Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Những tác động từ truyền thống và hiện tại
áp quyền tất yếu phải có một tầm vóc văn hóa, đảm bảo các cơ sở đạo đức cho sự tồn tại của nó được thừa nhận và lưu truyền cũng như những giá trị đạo đức cơ bản, phải được lấy làm chỗ dựa cho việc xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật trong chế độ mới. Mục tiêu văn hóa của CNXH là tạo tiền đề hiện thực để phát triển hài hòa và phong phú cho con người, “vì thế, nhiệm vụ lịch sử đầu tiên trong mục tiêu văn hóa của chủ nghĩa xã hội là khắc phục những hạn chế về văn hóa của các xã hội trước kia”[15, tr.117]. Vì vậy, cùng với nâng cao hiểu biết và nhu cầu tuân thủ pháp luật, việc tăng cường giáo dục đạo đức sẽ góp phần hình thành những chuẩn mực ứng xử văn hóa, văn minh giữa con người với con người, nâng cao hiệu quả quản lý và lành mạnh hóa các quan hệ xã hội. Trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, tuy có vai trò là công cụ điều chỉnh hàng đầu các quan hệ xã hội, song pháp luật chỉ có thể pháp huy được sức mạnh của mình khi kết hợp với các công cụ điều chỉnh khác, đặc biệt là đạo đức. Ở đó, sự kết hợp giá trị của pháp luật với giá trị của đạo đức là một nguyên tắc trong xây dựng môi trường văn hóa pháp lý; là cơ sở để “hình thành hệ giá trị và chuẩn mực xã hội phù hợp với truyền thống, bản sắc dân tộc và yêu cầu của thời đại”[16, tr.113]
Bạn đang xem nội dung tài liệu Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Những tác động từ truyền thống và hiện tại, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ghiêm k c ươ ng xã h i, trong th i gian qua ã t ư c nh ng thành
nghiêm tr m i hành ng xâm ph m l i ích c a t u nh t nh, “vi c xây d ng Nhà n ư c pháp
T qu c và c a Nhân dân. T ch c và ho t quy n Xã h i ch ngh a ư c y m nh, hi u
ng c a b máy nhà n ư c theo nguyên t c t p l c và hi u qu ho t ng ư c nâng lên”[6,
trung dân ch , có s phân công, phân c p, ng tr.159] và “nh n th c c a các c p, các ngành,
th i b o m s ch o th ng nh t c a Trung c a cán b , ng viên và nhân dân v xây d ng
ươ ng”[5, tr.85]. Xây d ng, hoàn thi n NNPQ XHCN c a Nhân dân, do Nhân dân, vì
Nhà nư c c ng hòa XHCN hi n nay d a trên Nhân dân có b ư c phát tri n”. Tuy nhiên, “xây
nh ng quan i m và c tr ưng c ơ b n c a d ng Nhà n ư c pháp quy n Xã h i ch ngh a
NNPQ; nâng cao n ng l c qu n lý và i u hành và M t tr n T qu c, các t ch c chính tr - xã h i
c a Nhà n ư c theo pháp lu t, t ng c ư ng pháp chuy n bi n ch m”[2, tr.6].
ch XHCN và k lu t, k c ươ ng. Trong ó, n i
dung u tiên là xây d ng, hoàn thi n h th ng
pháp lu t (vi t t t là HTPL) b t u t Hi n _______
pháp và kh ng nh tính t i th ư ng c a pháp 2Nh ư: xây d ng t ch c b máy c a toàn h th ng chính
lu t. Pháp lu t là công c qu n lý ch y u c a tr tinh g n, ho t ng hi u l c, hi u qu ; y m nh u
tranh phòng, ch ng tham nh ng, lãng phí, quan liêu...
. . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35 25
Tóm l i, t nh n th c lý lu n, ti p thu có 2. Nh ng tác ng c a truy n th ng n xây
ch n l c các giá tr ph bi n c a NNPQ nói d ng Nhà n ư c pháp quy n Vi t Nam Xã h i
chung và t th c ti n lãnh o quá trình xây ch ngh a
d ng NNPQ XHCN Vi t Nam (thông qua các
v n ki n i h i c a ng) có th khái quát Truy n th ng là “t p h p nh ng t ư t ư ng và
nh ng c tr ưng c ơ b n sau ây: 1/ Nhà n ư c tình c m, nh ng thói quen trong t ư duy, l i
pháp quy n XHCN là Nhà n ư c c a Nhân dân, s ng mà ng x c a m t c ng ng nh t nh
ư c hình thành trong l ch s và tr nên n
do Nhân dân và vì Nhân dân; t t c quy n l c
nh, ư c l ưu truy n t th h này sang th h
nhà n ư c u thu c v Nhân dân. 2/ Quy n l c
khácTruy n th ng c ng ư c hi u là nh ng
nhà n ư c là th ng nh t, có s phân công rành
hi n t ư ng v n hoá - xã h i ư c b o t n trong
m ch và ph i h p ch t ch gi a các c ơ quan
i s ng xã h i và có th ư c chuy n giao t
nhà n ư c trong vi c th c hi n các quy n l p
th h này qua th h khác.Tính c ng ng,
pháp, hành pháp và t ư pháp. 3/ Nhà n ư c ư c
tính n nh và tính l ưu truy n là nh ng c
t ch c và ho t ng trên c ơ s Hi n pháp và tr ưng, nh ng thu c tính c a truy n th ng”[7].
pháp lu t, pháp lu t gi v trí t i th ư ng trong Ngày nay, công cu c xây d ng NNPQ XHCN
i u ch nh các quan h xã h i. 4/ Nhà n ư c tôn c a Vi t Nam ã và ang ch u nh h ư ng, tác
tr ng và b o m quy n con ng ư i, quy n công ng c a nh ng truy n th ng sau ây:
dân, nâng cao trách nhi m pháp lý gi a Nhà
nư c và công dân, th c hành dân ch , t ng 2.1. Truy n th ng cao vai trò c a o c,
cư ng k c ươ ng, k lu t. 5/ Nhà n ư c pháp t p quán và nh h ư ng c a h t ư t ư ng Nho
quy n XHCN do ng C ng s n Vi t Nam giáo
lãnh o3. Do ư c xây d ng trên m t c ơ s
l ch s , v n hóa, kinh t , xã h i và giai c p khác T ngàn x ưa v n hóa dân t c Vi t Nam là
v i các hình thái kinh t tr ư c ây nên NNPQ m t b ph n c a v n hóa ph ươ ng ông, tính
XHCN có nh ng c tr ưng riêng so v i các c n c ư c dân t c và n n v n minh Vi t Nam
NNPQ trong các hình thái kinh t - xã h i khác. g n li n v i c n c ư c ph ươ ng ông v i c
tr ưng chung là s hòa tr n gi a b n s c riêng
c a dân t c v i o lý c a Nho giáo. Xã h i
ph ươ ng ông v i k t c u kinh t là nh ng công
xã nông thôn b o th và h t ư t ư ng Nho giáo
cao l ngh a, coi nh lu t pháp, tr ng tình
_______ hơn lý ... chi m a v th ng tr t ư t ư ng trong
3 Khái ni m NNPQ Vi t Nam XHCN ư c hi u bao g m su t th i k phong ki n và t o ra truy n th ng
các y u t : quy n làm ch c a Nhân dân; th ư ng tôn hi n cai tr b ng c v i ch ngh a duy tình (còn
