VĂN HOÁ PHỤC HƯNG (tham khảo)

VAÊN HOAÙ PHUÏC HÖNG (tham khảo) (Renaissance) Moâ hình phaùt trieån caùc hình thaùi kinh teá xaõ hoäi: Xuaát hieän ñaàu tieân ôû YÙ vaøo khoaûng theá kæ XIV, sau lan sang caùc nöôùc taây Aâu khaùc trong theá kæ XV-XVI: Phaùp, Anh, Ñöùc, Taây Ban Nha, Haø Lan… goïi laø phong traøo phuïc höng (Renaissance). Phuïc höng khoâng phaûi laø moät phong traøo phuïc hoài vaên hoaù Hi-La maø thöïc teá, noù ñöôïc naûy nôû trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû môùi: thôøi kì chuû nghóa tö baûn ñang xuaát hieän ôû chaâu Aâu, thôøi kì giai caáp tö saûn ra ñôøi, thôøi kì coù nhöõng cuoäc phaùt kieán ñòa lí lôùn cuøng nhöõng phaùt minh khoa hoïc quan troïng, "Phuïc höng" xuaát hieän ñaàu tieân trong "Truyeän veà caùc nhaø hoäi hoaï, ñieâu khaéc, kieán truùc" cuûa Vasari laø teân goïi phong traøo phuïc höng. Nguyeân nhaân vaø hoaøn caûnh lòch söû: Söï xuaát hieän quan heä tö baûn chuû nghóa: + Vaên hoaù taây Aâu vaøo trung kì trung ñaïi bò giaùo hoäi Kitoâ luõng ñoaïn. Khoa hoïc bò coi laø ñaày tôù cuûa thaàn hoïc. Quyù toäc phong kieán khoâng thieát tha vôùi caùc hoaït ñoäng vaên hoaù ngheä thuaät. + Thaønh thò ra ñôøi, hoaït ñoäng kinh teá phaùt trieån vaø taùch daàn khoûi neàn kinh teá töï nhieân, töï caáp töï tuùc vaø tieán tôùi chi phoái neàn kinh teá hình thaønh giai caáp tö saûn vaø quan heä tö baûn chuû nghóa daàn thay theá quan heä phong kieán. Heä tö töôûng phong kieán loãi thôøi, laïc haäu thaønh trôû ngaïi cho söï phaùt trieån cuûa quan heä tö baûn chuû nghóa daãn ñeán cuoäc ñaáu tranh veà maët tö töôûng giöõa giai caáp tö saûn vaø phong kieán ñeå giaønh quyeàn thoáng trò: vaên hoaù, ngheä thuaät, khoa hoïc, giaùo duïc… Khoa hoïc coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå: + Söï ra ñôøi cuûa kó thuaät aán loaùt Gutenbeùc (Ñöùc), ngheà naáu theùp (luyeän kim), ngheà ñuùc suùng ñaïn (du nhaäp töø Trung Quoác), ngheá laøm giaáy… Caùc cuoäc phaùt kieán ñòa lí: söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa thöïc daân + Boà Ñaøo Nha: . Thaønh laäp tröôøng haøng haûi, thieân vaên, ñòa lí 1415 (hoaøng töû Henri) . Tieán haønh nhieàu cuoäc thaùm hieåm daàn daàn tìm ra Ghineâ (taây Phi), Coâng Goâ, Nam Phi-muõi Haûo Voïng. Vascoâ ñô Gama: ñænh cao caùc cuoäc thaùm hieåm Boà Ñaøo Nha. 1497 xuaát phaùt töø Lixbon bò baõo thoåi tôùi Braxin sau ñoù ñeán Haûo Voïng vaø ra AÁn Ñoä Döông tôùi Moâzaêmbich. 20-naêm-1498 ñeán bôø bieån AÁn Ñoä, hoï phaûi chieán ñaáu raát aùc lieät. Sau ñoù quay veà Boà Ñaøo Nha 18-9-1499 vôùi nhieàu haøng hoaù gaáp 60 laàn chi phí cho chuyeán ñi. Töø ñoù giöõ ñoäc quyeàn con ñöôøng ñeán AÁn Ñoä Döông trong gaàn 1 theá kæ song song vôùi toå chöùc nhieàu cuoäc haøng haûi môùi. Naêm 1517 ñeán Trung Quoác, 1542 ñeán Nhaät Baûn. + Taây Ban Nha; Muïc tieâu ñi veà phía taây (Boà Ñaøo Nha ñi veà phía nam) vì cho raèng giaû thuyeát cuûa quaû ñaát hình caàu. . Critstoáp Coâloâmboâ: sinh giöõa theá kæ XV ngöôøi Italia ñeán Boà Ñaøo Nha 1476 vôùi tö caùch laø moät nhaø buoân. 