Tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa và Việt Nam ở Nam Kỳ đầu thế kỷ XX - Phan Mạnh Hùng

TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012 Trang 5 TI
U THUYT LCH S TRUNG HOA VÀ VIT NAM  NAM KỲ Đ U TH K XX Phan Mnh Hùng Trưng Đi hc Khoa hc Xã hi và Nhân văn, ĐHQG-HCM TÓM T
T: Phiên d
ch Quc ng ñã ñóng mt vai trò kin to to ln trong quá trình hi n ñi hóa văn hc Vi t Nam cũng như các nưc khác  châu Á ñu th k XX.  Nam kỳ phong trào phiên d
ch tiu thuyt truyn thng Trung Hoa din ra sôi ni. Phong trào d
ch thut y ñã có nh hưng ñi vi khuynh hưng sáng tác tiu thuyt l
ch s, mt trong nhng khuynh hưng ni bt ca văn chương Nam Kỳ ñu th k XX. Trong bài vit này, chúng tôi tìm hiu cơ ch chuyn ñi, giao lưu và tương tác, s nh hưng ca hot ñng phiên d
ch tiu thuyt l
ch s Trung Hoa và sáng tác tiu thuyt l
ch s Vi t Nam trong ñi sng văn hóa l
ch s Nam Kỳ ñu th k XX. T khóa: tiu thuyt l
ch s, phiên d
ch hc l
ch s - văn hóa, hi n ñi hóa Giai ñon cu i th k XIX ñu th k XX di n ra quá trình hin ñi hóa văn hc Vit Nam. Quá trình này di n ra sm  Nam Kỳ. Tiu thuy t là th loi ra ñi tương ñ i mun nhưng ñã chng t ñưc sc s ng mnh m trong quá trình sinh thành và phát trin. Văn hc Nam Kỳ trong giai ñon ñu ca quá trình hin ñi hóa ñã la chn tiu thuy t (th loi t s nm  v trí vùng biên trong thi kỳ trung ñi) làm th loi chính, th loi trung tâm ca ñi s ng văn hc, dù nó không tht s có b dày và thành tu trong lch s văn hc dân tc. S la chn y ch c ch n có ñim ta t! truyn th ng t s Nôm ca khu vc văn chương Công giáo [1] và s tác ñng ca nh"ng ñiu kin lch s, văn hóa, xã hi ñã hi ñ cho quá trình hin ñi hóa văn hc xut hin khá sm  ñây : s phát trin thành th#c ca ch" Qu c ng", báo chí và xut b$n, ñi s ng ñô th phát trin và mô hình giáo d#c theo l i Tây phương góp phn du nhp mô hình văn chương mi và hình thành tng lp công chúng mi, vi t văn tr thành mt ngh trong xã hi, quan nim mi v văn chương, h th ng th loi mi ca văn hc hin ñi ñưc du nhp (Tiu thuy t, truyn ng n, thơ, kch, phóng s, dch thut, nghiên cu, phê bình văn hc). Góp phn tác ñng mnh và ñ%y nhanh xu hưng ưu tiên th loi t! thơ ca, phú, l#c, truyn thơ Nôm (v n là nh"ng th loi truyn th ng và là th mnh ca nn văn hc trung ñi Vit Nam) sang tiu thuy t văn xuôi Qu c ng" La tinh có vai trò ln ca dch thut. Phiên dch Qu c ng" ñã ñóng mt vai trò ki n to to ln trong quá trình hin ñi hóa văn hc Vit Nam ñu th k XX. Các nhà nghiên cu nhìn chung ñu th ng nht quan ñim cho rng chính phiên dch Qu c ng" là cu n i gi"a văn hc truyn th ng và văn hc hin ñi. Phiên dch ñóng vai trò giúp nhà văn hc tp di Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012 Trang 6 s$n văn hc quá kh (phiên âm tác ph%m Hán Nôm Vit Nam), ti p thu ti p bi n h th ng th loi (dch th loi) [2] và quan nim văn chương t! văn hc nưc ngoài, thúc ñ%y nhà văn sáng tác, giúp ngưi ñc làm quen vi h hình văn chương mi. Cu i th k XIX ñu th k XX di n ra quá trình hin ñi hóa văn hc không ch& nn văn hc Vit Nam mà ca nhiu nn văn hc khác. Riêng các qu c gia trong khu vc Đông Á, do ñiu kin lch s, văn hóa tương ñ i gi ng nhau nên quá trình này di n ra gn như ñ'ng thi và có nh"ng ñ(c trưng ph) quát bên cnh nh"ng ñ(c thù riêng. Đ(c trưng d nhn thy là thi trung ñi, các qu c gia Đông Á ñu chu s $nh hưng sâu s c ca văn hóa, tư tưng, hc thut và văn hc Trung Hoa. Đ n thi kỳ cn hin ñi, trưc làn sóng văn minh, văn hóa phương Tây (có khi ch