pháp và pháp lu t; tôn tr ng, b o v nhân quy n; quy n ph ươ ng Tây là pháp tr và duy lý ). T ư t ư ng tôn
l c nhà n ư c th ng nh t, có s phân công và ph i h p tr ng g c gác n ơi t m thiên nhiên và c i
ki m soát gi a các c ơ quan nhà n ư c trong vi c th c hi n ngu n huy t th ng c a ng ư i ph ươ ng ông ã
các quy n l p pháp, hành pháp và t ư pháp; ng c ng s n d n n m t ý th c thu n ph c g n nh ư tuy t
Vi t Nam là l c l ư ng duy nh t lãnh o Nhà n ư c và xã i i v i tôn ti tr t t ã ư c thi t l p trong
h i. ng th i, s khác bi t gi a quan ni m v NNPQ chính tr và tôn giáo. Trong th n tho i ph ươ ng
Vi t Nam XHCN v i nh n th c chung v NNPQ trên th ông, th l c th n thánh ư c phát huy tuy t
gi i ư c th hi n hai y u t c ơ b n: quy n l c nhà i quy n hành, tôn ti tr t t ư c tuân th
nư c ư c t ch c theo nguyên t c t p trung và ch nghiêm ng t. Trong các hi n t ư ng xã h i,
chính tr XHCN. Ngoài ra, vi c hình thành quan i m ng ư i ta luôn luôn th y cái n n t ng ch c nh ư
NNPQ XHCN c ng b chi ph i c a các y u t , nh ư: H t ư t c l - t c nh ng t ư t ư ng, hành vi lâu ngày
tư ng giai c p công nhân, c ơ c u giai c p, các giá tr hi n ư c m i ng ư i th a nh n. T c l là quy n uy
th c c a CNXH v dân ch , quy n l c thu c v Nhân dân, ng sau ngai vàng và sau pháp lu t, là “v tài
ch công h u v t ư li u s n xu t, ch ngh a t p th
26 . . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35
phán t i cao trong i s ng con ng ư i” và ư c th n và tr thành m t b ph n quan tr ng c a
coi tr ng. Tôn giáo giúp s c thêm cho t c l , truy n th ng v n hóa dân t c. H ơn 1000 n m
b o ai không theo t c l thì b Th ư ng tr ng t n t i và phát tri n c a ch phong ki n Vi t
ph t; khi các thói quen c a t tiên h p v i ý Nam là th c t kh ng nh tính hi u qu nh ng
mu n c a th n linh thì t c l s vô cùng m nh chu n m c c a Nho giáo trong vi c xác l p và
hơn lu t pháp và h n ch g t gao nh ng t do duy trì k c ươ ng xã h i. Cùng v i b o v quy n
th i nguyên th y. Các t c l duy trì các giá tr l c tuy t i c a nhà vua và tri u ình, các B
c ng ng, t o cho xã h i m t s n nh, tr t lu t phong ki n Vi t Nam ph n ánh rõ nét b n
t c trong khi thay i lu t pháp và trong khi ch t là công c b o v l i ích giai c p th ng tr ,
không có lu t pháp thành v n. bóc l t và àn áp các giai c p i ch; ư c th
M t trong nh ng nét n i b t c a t ư t ư ng hi n nhi u quy nh b t bình ng và b t
chính tr ph ươ ng ông c i là t các quy công, nh ư: b o v nh ng ngu n thu nh p và bóc
ph m o c lên r t cao, coi o c là cái c n l t c a nhà n ư c, c ng c c ơ s kinh t t p
b n chi ph i s v n hành các quan h xã h i - quy n, b máy quan liêu; cao quy n l c và
nhà n ư c và pháp lu t [8, tr.13-14]. Và k t qu th b c xã h i; b o v l i ích c a giai c p a
c a s dung hòa o Kh ng v i h c thuy t th c ch phong ki n, c quy n, c l i c a quan l i
ti n Pháp gia ã làm n i b t a v o c luân và t ng l p quý t c quan liêu; b o v s b t
lý trong a h t pháp lu t c a ph ươ ng ông ( bình ng gi a v và ch ng, quy nh kh t khe
ó nh ng quy ph m pháp lu t là nh ng quy i v i ng ư i ph n
ph m luân lý Nho giáo, tín ng ư ng hay thuy t C ng do nh h ư ng sâu s c c a t ư t ư ng
M nh tr i). c bi t, ư ng l i c tr c a Nho giáo (nh t là T ng Nho), s kh t khe c a
Kh ng T ã th ng tr trong xã h i phong ki n pháp lu t phong ki n c ng nh ư l t c c a làng
Á ông hàng nghìn n m l ch s ã nh h ư ng xã c truy n, nên v trí và vai trò c a ng ư i ph
sâu s c n k t c u v n hóa, c tính tâm lý và n trong xã h i r t m nh t, b i x b t bình
luân lý c a ng ư i Trung Qu c, ng th i t o ng so v i nam gi i. Các quan ni m tr ng
nên m t truy n th ng l n c a v n hóa khu v c. nam khinh n , o tam tòng ã bu c ch t ng ư i
Nh ng nh h ư ng lâu dài, thâm c n, b o th ph n vào nh ng khuôn phép kh c nghi t vô
c a Nho gia i v i hành pháp, t ư pháp và hình và ch u nhi u b t h nh. T khi ch
ng ưng ng trong tâm lý m t s n ư c trong khu phong ki n t p quy n thành l p thì Kh ng h c
v c, tr thành thói quen nh n th c và t ư duy tr nên c tôn thì ngày càng quay v xu h ư ng
pháp lu t c tr ưng ph ươ ng ông. Nhìn chung, b o th , l c h u, xa r i th c t . Theo quan ni m
các quy nh pháp lu t ư c áp d ng chính th c c a Nho giáo, ngoài thiên t là con tr i, còn t
v n ch ưa th m ư c qua chi c khiên c a o tư ng tr xu ng u là th n dân, là m t ám
Kh ng. ông vô danh và câm l ng c ng nh ư t ai, h
T th k th X tr i, Nho giáo có ngu n ch là tài s n thu c quy n s h u c a thiên t .
g c Trung Hoa nh ưng ã tr thành v khí Trong êm tr ư ng t m t i c a ch chuyên
ng ư i Vi t Nam ch ng l i s xâm l ư c và ng ch ph ươ ng ông - th n dân không ph i là ch
hóa, ng th i nó c ng ư c các tri u i th c a xã h i vì h không ph i và ch ưa bao gi
phong ki n Vi t Nam s d ng t ch c QLXH là ch th c a quy n l c, hay là ch s h u c a
và xây d ng nhà n ư c c l p, vì s phát tri n tư li u s n xu t, vì th h không ph i là nh ng
c a dân t c4. V i b dày l ch s thâm c n, t ư cá nhân c th xác nh. Ng ư i dân d ư i ch
chuyên ch có thân ph n th n dân, h ư c xác
tư ng Nho giáo ã th m sâu vào i s ng tinh
nh là trong m t xã h i có ch và b n thân
_______ h là ng ư i b s h u. Nhìn chung, d ư i ch
4Lưu ý: Nho giáo du nh p vào Vi t Nam không còn là Nho giáo quân ch chuyên ch ph ươ ng ông nói chung
nguyên th y mà ã ư c c i bi n phù h p v i truy n th ng dân và Vi t Nam nói riêng, y u t dân ch , t ư t ư ng
t c và nhu c u c a t n ư c tr thành nhân t c a chính n n t do h u nh ư không ư c bi u hi n. T do là
v n hóa và h t ư t ư ng th ng tr Vi t Nam.
. . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35 27
m t trong nh ng th xa x mà s bình yên t ng phù h p v i t ng giai o n phát tri n c a t
m i ng ư i, c ng nh ư các quy n c a con ng ư i nư c và nhi u quy nh pháp lu t v n còn giá
không ph i do thiên nhiên ban t ng mà là tr tham kh o trong giai o n hi n nay” 5. Trong
nh ng c ân c ng ng t ng cho m i cá nhân ó, Lu t H ng c là thành t u có giá tr c
vì l i ích chung. bi t quan tr ng trong l ch s pháp lu t Vi t
Tóm l i, tr i qua hàng nghìn n m l ch s Nam , ư c th gi i ngày nay ánh giá cao,
d ng n ư c và gi n ư c ã hun úc nên nhi u ngang t m các b lu t c i n ph ươ ng ông.
truy n th ng t t p c a dân t c (nh ư: truy n Nh ng b lu t th i phong ki n ã cho th y
th ng oàn k t dân t c, truy n th ng yêu n ư c m c nh t nh nh ng giá tr ki n th c áng
th ươ ng nòi, th ươ ng yêu, giúp l n nhau.). khâm ph c c a cha ông i v i vi c QLXH, ó
Tuy nhiên, là t n ư c ã tr i qua hàng ngàn là nh ng kinh nghi m v s k t h p Pháp tr
n m ch phong ki n, g n 100 n m d ư i ch v i c tr trong o tr qu c, an dân; m i quan
thu c a, l i t p trung vào cu c kháng chi n h gi a pháp lu t v i phong t c, t p quán; v t
ch ng ngo i xâm và ang trong giai o n u ch c h p lý b máy nhà n ư c (BMNN) trung
c a th i k quá lên CNXH. Vì v y, tư t ư ng ươ ng t p quy n n c i cách hành chính a
phong ki n còn nh h ư ng r t sâu m trong xã ph ươ ng; v th c hi n ch quan l i d a trên
h i c ng nh ư nh n th c, kinh nghi m xây d ng nguyên t c cao ph m h nh, o c, chú
HTPL và QLXH theo pháp lu t c a n ư c ta còn tr ng tài ba, trí tu , h c v n; v u tranh ch ng
nhi u y u kém. Bên c nh lu t l do a ph ươ ng cơ ch hành chính quan liêu, duy trì k c ươ ng
làng xã t ra và ư c ghi chép trong h ươ ng và tr t t tr an xã h i, qu n lý làng xã; phát
ư c, con ng ư i v i t ư cách cá nhân còn b ràng tri n v n hóa, giáo d c và xây d ng n n n p gia
bu c b i nh ng phong t c, t p quán, l thói khá ình Trên các l nh v c t ai, kinh t , tài
n ng n . Hành vi, c ch c a con ng ư i th ư ng nguyên, con ng ư i; cha ông ã l i nh ng bài
g n bó ch t ch v i nh ng thang b ng c a giá h c quý v tinh th n trách nhi m và ngh thu t
tr o c xã h i h ơn là v i lu t l . Trên th c qu n lý lãnh th , dân c ư và dân s , b trí các
t , ng ư i dân tôn tr ng o c h ơn tôn tr ng a i m s n xu t và buôn bán, thu thu các
pháp lu t. V i t ư cách là nh ng tàn d ư xã h i, lo i, ki m soát ngo i th ươ ng, b o v và phát
nh ng yêu t trên ã và ang tác ng, nh tri n s n xu t nông nghi p, thu n phong m
hư ng tiêu c c (th m chí tr thành nh ng l c t c c bi t, l làng tr thành ngu n lu t c
c n) c a quá kh è n ng lên ti n trình xây thù b sung lu t pháp qu c gia, giúp lu t
d ng NNPQ Vi t Nam XHCN. nư c th ng nh t và tr thành y u t nét c áo
c a truy n th ng v n hóa chính tr - pháp lý
2.2. Truy n th ng pháp i n hóa, cao vai trò Vi t Nam.
c a pháp lu t
i u ó cho th y s ti n b trong nh n th c
Bư c vào th i k c l p t ch (t th k c a các nhà n ư c phong ki n (c th là nh ng
XI n gi a th k XIX), các nhà n ư c quân ng ư i ng u) v vai trò c a pháp lu t i
ch phong ki n Vi t Nam ã nh n th c ư c v i vi c qu n lý, i u hành t n ư c. Vi c i u
vai trò c a lu t pháp v i t ư cách là ph ươ ng ti n hành QLXH c a ông cha ta c ng có nh ng nét
hàng u QLXH và ã t ư c nh ng ti n riêng (không ph i lúc nào c ng ch u nh h ư ng
b trong xây d ng, phát tri n pháp lu t. Hình c a Trung Qu c), ã l i nh ng di s n trong
th ư (nhà Lý), Qu c tri u i u lu t (nhà Tr n), t ch c và i u hành xã h i, t i u hành b ng
Qu c tri u hình lu t (B lu t H ng c - nhà _______
Lê) và Hoàng Vi t lu t l (B lu t Gia Long - 5TS Tr n H ng Thúy, TS Ng V n Nhân: Tìm hi u t ư
nhà Nguy n) là nh ng thành t u pháp lu t tiêu tư ng v n hóa pháp lu t trong l ch s pháp lu t Vi t Nam .
bi u. “Có th coi m i b lu t c là m t tác
ph m v n hóa pháp lu t c a dân t c ta, trong ó phap-luat-trong-lich-su-phap-luat-viet-
ch a ng nh ng giá tr , chu n m c pháp lu t nam_n58325_g737.aspx
28 . . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35
o c n i u hành b ng pháp lu t. Cho dù v n hóa dân t c c n ư c nh n di n sâu s c và
có nh ng h n ch l ch s , nh ưng các nhà n ư c ư c c ng c , gi gìn và phát huy giá tr trong
phong ki n ã l i cho h u th m t di s n công cu c xây d ng Nhà n ư c pháp quy n
pháp lu t khá s và có nhi u giá tr ; ã th XHCN; th c hi n m c tiêu “Dân giàu, n ư c
hi n rõ nét, m à b n s c dân t c và tính m nh, dân ch , công b ng, v n minh”.
