Vận dụng học cá thể và hợp tác nhóm nhỏ trong dạy học hóa học chương dẫn xuất Halogen, Ancol, Phenol hóa học 11 nâng cao - Phan Thế Bình

Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 04(12)/2009: tr. 134-138 VẬN DỤNG HỌC CÁ THỂ VÀ HỢP TÁC NHÓM NHỎ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC CHƯƠNG DẪN XUẤT HALOGEN, ANCOL, PHENOL HÓA HỌC 11 NÂNG CAO PHAN THẾ BÌNH Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế Tóm tắt: Chương “Dẫn xuất Halogen, Ancol, Phenol” - Hóa học 11 (chương trình nâng cao) có chứa đựng các kiến thức khó tiếp thu với học sinh (HS). Để nắm chắc kiến thức của chương, nhớ lâu nội dung kiến thức, giáo viên (GV) cần tổ chức cho HS hoạt động một cách chủ động và tích cực để tự tìm kiếm kiến thức, nhờ vậy mà HS sẽ nhớ lâu, khắc sâu kiến thức đã học. Vì lí do trên, dạy học chương “Dẫn xuất Halogen, Ancol, Phenol” - Hóa học 11 (chương trình nâng cao) theo hình thức học tập tập cá thể và hợp tác nhóm nhỏ là một vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu. 1. HỌC CÁ THỂ VÀ HỢP TÁC NHÓM NHỎ 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc học cá thể Đời sống con người rất phong phú và đa dạng. Khi đề cập đến chiều sâu tâm hồn, đã có ý kiến cho rằng “mỗi con người là một thế giới riêng”. Mỗi học sinh chúng ta là một con người, dù còn nhỏ nhưng mỗi em đều có một cuộc sống tinh thần rất riêng. Trong lãnh vực giáo dục, nếu người giáo viên chia xẻ được những điểm riêng ấy, sẽ kích thích niềm hứng thú học tập vượt trội của từng học sinh. Lý luận sư phạm ngày nay rất coi trọng hoạt động tự giáo dục. Không thể xem nhẹ hoạt động dạy của giáo viên, nhưng kết quả học tập có được chính là do hoạt động học của học sinh - “yếu tố bên trong quyết định”. Người giáo viên đơn thuần chỉ dạy cho hết sách, cho hết ý tưởng của mình mà không chú ý đến điều kiện và khả năng tiếp thu, sự ham thích học tập của học sinh thì hoạt động dạy học ấy sẽ khó thành công. Thực tế dạy học ở nhà trường hiện nay cho thấy số học sinh lười, chán học khá đông; tỉ lệ học yếu kém của học sinh tương đối nhiều; tình trạng học khó nhớ, mau quên trong học sinh có tính phổ biến Để giải quyết vấn đề nầy, chúng ta cần phải phân tích nguyên nhân dưới góc độ của khoa học sư phạm. Lịch sử xã hội đã đổi mới, số người đi học là số đông không còn là số ít như ngày xưa nữa, khoa học kỹ thuật và các phương tiện thông tin phát triển như vũ bão, sự tinh tế của con người trong các mối quan hệ đã được nâng cao trong khi phương pháp sư phạm của nhà trường thì quá bảo thủ, nặng nề: vẫn dạy chung cho số đông, không kích thích được yếu tố riêng của từng cá thể. Không ít giáo viên đã thường dạy học theo thói quen, ít quan tâm đến tâm lý, thái độ, mức độ ham thích của học sinh, thậm chí có giáo viên đã xử sự một cách thô thiển, phản sư phạm. Nếu giáo viên quan VẬN DỤNG HỌC CÁ THỂ VÀ HỢP TÁC NHÓM NHỎ TRONG DẠY HỌC... 135 tâm chu đáo đến từng học sinh sẽ giải quyết được mọi vấn đề khó khăn của học sinh trong quá trình học tập. 1.2. Hình thức tổ chức hoạt động theo nhóm Dạy học theo nhóm là một hình thức tổ chức dạy học trong đó có sự phân chia học sinh theo từng nhóm nhỏ với đủ thành phần khác nhau về trình độ, cùng trao đổi ý tưởng nguồn kiến thức dựa vào hoạt động tích cực của từng cá thể. Đặc trưng của dạy học theo nhóm [3] Đặc trưng của dạy học theo nhóm được thể hiện ở chỗ: Các hoạt động cá thể của mỗi học sinh riêng biệt được tổ chức lại và liên kết hữu cơ với nhau trong một hoạt động chung có tác động của người thầy nhằm thực hiện học tập. Hình thành mối quan hệ qua lại giữa trò - nhóm - thầy trong đó: - Trò - chủ thể tích cực chủ động sáng tạo của hoạt động học tập, ở đây chú trọng hoạt động của trò (cá thể) - Nhóm học tập - môi trường phương tiện để lĩnh hội tri thức, phát triển trí tuệ và nhân cách học sinh. - Giáo viên - người tổ chức và đạo diễn. 2. VẬN DỤNG HỌC CÁ THỂ VÀ HỢP TÁC NHÓM NHỎ TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “DẪN XUẤT HALOGEN, ANCOL, PHENOL” - HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH NÂNG CAO) PHAN THẾ BÌNH 136 2.1. Minh họa nội dung tính chất hóa học của phenol [2] HOẠT ĐỘNG CỦA GV & HS NỘI DUNG GHI BẢNG Hoạt động 4: 12 phút GV hướng dẫn HS làm thí nghiệm và dạy học theo nhóm nhỏ (5-8HS) - Nhóm 1: Làm thí nghiệm phenol với Na - Nhóm 2: Làm thí nghiệm chứng minh tính axit yếu của phenol - Nhóm 3: Làm thí nghiệm phenol tác dụng với dung dịch brom a/ Thí nghiệm: GV hướng dẫn HS b/ Giải thích ! Căn cứ vào cấu tạo ta thấy phenol thể hiện tính axit. ! Trong ống nghiệm A còn những hạt chất rắn là do phenol tan ít trong nước ở nhiệt độ thường. ! Trong ống nghiệm B phenol tan hết là do phenol có tính axit đã tác dụng với NaOH tạo thành natri phenolat tan trong nước. ! GV đặt vấn đề tiếp: Tính axit của phenol mạnh tới mức độ nào? Để trả lời câu hỏi này, làm thí nghiệm ! Sục khí cacbonic vào dung dịch natri phenolat đựng trong ống nghiệm C. Quan sát. Tại sao phenol tách ra làm vẫn đục dung dịch? II/ Tính chất hóa học 1. Tính axit a/ Phản ứng với kim loại kiềm, kiềm thổ C6H5OH + Na ! C6H5ONa + 1/2H2↑ b/ Phản ứng với dung dịch kiềm: C6H5OH + NaOH ! C6H5ONa (tan) + H2O * Tính axit của phenol < axit cacbonic C6H5ONa + CO2 + H2O ! C6H5 OH" + NaHCO3 (vẫn đục) Phenol có tính axit mạnh hơn ancol, nhưng tính axit của nó còn yếu hơn cả axit cacbonic. Dung dịch phenol không làm đổi màu quì tím. Hoạt động 5: 6 phút ! GV: Căn cứ vào cấu tạo ta thấy mật độ electron ở vòng benzen tăng lên làm cho phản ứng thế dễ dàng hơn và ưu tiên thế vào các vị trí ortho, para? ! GV: Làm thế nào để chứng tỏ phản ứng thế vào vòng benzen dễ dàng hơn và ưu tiên thế vào các vị trí ortho, para. Muốn vậy phải so sánh cùng một phản ứng thực hiện ở cùng điều kiện đối với phenol và 2. Phản ứng thế ở vòng thơm VẬN DỤNG HỌC CÁ THỂ VÀ HỢP TÁC NHÓM NHỎ TRONG DẠY HỌC... 137 2.2. Biện pháp tổ chức dạy học theo nhóm để nâng cao tính tự học cho HS [1] - Thành phần nhóm: Tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của lớp học nhưng nên khoảng 5-8 HS - Ra qui tắc cho nhóm - Giao việc cho nhóm Công việc giao cho nhóm bao gồm: Hướng dẫn trong quá trình hoạt động nhóm: HS sẽ làm việc thông qua các phiếu học tập phát cho từng nhóm hay được chiếu lên ở màn hình lớn. Giờ học thành công hay không phần lớn tùy thuộc vào nội dung của phiếu học tập. Qua nội dung công việc được giao các thành viên trong nhóm sẽ thực hiện công việc của mình dưới sự điều khiển của nhóm trưởng. Hướng dẫn chuẩn bị bài ở nhà: Tổ chức và hướng dẫn học sinh làm việc với SGK trong tự học ở nhà. Việc hoàn thành mâu thuẫn giữa kiến thức cũ và kiến thức mới khi tự học ở nhà là sự chuẩn bị tích cực, có hiệu quả trong học tập và kiểm tra trên lớp. Điều khiển thảo