ñng, có lúc b áp ñ(t l thuc), các qu c gia ñã t tìm cho mình nh"ng con ñưng riêng ñ ñ)i mi trên nhiu phương din, trong ñó có văn hc ngh thut. Quá trình ñ)i mi văn hc theo xu th chung là hc tp phương Tây trên cơ s nn văn hc truyn th ng ca m*i qu c gia. Các nhà nghiên cu văn hc s gi là quá trình hin ñi hóa văn hc. Vn ñ s $nh hưng ca tiu thuy t truyn th ng Trung Hoa ñ i vi các nn văn hc  châu Á ñã ñưc các nhà nghiên cu t)ng k t trong công trình Literary Migrations : Traditional Chinese Fiction in Asia: 17-20 th centuries [3] do hc gi$ Claudine Salmon biên son. Đây là k t qu$ hc thut quan trng ca chuyên ngành phiên dch hc lch s văn hóa và văn hc so sánh, công b nh"ng kh$o sát ñ i chi u thú v v th loi tiu thuy t truyn th ng (có tác gi$ gi là tiu thuy t thông t#c) ca Trung Hoa vi các nn văn hc  Châu Á như Triu Tiên, Nht B$n, Mông C), Vit Nam, Thái Lan, Campuchia, Indonesia, Malaysia. Mt trong nh"ng tác ph%m ñưc các nn văn hc chu $nh hưng nhiu nht là Tam quc chí. Trong quá trình hin ñi hóa văn hc  các nưc  Châu Á, phiên dch thưng ñóng mt vai trò quan trng. S ñ)i mi văn hc ca các qu c gia Châu Á thông thưng ñi theo trình t t! dch thut qua c$i biên phóng tác r'i ñ n sáng tác thc th#. Riêng ñ i vi các nưc khu vc văn hóa ch" Hán Vit Nam, Nht B$n, Triu Tiên tình hình dch tiu thuy t Trung Hoa di n ra tương ñ i mun. Ch& khi có s thay ñ)i h hình ch" vi t thì nhu cu phiên dch mi tr nên bc thi t. Các qu c gia không s d#ng ch" Hán thì quá trình ti p nhn thông qua hot ñng phiên dch di n ra khá sm ch+ng hn như Thái Lan, Mông C), Malaysia. 1. T làn sóng phiên dch và xut bn tiu thuyt lch s Trung Hoa Trưc khi có các b$n dch ch" Qu c ng" La tinh, các nhà văn Vit Nam ñã ti p thu tiu thuy t lch s Trung Hoa ñ vi t các tác ph%m Hoàng Lê nht thng chí và Nam triu công nghi p din chí. Đu th k XX, phong trào phiên dch tiu thuy t lch s Trung Hoa di n ra rm r và có $nh hưng ñ n sáng tác. Khi bàn ñ n hoàn c$nh có th ñưa vai trò ca hot ñng dch thut trong mt nn văn hóa lên mt v trí cao, Evan-Zohar cho rng: “Mt là nn văn hc ñang  vào bu)i sơ kỳ; hai là khi TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012 Trang 7 văn hc nhn ra v trí ngoi vi (hay y u kém) ca nó; ba là khi có nh"ng bưc ngo(t hay khng ho$ng trong văn gii” [4]. Đi s ng văn hóa, văn hc Nam Kỳ ñu th k XX cũng hi ñ gn như trn v-n các y u t này. Nam Kỳ là vùng ñt mi, nn văn hc nơi ñây là mt nn văn hc tr., ñang trong quá trình ki n to. Các ñiu kin cho công vic tái cu trúc nn văn hc theo mô hình hin ñi xut hin khá sm  ñây. S có m(t ca ngưi Pháp, ñu tiên là quân ñi r'i ti p ñ n là văn hóa ca h làm cho Nam Kỳ sm ti p xúc vi văn hóa phương Tây trên mt phm vi và cp ñ rng, sâu s c. Trong ñi s ng xã hi b t ñu di n ra s va chm gi"a nh"ng giá tr văn hóa truyn th ng ngưi Vit và văn hóa Pháp (tương ñ i tiêu biu cho ñ(c tính văn hóa Tây phương). Mt trong nh"ng rào c$n văn hóa ln ngăn cách ngưi Pháp và văn hóa Vit chính là ngôn ng" văn t. Ch" Qu c ng" La tinh ñã ñưc la chn nhm xóa b s ngăn cách này. Vì th , t! ña v là ngôn ng" ñưc s d#ng hn h-p trong vic chép sách ño nơi nhà th giáo hi Thiên Chúa, ch" Qu c ng" ñã bưc vào ñi s ng thông t#c thông qua nh"ng chính sách, chương trình có li cho ngưi Pháp [5]. T! ñi s ng thông t#c ch" Qu c ng" bưc vào ña ht văn chương và hc thut thông qua các trí thc xut thân t! trưng hc Pháp - Vit. Trong s phát trin ca ñô th theo kiu tư b$n  Nam Kỳ, s xut hin ca t công báo Gia Đ
