Tổ chức và hoạt động điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát/Viện công tố ở một số nước trên thế giới - Những kinh nghiệm rút ra đối với việc đổi mới Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học,Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 NGHIÊN CỨU Tổ ch ức và ho ạt độ ng điều tra v ụ án hình s ự c ủa Viện ki ểm sát/Viện công t ố ở m ột s ố n ước trên th ế gi ới - Những kinh nghi ệm rút ra đối v ới vi ệc đổ i m ới Cơ quan điều tra Viện ki ểm sát nhân dân Nguy ễn Ng ọc Chí* Khoa Lu ật - Đại h ọc Qu ốc gia Hà N ội, 144 Xuân Th ủy, Cầu Gi ấy, Hà N ội, Vi ệt Nam Nh ận ngày 22 tháng 10 năm 2013 Ch ỉnh s ửa ngày 16 tháng 2 năm 2014; Chấp nh ận đă ng ngày 15 tháng 3 năm 2014 Tóm t ắt: Tổ ch ức và ho ạt độ ng điều tra v ụ án hình s ự c ủa c ơ quan công t ố trên th ế gi ới ph ụ thu ộc vào cách th ức t ổ ch ức, v ị trí c ủa c ơ quan này trong h ệ th ống c ơ quan nhà n ước và ph ụ thu ộc vào vi ệc xác đị nh mô hình t ố t ụng hình s ự ở m ỗi qu ốc gia. Bài vi ết đã ch ỉ ra trong các mô hình t ố t ụng hình s ự, đa ph ần các n ước không t ổ ch ức h ệ th ống c ơ quan điều tra riêng mà ho ạt độ ng điều tra th ường được giao cho các c ơ quan nhà n ước khác nhau th ực hi ện d ưới s ự ch ỉ đạ o, điều hành c ủa cơ quan công t ố, ho ặc do c ơ quan công t ố tr ực ti ếp đảm nhi ệm. Trên c ơ s ở đó, tác gi ả đã đư a ra các ki ến ngh ị hoàn thi ện pháp lu ật v ề t ổ ch ức và ho ạt độ ng c ủa Cơ quan điều tra thu ộc Vi ện ki ểm sát nhân dân T ối cao theo h ướng ti ếp c ận v ới mô hình điều tra mang tính ph ổ quát trên th ế gi ới ph ục v ụ yêu c ầu c ải cách t ư pháp ở n ước ta hi ện nay. Từ khóa: Hoạt độ ng điều tra, đổ i m ới, Cơ quan điều tra thu ộc Vi ện ki ểm sát nhân dân. 1. Vài nét v ề mô hình tổ ch ức ho ạt độ ng các n ước không t ổ ch ức h ệ th ống c ơ quan điều tra của m ột s ố qu ốc gia trên th ế gi ới* điều tra riêng mà ho ạt độ ng điều tra th ường được giao cho các c ơ quan nhà n ước khác Tổ ch ức và ho ạt độ ng điều tra v ụ án hình s ự nhau th ực hi ện d ưới s ự ch ỉ đạ o, điều hành c ủa của c ơ quan công t ố trên th ế gi ới ph ụ thu ộc cơ quan công t ố, ho ặc do c ơ quan công t ố tr ực vào cách th ức t ổ ch ức, v ị trí c ủa c ơ quan này ti ếp đảm nhi ệm. Tính ph ổ c ập c ủa cách t ổ trong h ệ th ống c ơ quan nhà n ước và ph ụ ch ức ho ạt độ ng điều tra này xu ất phát t ừ quan thu ộc vào vi ệc xác đị nh mô hình t ố t ụng hình ni ệm điều tra là m ột trong nh ững n ội dung sự ở m ỗi qu ốc gia. Qua nghiên c ứu, th ấy r ằng của quy ền công t ố, để truy c ứu trách nhi ệm trong các mô hình t ố t ụng hình s ự, đa ph ần hình s ự (TNHS) m ột ng ười thì c ơ quan công _______ tố ph ải ti ến hành điều tra thu th ập ch ứng c ứ *ĐT: 84 - 903408336 và ph ải ch ịu trách nhi ệm v ề t ất c ả các hành vi Email: chinn1957@yahoo.com tố t ụng c ủa ho ạt độ ng điều tra. D ưới đây s ẽ 1 2 N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 xem xét mô hình v ề vi ệc t ổ ch ức ho ạt độ ng đảo, gian l ận nghiêm tr ọng, ở b ộ ph ận này điều tra trong t ố t ụng hình s ự m ột s ố qu ốc gia Công t ố viên có ảnh h ưởng l ớn đế n h ướng điều tiêu bi ểu tra và đư a ra h ướng d ẫn tr ực ti ếp đế n ho ạt a, Tổ ch ức điều tra trong Luật TTHS c ủa Đứ c động điều tra, đưa ra t ư v ấn v ề ch ứng c ứ chuyên ngành, quy ết đị nh vi ệc tr ưng c ầu Ở Đứ c, c ơ quan công t ố là ch ủ th ể ti ến chuyên gia giám định Theo nguyên t ắc, đặ c hành ho ạt độ ng điều tra, nên h ọ không thành bi ệt ở các thành ph ố l ớn, c ơ quan công t ố ch ỉ lập h ệ th ống C ơ quan điều tra riêng bi ệt nh ư được thông báo về v ụ án sau khi Cảnh sát đã Luật t ố t ụng hình s ự Vi ệt Nam. Vì v ậy, lu ật th ảo xong k ết lu ận điều tra và t ại giai đoạn này qui định C ơ quan công t ố có trách nhi ệm trong thì đã quá mu ộn để Công t ố viên có th ể can toàn b ộ ho ạt độ ng điều tra. C ơ quan công t ố thi ệp vào quá trình gi ải quy ết v ụ án. Vai trò ph ải ti ến hành điều tra ngay khi nh ận được tin chính c ủa Công t ố viên ch ỉ đơn thu ần là truy t ố báo, t ố giác v ề t ội ph ạm. Khi v ụ án được kh ởi ch ứ không ph ải điều tra t ội ph ạm. C ảnh sát tố, c ơ quan công t ố có quy ền và trách nhiệm được chia làm hai lo ại là Cảnh sát hình s ự và áp dụng t ất c ả các bi ện pháp c ủa Luật tố t ụng Cảnh sát b ảo v ệ. Theo qui đị nh, Cảnh sát b ảo hình s ự để thu th ập ch ứng c ứ ch ứng minh t ội vệ th ường điều tra các t ội ph ạm ít nghiêm ph ạm và hành vi ph ạm t ội c ủa b ị can, b ị cáo, tr ọng, trong khi Cảnh sát hình s ự điều tra các làm rõ t ất c ả các tình ti ết liên quan đến v ụ án. tội ph ạm nghiêm tr ọng và nh ững t ội ph ạm đòi Trong quá trình điều tra, c ơ quan công t ố có hỏi tính chuyên nghi ệp trong một s ố l ĩnh v ực trách nhi ệm thu th ập ch ứng c ứ bu ộc t ội và c ả nh ất đị nh nh ư các t ội l ừa đả o tài chính hay t ội nh ững ch ứng c ứ g ỡ t ội để b ảo đả m s ự khách ph ạm v ề môi tr ường. Vi ệc thành l ập và t ổ ch ức quan, công b ằng, không thiên v ị trong l ĩnh v ực lực l ượng c ảnh sát là v ấn đề riêng c ủa t ừng tư pháp hình s ự ( Điều 161(II) B ộ lu ật TTHS bang và v ề nguyên t ắc không có l ực l ượng 1 CHLB Đức). T ừ n ăm 1975, Lu ật c ủa Đứ c qui cảnh sát t ập trung liên bang . Các l ực l ượng định Công t ố viên có toàn quy ền ti ến hành điều cảnh sát ho ạt độ ng d ưới quy ền c ủa B ộ tr ưởng tra trên t ất c ả các ph ươ ng di ện đố i v ới t ất c ả Bộ N ội v ụ t ừng bang. C ảnh sát đóng vai trò các tình ti ết liên quan đến v ụ án, ch ỉ trong chính trong quá trình