Nhân dân, s sáng t o l n c a truy n th ng l p
pháp phong ki n Vi t Nam t ph ươ ng di n hình 2.3. Nh ng h n ch c a t ư duy qu n lý truy n
th c c ng nh ư n i dung. D ư i các tri u i ti n th ng
b , t ư t ư ng và truy n th ng dân t c ư c ph n
ánh trong ho t ng l p pháp c a nhà n ư c và Là qu c gia n m trong khu v c ông Nam
th hi n qua m t s ch nh c th . Nhi u i u Á, n n v n hóa lâu i c a dân t c Vi t Nam có
lu t t các ph ươ ng di n c th ã ph n ánh nhi u nét t ươ ng ng v i nhi u n ư c trong khu
ư c tình hình c thù trong n ư c và th c t xã v c v i nh ng giá tr tinh th n t ư ng tr ưng cho
h i Vi t Nam. Ph ươ ng pháp và trình l p v n hóa ph ươ ng ông. Nhìn vào l ch s hàng
pháp khá ti n b th hi n qua hình th c c a b nghìn n m, n n v n hóa truy n th ng c a ng ư i
lu t ư c gi i nghiên c u trong và ngoài n ư c Vi t Nam trên nh ng m t c n b n c tr và
ánh giá cao v i nh ng y u t c s c v k Pháp tr ã hình thành m t h ng s v n hóa
thu t l p pháp t c ơ c u b lu t n cách th ư c b n s c hóa trên t p h p các y u t :
hi n v m t hình th c, quy nh rõ ràng, c th cao l i ích, ý th c trách nhi m và s tu d ư ng
t ng hành vi, ch tài x ph t. Các b lu t ư c o c cá nhân; hòa quy n l i ích cá nhân và
ban hành ph c v yêu c u qu n lý, i u hành t p th , coi tr ng l i ích lâu dài, phúc l i và
qu c gia ã phát huy tác d ng trong xã h i công b ng xã h i; phát huy tinh th n c ng ng
ươ ng th i. Ph m vi i u ch nh c a pháp lu t làng xã, dân t c Có m t v n c bi t trong
bao g m nh ng l nh v c c a i s ng kinh t - l ch s Vi t Nam là pháp lu t thành v n l n u
xã h i c a xã h i dân s ch không ch phát tiên ư c áp d ng trên t Vi t l i do chính
tri n lu t hình s . V n i dung, b lu t th hi n quy n ô h Trung Hoa áp t. Vì v y, d ư i
ư c các tính ch t ti n b , duy lý, nhân o và con m t ng ư i Vi t, lu t pháp - m t s n ph m
truy n th ng. V i nh ng t ư tư ng l p pháp r t c a xã h i v n minh, l i là công c nô d ch, áp
g n v i t ư t ư ng pháp lu t hi n i, ã kh ng b c và ng hoá c a nh ng k ngo i bang. Ý
nh nh ng giá tr to l n c a Qu c tri u hình th c ch ng i pháp lu t xu t hi n ngay t
lu t nh ư là m t ph ươ ng ti n, công c h u hi u nh ng bu i u và phát tri n ngày càng m nh
nhà n ư c cai tr và QLXH. Nghiên c u các m và kéo dài trong su t h ơn m t nghìn n m
pháp lu t phong ki n Vi t Nam, chúng ta có th th i k B c thu c. Truy n th ng coi t c l
tham kh o, v n d ng m t s kinh nghi m v k (nh ng nh ch phi quan ph ươ ng) là lu t còn
thu t l p pháp hoàn thi n h th ng pháp lu t lu t pháp c a nhà nư c là cái i l p v i mình
(HTPL). ng th i, qua chi u dài ch phong tìm m i cách l n tránh ho c ch ng i ã
ki n, th c ti n l ch s dân t c c ng xu t hi n ư c hình thành trong th i k B c thu c. Các
các t ư t ư ng qu n lý c áo Vi t Nam. “B t chính quy n c l p sau này khi xây d ng pháp
ch p các thi u sót và tính ph c t p c a nó, lu t ã lư ng tính kh n ng pháp lu t ư c
ng ư i Vi t Nam hãnh di n cho r ng h không dân chúng tôn tr ng và thi hành thì ph i luôn
nh ng ã có pháp quy n trong th i c x ưa mà chú ý t i tính ch t dung hoà gi a lu t và t c.
còn có c s tôn tr ng nhân quy n m c ưa t c l vào pháp lu t chính th ng v i các
cao mà pháp quy n là c ơ s ”[9, tr.636]. Ngày nh ch phi quan ph ươ ng là m t c i m quan
nay, nh ng di s n t ư t ư ng và v n hóa pháp lu t tr ng trong l ch s pháp lu t Vi t Nam. M t
mà các th h ông cha ã dành nhi u công s c v n n i lên là m i quan h gi a cá nhân và
và trí tu t o d ng, ch a ng nh ng giá tr c ng ng: trong truy n th ng do l ch s l i,
v n hóa pháp lu t t t p, mang m b n s c quan h và l i ích c ng ng mang tính chi
ph i và bao trùm t t c . Cá nhân ch ư c tôn
. . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35 29
tr ng và b o v khi t ghép mình trong c ng là nh ng ch s quan tr ng nh n di n ng ư i
ng, tuân th nghiêm ng t lu t t c v i nhi u Vi t Nam. Trên n n t ng hi n th c c a n n kinh
ng c p và c p c ng ng ch ng x p lên t nông nghi p l c h u, t ư t ư ng ti u nông là
nhau. Con ng ư i cá nhân ch ưa bao gi ư c coi s n ph m t t y u c a n n s n xu t nh phân tán,
là th c th c l p v i quy n t n t i và phát manh mún, tùy ti n, thi u k lu t. C ơ s kinh t
tri n nhân cách c a mình. Do s phát tri n c a riêng l và ý th c t ư t ư ng phong ki n không
nhà n ư c và pháp lu t phong ki n Vi t Nam cho phép qu n chúng lao ng, nh t là nông
ch u nh h ư ng l n c a Nho giáo, nên không dân m t l i suy ngh c l p, ư ng l i chính
ph i pháp lu t mà là o c và phong t c, t p tr riêng, ti n b . Nh ng t p quán và thói quen
quán óng vai trò th ng tr trong vi c i u s n xu t hàng hóa ã không chi m ư c ch
ch nh các quan h xã h i. Qua các ch phong áng tin c y trong n p ngh và hành ng c a
ki n, th c dân, NDL là ng ư i th c thi pháp ng ư i nông dân. Do ó, nh ng c n tính nông
lu t nh ưng ch ưa ph i là tác gi c a lu t pháp; dân, nh ng c tr ưng c a m t xã h i nông
lu t pháp c ch có l i cho th c dân phong ki n. nghi p có nh h ư ng r t l n n t t c m i
M t khác, tính c ng ng (h hàng, làng xóm, truy n th ng Vi t Nam ”[11, tr.14]. Ngày nay,
ngh nghi p...) c ng th ư ng t o nên cách x lý các tàn d ư t ư t ư ng và l thói phong ki n ti u
n ng v tình và nh v lý (truy n th ng t lý nông v n t n t i, c bi t là hai c n b nh gia
th p h ơn tình) c ng nh ư pháp lu t phong ki n tr ư ng và thói t do vô k lu t ã và ang c n
(và c pháp lu t t ư s n sau này) cho phép d a tr quá trình i lên s n xu t l n, y m nh công
vào o c che gi u b n ch t giai c p. T ư nghi p hóa, hi n i hóa và xây d ng NNPQ
tư ng tôn ti, tr t t xã h i ng c p n ng n , phi XHCN. Và m c dù ã ban hành b n Hi n pháp
dân ch , thi u pháp lu t và pháp lu t ch ưa u tiên trong l ch s n ư c nhà ngay t nh ng
nghiêm...là nh ng khuy t t t ph bi n, h n ch ngày u thành l p Nhà n ư c dân ch nhân dân
l n ã và ang in m trong tâm lý, thói quen (11/1946) - m t v t tích l ch s Hi n pháp u
và cách ngh , cách làm ng ư i Vi t Nam c ng tiên trong cõi Á ông nh ưng cho n hôm nay,
nh ư tri t lý “có lý, có tình” nh ư m t t ng k t chúng ta v n ch ưa xây d ng ư c m t tinh th n
trong qu n lý có lúc, có n ơi không th không th ư ng tôn, m t c ơ ch b o v Hi n pháp h u
m u thu n v i pháp ch , v i lý tính. Tâm lý dân hi u. ng th i, quá trình hình thành, phát tri n
t c t ngàn n m nay gây không ít khó kh n h th ng pháp lu t Vi t Nam trong th i k xây
hình thành và phát tri n m t tinh th n pháp d ng CNXH tr ư c ây c ng l i nhi u bài
quy n trong xã h i. “ xã h i ta, cá nhân chìm h c sâu s c v nh n th c vai trò c a pháp lu t
m trong gia t c cho nên nh t thi t các luân trong qu n lý xã h i. “Trong quá trình xây d ng
lý o c, ch v n v t, chính tr và pháp xã h i ch ngh a, v m t khoa h c, trong m t
lu t u l y gia t c ch ngh a làm g c”[10, th i gian khá dài chúng ta ã coi nh pháp lý,
tr.382]. “Có th d dàng nh n th y s thi u h t coi nó nh ư m t môn “khoa h c t ư s n”. Còn
trong l ch s h th ng chính tr Vi t Nam là tính trong th c t , do chúng ta ph i u tranh lâu dài
ch t pháp quy n c a b máy nhà n ư c. Chúng b o v mi n B c, gi i pháp mi n Nam, th ng
ta ch ưa t ng có m t xã h i công dân trong l ch nh t t n ư c - m t cu c u tranh vô cùng gay
s ”[11, tr.83]. M t khác, bên c nh nh ng ưu go, ph c t p, nên có lúc, có n ơi pháp lu t ã b
tr i c a tính cách Vi t Nam nh ư thông minh, buông l ng. C ơ ch quan liêu, bao c p t n t i
c n cù, sáng t o, tinh th n t tôn dân t c và c i lâu dài c ng v i t vô chính ph t bên d ư i ã
m , hòa h p, h u ngh ,...c ng b c l nh ng h n gây tác h i không nh t i tinh th n pháp lu t.