nh báo r'i hàng lot các t báo khác xut hin (báo chí Nam Kỳ ñu th k XX thưng có m#c dành cho văn chương sáng tác và văn chương dch thut) cùng vi s ra ñi ca nhà in và s phát trin ca ngành xut b$n làm cho ñi s ng văn hóa ñc có nhiu thay ñ)i. H th ng trưng hc Pháp - Vit ra ñi sm. Ki n thc ñưc gi$ng dy ch y u qua ti ng Pháp và ch" Qu c ng" La tinh ñã góp phn to ra nhiu th h ngưi hc ti p xúc vi văn minh Tây phương, do ñó hình thành mt lp ngưi có th hi u th%m m/ mi. H s là nh"ng ngưi cm bút, ñc gi$ ca nn văn hc ñang trên ñà hin ñi hóa. Nn văn hc tr. ñang trong quá trình ki n to chưa tht s hoàn b, sáng tác chưa ñ'ng ñu, ngưi cm bút ch c ch n chưa ñông ñ$o và chưa có nhiu kinh nghim trong sáng tác ñ ñáp ng nhu cu ca lp ngưi ñc mi. Điu ñó s to nên kho$ng tr ng văn hc ñu th k XX. Phiên dch là mt cách quan trng trong nhiu phương thc ñ kha lp kho$ng tr ng ñó. Phiên dch tiu thuy t lch s ñưc thc hin trong phong trào dch tiu thuy t thông t#c ca Trung Hoa mà các nhà nghiên cu thưng gi là tiu thuy t c) ñin Trung Qu c hay truyn Tàu. V thư m#c các tác ph%m loi này ñưc dch và xut b$n ti Nam Kỳ ñã ñưc các nhà nghiên cu công b trong thi gian v!a qua [6]. Tác ph%m dch sm nht  Nam Kỳ ñưc ghi nhn là Tam Quc chí vi tên gi Tam Quc chí t c d
ch ñăng trên báo Nông c mín ñàm ngay t! s ñu 1-8-1901, ñ n s 8 ngày 19-9-1901 b t du in kèm tên dch gi$ là Canavaggio [7]. Làn sóng phiên dch b t ñu di n ra mnh m vào thp niên ñu tiên ca th k XX, sau khi xut hin Tam Quc chí t c d
ch. Các danh tác tiu thuy t lch s Trung Hoa hu như ñã ñưc dch trong nh"ng năm ñu ca phong trào: Truy n Nhc Phi (1905), Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012 Trang 8 Thy H din nghĩa (1906), Phong Thn din nghĩa (1906), Đông Châu li t quc (1906), Phn Đưng din nghĩa (1906), Tit Đinh San chinh Tây (1907), Phong Thn din nghĩa (1907), Tam Quc din nghĩa (1907), Ngũ h bình Nam (1907), Càn Long h Giang Nam (1908), Chung Vô Di m (1909), Tây Hn din nghĩa (1908), Thuyt Đưng din nghĩa (1908), Tit Nhơn Quý chinh Đông (1910), bưc sang thp niên hai mươi và ba mươi ca th k XX, các danh tác ñu ñưc tái b$n nhiu ln ho(c ñưc dch li bên cnh nhiu tác ph%m mi ít n)i ti ng. Theo các b$ng thư m#c thì Tam Quc din nghĩa có 3 b$n dch ca Nguy n Liêng Phong và Nguy n An Cư (1907), Nguy n An Cư (1912), Nguy n Liêng Phong (1927), Đông Châu li t quc có b n b$n dch ca Nguy n Chánh S t (1906), Nguy n Công Kiu (1919), Trn Đình Ngh (1928), Đào Trinh Nht (1929), Trong phong trào dch tiu thuy t Trung Hoa  Nam Kỳ rt ít thy nh"ng cu n tiu thuy t tình c$m kiu như Tuyt H"ng l s, H"ng Lâu Mng. Vy ti sao li có nhiu dch gi$ Nam Kỳ chn tiu thuy t Trung Hoa? Ti sao dch gi$ Nam Kỳ li không chú trng dch các tiu thuy t “ngôn tình nhu c$m” mà ch& chú trng ñ n loi truyn th ng nghĩa hip. Có l cn xut phát t! vn ñ thuc v ñc gi$ và dch gi$ ca b phn văn hc này. Đc gi$ Nam Kỳ phn ñông là ngưi bình dân ít hc nhưng ham hiu bi t. S ham hiu bi t, thích khám phá, tính cách trng ño nghĩa ch c ch n là có căn nguyên trong tâm th ca nhiu lưu dân m ñt bu)i ñu. Chính ñiu kin t nhiên, ñ(c tính ña văn hóa ñã hình thành nên thói quen sáng tác và thưng thc văn ngh v căn bn là nói và trình din [8] ch không là ph$i vi t, như nhn xét ca nhà nghiên cu Nguy n Văn Xuân. Tác ph%m th hin rõ ñ(c tính này là truyn thơ L c Vân Tiên ca Nguy n Đình Chiu. L c Vân Tiên s lp lánh và ñc ñáo khi ñưc th hin qua