các bi n pháp t n thu m i ngu n có kh n ng lý nhà n ưc v vi c th c hi n x lý n b r i ro thanh toán. S ti n xoá n (g c, lãi) cho khách cho khách hàng vay t i Ngân hàng Chính sách hàng b ng s ti n khách hàng còn ph i tr cho xã h i [9]. ngân hàng, sau khi Ngân hàng ã áp d ng các bi n pháp t n thu. Có 3 bi n pháp x lý n x u do nguyên nhân khách quan: i v i các kho n n x u t n ng nh n bàn giao không có kh n ng thu h i và các + Gia h n n : khi m c thi t h i v v n kho n n x u không có kh n ng thu h i phát và tài s n d ưi 40% so v i t ng s v n th c sinh trong quá trình ho t ng không iu hi n d án ho c ph ươ ng án s n xu t, kinh ki n x lý theo Quy t nh s 50/2010/Q -TTg doanh c a khách hàng; Th i gian gia h n n t i thì Ngân hàng Nhà n ưc Vi t Nam ch trì ph i a là 12 tháng i vi lo i cho vay ng n h n; hp v i B Tài chính th m tra, trình Th t ưng ti a không quá 1/2 th i h n cho vay i v i Chính ph xem xét, quy t nh[11]. các kho n vay trung và dài h n, ưc tính t ngày khách hàng vay n h n tr n . i v i các kho n n x u phát sinh do các nguyên nhân nh ư: H c sinh, sinh viên ra tr ưng + Khoanh n : tr ưng h p khách hàng b ch ưa xin ưc vi c làm ho c vi c làm có thu thi t h i v v n và tài s n t 40% n d ưi 80% nh p không n nh mà gia ình g p khó kh n so v i t ng s vn th c hi n c a d án ho c ch ưa có kh n ng tr n ; h c sinh, sinh viên ph ươ ng án s n xu t, kinh doanh c a khách hàng ch t, gia ình g p khó kh n ch ưa có kh n ng (Th i gian khoanh n t i a là 3 n m, tính t tr n ...; ng ưi lao ng n ưc ngoài ph i v ngày khách hàng g p r i ro do nguyên nhân nưc tr ưc h n do nhi u nguyên nhân khác khách quan); Tr ưng h p khách hàng b thi t nhau sau khi v n ưc không có kh n ng tr n hi v v n và tài s n t 80% n 100% so v i sau khi áp d ng các bi n pháp ôn c, thu h i tng s v n th c hi n c a d án ho c ph ươ ng mà v n không thu ưc n , Ngân hàng Chính án s n xu t, kinh doanh c a khách hàng (Th i sách xã h i t ng h p báo cáo B Tài chính, gian khoanh n t i a là 5 n m, tính t ngày Ngân hàng Nhà n ưc Vi t Nam trình Th khách hàng g p r i ro do nguyên nhân khách tưng Chính ph xem xét, quy t nh [11]. quan). Vy các bi n pháp x lý n x u hi n nay Tr ưng h p h t th i gian khoanh n , khách ca NHCSXH ph n l n ưc áp d ng mang hàng vay v n g p khó kh n, ch ưa có kh n ng tính ch t hành chính, trong n i b ngân hàng tr n s ưc xem xét ti p t c cho khoanh n ho c do Th T ưng Chính ph quy t nh. Các vi th i gian t i a không v ưt quá th i gian ã bi n pháp th tr ưng ch ưa ưc áp d ng, gây ưc khoanh n l n tr ưc theo quy t nh c a cn tr không nh cho quá trình x lý n x u cp có th m quy n. ti ngân hàng này. + Xoá n (g c, lãi). Xoá n (g c, lãi) là vi c Ngân hàng Chính 2.2. Nh ng v n t ra t th c tr ng x lý n sách xã h i không thu m t ph n ho c toàn b xu c a Ngân hàng Chính sách xã h i n g c, lãi c a khách hàng ang còn d ư n t i Ngân hàng Chính sách xã h i. Mt là, các bi n pháp x lý n x u ch ưa iu ki n xóa n : gn v i c ơ ch th tr ưng, ch ưa có các bi n pháp x lý n qua th tr ưng. VAMC là công ty qu n lý tài s n c a TCTD nh ưng ch mua các L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 65 kho n n x u có b