điều tra và ch ủ độ ng ti ến nh ững tr ường h ợp c ần thi ết s ẽ yêu c ầu c ảnh sát hành các ho ạt độ ng điều tra. Ch ỉ trong nh ững hỗ tr ợ theo l ệnh c ủa c ơ quan công t ố. M ặc dù tr ường h ợp ph ức t ạp và nghiêm tr ọng thì c ảnh Công tố viên có toàn quy ền điều tra nh ưng lu ật sát điều tra m ới ch ịu s ự ch ỉ đạ o tr ực ti ếp c ủa cũng quy đị nh cho C ảnh sát có ngh ĩa v ụ ph ải Công t ố viên. Tuy nhiên, trong m ọi tr ường h ợp ti ến hành điều tra ngay khi nh ận được tin báo trách nhi ệm pháp lý đố i v ới t ất c ả các ho ạt về t ội ph ạm mà không c ần ch ờ l ệnh c ủa c ơ động điều tra v ẫn thu ộc v ề c ơ quan công t ố. quan công t ố. Ch ỉ trong nh ững tr ường h ợp r ất Trong ho ạt độ ng điều tra, pháp lu ật t ố t ụng ngo ại l ệ thì Công t ố viên m ới t ự mình điều tra hình s ự c ủa Đứ c quy đị nh r ất ch ặt ch ẽ nh ững để xác đị nh tính xác th ực c ủa các tin báo và t ố ho ạt độ ng xâm ph ạm đế n các quy ền t ự do c ủa giác v ề t ội ph ạm. Thông th ường Cảnh sát c ũng _______ ph ải liên h ệ v ới Công t ố viên, đặc bi ệt khi gi ải 1 Cơ c ấu c ảnh sát liên bang duy nh ất là C ơ quan liên bang quy ết các v ụ án nghiêm tr ọng hay các Tội về b ảo v ệ Hi ến pháp (Bundesamt fur Verfassungsschutz) ch ịu trách nhi ệm v ề các v ụ án chính tr ị và V ăn phòng t ội ph ạm kinh t ế. Có m ột b ộ ph ận c ủa c ơ quan ph ạm liên bang (Bundeskiriminalamt/BKA) ch ịu trách Công t ố chuyên trách điều tra về t ội ph ạm l ừa nhi ệm v ề các t ội ph ạm xuyên liên bang và t ội ph ạm có yếu t ố n ước ngoài. N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 3 công dân nh ất là khi áp d ụng các bi ện pháp: Tài li ệu thu đươ c t ừ vi ệc khám xét ph ải bắt t ạm giam, khám xét, b ắt gi ữ, nghe, ghi âm được Công t ố viên ki ểm tra. Nh ững ng ười khác tham gia điều tra c ũng có th ể xem xét các liên l ạc các cu ộc vi ễn thông và khám ng ười. tài li ệu đó nh ưng ch ỉ khi được ch ủ s ở h ữu đồ ng Nh ững ho ạt độ ng này ch ỉ có hi ệu l ực n ếu được ý. Ch ủ s ở h ữu có quy ền yêu c ầu li ệt kê danh áp d ụng t ươ ng x ứng v ới m ục đích c ủa t ừng sách, nh ững đồ v ật b ị khám xét. N ếu quá trình ho ạt độ ng trên. M ọi b ằng ch ứng liên quan thu khám xét thu được các đồ v ật khác, có d ấu được do vi ph ạm nguyên t ắc này s ẽ không hi ệu nghi ng ờ v ề m ột t ội ph ạm khác thì nh ững được Tòa án ch ấp nh ận. Khi xem xét áp d ụng đồ v ật đó c ũng có th ể b ị thu gi ữ t ạm th ời để một trong nh ững bi ện pháp nh ư v ậy, c ơ quan xác định xem chúng có liên quan đến m ột v ụ ph ạm t ội khác hay không ( Điều 108 Bộ lu ật công t ố ph ải làm đơ n đề ngh ị th ẩm phán Tòa TTHS CHLB Đức). Tr ường h ợp ghi âm điện án địa ph ươ ng ra l ệnh ( Điều 162 Bộ lu ật TTHS tho ại, Tòa án t ối cao ph ải lo ại tr ừ l ời khai c ủa CHLB Đức). L ệnh ph ải được ban hành ngay nhân ch ứng và l ời thú t ội c ủa b ị cáo n ếu vi ệc khi có đủ ch ứng c ứ ch ứng minh s ự c ần thi ết ghi âm điện tho ại đó là b ất h ợp pháp. ti ến hành các bi ện pháp c ưỡng ch ế, ng ăn ch ặn Nh ững đồ v ật có giá tr ị ch ứng minh có th ể đó ( Điều 162). bị thu gi ữ n ếu ng ười ki ểm soát chúng không t ự Tất c ả các giai đoạn t ố t ụng, vi ệc th ẩm v ấn nguy ện đưa ra. M ặt khác, vi ệc thu gi ữ có th ể bị cáo tuân theo nguyên t ắc không được có được th ực hi ện d ự ch ỉ d ựa vào nh ững nghi ng ờ hành động tàn t ệ v ới b ị can, b ị cáo. Họ có bề ngoài, không c ần thi ết ph ải có bi ểu hi ện rõ quy ền gi ữ im l ặng t ừ khi b ắt đầ u cu ộc điều tra ràng v ề hành động. Th ẩm quy ền ra l ệnh thu và ph ải được thông báo v ề quy ền này tr ước gi ữ thu ộc v ề Th ẩm phán nh ưng trong tr ường phiên th ẩm v ấn, h ỏi cung đầ u tiên. hợp kh ẩn c ấp thì Công t ố viên và Cảnh sát viên Đối v ới v ấn đề b ắt và t ạm giam, Luật Đứ c bổ tr ợ c ủa Công t ố viên c ũng có th ể ra l ệnh này. L ệnh thu gi ữ c ủa Tòa án ph ải mô t ả chính phân bi ệt gi ữa bi ện pháp t ạm giam và b ắt. T ạm giam trong giai đoạn ti ền xét x ử (giai đoạn xác đồ v ật b ị thu gi ữ và lý do thu gi ữ. điều tra) là s ự h ạn ch ế nghiêm kh ắc nh ất quy ền Cảnh sát, Công t ố viên có th ể th ực hi ện tự do cá nhân theo B ộ lu ật t ố t ụng hình s ự. Do nh ững bi ện pháp c ưỡng ch ế c ủa t ố t ụng hình đó, ch ỉ có Th ẩm phán m ới có quy ền ra l ệnh sự trong tr ường h ợp kh ẩn c ấp, có th ể ra l ệnh này và l ệnh này ph ải được th ực hi ện nh ư m ột khám ng ười và l ấy m ẫu máu c ủa ng ười b ị bu ộc bi ện pháp an ninh ch ứ không ph ải v ới m ục tội, khám nh ững ng ười khác, thu gi ữ, khám đích làm cho ng ười b ị tình nghi n ếm mùi nhà xét, ki ểm soát trên đường, t ạm th ời thu gi ữ đồ tù khi mà gi ả đị nh vô t ội v ẫn đang áp d ụng. vật vì lý do an ninh, b ắt và điều tra qua máy Theo quy định, th ời h ạn t ạm giam trong giai tính. Vi ệc thu gi ữ th ư tín, điện tín, ch ặn và đoạn ti ền xét x ử được t ự độ ng tr ừ vào th ời gian nghe lén các cu ộc liên l ạc và kê biên b ất độ ng ch ấp hành án, tr ừ khi b ị can t ừ b ỏ đặ c quy ền sản trong tr ường h ợp kh ẩn c ấp Công t ố viên có này do thái độ b ất h ợp tác sau khi ph ạm t ội. quy ền ra l ệnh và th ực hi ện nh ưng sau đó ph ải Vi ệc t ạm giam được th ực hiên theo l ệnh c ủa có s ự phê chu ẩn c ủa tòa án. Trong giai đoạn Th ẩm phán ( Điều 114 (I) Bộ lu ật TTHS ti ền xét x ử Th ẩm phán có ch ức n ăng ki ểm soát CHLB Đức) d ựa trên đơ n yêu c ầu c ủa Công t ố đối v ới các c ơ quan có ch ức n ăng điều tra. viên (các điều 125 I và 128 II Bộ lu ật TTHS Nh ư v ậy, ở Cộng hòa Liên bang Đức, vi ệc CHLB Đức). L ệnh t ạm giam ph ải xác đị