ñiu nói, hình thành nên c$ mt th loi là Nói thơ Vân Tiên trong ñi s ng văn hóa Nam Kỳ cu i th k XIX ñu th k XX. Tr li vi tiu thuy t lch s Trung Hoa, là nh"ng tác ph%m ñưc sáng tác dưi thi Minh Thanh, phn ln có ngu'n g c t! văn hc dân gian, là nh"ng truyn k dng thoi b$n, v sau các tác gi$ bác hc mi ch&nh lý c t truyn và sáng to thành các văn ph%m ngh thut. Tiu thuy t lch s thưng ñ cao trung, hi u, ti t, nghĩa, th thiên hành ño, kh bo tr! gian, trung thn th ng nnh. T! trong b$n cht, tiu thuy t lch s Trung Hoa rt hp vi môi trưng di n xưng, ñiu này không ñi ngưc li vi s thích và th%m m/ ca phn ñông ñc gi$ Nam Kỳ. Cn chú ý rng, trưc khi có phong trào dch tiu thuy t lch s Trung Hoa, các nhân vt trong các b tiu thuy t tr danh như Tam Quc din nghĩa, Thy H, Tit Nhơn Quý ñã ñưc ti p nhn trong hình thc ca tu'ng tích sân khu [9], trong thơ bác hc trưc ñó  Nam Kỳ (các bài thơ T# Th$ quy Tào, Tôn phu nhân quy Hán ca Tôn Th Tưng). Nay qua ch" Qu c ng" La tinh, nhiu b tiu thuy t lch s Trung Hoa li ñưc thưng thc li trong mt tinh thn mi, hoàn c$nh lch s văn hóa mi. Nh"ng ngưi tr. tu)i bi t ch" Qu c ng" và còn chu $nh hưng ca Hán hc thưng thc và TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012 Trang 9 thưng ñc li cho ngưi ln tu)i nghe, c th mà to ra mt phong trào rng ln trong văn hóa ñc x Nam Kỳ. Đc gi$ s ñông là vy, còn dch gi$ thì sao. Ch c ch n mt ñiu là trong xu th văn chương g n ch(t vi th trưng, dch gi$ b ngưi ñc chi ph i trong cách chn la tác ph%m và văn phong th hin. Do vy, ñ dch sách ngưi dch ph$i hi ñ ñưc các ñiu kin tiên quy t là tinh thông Hán văn, gii Vit ng" và n m b t nhanh nhy th hi u ngưi ñc. Dch gi$ Nam Kỳ thưng là trí thc nho hc cm bút vi t văn, ký gi$, nh"ng ngưi làm công vic liên quan ñ n văn hóa. Ch+ng hn Nguy n Chánh S t t Tân Châu (1869-1947) lúc nh hc ch" Hán vi Tú tài Trn Văn Thưng sau ñó hc tiu hc Pháp Vit  Châu Đ c, làm báo, vi t văn, dch tiu thuy t Trung Hoa; Lương Kh c Ninh t Dũ Thúc (1862-1943), thu nh hc ch" Hán, năm 14 tu)i hc trưng Pháp - Vit; Trn Phong S c t Đ(ng Huy là giáo viên dy ch" Hán và Qu c ng"  trưng t&nh l1 Tân An; Nguy n An Khương t Tân An là danh y, tinh thông nho hc; Nguy n An Cư, chí sĩ, dch gi$ tinh thông Hán văn và Qu c ng" và rt nhiu dch gi$ khác chúng ta chưa có ñiu kin kh$o sát hành trng ca h. Hơn mt trăm năm, gi ñây lt li nh"ng trang sách dch t!ng mt thi làm nc lòng ñc gi$ Nam Kỳ, chúng ta không khi ngc nhiên v nh"ng kỳ tích : s lưng tác ph%m dch ñ' s, s lưng n b$n ln, tái b$n nhiu ln, cùng mt tác ph%m nhưng xut hin nhiu b$n dch khác nhau, to ñưc nh"ng $nh hưng to ln trong ñi s ng xã hi và ñ(c bit là gây nên phong trào sáng tác tiu thuy t lch s Vit Nam. Tìm hiu quá trình hin ñi hóa văn hc Vit Nam không th không ñ cp ñ n phong trào phiên dch tiu thuy t Trung Hoa. Nó không ch& là ñ i tưng ca chuyên ngành phiên dch hc lch s văn hóa và văn hc so sánh mà còn là ñ i tưng ca văn hc s. Còn có nhiu vn ñ ñ(t ra cho chúng ta ch+ng hn như vn ñ văn b$n ngu'n (tác gi$, xut x, năm in), vn ñ ñ i chi u gi"a b$n ngu'n và văn b$n dch, ñ i chi u các b$n dch qu c ng" ca cùng mt tác ph%m, tìm hiu quan nim phiên dch, cơ ch chuyn dch th loi, chưa nói ñ n vic cn thi t ph$i tìm hiu k/ bng con ñưng nào nguyên tác du nhp vào Nam Kỳ nói riêng và Vit Nam nói chung. 