luận nhóm - Trong quá tình hoạt động nhóm, GV không nên can thiệp quá sâu vào cuộc thảo luận mà chỉ thể hiện như là một chuyên gia trong những lúc cần thiết. Nếu các em gặp khó khăn khi giải quyết câu hỏi hay vấn đề thì đưa ra những câu hỏi phụ kích thích suy nghĩ của các em. - Có khi đại diện của nhóm trình bày kết quả đã đúng rồi nhưng diễn đạt chưa rõ, chưa có những dẫn chứng thuyết phục, GV giúp các em sửa chữa lại lời lẽ, minh họa thêm một số ví dụ. benzen. Đó là phản ứng với nước brom. Benzen không phản ứng với nước brom. Còn phenol có phản ứng được không? ! Thí nghiệm: Nhỏ nước brom vào dd phenol. Quan sát. Màu nước brom bị mất và xuất hiện ngay kết tủa trắng. Phản ứng này được dùng để nhận biết phenol. Hoạt động 6: 4 phút GV phân tích các hiệu ứng trong phân tử phenol. 3. Ảnh hưởng qua lại giữa các nhóm nguyên tử trong phân tử phenol • Liên kết O-H trở nên phân cực hơn, làm cho nguyên tử H linh động hơn. • Mật độ electron ở vòng benzen tăng lên, nhất là ở các vị trí o và p, làm cho phản ứng thế dễ dàng hơn. • Liên kết C-O trở nên bền vững hơn so với ở ancol, vì thế nhóm OH phenol không bị thế bởi gốc axit như nhóm OH ancol. PHAN THẾ BÌNH 138 - Chọn một kết quả sai đưa ra cho các nhóm có ý kiến. Bởi vì nhận ra điểm sai của người khác cũng là một cách học. - GV cũng là người tham gia thảo luận, tham gia ở đây là làm cho HS nói và nghe nhau nói mục đích là để cho HS độc lập và giữ quan hệ bình đẳng với nhau. Đánh giá hoạt động nhóm và cá thể - Đánh giá quá trình thảo luận. - Đánh giá kết quả nội dung yêu cầu của công việc thảo luận. - Đánh giá thời gian thực hiện nội dung công việc. 3. KẾT LUẬN Hoạt động theo nhóm sẽ giúp cho các cá thể quen dần với sự phân công hợp tác, nhất là lúc phải giải quyết vấn đề gây cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu cầu hoạt tác để hoàn thành công việc. Cái chính là trong hoạt động nhóm tính cách, năng lực của cá thể được bọc lộ, uốn nắn, khẳng định và phát triển, tình bạn, ý thức tổ chức kỉ luật, tương trợ lẫn nhau, ý thức cộng đồng được hình thành. Phương pháp học tập cá thể và hợp tác nhóm nhỏ cần được vận dụng và nghiên cứu trong quá trình dạy học Hóa học ở trường phổ thông để đáp ứng xu thế đổi mới phương pháp dạy học hiện nay là tích cực hóa hoạt động của người học TÀI LIỆU THAM KHẢO . [1] Nguyễn Thị Quỳnh Hương (2007), Xây dựng nhóm hợp tác cho học sinh phổ thông, Tạp chí Giáo dục, Số 190, tr. 20-21 [2] Hoàng Lê Minh (2007), Thiết kế tình huống hoạt động hợp tác trong dạy học môn toán, Tạp chí Giáo dục, Số 157, tr. 31. [3] Đỗ Thị Minh Liên (2004), Thảo luận nhóm - hình thức đổi mới dạy và học ở trường đại học, Tạp chí Giáo dục, Số 89, tr. 18-19. Title: APPLYING “INDIVIDUAL STUDY” AND “SMALL GROUP COLLABORATION” FOR TEACHING CHAPTER OF HALOGEN, ANCOL AND PHENOL DERIVATIVES OF ADVANCED CHEMISTRY CURICULUM OF GRADE 11 Abstract: Due to the complex theories of Halogen, Alcohol and Phenol derivatives belonging to the advanced Chemistry curriculum of grade 11, it is essential that teachers facilitates the positive and creative learning of pupils. Thus, teaching chemistry by “individual study” and “small group collaboration” methods is becoming of great concern. ThS. PHAN THẾ BÌNH Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế. Địa chỉ: 84A Ngự Bình, Huế. ĐT: 0905.813406. Email: phanbinhdhsphue@gmail.com.