o m, trong khi ó các vn sai m c ích, không có ý nh tr n ho c kho n vay t i NHCSXH ch y u là không có c tình chây , dây d ưa trong vi c tr n . bo m. Bi n pháp phát hi n s m và c nh báo n x u ch ưa ưc áp d ng t i NHCSXH. Hai là, vic th c hi n các bi n pháp x lý 3. M ột s ố gi ải pháp nh ằm x ử lý, phòng ng ừa n x u tr c ti p i v i khách hàng c a nợ x ấu c ủa Ngân hàng Chính sách xã h ội NHCSXH ch y u mang tính n i b , ch quan, ch ưa có s k t n i v i các c ơ quan chính quy n Th nh t, a d ng bi n pháp x lý n x u khác, ch ưa chuyên nghi p, do ó kh n ng thu ca NHCSXH. Vi c x lý n x u c a hi n x u là không cao. H ơn n a, i v i các NHCSXH nói riêng, n xu c a h th ng ngân ngân ng th ươ ng i thì x lý n x u ch y u hàng nói chung là câu chuy n nan gi i vì v y gn v i vi c x lý tài s n b o m. Tuy nhiên, cn a d ng hóa các bi n pháp x lý n x u nh ư i v i các kho n n x u t i NHCSXH thì ph n mua bán, chuy n nh ưng kho n n nh m h n ln l i không có tài s n b o m (pháp lu t ch r i ro cho các kho n n này. Pháp lu t không b t bu c ph i có). Vì v y, các kho n n không nên có s qui nh khác bi t n x u c a xu ch ng khác gì các m t hàng t n kho nh ưng NHCSXH và n x u c a các ngân hàng khác vì không th thanh lý ưc. hu qu c a n x u l i cho ngân hàng là r t Ba là , n x u t i NHCSXH g n v i kho n ln. N u NHCSXH không x lý ưc các vay cho các i t ưng v b n ch t th c s còn kho n n x u thì ch c r ng uy tín c a h th ng mang tính hình th c (ví d , vi c xác nh h ngân hàng c ng b nh h ưng “tr m tr ng”. Vì nghèo ưc th c hi n theo th t quay vòng vy, lu t nên a d ng hóa các bi n pháp x lý theo th i gian); Nguyên nhân chính d n n n n xu c a NHCSXH nh ư ngoài vi c ngân hàng xu là do cách qu n lý thi u ch t ch , tiêu s chuy n quy n òi n cho m t t ch c tín chu n cho vay t ra thi u rõ ràng, th m nh dng ho c m t cá nhân khác s m thu h i h s ơ d dàng... d n t i nhi u s ơ h , sai ph m vn c a mình, các t ch c mua bán n nh ư khi cho vay. Chính sách cho vay i v i nh ng DATC, VAMC có th tham gia vào ho t ng i t ưng ưu tiên ã có s n, ngân sách “c rót này h tr cho ngân hàng. Bên c nh ó, ho t xu ng”, n u không thu h i ưc n thì cùng ng x lý n x u c n có s tham gia c a nhi u lm là b khi n trách, k lu t, ch không “ ánh” ch th , trong ó có th là các doanh nghi p vào kinh t nh ư h th ng ngân hàng th ươ ng làm d ch v h tr x lý n x u cho ngân hàng. mi. Chính vì tình tr ng này mà ng ưi vay l i Cn hình thành th tr ưng các công ty mua bán càng có tâm lý “chây ”, không mu n tr n khi n v i các quy mô nh , linh ho t, d dàng x lý vay v n t i NHCSXH. các kho n n . Nhà n ưc có th tham gia iu Bn là, nhi u kho n n x u do thi u s tuân ch nh th tr ưng, ch không nên ch thành l p th qui trình cho vay và thi u s ph i h p gi a mt công ty gom l i t t c các kho n n x u ngân hàng và các c p y ng, chính quy n, s và tài s n th ch p. Bên c nh ó, c n nâng cao ph i h p c a các ngành liên quan, các t ch c nng l c x lý n c a Công ty qu n lý tài s n chính tr - xã h i nh n y thác trong th c hi n ca các t ch c tín d ng (VAMC) thông qua cho vay và thu h i n . vi c hoàn thi n c ơ s pháp lý cho vi c x lý n xu, ho t ng mua bán, ch