1485 chuyeån sang Taây Ban Nha vì khoâng ñöôïc quoác vöông Boà Ñaøo Nha chaáp nhaän keá hoaïch thaùm hieåm cuûa oâng. Nhaø vua Taây Ban Nha ñoàng yù cho toå chöùc cuoäc thaùm hieånsang phöông ñoâng, oâng chòu 1/8 kinh phí vaø höôûng 1/10 soá cuûa caûi thu ñöôïc töø chuyeán ñi. Ngaøy 3-9-1942 xuaát phaùt töø caûng Paloátñi veà phía taây, ngaøy 12-10 ñeán moät hoøn ñaûo thuoäc chaâu Mó - quaàn ñaûo Bahama. 28-10-1492 ñeán Cuba thuoäc quaàn ñaûo Bahama, ñaûo Haiti vaø tìm thaáy nhieàu vaøng hôn caùc ñaûo khaùc. 4-1-1493 laân ñöôøng trôû veà ñeán ngaøy 15-3-1493 caáp caûng Paloát. Vuøng ñaát oâng tìm oâng cho laø ñoâng chaâu AÙ, chuû yeáu thuoäc AÁn Ñoä neân oâng goïi thoå daân laø ngöôøi AÁn. Coâloâmboâ ñöôïc phong thöôïng töôùng haûi quaân vaø toång ñoác AÁn Ñoä. Tieáp sau ñoù laø cuoäc thaùm hieåm laàn hai (1493-1496) Khaùm phaù nhieàu ñaûo khaùc: Pueâtoâricoâ, Jamaica… Laàn ba (1498-1500): Triniñaùt vaø luïc ñòa Nam Myõ vaø vaãn cho laø moät phaàn cuûa luïc ñòa chaâu AÙ. Laàn boán (1502-1504): Hoânñuraùt, Nicaragoa, Coâtxtarica, Panama vaø vònh Ñarien vaø phaùt hieän raèng khoâng coù eo bieån sang AÁn Ñoä döông. OÂng chaùn naûn quay veà Taây Ban Nha ngaøy baûy/10/1504 vaø 20/5/1506 oâng cheát trong caûnh ngheøo ñoùi maø chöa ai bieát heát coâng lao cuûa oâng. Sau Amerigoâ Vexpuxi (yù) boán laàn thaùm hieåm chaâu myõ vaø oâng cho raèng ñoù laø luïc ñòa môùi ñeán naêm 1520 taát caû caùc baûn ñoà theá giôùi ñeàu söû duïng ñòa danh America ñeå chæ chaâu Myõ. + Magienlaêng: Tröôùc Magienlaêng coù Banboa vaøo naêm 1513 xuyeân qua chaâu myõ vaø xuyeân qua eo Panama. Töø treân moät ñænh nuùi, Banboa nhìn thaáy Thaùi Bình Döông oâng goïi laø Nam Haûi, nhöng bò nghi ngôø laø phaûn vua Taây Ban Nha xöû töû. Magienlaêng ngöôøi Boà Ñaøo Nha bò aûnh höôûng bôûi phaùt hieän cuûa Banboa vaø cho raèng voøng qua cöïc nam chaâu Myõ coù theå vaøo ñöôïc Thaùi Bình döông. Quoác vöông Boà Ñaøo Nha khoâng chaáp thuaän ñeán 1517 oâng sang Taây Ban Nha vaø gia nhaäp "hoäi ñoàng AÁn Ñoä" vaø vieát cuoán "Ñoâng AÁn Ñoä phong thoå kí" (oâng ñaõ töøng ñeán AÁn Ñoä khi ôû Boà Ñaøo Nha) Toång coäng: 5 thuyeàn vaø 265/239 ngöôøi rôøi Taây Ban Nha ngaøy 20/9/1519 ñeán ñaûo Cana vaø Braxin; 11/1519 ñeán nam Myõ 28/11/1520 ñeán ñöôïc Thaùi Bình Döông 16/3/1521 tôùi quaàn ñaûo Philippin 27/4/1521 Magienlaêng bò cheát do ñuïng ñoä vôùi thoå daân . Encanoâ leân thay tieáp tuïc ñeán Malaysia vaø Timor, ñeán saùu/9/1522 chæ coøn moät thuyeàn vaø 18 ngöôøi veà ñeán Taây Ban Nha. Chöùng minh moät caùch thuyeát phuïc nhaát quaû ñaát hình caàu vaø bieán nhöõng gì maø haøng traêm theá heä tröôùc coi nhö giaác mô thaønh hieän thöïc . Haäu quaû kinh teá: Khoâng chæ ñoái vôùi ngöôøi Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, yù maø toaøn chaâu Aâu, treân nhieàu lónh vöïc + Môû roäng phaïm vi buoân baùn theá giôùi töø ñoù phaùt trieån nhanh thöông nghieäp vaø coâng nghieäp, tìm nhieàu ñöôøng sang phöông ñoâng voán tröôùc kia phaûi theo trung gian laø ngöôøi Araäp. Phaïm vi taêng 