nh rõ điều tra thu ộc th ẩm quy ền và trách nhi ệm c ủa bị can và các chi ti ết v ề t ội tr ạng c ủa ng ười đó, cơ quan công t ố, Công t ố viên có quy ền can cơ s ở pháp lý c ũng nh ư c ơ sở c ủa vi ệc b ắt gi ữ thi ệp vào t ất c ả các ho ạt độ ng điều tra v ụ án, và s ự c ần thi ết c ủa vi ệc b ắt gi ữ. L ệnh t ạm giam ch ỉ huy ho ạt độ ng điều tra và ch ịu trách nhi ệm ph ải được hu ỷ b ỏ trong các tr ường h ợp do Luật về toàn b ộ ho ạt độ ng điều tra. Vi ệc ki ểm soát qui định. 4 N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 ho ạt độ ng điều tra thu ộc th ẩm quy ền c ủa th ẩm không tuân th ủ yêu c ầu c ủa Công t ố viên thì phán th ụ lý v ụ án. Vi ện tr ưởng Vi ện công t ố có th ể quy ết đị nh tạm đình ch ỉ vi ệc tham gia điều tra đố i v ới b, Tổ ch ức điều tra trong Lu ật TTHS c ủa Pháp nh ững ng ười này t ối đa là 2 n ăm. Pháp lu ật Ở Pháp c ũng không thành l ập c ơ quan cũng qui đị nh Công t ố viên có quy ền ch ấm điều tra riêng mà ch ỉ có các c ơ quan nhà n ước điểm đố i v ới nhân viên điều tra theo các tiêu được giao ti ến hành ho ạt độ ng điều tra, nh ư c ơ chí nh ư: kh ả n ăng điều tra v ụ án, trình độ quan c ảnh sát, c ơ quan h ải quan, thu ế v ụ C ơ so ạn th ảo các v ăn b ản t ố t ụng, ph ẩm ch ất đạ o quan công t ố được giao trách nhi ệm t ổ ch ức, đức, giá tr ị các thông tin mà nhân viên điều ch ỉ đạ o, qu ản lý điều tra, th ậm chí có th ể tr ực tra chuy ển cho C ơ quan công t ố. ti ếp ti ến hành điều tra và ph ải ch ịu trách nhi ệm Ngoài ra, ở Pháp còn qui định ch ế đị nh về k ết qu ả điều tra. Vi ệc điều tra ở Pháp được Th ẩm phán điều tra đố i v ới nh ững v ụ án coi là m ột ph ần c ủa quy ền công t ố nên c ơ quan nghiêm tr ọng, ph ức t ạp do Vi ện công t ố công t ố có th ẩm quy ền và có trách nhi ệm đố i chuy ển sang. K ết thúc quá trình điều tra, Th ẩm với ho ạt độ ng này. Vì v ậy, vi ệc ti ếp nh ận và phán ra quy ết đị nh đưa v ụ án ra Tòa ho ặc đình xử lý t ố giác, tin báo v ề t ội ph ạm, m ặc dù pháp ch ỉ v ụ án, đồ ng th ời chuy ển quy ết đị nh cùng lu ật quy định cho nhi ều c ơ quan nh ưng Vi ện hồ s ơ v ụ án cho Vi ện công t ố để có ý ki ến. công t ố là c ơ quan được giao trách nhi ệm theo Vi ện công t ố có quy ền yêu c ầu Th ẩm phán dõi, qu ản lý m ọi thông tin v ề t ội ph ạm và th ực hi ện thêm m ột s ố ho ạt độ ng điều tra, có quy ết đị nh vi ệc x ử lý các t ố giác, tin báo v ề quy ền ph ản đố i quy ết đị nh c ủa Th ẩm phán tội ph ạm. Các c ơ quan, t ổ ch ức khi ti ếp nh ận điều tra. tố giác, tin báo v ề t ội ph ạm ph ải k ịp th ời Nh ư v ậy, trách nhi ệm trong giai đoạn điều thông báo cho Vi ện công t ố. B ộ ph ận tr ực ban tra ở Pháp thu ộc v ề ho ặc C ơ quan Công t ố đố i của Vi ện công t ố g ồm các tr ợ lý Công t ố viên với h ầu hết các v ụ án, ho ặc do Th ẩm phán ti ến tr ực ban 24/24 có trách nhi ệm ti ếp nh ận, hành đối v ới m ột s ố ít v ụ án là t ội ph ạm quy ết đị nh x ử lý tin báo, t ố giác v ề t ội ph ạm, nghiêm tr ọng, ph ức t ạp. Các c ơ quan nhà n ước tr ực ti ếp ti ến hành m ột s ố ho ạt động điều tra khác bên c ạnh ch ức n ăng qu ản lý nh ững l ĩnh khi th ấy c ần thi ết nh ư l ấy lời khai ban đầ u, vực nh ất đị nh theo s ự phân công thì có th ẩm khám nghi ệm hi ện tr ường[1]. quy ền ti ến hành m ột s ố ho ạt độ ng điều tra d ưới Trong giai đoạn điều tra, Vi ện công t ố có sự ch ỉ đạ o, qu ản lý c ủa C ơ quan công t ố. trách nhi ệm ch ỉ đạ o ho ạt độ ng vi ệc điều tra và quy ết đị nh áp d ụng các bi ện pháp ng ăn ch ặn, c, Tổ ch ức điều tra trong Lu ật TTHS c ủa Hoa K ỳ bi ện pháp điều tra thu th ập ch ứng c ứ. T ất c ả Ở Hoa K ỳ, c ơ quan công t ố và ho ạt độ ng các ho ạt độ ng điều tra c ủa các cơ quan được điều tra được phân chia theo c ấp bang và liên giao ti ến hành ho ạt độ ng điều tra ph ải thông bang. Cấp bang, do pháp lu ật m ỗi bang khác báo đầy đủ , k ịp th ời cho Vi ện công t ố để quy ết nhau nên vi ệc t ổ ch ức ho ạt độ ng điều tra c ũng định h ướng x ử lý ti ếp theo. Các nhân viên điều khác nhau. Tuy nhiên, vi ệc t ổ ch ức ho ạt độ ng tra trong các c ơ quan ch ỉ tham gia điều tra v ụ ở các bang có điểm chung là không hình thành cơ quan điều tra chuyên trách mà nhi ệm v ụ án khi được Vi ện tr ưởng Vi ện công t ố c ấp này được giao cho c ơ quan c ảnh sát và các c ơ phép điều tra, trong tr ường h ợp h ọ không đáp quan th ực thi pháp lu ật khác. Trong các c ơ ứng yêu c ầu chuyên môn, có vi ph ạm ho ặc N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 5 quan công t ố có Ch ưởng lý và các Công t ố vi ệc điều tra c ủa c ảnh sát không đúng th ủ t ục viên, tuy nhiên h ọ không tr ực ti ếp ti ến hành ho ặc ch ứng c ứ y ếu, không đủ để bu ộc t ội ho ặc điều tra mà các ho ạt độ ng điều tra do c ơ quan có kh ả n ăng Tòa án s ẽ không ch ấp nh ận các Cảnh sát và các c ơ quan th ực thi pháp lu ật. Công t ố viên có vai trò ch ỉ d ẫn vi ệc tìm ki ếm ch ứng c ứ đó. bằng ch ứng đố i v ới c ảnh sát để h ướng d ẫn th ủ tục b ắt giam và đảm b ảo vi ệc thu th ập các d, Tổ ch ức điều tra trong Luật TTHS c ủa Anh ch ứng c ứ theo đúng th ủ t ục. Tuy nhiên, ở m ột số thành ph ố l ớn, các v ăn phòng công t ố c ũng Trong giai đoạn điều tra, h ầu h ết các v ụ có nh ững Thanh tra c ảnh sát riêng c ủa mình để vi ệc hình s ự đề u do c ảnh sát đả m trách, nh ưng ti ến hành điều tra. không g ọi là c ơ quan điều tra. C ơ quan Công Ở c ấp liên bang, thì vi ệc truy t ố đố i v ới các tố Hoàng gia không có quy ền ki ểm tra công tác tội ph ạm liên bang (các tội ph ạm liên bang qu ản lý n ội b ộ c ủa c ảnh sát c