ch , s o n nh ư tính thi u k ho ch, ch p vá, Có n ơi, cái tàn b o, dã man ã t m th i l n át
ôi khi tùy ti n, thi u t ch c k lu t, ch ưa có cái v n minh, v n hi n ã xây p ư c t
tâm lý tôn tr ng pháp lu t. “Tính n nay, ba nghìn i. Nhân quy n và dân quy n có lúc b
h ng s l n c a l ch s dân t c: kinh t nông vi ph m t i m c ít ai l ư ng t i ư c” [12,
nghi p, c ư dân nông dân, xã h i nông thôn v n tr.144].
30 . . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35
3. Tác ng c a nh ng y u t hi n t i t i s nh ng, góp ph n h n ch các v vi c m i phát
nghi p xây d ng Nhà n ư c pháp quy n Xã sinh; ch o gi i quy t v c ơ b n các v vi c
h i ch ngh a t n ng. Nhà n ư c c ng có nhi u ch tr ươ ng,
gi i pháp, v n b n quy ph m pháp lu t nh m
3.1. B ư c chuy n i cách m ng v c ơ ch hoàn thi n c ơ ch và i m i công tác gi i
qu n lý xã h i trong ti n trình i m i quy t khi u n i, t cáo. M c tiêu xây d ng n n
tư pháp trong s ch, v ng m nh, dân ch ,
Ba m ươ i n m qua, công cu c i m i toàn nghiêm minh, b o v công lý, t ng b ư c hi n
di n t n ư c do ng C ng s n Vi t Nam i, ph c v Nhân dân, ph ng s T qu c Vi t
kh i x ư ng và lãnh o ư c tri n khai th ng
l i. Trên ph ươ ng di n qu n lý kinh t , i m i Nam XHCN t ng b ư c ư c hi n th c hóa.
là quá trình chuy n i t c ơ ch quan liêu bao Phát tri n KTTT nh h ư ng XHCN c n
c p sang c ơ ch kinh t th tr ư ng (vi t t t là ph i cao pháp lu t, k c ươ ng m b o s
KTTT) nh h ư ng XHCN; t n n kinh t hi n lãnh o th ng nh t t m t khung pháp lý hoàn
v t t cung t c p, khép kín sang n n kinh t thi n, duy trì ư c s h p tác trong c nh tranh,
m v i s thâm nh p c a công ngh hi n i b o m n n kinh t phát tri n úng nh h ư ng
ngày càng t ng; t ch Nhà n ư c c quy n và yêu c u QLXH. Trong quá trình i m i, t ư
qu n lý sang k t h p gi a Nhà n ư c và th tư ng dùng pháp lu t QLXH, QLNN ư c
tr ư ng. Cùng v i i m i c ơ ch qu n lý kinh kh ng nh và cao; vai trò c a pháp lu t
t - xã h i, ng và Nhà n ư c ta c ng coi tr ng ư c ghi nh n: “Nhà n ư c qu n lý xã h i b ng
và t ng b ư c i m i h th ng chính tr (vi t t t pháp lu t và không ng ng t ng c ư ng pháp ch
là HTCT) ng b , phù h p và t o môi tr ư ng XHCN. Qu n lý xã h i b ng pháp lu t ng
thu n l i cho phát tri n kinh t - xã h i. Nhi u th i coi tr ng giáo d c, nâng cao o c”[13,
quy t nh c i cách trên l nh v c xây d ng nhà tr.45]. Nhà n ư c ã ban hành các hi n pháp
nư c và pháp lu t làm c ơ s cho i m i HTCT (Hi n pháp n m 1992, s a i b sung n m
và ho t ng c a BMNN, xây d ng và hoàn 2001; Hi n pháp n m 2013 và nhi u lu t th
thi n h HTPL. Chúng ta c ng th c hi n có k t ch hóa ư ng l i c a ng, t o khuôn kh
qu m t s c i cách quan tr ng nh m i m i, pháp lý và thúc y quá trình i m i. H th ng
ki n toàn h th ng chính tr theo h ư ng phân pháp lu t t ng b ư c ư c xây d ng, hoàn thi n,
nh rõ ch c n ng và gi i quy t t t h ơn m i góp ph n quan tr ng vào vi c phát tri n, hoàn
quan h gi a ng - Nhà n ư c - M t tr n T thi n n n KTTT nh h ư ng XHCN, i m i
qu c và các oàn th Nhân dân; i m i và HTCT và t o môi tr ư ng pháp lý cho h i nh p
ch nh n ng, t ng b ư c làm rõ n i dung và qu c t (vi t t t là HNQT). Trên các l nh v c:
ph ươ ng th c lãnh o c a ng c m quy n t ch c và ho t ng c a BMNN, kinh t , xã
c ng c và nâng cao ch t l ư ng, hi u qu “s h i; giáo d c - ào t o, khoa h c - công ngh ;
lãnh o chính tr c a giai c p vô s n”. Xây v n hóa; h p tác qu c t ; an ninh qu c phòng;
d ng NNPQ XHCN ư c y m nh, hi u l c tr t t an toàn xã h i; hành chính; t ư pháp hình
hi u qu ho t ng ư c nâng lên. Vi c i s ,... pháp lu t u có nh ng i m i tích c c
m i, ki n toàn ph ươ ng th c ho t ng c a c ơ theo h ư ng áp ng các yêu c u c a xây d ng
quan nhà n ư c ư c tri n khai theo h ư ng ti p NNPQ XHCN. Môi tr ư ng pháp lý cho phát
t c xây d ng và hoàn thi n Nhà n ư c C ng hòa tri n KTTT nh h ư ng XHCN, ch s h u
XHCN Vi t Nam, tr ng tâm là c i cách m t và các hình th c s h u, a v pháp lý c a các
bư c n n hành chính nhà n ư c. C i cách t ư ch th kinh t , các c ơ ch khuy n khích và b o
pháp ư c tri n khai ch ng và tích c c, t m u t ư, khai thác và s d ng có hi u qu
ư c k t qu b ư c u quan tr ng. Công tác các ngu n l c xã h i ư c xác l p v m t pháp
phòng, ch ng tham nh ng, lãng phí ư c quan lý. Nhi u quy nh i u ch nh các quan h dân
tâm ch o, tri n khai tích c c các nhi m v , s , kinh t , lao ng, th ươ ng m i và ho t ng
gi i pháp phòng ng a, phát hi n, x lý tham c a các doanh nghi p nh m gi m thi u s can
. . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35 31
thi p c a các c ơ quan nhà n ư c b ng các bi n t o trong Nhân dân còn nhi u t n t i, h n ch .