ng khoán hóa tài N m là , x lý n x u khó t hi u qu cao sn x u c a các t ch c tín d ng. Các kho n n do nh n th c và hi u bi t c a khách hàng ( i xu ph i ưc nh giá khách quan, b o m s tưng vay v n) h n ch : h vay, c vi t là h minh b ch và không b chi ph i b i l i ích nghèo các khu v c khó kh n thi u ki n th c nhóm ho c c ơ ch xin - cho. N u làm ưc v s n xu t kinh doanh; nhi u khách hàng l i nh ư v y thì ngu n v n x lý n x u c ng dng k h c a pháp lu t l a o, s d ng ưc m b o, b i l hin nay ngu n v n x lý n x u (xóa n ) ưc l y t Qu d phòng 66 L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 ri ro tín d ng c a NHCSXH. Tuy nhiên, n u Hơn n a, m b o an toàn trong cho vay ngu n v n này không trang tr i các kho n tín d ng chính sách c ng c n qui nh v b o n thì vi c x lý n x u cng r t khó kh n. Vì m cho các kho n vay này ràng bu c trách vy, vi c b sung ngu n v n x lý n x u là nhi m c a ng ưi vay v i ngh a v tr n (có th rt c n thi t thông qua vi c a d ng hóa các bo m b ng uy tín c a khách hàng vay ho c bi n pháp và ch th th c hi n x lý n x u. bo m b ng tài s n hình thành trong tươ ng Ngoài ra, c ng c n t ng v n iu l c a lai...). NHCSXH t o ngu n v n cho tín d ng chính Th ba , phát hi n s m n x u và nâng cao sách (v n c a NHCSXH khi thành l p là 5000 hi u qu áp d ng bi n pháp thu h i n tr c ti p. t VN ). i v i ngân hàng, vi c nh n d ng s m n x u i v i Chính ph , t ng hi u qu c a và áp d ng các bi n pháp phù h p ôn c công tác gi m nghèo thì Chính ph c ng c n có khách hàng tr c ti p tr n vay là r t c n thi t. nh ng bi n pháp r t c th ch o quy t li t Ngân hàng c n n m rõ th c tr ng và tính ch t, vi c k t n i gi a các ch ươ ng trình. c bi t là ngu n g c phát sinh các kho n n x u và phân chính sách tín d ng v i d y ngh t o vi c làm, lo i n x u d a trên c ơ s các quy nh c a chính sách khuy n nông, khuy n lâm, h ưng pháp lu t và nghi p v ngân hàng có ph ươ ng dn cách làm n có th gi m nghèo b n v ng án x lý k p th i. Vi c này có th ưc th c và b o toàn ưc ngu n v n vay [14]. hi n thông qua ho t ng ki m tra th ưng xuyên các kho n vay. N u phát hi n các d u Th hai , hoàn thi n các quy nh v qu n lý hi u ca n x u, ngân hàng l p danh sách các tín d ng chính sách và bo m an toàn trong kho n n c n chú ý và theo dõi tình hình tài ho t ng c a NHCSXH. Vay vn t i chính c a khách hàng thu h i n . ây c n NHCSXH không gi ng nh ư t i các ngân hàng làm rõ ngu n g c phát sinh n x u: n u n x u khác r t c n có qui nh c th m b o s ưc hình thành do khách hàng lâm vào tình công b ng trong ti p c n ngu n v n ưu ãi c a tr ng m t kh n ng thanh toán th c s do nhà n ưc. c bi t c n xác nh rõ iu ki n và nguyên nhân khách quan, do làm n thua l , qui trình cho vay tín d ng ưu ãi. Hi n nay qui mt v n và vi c thu h i n có th ưc th c trình và iu ki n cho vay ưc th hi n trong hi n sau khi ph c h i kinh doanh thì ngân hàng lu t còn chung chung, có th t o k h cho các không th ng ngoài cu c mà c n “ ng hành” i t ưng không thu c di n chính sách ưc vi khách hàng tháo g khó kh n trong kinh vay v n, nh h ưng n m c tiêu ho t ng c a doanh, cùng chia s r i ro v i khách hàng và có ngân hàng chính