2. Đn phong trào sáng tác tiu thuyt lch s Nam Kỳ ñ u th k XX Phong trào phiên dch và xut b$n tiu thuy t Trung Hoa tr nên ' t vào thp niên th hai ca th k XX ñã làm cho các nhà văn Nam Kỳ ph$n ng li bng cách sáng tác các cu n tiu thuy t lch s Vit Nam. Tiu thuy t dch Trung Hoa ñã khuynh ñ$o th trưng văn chương ch" nghĩa trong giai ñon ñu hin ñi hóa khi sáng tác chưa ñáp ng ñưc nhu cu ñc gi$. Bên cnh nh"ng tác ph%m thuc hàng danh tác không hi m nh"ng cu n có ni dung không lành mnh, cha nhiu ñiu mê tín d ñoan. Trưc tình trng nhiu ngưi Vit thông tho lch s Trung Hoa hơn lch s Vit, các nhà văn thy nht thi t ph$i hành ñng. Các nhà văn Nam Kỳ như Tân Dân T, Phm Minh Kiên, H' Biu Chánh, Nguy n Chánh S t b t ñu chú ý ñ n ñ tài lch s vi nim tin tiu Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012 Trang 10 thuy t lch s chính là mt phương tin h"u hiu ñ ph) bi n lch s nưc nhà. Xu hưng tìm v vi truyn th ng dân tc, ý thc dân tc tr*i dy vi khát khao mu n chng minh rng ngưi Vit không h thua kém ngưi Trung Hoa ñã khích l nhà văn sáng tác tiu thuy t lch s. Điu này ñã ñưc các nhà văn nói ñ n  li nói ñu ca các b tiu thuy t lch s ca h. H' Biu Chánh khi vi t cho rng: “Trung Hoa có s r'i có truyn n"a. Vit Nam cũng có s, há li không có truyn hay sao?” (Li ta N%ng gánh cang thưng). Phm Minh Kiên cũng t hào: “Lý Thưng Kit là mt danh tưng nưc ta trong ñi Lý, khi ñánh Chiêm Thành, khi chinh nam pht b c, ch ng v"ng sơn hà, d-p lon phù nguy, vun b'i t) qu c. Cái công nghip ca Lý Thưng Kit có kém gì Đch Thanh ñi T ng, Nhơn Quý ñi Đưng, Quan Công ñi Hán bên Trung Qu c” (Li ta cu n Vi t Nam Lý Trung hưng). Hay ý thc ch ng li s $nh hưng ca các tiu thuy t mang ni dung mê tín d ñoan ñã ñưc Trương Duy To$n phát biu nơi tác ph%m Phan yên ngoi s xut b$n năm 1910, khi phong trào dch thut tiu thuy t Trung Hoa ñã ln mnh: “Theo trí mn ca tôi nay ph$i b nh"ng Lê Huê pháp thut, Kim Đính thn thông, Khương Thưng phong thn, Th Hùng tróc qu, Chung Ly lp trn, B' Tát cu binh, Đi Thánh lon thiên cung, Đăng Anh v tiên c$nh mà s p bày mt chuyn chi mi, bây gi m(c du mi n là cho lánh khi cái n.o d ñoan và báo ng phân minh thì ñ r'i”. Tân Dân T, cây bút chuyên v tiu thuy t lch s cũng ñã ch& ra hin trng thông thuc lch s Trung Hoa mà xa ri qu c s: “Th hi: Trương Lương, Hàn Tín, Hng Võ, Tiêu Hà thì s tích làu thông; còn hi li ai là anh hùng hào kit trong nưc ta thì ng%n ngơ ch+ng bi t” (Li ta Git máu chung tình). Phm Minh Kiên cũng chia s.: “Các ñng vĩ nhân tin b i b mai mt là do my ông văn sĩ cu hc ơ h không ñ ý ñ n mà di n dch ra truyn sách cho ngưi mình xưng t#ng, ñ mua các th truyn Tàu v xem r'i xúm nhau khen ngi; vì vy bây gi phn nhiu ngưi mình hi ñ n các ông danh giá ca Tàu thì làu thông mà hi qua các bc vĩ nhân trong nưc thì ng%n ngơ không bi t. Tht là mt vic ñáng bu'n” (ta Vi t Nam Lý Trung hưng). Các nhà văn ñã lên ti ng nh c nh ý thc và trách nhim ca nh"ng ngưi làm văn hóa (dch gi$) và s ñông ñc gi$ ñ i vi lch s dân tc, ñ'ng thi ch ng li các cu n tiu thuy t không có li cho ñưng ti n hóa ca dân tc. Trào lưu sáng tác tiu thuy t lch s  Nam Kỳ h+n không ch& có mt nguyên do chính t! s ph$n ng li làn sóng phiên dch tiu thuy t Trung Hoa mà xut phát t! nhu cu bc thi t ca ñi s ng. Chính ngn gió duy tân ( Nam Kỳ là phong trào Minh Tân) vi ch trương “nâng dân trí” và “chn dân khí”, r'i không khí ca các cuc ñu tranh chính tr sôi ñng ñã giúp nh"ng ngưi cm bút nói lên khát vng ca dân tc, khát vng tìm li “h'n nưc” t!ng ñưc gii sĩ phu ct lên th ng thi t ñu th k XX. Chưa