pháp hành chính và c ơ ch xin - cho; ch H th ng chính sách, pháp lu t, các công c
nhà n ư c c quy n ngo i th ươ ng ư c xóa b ; qu n lý ch ưa t hi u qu cao. S lãnh o c a
nguyên t c công dân ư c làm t t c nh ng gì ng i v i Nhà n ư c ch ưa ngang t m, ch ưa
mà pháp lu t không c m trong ho t ng s n phát huy h t n ng l c qu n lý và hi u l c i u
xu t, kinh doanh t ng b ư c ư c xác l p. Nhà hành c a BMNN. B máy nhà n ư c còn c ng
nư c c ng ã ký k t, gia nh p nhi u i u ư c k nh, nhi u khâu trung gian trùng l p v ch c
qu c t ph c v ch tr ươ ng m r ng quan h n ng, nhi m v ; b t c p v trình , n ng l c
i ngo i, ch ng HNQT. Trong quá trình qu n lý, ki n th c ngh nghi p. T ch c và
lãnh o i m i toàn di n t n ư c, ng và ho t ng còn n ng n , ch ưa phân nh t t trách
Nhà n ư c ta ngày càng th y rõ: có CNXH nhi m, quy n h n, s phân công và ph i h p
ph i phát tri n n n KTTT nh h ư ng XHCN; gi a các c ơ quan quy n l c; ch ưa m b o tính
y m nh CNH, H H; dân ch hóa m i m t c l p t ươ ng i c a các quy n l p pháp, hành
i s ng xã h i; xây d ng NNPQ XHCN c a pháp và t ư pháp; m i quan h phân c p gi a
Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; ch ng trung ươ ng và a ph ươ ng còn m t s m t ch ưa
HNQT. Nhà n ư c ta ã qu n lý, i u hành xã
c th . Qu n lý nhà n ư c trên nhi u l nh v c:
h i b ng pháp lu t và ang t ng b ư c s a i,
u t ư, giao thông, môi tr ư ng, t ai, kinh t ,
b sung hoàn thi n HTPL.
v n hóa, xã h i, y t , giáo d c - ào t o còn
3.2. Nh ng v n t ra trong qu n lý xã h i nhi u h n ch và có ph n b buông l ng, ch ưa
ngang t m v i òi h i c a th i k m i; ch ưa
Bên c nh nh ng thành t u là c ơ b n, s phát huy y m t tích c c và h n ch ư c
nghi p i m i toàn di n t n ư c trong 30 n m tính t phát, tiêu c c c a kinh t th tr ư ng.
qua c ng t ra nh ng thách th c òi h i ng, M c dù có nhi u n l c i m i và c i cách
Nhà n ư c Vi t Nam quan tâm kh c ph c, nh ư: nh ưng t ch c và ho t ng c a h th ng hành
a/ M t s t n t i trong quá trình chuy n i pháp còn nhi u nh ư c i m, nhi u m t ch ưa
áp ng và theo k p yêu c u phát tri n c a t
cơ ch qu n lý
nư c. B máy nhà n ư c ch ưa th t s trong
Trong nh ng n m u i m i, vi c qu n lý s ch, v ng m nh; t quan liêu, tham nh ng,
xã h i trong i u ki n chuy n sang n n KTTT lãng phí còn nghiêm tr ng, ch ưa ư c ng n
nh h ư ng XHCN ch ưa ư c quan tâm thích ch n, hi u l c qu n lý i u hành ch ưa nghiêm;
áng. “Nguyên nhân c a nhi u v n nh c k c ươ ng xã h i b buông l ng có kh n ng làm
nh i hi n nay không ch do kinh t kém phát lu m b n ch t t t p c a ch , làm gi m
tri n, mà còn do chúng ta buông l ng lãnh o lòng tin c a Nhân dân v i ng, Nhà n ư c.
và qu n lý, ch ưa quan tâm gi i quy t các v n M c tiêu xây d ng h th ng chính tr trên c ơ s
xã h i”[14] . Trong nh ng n m u tri n khai v a c ng c v a i m i phát huy dân ch ,
i m i, vi c QLXH trong i u ki n chuy n b o m quy n l c c a nhân dân lao ng trong
sang n n KTTT nh h ư ng XHCN ch ưa ư c hi n th c còn nhi u h n ch , b t c p. Vi c ki n
quan tâm thích áng; còn nhi u v n kinh t - toàn t ch c b máy và công tác cán b , v n
xã h i t n t i t lâu và m i n y sinh c n ư c tr t t và k lu t ang là m t y u kém c a
gi i quy t tích c c và hi u qu . Xây d ng HTCT n ư c ta.
NNPQ XHCN ch ưa theo k p yêu c u phát tri n
kinh t và qu n lý t n ư c. Trong b ư c ngo t b/ H th ng pháp lu t còn nhi u b t c p,
chuy n i, c ơ ch QLXH m i ang hình hi u qu qu n lý ch ưa cao
thành, phát tri n nh ưng ch ưa hoàn thi n. H Xây d ng NNPQ òi h i có m t HTPL
th ng qu n lý hành chính, tr t t và o c xã hoàn ch nh trên các l nh v c c ơ b n c a cu c
h i, xây d ng n n dân ch và phát huy s c sáng s ng làm ti n QLXH b ng pháp lu t. Tuy
32 . . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35
nhiên, HTPL n ư c ta v n ch ưa ng b , thi u tr thành nhi m v quan tr ng, c p bách nh m
th ng nh t; tính công khai, minh b ch còn h n áp ng yêu c u QLNN trong c ơ ch th tr ư ng
ch , tính kh thi th p. N i dung c a pháp lu t và Ch ươ ng trình qu c gia phòng ch ng t i
i u ch nh các quan h xã h i c ơ b n trong các ph m. S l c h u và nh ng b t c p trong xây
l nh v c kinh t , chính tr , v n hóa, xã h i, giáo d ng và th c thi chính sách, pháp lu t ã t o ra
d c, khoa h c - công ngh , môi tr ư ng, an ninh k h trong s n xu t, kinh doanh và các m t
- qu c phòng, i ngo i còn ch ưa ch a ng ho t ng khác c a HTCT, làm n y sinh nh ng
y các y u t “phát tri n b n v ng” (6). Nhìn hi n t ư ng tiêu c c và vi ph m pháp lu t và
chung, công tác xây d ng và hoàn thi n HTPL ph n nào làm gi m hi u qu QLNN.
c a n ư c ta v n trong giai o n u, còn ph i c/ Tác ng m t trái c a c ơ ch th tr ư ng
ti p t c và th ư ng xuyên hoàn thi n pháp và h i nh p qu c t
lu t áp ng ư c s phát tri n c a i s ng xã
h i và nhu c u t ng c ư ng QLNN. Nhi u l nh Ngoài nh ng h n ch nêu trên, công cu c
v c b c xúc c a i s ng xã h i v n ch ưa có i m i còn g p nh ng l c c n khách quan l n
lu t mà i u ch nh ch y u b ng v n b n d ư i nh ư: m t trái c a c ơ ch th tr ư ng, t quan liêu
lu t, th m chí ch ưa có v n b n d ư i lu t i u và tham nh ng trong HTCT, nh ng nh h ư ng
ch nh. HTPL n ư c ta v n ch ưa ng b , thi u tàn d ư c a t ư t ư ng phong ki n, t ư s n. Bên
th ng nh t, tính kh thi th p, ch m i vào cu c c nh các thành t u ch y u và nh ng tác ng
s ng. HTPL hi n hành ch ưa theo k p và ch ưa tích c c nh ư: góp ph n thúc y quá trình phát
áp ng yêu c u phát tri n kinh t - xã h i c a tri n kinh t - xã h i, làm cho i s ng Nhân
t n ư c, cho vi c xây d ng NNPQ XHCN c a dân khó kh n, m h ư ng i lên t t p
dân, do dân và vì dân; b o v các quy n t do hơn...; kinh th th tr ư ng c ng hàm ch a c
c a con ng ư i, c a công dân, cho quá trình nh ng m t tiêu c c, nh h ư ng x u n i
HNQT và khu v c c a n ư c ta. Trong nhi u s ng xã h i, là n ơi phát sinh nhi u t n n xã
l nh v c i s ng xã h i, còn tình tr ng v a h i, tác ng không nh n s bi n i c a
thi u dân ch v a l ng l o k c ươ ng: v n có o c theo chi u h ư ng x u. C ơ ch th
nơi, có lúc có bi u hi n coi th ư ng pháp lu t; tr ư ng cao giá tr c a ng ti n ã tác ng
m t b ph n nh ng ng ư i có trách nhi m gi m nh n các l nh v c v n hóa, giáo d c, o
gìn pháp lu t l i vi ph m pháp lu t. nh nh c c a xã h i. Th c t cho th y có nhi u mâu
t i m v n di n bi n ph c p, xu t hi n thu n gi a phát tri n v t ch t và suy thoái tinh
nhi u n m t i m i tinh vi và cu c th n, gi a kinh t và o c v n hóa xã h i.