ũng nh ư không th ường là nh ững t ội nghiêm tr ọng nh ư buôn được can thi ệp vào cách th ức th ực hi ện ch ức bán ma túy, gi ết ng ười, quan ch ức chính quy ền năng c ủa h ọ. Lu ật s ư công t ố t ại các đồ n c ảnh sát ch ỉ làm ch ức n ăng t ư v ấn, h ọ không có ph ạm t ội ho ặc tham nh ũng, các t ội xâm ph ạm quy ền ch ỉ đạ o vi ệc điều tra c ủa c ảnh sát và lợi ích qu ốc gia nh ư ph ản qu ốc v.v) thu ộc cũng không có quy ền ch ỉ th ị cho c ảnh sát v ề th ẩm quy ền Ch ưởng lý. Khác v ới mô hình t ổ vi ệc thu th ập ch ứng c ứ. H ọ ch ỉ có quy ền ch ỉ ch ức điều tra ở các bang, c ấp liên bang thành dẫn cho c ảnh sát v ề các v ấn đề pháp lý trong lập c ơ quan điều tra chuyên trách (C ơ quan điều tra nh ư tính liên quan, giá tr ị ch ứng minh điều tra liên bang) c ơ quan duy nh ất có th ẩm của ch ứng c ứ và kh ả n ăng có th ể ch ấp nh ận quy ền điều tra t ất c ả các t ội ph ạm liên bang. của các ch ứng c ứ đó được thu th ập[3]. Trong quá trình điều tra các điều tra viên ph ải Ngoài ra c ảnh sát có th ể yêu c ầu Công t ố viên th ường xuyên trao đổi v ới V ăn phòng công t ố ch ỉ d ẫn các v ấn đề v ề pháp lu ật liên quan đến liên bang t ại qu ận n ơi x ảy ra t ội ph ạm. Sau khi vi ệc điều tra. Khi đó có đủ c ăn c ứ, c ảnh sát có các thông tin v ề ch ứng c ứ đó được Điều tra th ể l ựa ch ọn m ột trong các khả n ăng để đưa ra viên thu th ập, h ọ s ẽ trình lên cho B ộ T ư pháp quy ết định x ử lý đố i v ới v ụ án. N ếu c ảnh sát ho ặc Ch ưởng lý liên bang. Sau đó Công t ố quy ết đị nh bu ộc t ội, h ọ ph ải chuy ển toàn b ộ h ồ viên liên bang s ẽ quy ết đị nh có truy t ố v ụ vi ệc sơ cho Công t ố viên để quy ết đị nh có truy t ố hay ra tòa hay không [2]. không. Ph ần l ớn các th ủ t ục t ố t ụng hình s ự đề u Tóm l ại, trong quá trình điều tra, dù ở c ấp do C ơ quan công t ố Hoàng gia đảm nhi ệm. bang hay liên bang thì C ơ quan công t ố và Nhi ệm v ụ chính c ủa h ọ là ti ến hành các th ủ t ục t ố Công t ố viên Hoa K ỳ v ẫn có th ẩm quy ền quy ết tụng hình s ự do c ơ quan c ảnh sát và các c ơ quan có th ẩm quy ền khác kh ởi t ố và ti ến hành t ố t ụng định đế n các ho ạt độ ng điều tra. Họ có th ực hình s ự theo các quy đị nh c ủa B ộ lu ật v ề Công t ố quy ền để đị nh đoạt hồ s ơ v ụ án có th ể để ra viên Hoàng gia - ch ỉ d ẫn cho c ảnh sát nh ững v ấn để bu ộc t ội chính th ức hay không. Công t ố đề liên quan đến t ội phạm hình s ự. viên có th ể không ch ấp nh ận h ồ s ơ bu ộc t ội do cảnh sát g ửi t ới cho đế n khi nh ững yêu c ầu v ề e, Tổ ch ức điều tra trong LTTHS c ủa Trung ch ứng c ứ c ủa h ọ được c ảnh sát đáp ứng, h ọ Qu ốc cũng có th ể t ừ ch ối phê chu ẩn l ệnh b ắt giam của c ảnh sát. Ngoài ra, Công t ố viên c ũng có Trung Qu ốc c ũng không t ổ ch ức h ệ th ống cơ quan điều tra riêng bi ệt mà ho ạt độ ng điều th ể h ủy b ỏ ho ặc đình ch ỉ v ụ vi ệc khi xét th ấy 6 N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 tra được t ổ ch ức theo hai h ướng: Th ứ nh ất, sát còn được qui đị nh nh ư là c ơ quan đầu m ối Vi ện ki ểm sát tr ực ti ếp ti ến hành điều tra đố i ti ếp nh ận h ồ s ơ v ụ án điều tra ban đầ u c ủa các với m ột s ố lo ại t ội phạm nh ư: Các t ội tham cơ quan có th ẩm quy ền điều tra khác để ti ếp nh ũng, Tội thi ếu trách nhi ệm c ủa cán b ộ nhà tục điều tra và quan h ệ v ới Cơ quan công t ố. nước, các t ội xâm ph ạm các quy ền cá nhân c ủa Khi c ơ quan có th ẩm quy ền đưa nh ững tài li ệu công dân nh ư giam gi ữ trái phép, b ức cung, sao l ục cho c ảnh sát để tr ả l ại cho c ơ quan có dùng nh ục hình, tr ả thù, m ưu h ại, khám xét trái th ẩm quy ền điều tra đặ c bi ệt thì c ơ quan c ảnh phép và t ội ph ạm xâm ph ạm quy ền dân ch ủ sát và các c ơ quan đặc bi ệt này có th ể cùng của công dân do cán b ộ nhà n ước l ợi d ụng hợp tác điều tra. Trong tr ường h ợp có tranh ch ức quy ền để th ực hi ện; Th ứ hai, nh ững t ội ch ấp v ề th ẩm quy ền điều tra gi ữa các c ơ quan ph ạm còn l ại được giao cho các c ơ quan nhà thì c ơ quan công t ố có quy ền gi ải quy ết các nước khác ti ến hành ho ạt độ ng điều tra d ưới s ự tranh ch ấp. C ơ quan công t ố có quy ền điều tra ch ỉ đạ o c ủa Vi ện ki ểm sát [4]. Theo quy định bất k ỳ v ụ án nào n ếu th ấy c ần thi ết. Các v ụ án của Hi ến pháp, Lu ật t ố t ụng hình s ự, Lu ật t ổ do c ơ quan c ảnh sát và các c ơ quan khác ti ến ch ức Qu ốc v ụ vi ện và Lu ật c ảnh sát nhân dân hành điều tra đề u ph ải g ửi cho Vi ện công t ố Trung Qu ốc, c ơ quan có quy ền ti ến hành điều để Công t ố viên xem xét, điều tra, k ết lu ận tra trong Tố t ụng hình s ự bao g ồm: Cơ quan điều tra và ra quy ết đị nh truy t ố theo k ế ho ạch công an, Cơ quan an ninh qu ốc gia, Viện ki ểm đó s ắp đặ t. Nh ưng trên th ực t ế, trong m ột s ố sát, Cơ quan b ảo v ệ c ủa quân độ i, Cơ quan b ảo tr ường h ợp, Công t ố viên ch ỉ xác nh ận s ự có vệ c ủa nhà tù. tội c ủa k ẻ b ị tình nghi b ằng cách th ẩm v ấn anh ta, còn n ếu không s ẽ đủ th ời gian và các v ụ án g, Tổ ch ức điều tra trong Luật TTHS c ủa Nh ật khác liên t ục g ối lên nhau. Trong m ột s ố Bản tr ường h ợp khác, n ếu th ấy c ần thi ết Công t ố viên s ẽ quy ết đị nh tr ực ti ếp ti ến hành điều tra Ở Nh ật B ản c ũng không thành l ập h ệ vụ án l ại t ừ đầ u [5]. th ống c ơ quan điều tra, mà giao ho ạt độ ng điều tra cho c ơ quan c ảnh sát và nh ững c ơ quan nhà Ngoài ra, theo qui định c ủa Lu ật t ố t ụng nước khác. Theo pháp lu ật TTHS qui đị nh, có hình s ự Công t ố viên còn được giao th ẩm tới 14 c ơ quan nhà n ước khác được giao ti ến quy ền điều tra đố i