bao gi ý thc dân tc, tinh thn dân tc li ñưc nh c nhiu như th trong văn chương. Tái hin quá kh vi c$m thc và c$m xúc ca con ngưi thi ñi mi vi m#c ñích TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012 Trang 11 cu i cùng là p  tinh thn yêu nưc, khích l lòng t hào dân tc chi ph i ngòi bút ca các tác gi$ vi t tiu thuy t lch s. N u làm mt phép so sánh gi"a tiu thuy t lch s Trung Hoa ñưc phiên dch và nh"ng sáng tác ca các nhà văn Nam Kỳ chúng ta s nhn thy mt s chênh lch rt ln. Trong lúc tiu thuy t dch là bc tranh ñy màu s c vi hàng trăm b thì tác ph%m sáng tác h t sc khiêm t n (kho$ng 14 b). Nhưng các sáng tác là thành qu$ ca văn hc Vit Nam trên quá trình cách tân hin ñi hóa. Nó thuc v giai ñon quan trng ca quy lut vn ñng t! phiên dch, phóng tác ñ n sáng tác thc th#. Nh"ng tác ph%m s góp phn hoàn thin bc tranh văn hc Vit Nam ñu th k XX: Vi t Nam Lê Thái T - 1929 ca Nguy n Chánh S t; Nam cc tinh huy - 1924, N%ng gánh cang thưng, Chưng hu quân Võ Tánh – 1926 ca H' Biu Chánh; Tiu anh hùng Võ Kit – 1926 ca Phú Đc; Git máu chung tình - 1925, Gia Long t&u quc - 1930, Gia Long ph c quc - 1932, Hoàng t Cnh như Tây - 1931 ca Tân Dân T; Vi t Nam anh ki t - 1927, Vi t Nam Lý Trung hưng – 1929, Lê Triu Lý th
- 1931, Tin Lê vn mt - 1932, Trn Hưng Đo – 1933 ca Phm Minh Kiên. Các tác ph%m ra ñi nhn ñưc s chào ñón n'ng nhit ca ñc gi$ chng t nhu cu bi t lch s dân tc ca mt b phn không nh nhân dân Nam Kỳ mà các nhà làm s lúc ñó chưa ñáp ng dưc. Cùng mt thi ñon, tiu thuy t lch s  B c Kỳ cũng có nhiu thành tu, có th k Chuy n Đ$c Thánh Trn ca Nguy n Nht Quang, Ngn c vàng ca Đinh Gia Thuy t, Ting sm ñêm ñông - 1928, Vua bà Tri u 'u - 1929, Hai bà ñánh gi%c - 1929, Vi t Thanh chin s - 1929, Trn Nguyên chin k - 1932 ca Nguy n T Siêu (1887-1965). Nguy n T Siêu là cây bút chuyên chú vào ñ tài lch s gi ng Tân Dân T trong Nam. Trong s tác gi$ vi t tiu thuy t lch s  Nam Kỳ h'i ñu th k XX ch& có Nguy n Chánh S t (1869-1947) v!a là nhà văn v!a là dch gi$ tiu thuy t Trung Hoa, còn các nhà văn vi t tiu thuy t lch s khác không tham gia phong trào dch thut. Khi phong trào dch thut tr nên ' t, mt phương hưng, vào gi"a thp niên hai mươi thì các nhà văn như H' Biu Chánh (1885-1958), Phú Đc (1901- 1970), Phm Minh Kiên (?-?), Tân Dân T (1875-1955) mi quay sang vi t tiu thuy t ly ñ tài t! lch s Vit Nam. Vic ph$n ng li phong trào dch thut ñ r'i ñi ñ n sáng tác, thc cht các nhà văn Nam Kỳ ch& mi d!ng li  mc nhn ra nh"ng tác ñng và hn ch v m(t ni dung ca tiu thuy t dch góp phn rt ln làm cho ñc gi$ Vit thông thuc lch s Trung Hoa mà quên lch s nưc nhà, ch chưa có ý thc ph ñnh v m(t cu trúc th loi mt cách trit ñ. Nhà văn không có ý thc (ho(c chưa có kh$ năng) phá tung th loi và tái cu trúc nó cho phù hp vi hoàn c$nh mi mà s d#ng li hình thc cũ : hình thc chương h'i. Tuy vy, trong ý thc v th loi, trên phương din lý thuy t nhà văn ñã b t ñu chm ti mt s vn ñ cơ b$n ca lý lun tiu thuy t hin ñi mà ch c ch n là có $nh hưng ñ n quá trình sáng tác ca h. Khi bàn v th loi tiu thuy t lch s, Tân Dân T ñã ñi t! s phân bit gi"a Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012 Trang 12 lch s và lch s tiu thuy t, nhn mnh tính cht “ñi tư” ca nhân vt, quyn năng hư cu trên s tht lch s ca nhà văn “Lch s ñi lưc ch& nói tóm t t nh"ng s ln lao mà không nói c(n k nh"ng s m$y mún. Còn lch s tiu thuy t thì nói ñ c$, v!a chuyn ln lao v!a chuyn m$y mún, ñu