u tranh ch ng vi ph m pháp lu t ch ưa áp “Nguyên t c t i a hóa l i ích cá nhân”, ch
ng yêu c u, nhi m v ra. Hi u l c c a pháp ngh a tôn th v t ch t, KTTT ã và ang y
lu t ch ưa ư c phát huy y , hi u qu trên con ng ư i vào “vòng xoáy” c a l i nhu n, n y
các l nh v c qu n lý. Qu n lý xã h i b ng pháp sinh l i t ư duy th c d ng, “kích thích” tính phi
lu t c a nhà n ư c còn b c l không ít khuy t o lý, ki u làm n gian d i, b t ch p d ư lu n
i m, y u kém; ch ưa ngang t m v i nhi m v xã h i, chà p lên luân lý, lu t pháp, làm sai
c a th i k i m i và ch ưa áp ng yêu c u l ch các chu n m c o c và làm o l n b c
hi n t i. Pháp lu t ch ưa kh ng nh m nh m thang giá tr xã h i. ng th i, trong quá trình
vai trò là công c c l c c a nhà n ư c h i nh p qu c t (HNQT), m r ng h p tác và
QLXH, b o v quy n làm ch c a Nhân dân và giao l ưu v n hóa v i các n ư c, chúng ta ti p thu
u tranh phòng ch ng vi ph m pháp lu t ang ư c nhi u thành t u v n minh nhân lo i, làm
phong phú n n v n hóa dân t c; song c ng b
_______ nh h ư ng c a s du nh p ngo i lai không lành
6Phát tri ển b ền v ững (Sustainable Development) là s m nh, t o ra nh ng tác ng tiêu c c n t ư
phát tri n nh m áp ng ư c nhu c u hi n t i và b o tư ng, o c, l i s ng c a không ít ng ư i,
m không làm t n th ươ ng kh n ng áp ng òi h i c a
th h t ương lai .
. . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35 33
trong ó có c cán b , ng viên và th h tr (7). i m riêng c a dân t c - nh ng giá tr c ơ b n
ây là y u t góp ph n gia t ng các t n n xã truy n th ng, gi vai trò r t l n trong vi c
h i và vi ph m pháp lu t, là v n nh c nh i quy t nh i v i xây d ng NNPQ XHCN. Là
c a toàn xã h i. hi n t ư ng có liên h v i c i ngu n truy n
th ng nên ti n trình i m i, xây d ng và hoàn
thi n NNPQ XHCN c ng t ra nhi u v n
4. Các gi i pháp phát huy nh ng tác ng c n ph i ư c nghiên c u thi t k phù h p v i
tích c c, kh c ph c nh ng tác ng tiêu c c c i m, truy n th ng dân t c và trình phát
c a truy n th ng và hi n t i i v i s tri n c a xã h i; xem xét m t cách khách quan
nghi p xây d ng Nhà n ư c pháp quy n Vi t nh ng di s n v n hóa c a cha ông trong vi c
Nam Xã h i ch ngh a i u hành và QLXH, kh c ph c nh ng tàn d ư
tiêu c c b o th , phát huy nh ng nhân t tích
M t là, L ch s nhà n ư c và pháp lu t Vi t c c ti n b phù h p v i m c tiêu, yêu c u xây
Nam ã cho th y, vi c k th a và phát huy d ng NNPQ XHCN. B i l :“Lu t pháp và các
nh ng giá tr truy n th ng có vai trò vô cùng nh ch c a nó luôn b ư c song hành v i s
quan tr ng trong vi c góp ph n ưa t n ư c ti n b c a tâm th c nhân lo i. Khi y u t tâm
phát tri n. Tuy nhiên, truy n th ng luôn hàm th c y ư c phát tri n và khai sáng n m t
ch a c m t tích c c và tiêu c c i v i s phát m c cao h ơn, khi các phát ki n tân k ư c
tri n hi n t i b i l : truy n th ng em theo c di hình thành, khi các chân lý m i m ư c ph ơi
s n l n di c n. Vi c nghiên c u làm rõ nh ng l , và khi t p quán và các quan i m nhìn nh n
s tác ng tích c c và tiêu c c c a truy n i thay cùng v i s thay i c a hoàn c nh, thì
th ng i v i th c ti n chính tr - pháp lý các nh ch ó c ng ph i ti n b b ư c cùng
ươ ng i là m t nhi m v quan tr ng t ó m t nh p v i th i i. Có th nào chúng ta bu c
phát huy m t tích c c và kh c ph c m t tiêu con ng ư i ti p t c khoác chi c áo mà anh ta ã
c c c a các giá tr truy n th ng; góp ph n tích t ng b n thu còn bé” 8. ng th i, “n u
c c thúc y ti n trình xây d ng, hoàn thi n trong xã h i c “t p quán và truy n th ng cu i
NNPQ XHCN. Là hi n t ư ng mang tính v n cùng ư c th a nh n nh ư pháp lu t thành v n”
hóa - xã h i c a các qu c gia, lu t pháp c ng thì ngày nay ph i ưa pháp lu t thành v n có c ơ
mang tính truy n th ng sâu s c, là k t tinh trí s khoa h c vào thay th cho “t p quán và
tu , tâm h n và ngu n sáng t o c a dân t c. Vì truy n th ng cu i cùng ư c th a nh n nh ư
v y, c n nghiên c u, tìm trong di s n tinh th n pháp lu t” [12, tr.145]. c bi t, ph i g n v i
c a ng ư i x ưa nh ng giá tr v n hóa pháp lý vi c b o t n, phát huy các giá tr và b n s c v n
mang tính nhân lo i, tri t lý s ng mang tính hóa dân t c, k t h p truy n th ng - hi n i
nhân v n sâu s c, nh ng giá tr o c, pháp trong qu n lý bao hàm c xây d ng và c i t o,
lu t ph quát phát huy trong i s ng xã h i g n l c k th a và phát huy trên tinh th n i
hi n i nh m xây d ng cu c s ng hòa bình, m i; kh c ph c nh ng l c c n v t ư t ư ng, tâm
c ng ng nhân ái, xã h i phát tri n hài hòa, lý, t p quán thói quen c a quá kh i v i s
b n v ng...Xây d ng NNPQ trên c ơ s c a v n phát tri n, phù h p yêu c u c a t n ư c và
hóa ph ươ ng ông, v n hóa dân t c Vi t Nam th i i t o nên s g n k t ch t ch và ng
nên ph i v a k th a nh ng t ư t ư ng ti n b b h ơn trong QLXH, góp ph n y nhanh ti n
c a nhân lo i ng th i ph i chú ý n c trình xây d ng NNPQ XHCN Vi t Nam c a
Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
_______
7 Hai là , Th c ti n 30 n m i m i ã ch ra
ó là : nh ng bi u hi n dao ng v t ư t ư ng, nh ng l ch nhà n ư c ph i ư c t ch c và ho t ng trên
l c trong l a ch n giá tr , ti p nh n m t cách t phát
nh ng l i s ng, th hi u ph ươ ng Tây; ch ngh a cá nhân _______
c c oan có xu h ư ng phát tri n, nh ng thói h ư, t t x u có 8Phát bi u c a T ng th ng Hoa K Thomas Jefferson
cơ h i tr i d y trong lá th ư g i Samuel Kercheval ngày 12/7/1816.