5 laàn. Töø ñoù tö baûn chaâu Aâu coù lónh vöïc ñòa baøn roäng lôùn. + Soá löôïng haøng hoaù trao ñoåi buoân baùn phong phuù: thuoác laù, Ca cao, caø pheâ, cheø, laù, ñöôøng caùt vaø nhieàu haøng hoaù khaùc. Caùc thaønh phoá cuûa Italia sa suùt daàn, traùi laïi thaønh thò Taây Ban Nha vaø Boà Ñaøo Nha ñaëc bieät laø Haø Lan trôû neân phoàn vinh chöa töøng thaáy + "Caùch maïng giaù caû": Taây Ban Nha chieám ñöôïc nhieàu vaøng töø cöôùp boùc vaø chieám ñoaït ôû chaâu Myõ. Vaøng ñöôïc tung ra mua haøng hoaù khieán giaù taêng cao. Anh, Phaùp, Ñöùc giaù taêng 2 - 2,5 laàn. Taây Ban Nha taêng 4 - 5 laàn Töø ñoù coù lôïi cho thöông nhaân vaø nhaø saûn xuaát song nhaân daân bò baàn cuøng hoaù nhanh choùng. Ñaõ kích thích quaù trình tích luyõ tö baûn ban ñaàu thuùc ñaåy söï phaùt trieån saûn xuaát Nhöõng phaùt kieán ñòa lí veà maët khaùch quan laø söï coáng hieán raát quan troïng cho söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc. Noù ñem laïi nhieàu kieán thöùc veà ñòa lí, thieân vaên, kó thuaät vaø kinh nghieäm haøng haûi môû ra phaïm vi roäng lôùn cho söï phaùt trieån vaø nghieân cöùu cuûa nhieàu boä moân khoa hoïc khaùc nhau:ngoân ngöõ hoïc, ñòa chaát hoïc, sinh vaät hoïc, nhaân chuûng hoïc. Töø ñoù hình thaønh chuû nghóa thöïc daân: tìm ñaát môùi ôû baéc, trung myõ, Phi, AÙ vaø toaøn chaâu Myõ. Khai thaùc baèng moïi thuû ñoaïn taøn baïo taøi nguyeân, cuûa caûi, ñaøn aùp caùc daân toäc thuoäc ñòa. Ñeá quoác thöïc daân Taây Ban Nha vaø Boà Ñaøo Nha - Phong traøo vaên hoaù phuïc Höng dieãn ra ñaàu tieân ôû Italia vì: +Töø theá kæ XIV ñaõ coù nhöõng thaønh thò töï do, phaùt trieån nhö nhöõng quoác gia rieâng bieät nhö: Phirenxeâ, Veâneâxia, Milano…quan heä tö baûn chuû nghóa ñaõ baét ñaàu giöõ ñòa vò thoáng trò. + Laø queâ höông vaên minh La Maõ coå ñaïi, coøn giöõ ñöôïc nhieàu di saûn vaên hoaù veà nhieàu maët. Kinh teá phaùt trieån coù ñieàu kieän laøm soáng laïi vaên hoaù cuûa mình. + Kinh teá phaùt trieån laøm xuaát hieän taàng lôùp giaøu coù, xaây döïng nhieàu laâu ñaøi… + Coù söï baûo trôû cuûa nhieàu doøng hoï ñoái vôùi nhieàu vaên ngheä só: Meâñixi ôû Phirenxeâ, Gioânoâlagô ôû Mantu, Etxeâ ôû Fera, Aragoân ôû Naplô, vaø giaùo hoaøng coù ñieàu kieän taäp trung lao ñoâng saùng taïo. IV. NHÖÕNG THAØNH TÖÏU CHÍNH CUÛA VAÊN HOAÙ PHUÏC HÖNG. Vaên hoïc: Goàm 3 theå loaïi: thô, tieåu thuyeát, kòch. THÔ: *ÑANTEÂ: (1265 - 1321) con cuûa moät luaät sö. OÂng laø ngöôøi ñi tieân phong trong phong traøo vaên hoaù phuïc höng, ñöôïc xem laø moät nhaân vaät xuaát chuùng. OÂng khoâng choáng toân giaùo nhöng caêm gheùt giaùo hoäi vaø giaùo hoaøng xong mong muoán ñaát nöôùc ñöôïc thoáng nhaát. 1300 oâng ñöôïc baàu laøm chaáp chính quan cuûa Phirexeâ (ñaûng traéng) nhöng ñöôïc hai thaùng thì thaát baïi sau ñoù löu vong ôû nam YÙ. Taùc phaåm: + Cuoäc ñôøi môùi: vieát ñeå töôûng nhôù ngöôøi baïn gaùi thôøi thô aáu laø Beâatôrít (Beatrix)- tình yeâu oâng ñaõ boû lôõ Cuoäc Ñoåi Môùi: Yeâu Beatrix töø 9 tuoåi nhöng sau naøng töôûng oâng khoâng yeâu vaø laáy choàng, 9 naêm sau gaëp laïi Beatrix tay caàm boâng hoàng coá che daáu söï luùng tuùng, Dante ñöùng ngaây ngöôøi tai aán vaøo tim ñau nhoùi. 