v ới nh ững t ội ph ạm và hành ho ạt độ ng điều tra trong l ĩnh v ực qu ản lý nh ững ng ười b ị tình nghi ph ạm t ội do mình của mình, nh ư: C ơ quan an toàn hàng h ải x ử lý kh ởi t ố. Th ực t ế, do s ố l ượng Công t ố viên có nh ững t ội ph ạm liên quan đến an toàn trên bi ển hạn nên h ọ ch ỉ t ập trung n ỗ l ực điều tra các v ụ cũng nh ư nh ững t ội ph ạm x ảy ra trên bi ển; C ơ án tham nh ũng l ớn liên quan đến chính sách quan thanh tra lao động có quy ền gi ải quy ết ho ặc các quan ch ức c ấp cao, các v ụ án v ề thu ế nh ững t ội ph ạm liên quan đến Lu ật v ề tiêu ho ặc các v ụ án liên quan đến nh ững ki ến th ức chu ẩn lao độ ng; C ơ quan ki ểm soát ma túy x ử công ngh ệ đặ c bi ệt nh ư nh ững v ụ án v ề b ệnh lý nh ững t ội ph ạm v ề ma túy... Tuy nhiên, c ơ AIDS lây qua đường truy ền máu. quan c ảnh sát có th ẩm quy ền điều tra r ộng Ở Nh ật B ản, v ề nguyên t ắc vi ệc điều tra nh ất, v ề nguyên t ắc các nhân viên c ảnh sát có th ường được th ực hi ện mà không có s ự b ắt quy ền điều tra t ất c ả các t ội ph ạm k ể c ả nh ững giam đối v ới ng ười b ị tình nghi ph ạm t ội. tội ph ạm thu ộc th ẩm quy ền điều tra c ủa các c ơ quan nhà n ước khác. Ngoài ra, c ơ quan c ảnh N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 7 Trong nh ững v ụ án nh ư v ậy thì th ời h ạn điều nh ững c ơ quan khác nh ưng đặt d ưới s ự ch ỉ đạ o tra không b ị h ạn ch ế. của Cơ quan công t ố. Nếu có b ất k ỳ lý do nào để nghi ng ờ k ẻ Nh ư v ậy, t ừ vi ệc nghiên c ứu trên cho th ấy, tình nghi đã th ực hi ện m ột t ội ph ạm thì nhân ho ạt độ ng điều tra th ường g ắn li ền v ới Cơ viên điều tra trong các c ơ quan có th ẩm quy ền quan công t ố cho nên v ề c ơ b ản có ba mô hình ti ến hành điều tra có th ể đề ngh ị tr ực ti ếp v ới tổ ch ức hoạt động điều tra t ươ ng ứng v ới m ức th ẩm phán để ra l ệnh b ắt t ạm giam không c ần độ ảnh h ưởng c ủa c ơ quan công t ố trong l ĩnh qua c ơ quan công t ố ho ặc Công t ố viên. Trong vực này. Trong tố t ụng hình s ự có ba mô hình tr ường h ợp ph ạm t ội qu ả tang thì có th ể b ắt mà ph ổ bi ến v ề vai trò c ủa Công t ố trong ho ạt không c ần l ệnh c ủa Tòa và ph ải được th ực hi ện động điều tra. Một là, Công t ố ch ỉ đạ o ho ạt theo nh ững th ủ t ục c ủa Luật TTHS qui đị nh động điều tra ngay t ừ đầ u, t ức là Công t ố viên đối v ới tr ường h ợp b ắt ng ười ph ạm t ội qu ả quy ết đị nh m ở cu ộc điều tra theo trình t ự Tố tang. Sau khi b ắt, c ơ quan có th ẩm quy ền điều tụng, ch ỉ đạ o Điều tra viên thu th ập các b ằng tra ph ải giao ng ười b ị b ắt cho Công t ố viên ch ứng bu ộc t ội và truy tìm th ủ ph ạm. Áp d ụng trong th ời h ạn 48 gi ờ. Công t ố viên s ẽ xem xét mô hình này là các n ước theo truy ền th ống vi ệc b ắt gi ữ và toàn b ộ h ồ s ơ để quy ết đị nh tr ả Châu âu l ục đị a nh ư: C ộng hoà Pháp, CHLB tự do cho ng ười b ị b ắt ho ặc đề ngh ị Th ẩm Đức Hai là, Công t ố không can thi ệp sâu phán ti ếp t ục ra l ệnh t ạm gi ữ. Công t ố viên vào quá trình điều tra, ch ỉ t ư v ấn cho C ảnh sát cũng có th ể truy t ố nh ững k ẻ b ị b ắt gi ữ trong về c ăn c ứ kh ởi t ố v ụ án, các v ấn đề liên quan vòng 24 gi ờ ra tr ước Tòa án n ếu th ấy có đầy đến ch ứng c ứ, tội danh, h ướng điều tra. Ý ki ến đủ ch ứng c ứ. của Công t ố không mang tính b ắt bu ộc đố i v ới Trên c ơ s ở đề ngh ị c ủa công t ố viên, Th ẩm Cảnh sát. Ch ủ y ếu trên c ơ s ở k ết qu ả điều tra, phán xem xét và quy ết đị nh có ti ếp t ục t ạm Cơ quan công t ố xem xét th ấy đủ c ăn c ứ thì ng ười k ẻ b ị tình nghi hay không. N ếu quy ết quy ết đị nh đưa v ụ án ra tòa, n ếu không đủ định t ạm gi ữ thì th ời h ạn không quá 10 ngày bằng ch ứng bu ộc t ội thì tr ả h ồ s ơ cho C ảnh sát. và n ếu trong tr ường h ợp v ụ vi ệc ph ức t ạp có Mô hình này được áp d ụng t ại các n ước theo th ể gia h ạn ti ếp 10 ngày n ữa n ếu th ấy c ần thi ết. truy ền th ống án l ệ, điển hình nh ư V ươ ng qu ốc Công t ố viên c ũng có quy ền b ắt ng ười b ị tình Anh, Thái Lan. Ba là, Công t ố không ch ỉ đạ o nghi ph ạm t ội và có quy ền yêu c ầu Th ẩm phán điều tra, nh ưng có nhi ệm v ụ quy ết đị nh t ố t ụng ra quy ết đị nh t ạm gi ữ đố i v ới ng ười b ị b ắt ho ặc và giám sát ho ạt độ ng điều tra nh ư Vi ệt Nam, tr ả t ự do cho h ọ trong th ời h ạn 48 ti ếng. Điều Trung Qu ốc hi ện nay. đáng chú ý là khi ng ười b ị tình nghi b ị b ắt thì Đại đa s ố Cơ quan công t ố có quy ền tr ực Công t ố viên đó hoàn t ất h ồ s ơ v ụ án, vi ệc điều ti ếp điều tra t ội ph ạm, nh ư: Điều tra các t ội tra đó k ết thúc. Theo qui đị nh c ủa pháp lu ật thì ph ạm v ề tham nh ũng (Trung Qu ốc), điều tra vi ệc có ra quy ết đị nh truy t ố b ị can hay không các v ụ án tham nh ũng l ớn, gian l ận th ươ ng m ại ch ỉ được th ực hi ện trong vòng 23 ngày (th ời (Nh ật B ản); Điều tra b ất k ỳ v ụ án nào n ếu xét hạn chung) ho ặc 22 ngày trong tr ường h ợp th ấy c ần thi ết ( Đứ c); Điều tra m ột s ố t ội ph ạm Công t ố viên b ắt gi ữ ng ười b ị tình nghi. Tóm về tham nh ũng, ô nhi ễm môi tr ường, tr ốn thu ế, lại, vi ệc điều tra ở Nh ật b ản được th ực hi ện b ởi ma tuý (Hàn Qu ốc); Tiến hành điều tra m ột s ố Công t ố viên ho ặc được ti ến hành điều tra b ởi 8 N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 lo ại t ội ph ạm theo quy đị nh c ủa pháp lu ật - Đã có s ự khác bi ệt l ớn trong quan ni ệm (In đônêxia); Điều tra nhi ều lo ại t ội và t ất c ả về Quy ền t ư pháp, Cơ quan t ư pháp ở n ước ta các t ội ph ạm do m ột s ố ch ủ th ể đặ c bi ệc, k ể c ả và đa ph ần các qu ốc gia trên th ế gi ới