34 . . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35
cơ s Hi n pháp, pháp lu t; kh ng nh v trí, pháp quy n, tuy có vai trò là công c i u ch nh
vai trò c a pháp lu t trong qu n lý nhà n ư c, hàng u các quan h xã h i, song pháp lu t ch
b o m tính t i cao c a Hi n pháp trong i có th pháp huy ư c s c m nh c a mình khi
s ng xã h i. Phát huy dân ch XHCN, s c k t h p v i các công c i u ch nh khác, c
m nh c a khoa h c k thu t và n n kinh t th bi t là o c. ó, s k t h p giá tr c a
tr ư ng nh h ư ng xã h i ch ngh a, ng th i pháp lu t v i giá tr c a o c là m t nguyên
ch ng h i nh p qu c t ; k t h p hài hòa l i t c trong xây d ng môi tr ư ng v n hóa pháp lý;
ích cá nhân v i l i ích t p th và xã h i, gi a là c ơ s “hình thành h giá tr và chu n m c
l i ích v t ch t và l i ích tinh th n. Hi n nay, xã h i phù h p v i truy n th ng, b n s c dân
công cu c xây d ng NNPQ XHCN h ư ng t i t c và yêu c u c a th i i”[16, tr.113].
m c tiêu xây d ng và hoàn thi n h th ng pháp
lu t, b o m cho lu t pháp th hi n úng ý chí,
nguy n v ng và quy n l c c a dân, th c s là Tài li u tham kh o
công c b o v ư c các quy n con ng ư i và
quy n công dân; m b o lu t pháp chi m v trí [1] Nguy n Xuân Tùng, y m nh xây d ng
NNPQXHCN Vi t Nam d ư i ánh sáng i h i
t i th ư ng trong ho t ng c a Nhà n ư c và ng l n th XI
trong i s ng xã h i, Nhà n ư c qu n lý, i u
hành b ng pháp lu t. Tr ng tâm c a i m i t ư ormPrintBTP.aspx?UrlListProcess=/ct/tintuc/Lists/
duy pháp lý trong th i k i m i chính là yêu Nghin%20cu%20trao%20i&ListId=02795d04-
c u nâng cao vai trò i u ch nh xã h i c a pháp 4013-4137-aa46-447acd7f3860&SiteId=ec9fcd69-
lu t, pháp lu t ph i là m t “ph ươ ng ti n hùng 4db2-4651-982b-
m nh” nhân dân th c hi n quy n làm ch , là a3120dd1d9b0&ItemID=4376&OptionLogo=0&Sit
eRootID=63d81917-c1c4-48e4-bebb-f2afcd9691e5
công c u tranh ch ng tiêu c c và b o v n n
[2] ng C ng s n Vi t Nam, V n ki n i h i i
dân ch XHCN. c bi t, “k th a truy n th ng bi u toàn qu c l n th IX, Nxb Chính tr Qu c
cha ông, chúng ta c n xây d ng và phát huy gia, Hà N i, 2001
tinh th n tôn tr ng pháp lu t”[12, tr.136], kh ơi [3] V H u Ngo n (Ch biên), Tìm hi u m t s khái
d y và phát huy m t truy n th ng v n hóa pháp ni m trong v n ki n i h i IX c a ng, Nxb.
lu t ã t ng có trong l ch s . Chính tr qu c gia, Hà N i, 2001.
Ba là , M t nhà n ư c qu n lý theo ch [4] ng C ng s n Vi t Nam, V n ki n i h i i
pháp quy n t t y u ph i có m t t m vóc v n bi u toàn qu c l n th X, Nxb Chính tr Qu c gia,
Hà N i, 2006.
hóa, m b o các c ơ s o c cho s t n t i
c a nó ư c th a nh n và l ưu truy n c ng nh ư [5] ng C ng s n Vi t Nam, V n ki n i h i i
bi u toàn qu c l n th XI, Nxb. Chính tr Qu c
nh ng giá tr o c c ơ b n, ph i ư c l y làm gia, Hà N i, 2011.
ch d a cho vi c xây d ng pháp lu t và thi [6] ng C ng s n Vi t Nam, V n ki n i h i i
hành pháp lu t trong ch m i. M c tiêu v n bi u toàn qu c l n th XI, Nxb Chính tr Qu c
hóa c a CNXH là t o ti n hi n th c phát gia, Hà N i, 2011.
tri n hài hòa và phong phú cho con ng ư i, “vì [7] Phan Huy Lê, Các giá tr truy n th ng và con
th , nhi m v l ch s u tiên trong m c tiêu ng ư i Vi t Nam hi n nay. Báo cáo tài KX 07-
02, Ph n M u.
v n hóa c a ch ngh a xã h i là kh c ph c
nh ng h n ch v v n hóa c a các xã h i tr ư c [8] i h c qu c gia Hà N i (Tr ư ng i h c KHXH
và NV- Khoa Lu t): Giáo trình L ch s các h c
kia”[15, tr.117]. Vì v y, cùng v i nâng cao thuy t chính tr .
hi u bi t và nhu c u tuân th pháp lu t, vi c [9] T V n Tài, Pháp quy n trong pháp lu t truy n
t ng c ư ng giáo d c o c s góp ph n hình th ng c a Vi t Nam và Trung Qu c c , Vi t Nam
thành nh ng chu n m c ng x v n hóa, v n h c - K y u h i th o l n th nh t.
minh gi a con ng ư i v i con ng ư i, nâng cao [10] ào Duy Anh: Vi t Nam v n hóa s c ươ ng, Nxb.
hi u qu qu n lý và lành m nh hóa các quan h V n hóa thông tin, Hà N i, 2002.
xã h i. Trong i u ki n xây d ng nhà n ư c
. . Minh, T.T. Dung / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 3 (2016) 22-35 35
[11] V Minh Giang, L ch s Vi t Nam - truy n th ng và [14] ng C ng s n Vi t Nam, V n ki n H i ngh l n
hi n i, Nxb. Giáo d c Vi t Nam, Hà N i, 2009. th sáu (khóa VII), Nxb. Chính tr Qu c gia, Hà
[12] V n T o, Chúng ta k th a di s n nào, Nxb. Lý N i, 1991.
lu n Chính tr , Hà N i, 2007. [15] Huy, V n hóa và phát tri n, Nxb. Chính tr
[13] ng C ng s n Vi t Nam, V n ki n i h i i qu c gia, Hà N i, 2005.
bi u toàn qu c l n th VIII, Nxb Chính tr Qu c [16] ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n i h i i
gia, Hà N i, 1996. bi u toàn qu c l n th VIII, Nxb. Chính tr qu c
gia, Hà N i, 1996.
Vietnam Socialist Legitimate State Construction:
Its Traditional and Current Impacts
Do Duc Minh, Trinh Thi Dung
VNU Isnpection and Legislation Department, 144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Abstract: The article overviews the formation and development of the ideology on Vietnam
Socialist Legitimate State; analyzes and clarifies both traditional and current impacts of the state’s
construction and proposes measures to quicken the construction of Vietnam Socialist Legitimate State.
Keywords: Socialist Legitimate State, traditional, current.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
xay_dung_nha_nuoc_phap_quyen_xa_hoi_chu_nghia_viet_nam_nhung.pdf