1290 Beatrix qua ñôøi oâng laøm baøi thô cuoäc ñoåi môùi. Thaàn khuùc-haøi kòch thaàn thaùnh: La Devine Comedie. Vieát trong 20 naêm cuoái ñôøi chöa hoaøn thaønh goàm 100 chöông (goàm ba phaàn/33 chöông vaø moät chöông lôøi töïa): ñòa nguïc-tónh giôùi-thieân ñöôøng. Thaàn khuùc: Laáy boái caûnh laø thieân ñöôøng vaø ñòa nguïc coäng vôùi vieäc söû duïng nhöõng töø ñieån tích thaàn hoïc cuõ, ñaây laø moät baûn tröôøng ca kieåu cuõ: Duøng thuû phaùp aån duï töôïng tröng ñeå bieåu hieän nhöõng ñau khoå cuûa xaõ hoäi hieän thöïc, boùc traàn söï tham lam, hoang daâm cuûa giaùo hoaøng, cha coá, vieän tröôûng nhaø tu. . Judas: ñòa nguïc thöù 9 . Giaùo hoaøng (Boniface VIII, Clement V ñeàu bò nhoát ñòa nguïc thöù taùm . Vua anh minh: thieân ñöôøng . Noäi dung: OÂng laïc röøng raäm, Vieâcgin daãn qua ñòa nguïc gaëp nhöõng keû phaïm toäi coù caû nhöõng nhaø vaên giaùo ñieàu cuûa giaùo hoäi vaø caû giaùo hoaøng Banifaxio VIII ñöông thôøi. Qua tónh giôùi gaëp nhöõng nhaø vaên sinh ra tröôùc chuùa chöa ñöôïc röûa toäi nhö Homer, Platon, Xocrat, Xedo cuøng nhöõng nhaân vaät huyeàn söû nhö Hecto, Oñixeâ…ñöôïc mieâu taû laø nôi trôøi yeân bieån laëng, khoâng möa gioù, söông sa, nôi ñoái laäp vôùi ñen toái khuûng khieáp. Ñeán thieân ñöôøng, Vieâcgin bieán maát, Ñanteâ ñöôïc Beatrix daãn ñöôøng ñöa oâng ñi trong coõi thieân ñöôøng ñaày haøo quang. Töø ñoù pheâ phaùn giaùo hoäi vaø coù moät thaùi ñoä thieän aùc roõ raøng .Nhöng oâng chaáp nhaän Kitoâ giaùo veà trieát lí nhöng thaùnh yeáu toá tröøu töôïng nhaát. Ñeà cao tinh thaàn töï do-yù thöùc ñoù ñaõ coù nhöõng ñaëc tröng môùi choáng laïi quan nieäm heïp hoøi cuûa giaùo hoäi. Engel: laø thi só cuoái cuøng cuûa trung ñaïi vaø ñaàu tieân cuûa thôøi ñaïi môùi. *PEÂTÔRACA:1304-1374- ngöôøi YÙ nhaø thô tröõ tình. Say meâ caùc taùc giaû coå ñieån, söu taàm vaø giöõ laïi nhieàu baûn cheùp tay cuûa caùc taùc giaû noåi tieáng coå ñaïi bò thaát laïc, laäp thö vieän lôùn. Laø moät giaùo só (töø Florence ñeán Avignon(phaùp)). "Taùc phaåm: + tröôøng thi "chaâu Phi"; gioáng Vieâcgin tröôùc ñaây ca ngôïi nhöõng ngöôøi chinh phuïc Cactagiô. Taäp thô ca ngôïi tình yeâu taëng naøng Loâra-ngöôøi oâng yeâu suoát ñôøi vaø trôû thaønh baát töû trong thô cuûa oâng- maãu möïc thô tröõ tình YÙ. Candonie (cuoán saùch cuûa nhöõng baøi ca). Ñeá cao chuû nghóa nhaân vaên, quyeàn soáng, khaùt khao töï do cuûa caù nhaân con ngöôøi, choáng leã giaùo haø khaéc, khoå haïnh cuûa Cô ñoác giaùo +Laø ngöôøi ñaët ra loaïi thô tröõ tình 14 caâu, chia hai phaàn 8+6 caâu, moãi phaàn coù phaàn rieâng bieät. b.TIEÅU THUYEÁT: Boâcaxioâ (1313-1375) hoïc troø cuûa peâtôraca. Giovanni Boccassio: sinh ra trong moät gia ñình thöông nhaân + Caùc taùc phaåm tieâu bieåu: . Philotras (taäp thô) . Tröôøng Cannes Teùseis (Teâdeit) . Aûo aûnh tình yeâu . Truyeän thô Phiesolano. . Taäp truyeän Phiametta (moái tình tuyeät voïng