trng ra như mt c$nh vt t nhiên hin hin trưc m t. Lch s ñi lưc có nói nhơn vt sơn xuyên, qu c gia hưng ph mà không t$ trng mo ng" ngôn, không t$ tánh tình phong c$nh. Còn lch s tiu thuy t thì t$ ñ các nhơn vt sơn xuyên, tánh tình ngôn ng", t$ ti h&, n, ái, , trí não tinh thn, t$ ti phong c$nh c hoa, ca nhà ñài các, nhành chim lá gió, nhc su i kèn ve, làm cho ñc gi$ ng'i xem quyn sách, ming ñc câu văn mà tưng mình ñã hóa thân ñi du lch mt phong c$nh nào kia, xem thy mt nhơn vt nào ñó, khi n cho k. ñc y d c$m xúc vào lòng, d c$m xúc vào trí” (ta Gia Long t&u quc). T! nh"ng nhn thc v th loi, các nhà văn sáng tác nên nh"ng tác ph%m không d!ng  mc ñ “gi$ng s” mà ti n lên mt trình ñ ngh thut hư cu nht ñnh. Git máu chung tình ca Tân Dân T xut b$n năm 1925, cùng thi ñim vi cu n T Tâm ca Hoàng Ngc Phách  ñt B c, là cu n tiu thuy t lch s lãng mn miêu t$ tình yêu ca ñôi trai tài gái s c Võ Đông Sơ và Bch Thu Hà. Cu n tiu thuy t thiên v hưng “dã s”, lch s ch& là “cái ñinh ñ nhà văn treo bc bích ha”. Sau nh"ng thành công vang di ca Git máu chung tình, Tân Dân T vi t ti p b ba tác ph%m v vua Gia Long như Gia Long t&u quc, Gia Long ph c quc, Hoàng t Cnh như Tây. Tính cho ñ n hôm nay, Tân Dân T là tác gi$ vi t tiu thuy t lch s v vua Gia Long vi s trang ñ' s và trn v-n nht. B ba tác ph%m liên hoàn tái dng li cuc ñi bôn t%u ca vua Gia Long ñ khôi ph#c li vương triu Nguy n. Đó là cuc ging co gi"a hai lc lưng Tây Sơn (ba anh em Nguy n Hu, Nguy n Nhc, Nguy n L") vi lc lưng Nguy n Ánh trên mt không gian rng ln và thi gian tương ñ i dài, vi mt th gii nhân vt ñông ñ$o. Có nhân vt có tht trong lch s, ñ'ng thi cũng có nh"ng nhân vt do nhà văn hư cu, tô ñ(t. Không gian rng ln t! thành Thăng Long cho ñ n ñ$o Phú Qu c r'i qua các nưc Cao Miên, Xiêm La. Thi gian kéo dài gn mt phn ba th k. Trong b i c$nh lch s Vit Nam thi thuc Pháp, Gia Long là mt hình $nh gây rt nhiu xúc ñng cho công chúng Nam Kỳ. Theo ñu)i ñ tài lch s, Phm Minh Kiên cũng ñã sáng tác nh"ng tác ph%m ñ(c s c. Vi t Nam Lý Trung hưng tp trung ca ngi ngưi anh hùng Lý Thưng Kit. Lê Triu Lý th
và Tin Lê vn mt vi t v s tích v vua m ñu vương triu Lý là Lý Công U%n t! thu u thi cho ñ n lúc ngài lên ngôi tr vì ñt nưc. Trn Hưng Đo li ly c$m hng t! cuc kháng chi n ca nhân dân ñi Trn ch ng li quân Nguyên Mông vi hình tưng chính và linh h'n ca cuc kháng chi n là Trn Hưng Đo. N u như Tân Dân T chuyên chú vào giai ñon lch s g n lin vi nhà Nguy n thi cn ñi thì Phm Minh Kiên li chuyên chú vào giai ñon trưc ñó. Cu n Vi t Nam Lê Thái T ca Nguy n Chánh S t k li công cuc dng nghip ca TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ X1 2012 Trang 13 ngưi anh hùng Lê Li t! khi dy binh  Lam Sơn cho ñ n khi ñánh lui gi(c Minh. Trong tâm th ch ng li s bành trưng ca tiu thuy t Trung Hoa, các nhà văn Nam Kỳ ch y u ch ng li s $nh hưng ca ni dung ñ i vi ñc gi$ ch không ch ng v m(t hình thc th loi. Do ñó, trong sáng tác h ch y u xây dng ni dung thun túy là s kin và con ngưi lch s Vit Nam, ch v m(t hình thc th loi thì ti p thu mt cách t nhiên. Hình thc chương h'i phân ñon là ñ(c trưng n)i bt ca tiu thuy t lch s Trung Hoa ñưc các nhà văn Nam Kỳ mưn li. Hay các th pháp ngh thut khác như cách xây dng ñưng dây phát trin ca câu chuyn và tuy n s kin theo thi gian tuy n tính, cách miêu t$ nhân vt thông qua gii thiu ngoi hình, hành ñng, ngôn ng" theo l i bin ng2u và k t thúc thưng có hu. Vic nhà