nên đã Tống th ống đã t ừ nhi ệm th ực hi ện nh ư Liên dẫn đế n s ự khác bi ệt trong qui đị nh v ề v ị trí, bang Nga ch ức n ăng c ủa CQ ĐT. Trong khi chúng ta xác định CQ ĐT là m ột trong nh ững c ơ quan t ư pháp thì truy ền th ống và đa ph ần các qu ốc gia 2. Vấn đề hoàn thi ện t ổ ch ức và ho ạt độ ng trên th ế gi ới l ại kh ẳng đị nh CQ ĐT th ực hi ện của C ơ quan điều tra thu ộc Vi ện ki ểm sát một ph ần n ội dung Quy ền công t ố ( điều tra, ch ứng minh t ội ph ạm), ch ịu s ự ch ỉ đạ o c ủa C ơ Từ kinh nghi ệm t ổ ch ức ho ạt độ ng điều tra quan công t ố/ Vi ện ki ểm sát và thu ộc nhánh của c ơ quan công t ố m ột n ước trên th ế gi ới và quy ền hành pháp. Ho ạt độ ng điều tra c ũng nh ư trên c ơ s ở th ực ti ễn c ủa Vi ệt Nam chúng tôi đư a ra m ột s ố ý ki ến v ề vi ệc hoàn thi ện t ổ ch ức ho ạt độ ng Công t ố nói chung là xu ất phát t ừ và ho ạt độ ng c ủa C ơ quan điều tra của Vi ện hành pháp, xu ất phát t ừ nhu c ầu ph ải truy c ứu ki ểm sát nh ư sau: trách nhi ệm hình s ự đố i v ới ng ười ph ạm t ội Th ứ nh ất, vi ệc duy trì c ơ quan điều tra c ủa trong quá trình qu ản lý, điều hành xã h ội. Do Vi ện ki ểm sát là c ần thi ết và phù h ợp v ới lý đó CQ ĐT, C ơ quan công t ố là nh ững c ơ quan lu ận v ề ch ức n ăng t ố t ụng c ủa Vi ện ki ểm sát thu ộc b ộ máy hành pháp ch ứ không ph ải là c ơ quan Tư pháp nh ư quan ni ệm c ủa chúng ta. - Th ực ch ất các ho ạt động điều tra c ủa CQ ĐT là m ột ph ần n ội dung c ủa quy ền công Vấn đề đặ t ra là chúng ta có thay đổi cách tố nên trong quá trình điều tra các ho ạt độ ng tiếp c ận cho phù h ợp v ới quan ni ệm chung c ủa điều tra c ủa CQ ĐT được ti ến hành theo định cộng đồ ng qu ốc t ế hay không, và thay đổi ở hướng và yêu c ầu c ủa Vi ện ki ểm sát. Đồ ng mức độ nào cho phù h ợp v ới c ơ c ấu quy ền l ực th ời, do đặ c điểm c ủa vi ệc t ổ ch ức quy ền l ực ở n ước ta trong giai đoạn hi ện nay. Nhìn vào nhà n ước ở n ước ta nên Vi ện ki ểm ki ểm sát Dự th ảo s ửa đổ i Hi ến pháp 1992 cho th ấy, trên còn có ch ức n ăng ki ểm sát tuân theo pháp lu ật cơ s ở quy ền l ực nhà n ước là th ống nh ất, tố t ụng hình s ự trong đó có vi ệc ki ểm sát ho ạt nh ưng “có s ự phân công, ph ối h ợp, ki ểm soát động điều tra. Nh ư v ậy, m ột m ặt cơ quan điều gi ữa các c ơ quan nhà n ước trong vi ệc th ực tra là b ộ ph ận để th ực hi ện quy ền công t ố hi ện các quy ền lập pháp, hành pháp, tư pháp.” (ch ứng minh, làm rõ t ội ph ạm để truy t ố), m ặt (Điều 2 D ự th ảo); và “Tòa án Nhân dân là Cơ khác là đối t ượng c ủa quy ền ki ểm sát tuân theo quan xét x ử c ủa n ước c ộng hòa xã h ội ch ủ pháp lu ật trong quá trình điều tra c ủa Vi ện ngh ĩa Vi ệt Nam, th ực hi ện quy ền tư pháp.” ki ểm sát. Vì v ậy, vi ệc hình thành C ơ quan điều (Điều 107 D ự th ảo). V ới qui đị nh này, kh ẳng tra c ủa Vi ện ki ểm sát để th ực hi ện m ột trong định rõ ràng vi ệc phân công quy ền l ực nhà nh ững n ội dung quy ền công t ố là phù h ợp v ới nước theo ba nhánh: quy ền l ập pháp, quy ền ch ức n ăng c ủa C ơ quan công t ố, đồ ng th ời th ể hành pháp và quy ền t ư pháp trong đó Tòa án là hi ện được tinh th ần g ắn công t ố v ới ho ạt độ ng cơ quan th ực hi ện Quy ền t ư pháp. Khi th ực điều tra nh ư Ngh ị quy ết 49/NQ-TW của B ộ hi ện, nh ững quy ền này các c ơ quan có th ẩm Chính tr ị v ề Chi ến l ược c ải cách t ư pháp đã quy ền còn có nhi ệm v ụ ki ểm soát l ẫn nhau định h ướng. hướng t ới vi ệc ng ăn ch ặn s ự l ạm quy ền khi th ực hi ện quy ền l ực nhà n ước. Tuy ch ưa qui N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 9 định Vi ện Ki ểm sát là c ơ quan thu ộc nhánh ho ạt độ ng t ố t ụng không được coi là nhi ệm v ụ quy ền hành pháp, do bên c ạnh ch ức n ăng duy nh ất c ủa m ột phía trong quá trình phát công t ố Vi ện ki ểm sát còn có ch ức n ăng ki ểm hi ện, ch ứng minh và x ử lý t ội ph ạm mà là sát vi ệc tuân theo pháp lu ật trong ho ạt độ ng t ư nhi ệm v ụ chung c ủa các bên khi tham gia t ố pháp nh ưng D ự th ảo s ửa đổ i Hi ến pháp 1992 tụng. Trong t ố t ụng hình s ự bao gi ờ c ũng th ể đã không x ếp nh ững qui đị nh v ề Vi ện ki ểm sát hi ện ho ạt độ ng c ủa c ả hai phía, đó là phía nhà cùng m ột ch ươ ng v ới nh ững qui đị nh v ề Tòa nước mà đại di ện là các c ơ quan có ch ức n ăng án nh ư Hi ến pháp 1992 mà x ếp vào ch ươ ng bu ộc t ội; Phía b ị can, b ị cáo cùng v ới ng ười qui định nh ững thi ết ch ế độ c l ập (Ch ươ ng X: bào ch ữa ho ặc do ng ười bào ch ữa đạ i diện. Hai Hội đồ ng Hi ến pháp, H ội đồ ng b ầu c ử Quốc phía này th ực hi ện ch ức n ăng bu ộc t ội và ch ức gia, Ki ểm toán nhà n ước c ủa D ự th ảo s ửa đổ i năng g ỡ t ội trong TTHS và d ẫn đế n nhu c ầu v ề Hi ến pháp 1992) [6]. Đây là b ước quá độ cho “ng ười th ứ ba vô t ư” - đó là lý do hình thành vi ệc tri ển khai Ngh ị quy ết 49/NQ-TW của B ộ và t ồn t ại ch ức n ăng xét x ử c ủa tòa án và lý do chính tr ị v ề chi ến l ược c ải Tư pháp đến n ăm cho vi ệc kh ẳng đị nh vai trò trung tâm c ủa tòa 2020 “Nghiên c ứu để chuy ển Vi ện ki ểm sát án trong TTHS. Như v ậy, ch ức n ăng bu ộc t ội, thành Vi ện công tố”. T ừ nh ững qui đị nh này ch ức n ăng g ỡ t ội và ch ức n ăng xét x ử xu ất cho th ấy nh ững chuy ển bi ến rõ ràng đang d ần phát t ừ n ội t ại c ủa quá trình gi ải quy ết v ụ án được xác l ập v ới quan ni ệm ho ạt độ ng Tư pháp hình s ự và g ắn li ền v ới các ch ủ th ể t ươ ng ứng gắn li ền v ới Tòa án và ch ỉ Tòa án m ới là c ơ quan cùng quy ền h ạn, trách nhi ệm để th ực hi ện các th ực hi ện, đạ i di ện cho quy ền Tư pháp còn