cuûa Phi- vôùi Panphilo Cuøng Ñanteâ vaø Peâtôraca goïi chung laø "ba taùc giaû loãi laïc" OÂng cuõng yeâu thích caùc taùc giaû coå ñieån vaø söu taàm nhöõng taùc phaåm thaát laïc. Töøng daïy hoïc Phirenxeâ. Taùc phaåm tieâu bieåu: "Möôøi ngaøy" (Decameron) vieát baèng yù. Ghi laïi caâu chuyeän cuûa 10 thanh nieân (3 nam, 7 nöõ) laùnh dòch haïch naêm 1348. Loái keå phoùng khoaùng, nheï nhaøng, chaâm bieám dí doûm veà thaàn thoaïi phöông ñoâng vaø nhieàu nhaát laø ñöông ñaïi: nhöõng oâng choàng "moïc söøng", vôï ngoaïi tình kheùo leùo, nhaø buoân xaõo quyeät, nhöõng thanh nieân phoùng ñaõng, nhaø tu tham duïc… Cheá gieãu suï moä ñaïo giaû doái, nhöõng kì tích quaùi ñaûn cuûa nhaø thôø, cheá gieãu giaùo hoaøng vaø taêng löõ. Laø ngöôøi thaáu ñaït thaàn khuùc cuûa Ñanteâ. *Eraxmut (1466-1536) ngöôøi Haø Lan, oâng hoaøng cuûa chuû nghóa nhaân vaên.chæ trích nhöõng "xöôûng kieán truùc"giaû doái do neàn giaùo duïc nhaø thôø ñeà ra _Dubaiph:"hoa hoàng" "Naøy coâ thieáu nöõ xinh töôi Hoa hoàng ñang ñoä ñeïp thôøi haùi ñi Keûo roài seõ coù moät khi Tuoåi thanh xuaân heát hoa kia seõ taøn Coâng trình: + xuaát baûn boä taân öôùc baèng tieáng Hilaïp + Saùch daïy sinh vieân tieáng Latinh. +"Taùn döông söï ñieân roà"- taùc phaåm traøo phuùng, coâng kích giôùi taêng löõ nhaát laø giaùo hoaøng döïa vaøo söï ngu xuaån cuûa loaøi ngöôøi maø hoaønh haønh. Cheá gieãu taêng löõ, baøn caõi nhöõng v6n1 ñeà roãng tueách ñeå daïy ñôøi nhöng baûn chaát laø ngu xuaån, tham lam, truî lcnaêm. Chæ trong vaøi thaùng, xuaát baûn baûy laàn vaø dòch ra nhieàu thöù tieáng chaâu Aâu. Rabôle (abelais)1494-1553 ngöôøi Phaùp. Luùc coøn nhoû ñi tu, sau ra khoûi tu vieän hoïc y vaø khoa hoïc töï nhieân ñaõ töøng laøm thaày thuoác, vaên hoïc, luaät, kieán truùc… Taùc phaåm: Cuoäc soáng ñaùng chaùn cuûa ngöôøi khoång loà Gacgaêngchuya vaø ngöôøi con Paêngtagryen- taùc phaåm haøi höôùc baát huû. Noäi dung: Pheâ phaùn xaõ hoäi phong kieán saâu saéc töø vöông coâng thoâ tuïc ñeán quan toaø laøm tieàn, cheá gieãu taêng löõ doát naùt vaø nhöõng huû tuïc meâ tín do hoï baøy ra song tin töôûng vaøo nhöõng tính toát cuûa con ngöôøi vaø sung söôùng neáu ñöôïc töï do hoaït ñoäng. "Haõy laøm nhöõng ñieàu baïn muoán"- oâng laø hoïc giaû vó ñaïi nhaát trong phonf traøo phuïc höng Phaùp. *Secvaêngtet (Cesvantes_: 1547-1616) ngöôøi Taây Ban Nha Laø nhaø vaên lôùn vaø laø ngöôøi ñaët neàn moùng cho neàn vaên hoaù môùi cuûa Taây Ban Nha. Taùc phaåm tieâu bieåu: Ñoâng KiSoát (Don Quichotte) Kixana: Don Qiuchotte xöù Maêng xô Ngöïa Rosinante Naøng Dulcinea Xangxoâ (Sanchoâ) Daàu oùc thöïc teá Sancho laøm cho Don Quichotte tænh ngoä vaø öôùc mô chaân chính cuûa Don Qiuchotte laøm Sancho khoûi vò kæ tính toaùn "keû naøo aên mieáng baùnh…" Laø böùc tranh traân thöïc roõ raøng veà xaõ hoäi Taây Ban Nha theá kæ XVI ñoàng thôøi chaâm bieám toaøn boä xaõ hoäi phong kieán Theå hieän tính nhaân vaên khi mieâu taû Xaêngxoâ thoâng mionh lanh lôïi chí coâng voâ tö ñaèng sau veû beà ngoaøi ngaây ngoâ. + Cuoäc du