sách và hi u qu c a kho n tín th ti p t c h tr vay v n. N u khách hàng dng. Bên c nh ó, c n phân nh rõ khâu th m không có kh n ng tr n trong t ươ ng lai thì nh và quy t nh cho vay, g n trách nhi m cá ph i áp d ng các bi n pháp hành chính ho c nhân v i các quy t nh cho vay không úng kinh t “quy t li t” h ơn gi i quy t. i v i i t ưng, vay sai m c ích. Các i t ưng kho n vay có n x u do vi ph m t phía cán b khách hàng c ng c n có các tiêu chí rõ ràng ngân hàng trong khâu th m nh, xét duy t cho phân lo i, ánh giá kh n ng tr n . Ph ươ ng án vay c n xác nh rõ trách nhi m c a cán b vay v n c n có s th m nh k h n ch ngân hàng và trách nhi m t p th có liên quan. các kho n vay kh ng, không có kh n ng thu Tuy nhiên, c ng h n ch hình s hóa các sai hi n . ph m trong l nh v c ngân hàng và ưu tiên áp Ngoài ra, lu t nên qui nh c ơ ch linh ho t dng các bi n pháp hành chính, dân s , kinh khách hàng có th chuy n i m c ích s t kh c ph c h u qu và gi m b t t n th t dng v n theo t ng giai on trên c ơ s ó m xy ra. bo ngu n v n và kh n ng tr n cho ngân Ngoài ra, nâng cao hi u qu c a ho t hàng. ng thu h i n tr c ti p, vi c duy trì mt c ơ ch th ưng h p d n trong thu h i n x u i L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 67 vi nhân viên ngân hàng và các cá nhân, t chính sách tín d ng ưu ãi c a ng, Nhà n ưc ch c khác tham gia là h t s c c n thi t. Bên n v i ng ưi nghèo và các i t ưng chính cnh ó, pháp lu t c n qui nh c th quy n và sách, góp ph n m b o an sinh xã h i và áp ngh a v c a các c ơ quan nhà n ưc trong vi c ng nh ư c u vay v n c a các ch th này./. ph i h p v i NHCSXH thu h i nhanh các kho n n x u t i ngân hàng này. Các ch tài trong tr ưng h p có s vi ph m các quy n này Tài li ệu tham kh ảo cng r t c n thi t ưc lu t nh m b o hi u qu thu h i n x u. [1] Nguy n H ng, im danh các ngân hàng có n Th t ư, giám sát ch t ch vi c s d ng v n xu t 3% tr lên, vay và tiêu chu n hóa h th ng thông tin v các hang/diem-danh-cac-ngan-hang-co-no-xau-tu-3- tro-len kho n n x u. Mt trong các nguyên nhân d n [2] Th ng c Ngân hàng Nhà n ưc Vi t Nam: M c n n x u là do ho t ng giám sát v n vay tiêu ư a t l n x u v m c d ưi 3% n cu i ưc th c hi n ch ưa hi u qu . Nhi u kho n vay nm 2015, VnEconomy, không ưc s d ng úng m c ích và theo l - te - ngan – trình ã th hi n trong h p ng tín d ng. Vì hang/thong – doc - muc – tieu – dua – ty –le – no – xau ve – muc – duoi – 3% - den – cuoi – nam – 2015 vy, vi c rà soát, theo dõi các kho n vay, ánh [3] Khánh Nhi, N m 2014: T ng tr ưng tín d ng c a giá th c tr ng s d ng v n vay c a khách hàng NHCSXH là 6,4%, và k p th i báo cáo c p u , chính quy n a hang/nam2014-tang-truong-tin-dung-cua-nhcsxh- ph ươ ng các tr ưng h p vi ph m h p ng tín la-64 dng, chi m d ng v n là r t c n thi t. Trong [4] Ph ươ ng ông, Các ch ươ ng trình tín d ng qua NHCSXH: “ im sáng” trong chính sách gi m tr ưng h p nh t nh có th ph i h p v i các c ơ nghèo, c san thông tin NHCSXH s 67, trang quan Công an, Vi n ki m sát, Toà án ưa ra 10 và x lý tr ưc pháp lu t nh ng tr ưng h p c tình qua-trinh-giam-ngheo.html chi m d ng v n c a Nhà n ưc. Ngoài ra, c ng [5] Phú Th , "N x u" không quá x u, cn nh n th y r ng, ho t ng cho vay luôn xa-hoi/no-xau-khong-qua-xau/329380.html , Truy ti m n r i ro, vì v y các kho n n x u luôn có cp Th sáu, 31/10/2014 | 22:39 GMT+7 th x y ra, vi c tiêu chu n hóa h th ng thông [6] Hưng d n v qu n lý r i ro tín d ng c a Basel tin v các kho n n x u d dàng gi i thi u Committee on Banking Supervision 2002. các kho n n x u này ( ưc ví nh ư tài s n) trên [7] CIEM, Gi i quy t n x u –vn m u ch t trong th tr ưng mua bán n , áp ng nhu c u c a th tái c ơ c u h th ng ngân hàng, Trung tâm Thông tr ưng c ng r t quan tr ng, t o ti n cho vi c tin t ư li u s 1/2013 phát tri n th tr ưng mua bán n Vi t Nam. [8] IMF’s Compilation Guide on Financial Soundness Indicators, 2004 Kết lu ận: ho t ng tín d ng chính sách [9] Quy ch x lý n b r i ro t i Ngân hàng Chính ca NHCSXH th c hi n hi u qu , ng th i sách xã h i ban hành kèm theo Quy t nh s bo toàn và phát tri n ngu n v n c a Nhà n ưc 50/2010/Q – TTg ngày 28/07/2010 thì vi c tìm ra các các b t c p trong x lý n [10] Tr ươ ng Thanh c, C ơ ch pháp lý ang c n xu và ư a ra các gi i pháp x lý phù h p là h t bưc x lý n x u, sc c n thi t. c bi t vi c hoàn thi n c ơ s ngan-hang/186/172859/co-che-phap-ly-can-buoc- pháp lý v NHCSXH và x lý n x u c a ngân xu-ly-no-xau.aspx hàng này ưc t lên hàng u nh m t o c ơ s [11] Ph ươ ng Nhi, X lý n x u c a Ngân hàng Chính sách pháp lý v ng ch c cho vi c ki m soát, ng n xã h i, ng a, h n ch t i m c t i a các nh h ưng c a hang-Chinh-sach-xa-hoi/126/12964120.epi , Chinhphu.vn - n x u. Trong ó, c n xác nh rõ trách nhi m 22/01/2014 16:25 ca NHCSXH trong vi c ph i h p v i các t [12] Ngh nh 78/2002/N -CP ngày 04/10/2002 c a Chính ph v tín d ng i v i ng ưi nghèo và ch c chính tr - xã h i, oàn th b o m các các i t ưng chính sách khác 68 L.T.T. Th y / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 60-68 [13] Ngh quy t s 30/A/2008/NQ-CP c a Chính ph [14] i bi u Nguy n Th Thanh Hòa - Ch t ch H i ngày 27/12/2008 v Ch ươ ng trình h tr gi m LHPN Vi t Nam, phát bi u t i k h p th 7, Qu c nghèo nhanh và b n v ng i v i 61 huy n nghèo hi khóa XIII di n ra t i TP. Hà N i Dealing with Bad Debts of the Vietnam Bank for Social Policies – Situation and Outlook Lê Th Thu Th y Vietnam National University, Hanoi, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hanoi, Vietnam Abstract: The paper focuses on assessing the situation of bad debt settlement activities in the Vietnam Bank for Social Policies (VBSP) and finding out the problems posed during bad debt settlement process, on that basic, drawing the necessary solutions to ensure the quality of credit operations of VBSP. There are 4 measures given as follow: 1. Diversificate bad debt settlement measures of VBSP; 2. Improve the provisions on policy credit management and ensure the operation of VBSP safety; 3. Recognize bad debt early and improve the efficiency of applying the direct debt recovery measure; 4. Monitor the use of loans closely and standardize the information system on bad debts. Keywords: Bad debt, bad debt settlement activitiy, Vietnam Bank for Social Policies (VBSP).