Vi ện ch ức n ăng đó. Trên c ơ s ở ti ếp c ận này thì vi ệc ki ểm sát là m ột thi ết ch ế độ c l ập và CQ ĐT thu ộc phân chia ch ủ th ể t ố t ụng hình s ự thành “c ơ Hành pháp th ực hi ện m ột ph ần n ội dung Quy ền quan THTT, ng ười THTT” và “ng ười tham gia công t ố ch ịu s ự ch ỉ đạ o c ủa Vi ện ki ểm sát là phù tố t ụng” là không h ợp lý mà thay vào đó, c ần hợp v ới qui đị nh m ới c ủa Hi ến pháp 1992 (d ự có m ột khái ni ệm chung cho nh ững c ơ quan và th ảo). cá nhân này là: “Các ch ủ th ể c ủa t ố t ụng hình - Mỗi c ơ quan trong b ộ máy nhà n ước đả m sự” và luôn g ắn v ới ch ức n ăng t ố t ụng. nhi ệm nh ững ch ức n ăng khác nhau h ướng tới Theo cách phân chia này, thì bên công t ố vi ệc th ực hi ện ch ức n ăng chung c ủa Nhà n ước, đại di ện cho phía bu ộc t ội có quy ền phát hi ện các C ơ quan ti ến hành t ố t ụng cũng không n ằm nh ững hành vi vi ph ạm pháp lu ật hình s ự và ngoài thông l ệ có tính qui lu ật này. Ch ức n ăng nhân danh nhà n ước truy t ố hành vi ph ạm t ội của các cơ quan THTT ph ải trên c ơ s ở và trong và ng ười th ực hi ện t ội ph ạm ra tr ước Tòa án. gi ới h ạn của ch ức n ăng t ố t ụng hình sự là: Các ho ạt độ ng điều tra t ội ph ạm, truy t ố và Chức n ăng bu ộc t ội, ch ức năng g ỡ t ội và ch ức bu ộc t ội b ị cáo tr ước Tòa án là nh ững hình năng xét x ử. Khi t ội ph ạm x ảy ra, đã hình th ức để th ực hi ện quy ền công t ố. N ếu xét v ề thành l ợi ích và vai trò độc l ập c ủa các ch ủ th ể th ẩm quy ền thì đó là nh ững ho ạt độ ng c ủa các trong TTHS. Đó là nh ững ch ủ th ể có l ợi ích cơ quan hành pháp và do v ậy, đó là ch ức n ăng đối l ập nhau nh ưng đều hoàn toàn bình đẳng, của hành pháp trong quá trình th ực hi ện vai trò tự do, t ự ch ịu trách nhi ệm cho riêng mình v ề duy trì và b ảo v ệ tr ật t ự pháp lu ật. Quy ền công vi ệc s ử d ụng mọi kh ả n ăng và ph ươ ng ti ện t ố tố hay Chức n ăng công t ố là m ột h ệ th ống ho ạt tụng mà pháp lu ật đã đặt ra để b ảo v ệ quan động do nh ững c ơ quan khác nhau th ực hi ện, điểm, quy ền và l ợi ích c ủa mình. Vì v ậy, các trong đó Vi ện ki ểm sát ch ịu trách nhi ệm ch ủ 10 N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 đạo. Vì th ế pháp lu ật c ủa các qu ốc gia đề u giao Trên c ơ s ở đị nh h ướng g ắn ho ạt độ ng công cho Viện ki ểm sát ho ặc các thi ết ch ế t ươ ng t ự tố v ới ho ạt độ ng điều tra và thu g ọn đầ u m ối vai trò ch ỉ huy điều tra, chí ít là ph ối h ợp, điều cơ quan điều tra theo tinh th ần Ngh ị quy ết tra và phê chu ẩn k ết lu ận điều tra, quy ết đị nh 49/NQ-TW về Chi ến l ược c ải cách tư pháp thì truy t ố hay không truy t ố. T ại phiên tòa, Viện vi ệc m ở r ộng th ẩm quy ền điều tra c ủa C ơ ki ểm sát là ch ủ th ể duy nh ất gi ữ quy ền công t ố, quan điều tra Vi ện ki ểm sát trong th ời k ỳ quá là m ột bên tranh t ụng, ch ịu trách nhi ệm ch ứng độ là c ần thi ết [7]. Vì v ậy, ngoài th ẩm quy ền minh l ời bu ộc t ội do mình đư a ra, truy t ố hay điều tra các t ội xâm ph ạm ho ạt độ ng t ư pháp rút truy t ố (toàn b ộ hay t ừng ph ần). Đồ ng th ời mà ng ười ph ạm t ội là cán b ộ thu ộc các c ơ quan VKS còn có trách nh ệm đưa ra các l ập lu ận Tư pháp, theo qui định c ủa B ộ lu ật TTHS trong vi ệc bác b ỏ (m ột ph ần hay toàn b ộ) n ội 2003, Lu ật Tổ ch ức Vi ện ki ểm sát 2002 và dung bào ch ữa c ủa bên b ị bu ộc t ội. Vì v ậy, yêu Pháp l ệnh Tổ ch ức điều tra hình s ự 2004 c ần cầu đố i v ới vi ệc b ảo v ệ quan điểm truy t ố, n ội mở r ộng thêm th ẩm quy ền điều tra các t ội dung, m ức độ và ph ươ ng pháp bu ộc t ội ph ải ph ạm tham nh ũng và các t ội ph ạm v ề ch ức v ụ. được đặ t ra ngay t ừ th ời điểm kh ởi t ố v ụ án và Vi ệc m ở r ộng th ẩm quy ền này góp ph ần: (1) kết thúc khi b ản án c ủa tòa án có hi ệu l ực pháp Nâng cao hi ệu qu ả đấ u tranh ch ống tranh, lu ật ho ặc khi chính Cơ quan công t ố ch ủ độ ng phòng ch ống tham nh ũng và các t ội ph ạm do rút quy ết đị nh truy t ố. ng ười có ch ức v ụ th ực hi ện; (2) T ừng b ước Đối v ới ch ủ th ể th ực hi ện quy ền công t ố, trên th ực hi ện g ắn ho ạt độ ng Công t ố v ới ho ạt độ ng cơ s ở kh ẳng đị nh quy ền công t ố ( điều tra, truy t ố, điều tra; (3) Xây d ựng n ền công t ố m ạnh. bu ộc t ội) là ho ạt độ ng có m ục đích nh ất quán k ể Th ứ ba, đổ i m ới t ổ ch ức và ho ạt độ ng C ơ từ khi kh ởi t ố v ụ án hình s ự nh ằm xác đị nh hành quan điều tra c ủa Vi ện ki ểm sát vi t ội ph ạm và truy t ố ng ười ph ạm t ội ra tr ước Ngh ị quy ết s ố 49-NQ/TW đã ch ỉ rõ: “Nghiên Tòa án để xét x ử thì ch ủ th ể c ủa quy ền đó bao cứu và chu ẩn b ị m ọi điều ki ện để ti ến t ới t ổ gồm: CQ ĐT, Điều tra viên, Viện ki ểm sát và ch ức l ại các c ơ quan điều tra theo h ướng thu Ki ểm sát viên, ng ười b ị h ại, nguyên đơ n dân s ự. gọn đầ u m ối, k ết h ợp ch ặt ch ẽ gi ữa công tác Nh ững ch ủ th ể này có m ục đích chung là phát trinh sát và ho ạt độ ng điều tra t ố t ụng hình s ự” hi ện t ội ph ạm và đư a ng ười ph ạm t ội ra truy t ố. [8]. Đồng th ời, Ngh ị quy ết c ũng đưa ra định Trong s ố đó, c ần quy đị nh Viện ki ểm sát là ch ủ hướng xây d ựng h ệ th ống c ơ quan Vi ện ki ểm th ể ch ịu trách nhi ệm chính và cu ối cùng đối v ới sát m ạnh, có v ị trí quan tr ọng trong quá trình vi ệc th ực hi ện ch ức n ăng này. Vì v ậy, trong quá điều tra, ph ục v ụ thi ết th ực và hi ệu qu ả cu ộc trình th ực hi ện đị nh h ướng “nghiên c ứu chuy ển đấu tranh phòng ng ừa t ội ph ạm, x ử lý k ịp th ời Vi ện ki ểm sát thành Vi ện công t ố” c ủa Ngh ị nh ững tr ường h ợp sai ph ạm c ủa nh ững ng ười quy