ngoaïi treân ñænh nuùi Paêcnaxô (ñaùnh giaù moät soá nhaø vaên ñöông thôøi) c.KÒCH: William Shakespear (1564-1616) tieâu bieåu kòch phuïc höng vaø vaên hoaù Anh. William Shakespear: con moät thöông gia vaø sinh ngaøy 23/04/1564 21 tuoåi leân LonDon giöõ ngöïa nhaéc vôû dieãn vieân 30 tuoåi gaëp vaø nhaäp ñoaøn kòch cuûa baù töôùc Southamton maát vaøo ngaøy sinh Ba giai ñoaïn: + Tröôùc 1600: laïc quan, töôi saùng , laõng maïn taâm hoàn treû trung yeâu ñôøi chuû yeáu laø haøi kòch + giai ñoaïn hai: Bi kòch, taâm traïng giaèng xeù, ñau ñôùn tröôùc hieän traïng thöïc teá + 1609 - 1612 phaûn aùnh söï hoaø giaûi giöõa oâng vôùi thöïc taïi xaõ hoäi . Caâu chuyeän muøa ñoâng .Côn baõo. OÂng keá thöøa truyeàn thoáng kòch Anh vaø tinh hoa kòch Hi Laïp La Maõ coå ñaïi ñöa ngheä thuaät kòch leân ñænh cao Taùc phaåm: goàm 36 vôû coù bi kòch vaø haøi kòch vaø kcòh lòch söû Tieâu bieåu: . Haøi: ñeâm thöù 12, theo ñuôûi tình yeâu voâ hieäu, giaác moäng ñeâm heø, chaøng thöông gia thaønh Vônidô . Bi kòch:Macbeùt,Haêmleùt, Oâtenloâ, Roâmeoâ-Juliet… . Lòch söû: RisaII, RisaIII, Henri IV… Ñeà caäp ñeán taát caû caùc taàng lôùp trong xaõ hoäi, Cannes ngôïi tình yeâu chung thuyû, tính cöông tröïc, laïc quan, trí thoâng minh song keát toäi thaùi ñoä thuø ñòch phong kieán, nhöõng cuoäc ñoå maùu vì loøng ích kæ, aâm möu phaûn traéc, pheâ phaùn vaø loät traàn baûn chaát ñoàng tieàn ngay khi noù taùc oai taùc quaùi. Cannes ngôïi tinh thaàn nhaân vaên chuû nghóa. Ngheä Thuaät: goàm hoäi hoaï, ñieâu khaéc vaø kieán truùc. Xuaát phaùt ñaàu tieân ôû YÙ *Ñaëc ñieåm chính: Hoäi hoaï, ñieâu khaéc taùch khoûi kieán truùc, khoâng coøn leä thuoác vaø khoâng coøn laø moät phaàn cuûa kieán truùc nhö tröôùc. Hoäi hoaï, ñieâu khaéc chuù yù ñeán bieåu hieän caù tính vaø noäi taâm khaùc thôøi kì tröôùc, bôùt ñi tính toân giaùo vaø theâm nhieàu tính theá tuïc. Ngoaøi ñeá taø laáy trong kinh thaùnh Kitoâ giaùo coøn chuù yù tôùi caùc thaùnh thaàn ngoaïi ñaïo vaø con ngöôøi traàn tuïc neân noäi dung hoaøn toaøn hieän thöïc Coù soá löôïng ñoâng ñaûo caùc ngheä só hôn laø thi só, vaên só. Ñieâu khaéc coù theå saùnh vôùi thôøi vaøng son cuûa Hi laïp coå ñaïi Kieán truùc phaûn aùnh söï phuïc hoài coå ñieån, thay ñoåi töø kieán truùc Goâtích sang Roma, duøng nhieàu ñöôøng ngang vaø caáu truùc caân ñoái. Caùc dinh thöï vaø bieät thöï ñöôïc xaây döïng loäng laãy phaûn aùnh söï giaøu coù vaø coù tính caùch duy vaät phuïc höng. Phöông phaùp theå hieän: Keá thöøa caùc ngheä só coå ñieån nhöng tìm caùch dieãn taû môùi. Ngheä thuaät khoâng phaûi laø söï bieán ñoåi phöông tieän dieãn taû thoâng thöôøng maø laø thaønh moät coâng cuï ngheä thuaät phi thöôøng. Caùc ngheä só tieâu bieåu + Gioâttoâ: (1266-1337): "ngöôøi mang hoäi hoaï vaø aùnh saùng" . cuoäc gaëp gôõ taïi Kim Moân . Phaûn boäi chuùa + Masaccio (1401-1428) phaùt hieän ra quy luaät vieãn caän . Añam-Eva bò ñuôûi . Tieàn quyeân goùp + Botticenlli (1444-1510) . Söï ra ñôøi cuûa thaàn Venus . Muøa Xuaân + Leona Da Vinci (1452-1519) . Böõa tieäc