văn s d#ng li hình thc ngh thut ca tiu thuy t lch s Trung Hoa s có nh"ng ưu th nht ñnh. Trong lúc ñc gi$ ñang say mê tiu thuy t Trung Hoa thì s d#ng li th pháp ngh thut ca nó là hp lý, phù hp vi tm ñón ñi ca ñc gi$, nhà văn cũng có kinh nghim th loi. Nói như vy không có nghĩa là nhà văn Nam Kỳ hc tp mt cách máy móc hình thc tiu thuy t lch s Trung Hoa mà ñã có nh"ng tìm tòi cách tân. Trong nhiu b tiu thuy t, nhân vt lch s ñã trút ñưc chi c áo phi thưng và khoác vào chi c áo ñi tư, nhân vt ñã bi t ñ n nh"ng dòng h'i c, suy tư, trăn tr. Nhiu nhân vt không có tht trong lch s ñưc nhà văn hư cu to nên tính cht ñi thưng cho câu chuyn. Nhiu cu n tiu thuy t hưng ñ n k t thúc không có hu. Phong trào phiên dch tiu thuy t lch s Trung Hoa ñã có tác ñng ln ñ i vi quá trình hin ñi hóa văn hc Vit Nam ñu th k XX. Chính hot ñng phiên dch ñã có tác ñng ñ n hot ñng sáng tác ca các nhà văn  Nam Kỳ. Ngày nay, trưc s ln át ca phim truyn hình lch s Trung Qu c, nh"ng nhà làm phim ca chúng ta s làm gì? S la chn ca nhiu nhà văn vi t tiu thuy t lch s  Nam Kỳ nhm ph$n ng li trào lưu phiên dch tiu thuy t lch s Trung Hoa v2n còn có giá tr thi s và là bài hc cho quá trình hin ñi hóa văn hc và hin ñi hóa ñt nưc hôm nay. CHINESE HISTORICAL NOVELS AND VIETNAMESE HISTORICAL NOVELS IN THE SOUTH OF VIET NAM AT THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY Phan Manh Hung University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM ABSTRACT: At the beginning of the 20th century, novel translation from foreign languages into the national language has played a constructively role in the modernization process of local literature Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012 Trang 14 in Viet nam and other Asian countries as well. In the south of Viet nam, the movement of translation of Chinese historical novels has ebulliently occurred, and has influenced the composing tendency of local historical novels – one of the most outstanding trends of southern literature at that time. We have studied on the conversional Meclanism, the exchanges and interactions and the influence of translating activities of Chinese historical novels on compasing activities of Vietnamese historical novels, especially the literature of the southern of Vietnam in the early years of the 20th century. Keywords: history novel, historical and cultural translation studies, modernizing. TÀI LIU THAM KHO [1]. Nguy n Nam, Phiên d
ch hc l
ch s - văn hóa trưng h(p Truyn kỳ mn l c, NXB Đi hc Qu c gia TP. H' Chí Minh, (2002), tr.37. [2]. Susan Bassnett, D
ch th loi, b$n dch Vit ng" do Lê Nguyên Long và Phm Qu c Lc dch, Tp chí Nghiên c$u Văn hc, Hà Ni, s 12, (2009). [3]. B$n dch ti ng Vit: Tiu thuyt truyn thng Trung Quc  Châu Á (t# th k XVII - th k XX), (Trn H$i Y n dch), NXB Khoa hc Xã hi, Hà Ni, (2004). [4]. Itamar Evan-Zohar, The position of translated literature within the literary polysystem, Papers in historical poetics, Tel Aviv, (1978). [5]. Nhan B$o, )nh hưng ca tiu thuyt Trung Quc ñi vi văn hc Vi t Nam, trong Tiu thuyt truyn thng Trung Quc  Châu Á (t# th k XVII-th k XX), Claudine Salmon biên son, sñd; Bng Giang: Thư m c văn hc (Sài Gòn và Nam B t# 1866 ñn 1930), m#c Truy n Tàu, trong sách Đ
a chí văn hóa Thành ph H" Chí Minh, tp II, sñd. [6]. Nguy n Văn Xuân, Khi nhng lưu dân tr li, in trong Tuyn tp Nguyn Văn Xuân, NXB Đà N3ng, (2002), tr.543.