ết 49/NQ-TW thì c ơ quan điều tra c ủa Vi ện ti ến hành t ố t ụng khi thi hành nhi ệm v ụ, b ảo ki ểm sát s ẽ là m ẫu hình cho vi ệc C ơ quan công đảm t ốt h ơn các quy ền con ng ười trong toàn b ộ tố ch ỉ đạ o và ch ịu trách nhi ệm chính trong ho ạt quá trình gi ải quy ết v ụ án hình s ự nói chung và động điều tra sau này. trong giai đoạn điều tra v ụ án hình s ự nói Th ứ hai, m ở r ộng th ẩm quy ền điều tra c ủa riêng. Trên c ơ s ở đị nh h ướng này, theo chúng Cơ quan điều tra Vi ện ki ểm sát tôi hệ th ống c ơ quan điều tra c ủa Vi ện ki ểm sát sẽ được t ổ ch ức ở hai c ấp: C ấp th ứ nh ất, CQ ĐT ở Viện ki ểm sát nhân dân t ối cao; C ấp N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 11 th ứ hai, CQ ĐT ở Viện ki ểm sát cấp cao (theo Th ứ ba, có quy ền và trách nhi ệm áp d ụng t ất kết Lu ận 79). Vi ệc t ổ ch ức C ơ quan điều tra ở cả các bi ện pháp điều tra, thu th ập ch ứng c ứ hai c ấp phù h ợp v ới vi ệc m ở r ộng th ẩm quy ền theo qui định c ủa Lu ật TTHS; điều tra c ủa C ơ quan điều tra thu ộc Viện ki ểm Th ứ t ư, có th ẩm quy ền quy ết đị nh áp d ụng sát nh ư đã trình bày ở ph ần trên. Đồng th ời, nh ững bi ện pháp ng ăn ch ặn không t ước quy ền CQ ĐT ở các c ấp này được t ổ ch ức thành m ột tự do, nh ư: b ảo l ĩnh, đặ t ti ền ho ặc tài s ản có hệ th ống th ống nh ất và thu ộc Vi ện ki ểm sát giá tr ị để b ảo đả m, c ấm đi kh ỏi n ới c ư trú...tr ừ các c ấp t ươ ng ứng. Ph ươ ng án này không tr ường h ợp b ắt ng ười trong tr ường h ợp ph ạm nh ững thu g ọn đầ u m ối CQ ĐT mà còn g ắn tội qu ả tang ho ặc có l ệnh truy nã. Đối v ới các công t ố với ho ạt độ ng điều tra, góp ph ần xây bi ện pháp ng ăn ch ặn có tính ch ất t ước quy ền t ự dựng n ền công t ố m ạnh theo đị nh h ướng c ủa do, nh ư: B ắt ng ười, t ạm gi ữ, t ạm giam thì nh ất Ngh ị quy ết 49. Đồ ng th ời ph ươ ng án này còn thi ết th ẩm quy ền ph ải do tòa án và trong m ột th ể hi ện rõ quan điểm ho ạt độ ng điều tra là số tr ường h ợp c ần thi ết thì do Viện ki ểm sát một n ội dung c ủa quy ền công t ố, có chung quy ết đị nh; nhi ệm v ụ và h ướng t ới vi ệc th ực hi ện ch ức Th ứ n ăm, có trách nhi ệm th ực hi ện các yêu c ầu năng buộc t ội trong TTHS. Th ực hi ện ph ươ ng và ch ỉ đạ o đối v ới độ ng điều tra c ủa Vi ện ki ểm án này thì CQ ĐT là b ộ ph ận c ấu thành trong t ổ sát. ch ức c ủa C ơ quan công t ố, ch ịu s ự ch ỉ đạ o c ủa cơ quan này trong ho ạt độ ng điều tra. Tài li ệu tham kh ảo Vốn d ĩ ph ải thực hi ện ch ức n ăng điều tra làm rõ t ội ph ạm d ưới s ự ch ỉ đạ o c ủa c ơ quan Viện [1] Bộ lu ật tố t ụng hình s ự c ủa C ộng hòa Pháp, theo ki ểm sát nên ho ạt độ ng điều tra c ủa CQ ĐT bản d ịch c ủa Vi ện ki ểm sát nhân dân t ối cao n ăm thu ộc Viện ki ểm sát cần được đổi m ới theo 2012; hướng sau: [2] Bộ lu ật t ố t ụng hình s ự c ủa Hoa k ỳ, theo b ản d ịch của Vi ện ki ểm sát nhân dân t ối cao n ăm 2012; Th ứ nh ất, CQ ĐT là đầu m ối ti ếp nh ận và quy ết [3] Bộ lu ật t ố t ụng hình s ự c ủa Anh, theo b ản d ịch định vi ệc x ử lý m ọi t ố giác, tin báo v ề t ội của Vi ện ki ểm sát nhân dân t ối cao n ăm 2012; ph ạm do c ơ quan, t ổ ch ức và cá nhân cung c ấp. [4] Bộ lu ật t ố t ụng hình s ự c ủa Trung Qu ốc, theo b ản dịch c ủa Vi ện ki ểm sát nhân dân t ối cao n ăm Có nhi ệm v ụ xác minh t ố giác, tin báo v ề t ội 2012; ph ạm theo yêu c ầu c ủa Vi ện ki ểm sát và [5] Bộ lu ật t ố t ụng hình s ự c ủa Nh ật B ản, theo b ản chuy ển ngay k ết qu ả xác minh cho Vi ện dịch c ủa Vi ện ki ểm sát nhân dân t ối cao n ăm 2012; ki ểm sát để xem xét gi ải quy ết. [6] Dự th ảo s ửa đổ i Hi ến pháp 1992; Thứ hai, có th ẩm quy ền ra quy ết đị nh kh ởi t ố [7] Nguy ễn Ng ọc Chí, M ột s ố v ấn đề v ề đổ i m ới t ổ vụ án hình s ự (trong tr ường này c ần có s ự ch ức và ho ạt độ ng C ơ quan điều tra. T ạp chí dân phê chu ẩn c ủa VKS), ho ặc có trách nhi ệm ra ch ủ - pháp lu ật, s ố chuyên đề c ải cách t ư pháp và pháp lu ật n ăm 2013, tr 28-38; quy ết đị nh kh ởi t ố v ụ án hình s ự theo yêu [8] Ngh ị quy ết s ố 49 – NQ/TW ngày 02/06/2005 cầu c ủa VKS. “V ề chi ến l ược c ải cách t ư pháp đến n ăm 2020” của B ộ Chính tr ị. 12 N.N. Chí / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 30, Số 1 (2014) 1-12 Organization and Operation of Criminal Case Investigation of the Procuracy in some Countries in the World - Experience for Renovating Criminal Investigation Agency Under People’s Procuracy Nguy ễn Ng ọc Chí VNU School of Law, 144 Xuân Th ủy, C ầu Gi ấy, Hanoi, Vietnam Abstract: Organization and operation of criminal case investigation of procuracies in the world depend on the way of organizing and the position of this agency in the State agencies system and on the criminal procedure model in each country. The article points out that in the criminal proceedings model, there is no separate criminal investigation agencies system in most of the countries, and criminal invetigation activities are often assigned to different State agencies under the guidance and monitoring of the prosecution agency, or directly implementing by the State procuracy. On the basis of this research, the author gives recommendations to complete legal provisions on the organization and operation of the criminal investigation agency under the Supreme People’s Procuracy according to the universal model of criminal investigation in the world to serve the needs of the judicial reform in Vietnam today. Keywords : Invetigation activities, renovating, Investigation Agency Under People’s Procuracy.