cuoái cuøng, ngöôøi bay . Gioâcoâng (La Joconde) . Ñöùc meï ñoàng trinh trong hang ñaù +Michel Angenlo (1475-1564) . Saùng taïo theá giôùi . Cuoäc phaùn xeùt cuoái cuøng Thaùnh Bartholomew loät da Michel . Ñavid, ñeâm, ngöôøi noâ leä bò troùi (ñieâu khaéc) + Raphael (1483-1520) .Madona . Khaûi hoaøn . Tröôøng Athens MADONNA DEL GRANDUCA + Massyss (baø giaø kì cuïc) +Le Titan (1485-1576) + Durer: Ñöùc Leã Maân Coâi Töû vì ñaïo Aâm Nhaïc: Coù nhöõng böôùc tieán lôùn, thoaùt khoûi khuoân khoå nhaïc ñeäm nhöõng baøi haùt trong nhaø thôø. Söû duïng thaønh thaïo nhöõng nhaïc cuï, daøn nhaïc 3-4 beø. Duøng aâm nhaïc theå hieän tình caûm rieâng tö vaø tö töôûng. Canvanh saùng taùc nhieàu baøi Cannes môùi baèng ngoân ngöõ daân gian ñeå ñöa vaøo leã. Khoa hoïc töï nhieân vaø trieát hoïc: * Khoa hoïc töï nhieân thöôøng gaén vôùi toân giaùovì toân giaùo kinh vieän ñaõ laøm teâ lieät tìm toøi, nghieân cöùu kinh nghieäm, ngaên trôû moïi tieán boä cuûa khoa hoïc. Khoa hoïc muoán phaùt trieån phaûi ñaáu tranh vôùi toân giaùo kinh vieän vaø keû baûo veä noù laø giaùo hoäi. Nhöõng thaønh quaû cuûa khoa hoïc ñaõ phaù huyû thaàn hoïc. Giaùo hoäi coi khoa hoïc vaø caùc nhaø khoa hoïc laø keû thuø khoâng ñoäi trôøi chung. Coâpecnic: 1473-1543. Ñoái laäp vôøi thuyeát ñòa taâm cuûa Ptoâleâmeâ. OÂng chæ roõ traùi ñaát quay quanh maët trôøi nhö nhöõng haønh tinh khaùc. Theå tích traùi ñaát nhoû hôn maët trôøi nhieàu laàn. Vuõ truï laø vaät chaát voâ taän töï noù vaän ñoäng theo nhöõng quy luaät veà baûn thaân noù. + Taùc phaåm baøn veà söï vaän haønh cuûa caùc thieân theå, oâng chæ coâng boá vaøi ngaøy tröôùc khi cheát. Sau ñoù bò giaùo hoäi caám. Brunoâ: ngöôøi YÙ (1548-1600). Laø nhaø thieân vaên, nhaø trieát hoïc. Phaùt trieån tieáp theo cuûa Coâpecnic: Maët trôøi khoâng phaûi laø trung taâm cuûa vuõ truï maø laø cuûa thaùi döông heä chuùng ta, coù nhieàu thaùi döông heä trong vuõ truï. Vaät chaát luoân vaän ñoäng bieán ñoåi vaø toán taïi vónh vieãn. OÂng bò giaùo hoäi giam baûy naêm sau ñoù bò xöû hoaû hình: "keát aùn toâi nhö theá chính laø vì caùc ngöôøi hoaûng sôï hôn nhieàu vieäc toâi leân giaøn löûa" Galileâ: 1564-1642 ngöôøi YÙ Cheá taïo ra oáng nhoøm ñeå quan saùt baàu trôøi-kính vieãn voïng (30 laàn) Taùc phaåm: söù giaû cuûa khoâng gian: chæ ra raèng maët traêng cuõng laø moät haønh tinh gioáng quaû ñaát- ñònh luaät rôi thaúng ñöùng, dao ñoäng cuûa caùc vaät theå, nghieân cöùu veà thieân haø, caáu taïo sao choåi. Laø ngöôøi ñaàu tieân môû ñaàu ngaønh khoa hoïc thöïc nghieämvaø moân cô hoïc. OÂng bò giaùo hoäi haï nhuïc vaø baét phaûi coâng khai baùc boû hoïc thuyeát cuûa mình vaø phaûi "saùm hoái" môùi ñöôïc tha. Ngoaøi ra coù söï xuaát hieän kó thuaät in Gutenbec, laøm giaáy, suùng, hoaû phaùo chieám giöõ vai troø hieäp só La baøn, nam chaâm, vaø caùc baûn ñoà theá giôùi. *Trieát hoïc Do söï phaùt trieån maïnh cuûa khoa hoïc vaø nhöõng maàm moáng cuûa chuû nghóa tö baûn vaø khuynh höôùng taùch caùc khoc hoïc cuï theå ra khoûi trieát hoïc. Chuû nghóa kinh vieän tan raõ, chuû nghóa duy vaät phaùt trieån döôùi nhieàu hình thöùc phaûn aùnh theá giôùi quan cuûa giai caáp tö saûn môùi hình thaønh vaø chuû tröông giaûi phoùng con ngöôøi ra khoûi söï leä thuoäc vaøo giaùo hoäi + Lorexô Vanla (1407-1457) ngöôøi ñaàu tieân pheâ phaùn moät caùch khoa hoïc nhöõng baøi vaên coå toân giaùo song song phuû nhaän chuû nghóa khoå haïnh toân giaùo. + Leonadro De Vanci: Moïi hình töôïng töï nhieân ñeàu toàn taïi töï noù vaø phuïc tuøng quy luaät khaùch quan. Quy luaät khaùch quan laø vónh vieãn trong nhöõng hieän töôïng töï nhieân. Khaúng ñònh söï chuyeãn höôùng töø vaän ñoäng naøy sang daïng khaùc: moïi vaät sinh ra maát ñi vaø taùi sinh trong traõng thaùi khaùc. + Brunoâ: Bò coi laø keû thuø cuûa toân giaùo vaø trieát hoïc kinh vieän, laø nhaø trieát hoïc duy vaät, voâ thaàn: Theá giôùi vaät chaát chæ coù moät, noù laø vaät chaát vónh vieãn voâ taän vaø thöïc teá vaät chaát laø cô sôû cuûa moïi hieän töôïng töï nhieân. Bieän chöùng, söï phuø hôïp giöõa caùc maët ñôùi laäp trong moät söï vaät vaø hieän töôïng. +Bacon: (1561-1626) ngöôøi Anh Coâng kích toân giaùo hoïc kinh vieän, pheâ phaùn chuû nghóa duy taâm Xoâcrat vaø Platoâng song song ñeà cao trieát hoïc duy vaät Ñeâmoâcrit Trieát hoïc Phuïc höng coøn nhieàu haïn cheá: chöa xaây döïng ñöôïc quan ñieåm rieâng, phöông phaùp rieâng maø chæ phaùt trieån quan ñieåm vaø söû duïng tö töôûng cuûa caùc nhaø trieát hoïc tröôùc ñoù cuøng phöông phaùp cuûa caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân ñöông thôøi neân coøn maùy moùc sieâu hình. Noäi Dung Tö Töôûng Vaø Yù Nghóa Phong Traøo Vaên Hoaù Phuïc Höng Tö töôûng chuû ñaïo laø chuû nghóa nhaân vaên: Chuù troïng ñeán con ngöôøi, chuù yù ñeán cuoäc soáng hieän taïi, chuû tröông cho con ngöôøi ñöôïc töï do höôûng thuù vui trong cuoäc soáng ñoái La Maõ;aäp vôùi quan nieäm cuûa giaùo hoäi. Noäi dung tö töôûng aáy theå hieän: Leân aùn söï taøn baïo, ñaû kích chaâm bieám söï doát naùt giaû nhaân giaû nghóa cuûa caùc giaùo só vaø giai caáp quyù toäc phong kieán. Choáng laïi quan nieän cuûa giaùo hoäi veà con ngöôøi vaø cuoäc soáng traàn gian Choáng nhöõng quan ñieåm phaûn ñoäng, phaûn khoa hoïc vaø chuû nghóa duy taâm trieát hoïc kinh vieän Ñeà cao tinh thaàn daân toäc, tình yeâu ñoái vôùi toå quoác, thoáng nhaát quoác gia. Caûnh baùo veà söï luõng ñoaïn cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi ñaïo ñöùc xaõ hoäi. YÙ nghóa: Ñaùnh baïi heä tö töôûng loãi thôøi phong kieán vaø giaùo hoäi thieân chuùa, giaûi phoùng tö töôûng tình caûm cuûa con ngöôøi khoûi troùi buoäc cuûa giaùo hoäi, chuû nghóa nhaân vaên ngaøy caøng giöõ vai troù chi phoái. Laø böôùc tieán kì dieäu trong lòch söû vaên minh phöông taây vôùi nhöõng coâng trình taùc phaåm baát huû laøm phong phuù kho taøng vaên minh nhaân loaïi, laø chuaån möïc ñeå theá heä sau noi theo. Nhieàu quy luaät (hoäi hoaï), quan ñieåm môùi, phaùt minh ñaët neàn moùng cho nhieàu chuyeân ngaønh sau naøy. Ñaët cô sôû cho vaên minh taây Aâu nhöõng theá kæ sau.