Thân cây

THÂN CÂY Thân là cơ quan dinh dưỡng trên mặt đất của cây, nối tiếp với rễ mang lá và cơ quan sinh sản, thân cây có một chức năng sinh lý rất quan trọng: vận chuyển nước và muối khoáng hòa tan (nhựa nguyên) từ rễ lên lá và ngược lại dẫn truyền các sản phẩm hữu cơ được tổng hợp từ lá (nhựa luyện) đến các cơ quan, ngoài ra thân là cơ quan chống đỡ cơ học, trong một số trường hợp thân cây là cơ quan dự trữ của cây, tùy theo tính chất của từng loại cây mà một trong 3 chức năng trên có thể được tăng cường hay giảm bớt (các thân cây sống ở trong nước thì khả năng nâng đỡ ít, các cây sống một năm hoặc một mùa thì chức năng dự trữ có thể giảm nhẹ). Ngoài ra, ở một số cây thân cỏ, thân thường chưá diệp lục nên cũng tham gia làm nhiệm vụ quang hợp cùng với lá, thân của một số loài cây còn có khả năng sinh sản dinh dưỡng. 1. Hình thái ngoài của thân cây 1.1. Các bộ phận của thân Khi quan sát một thân cây khí sinh điển hình, người ta phân biệt các phần chính sau đây: Có các loại chồi chính sau đây: + Chồi ngọn (chồi tận cùng): nằm ở đầu tận cùng của ngọn thân hay cành, thường có dạng hình chóp. Đó chính là mô phân sinh ngọn được bao bọc bởi các lá non, hoạt động của chồi ngọn sẽ hình thành nên các lá non và tại mỗi lá sẽ xuất hiện Hình 3.5. Các bộ phận của thân cây hai lá mầm 1. Rễ; 2. Thân dưới lá mầm;3.Lá mầm;4. Thân cây; 5. Chồi nách; 6. Lá; 7. Nách lá; 8. Cành; 9. Hoa; 10. Chồi ngọn; 11. Gióng; 12. Mấu. 59 + Phân cành lưỡng phân: chồi ngọn của thân được phân đôi thành 2 đỉnh sinh trưởng, mỗi đỉnh sẽ phát triển thành một cành mới, các chồi cành lại tiếp tục phân đôi theo kiểu đó, sự phân cành này thường thấy ở Thông đất, Quyển bá... trong sự phân cành này không có thân chính tạo thành trục chủ chốt của cây, nên không đảm bảo độ vững chắc về mặt cơ học trong cấu trúc của cây ở trên cạn. mầm mống của chồi nách. Đầu tận cùng của chồi ngọn là đỉnh sinh trưởng của thân hay cành. + Chồi nách (chồi bên): thường nằm ở các nách lá, chồi bên có cấu tạo giống như chồi tận cùng: cũng có lá non và mô phân sinh tận cùng. Hoạt động của chồi này sẽ tạo ra các cành mới và đầu tận cùng của cành này lại có các chồi ngọn, chồi nách có thể hoạt động cho ra một hoa hay một cụm hoa. + Chồi đông: loại chồi này thường gặp ở các cây vùng ôn đới. Đó là các chồi ngọn và chồi bên ở trạng thái nghỉ kéo dài trong các tháng lạnh mùa đông, những chồi đó gọi là chồi đông. Vào thời kỳ này, những chồi đó đựợc che phủ bởi những vảy cứng, làm giảm sự thoát hơi nước, chống lạnh và chống lại những tác nhân bất lợi của môi trường. Đến mùa xuân khí hậu ấm áp, các chồi nãy sẽ hoạt động trở lại, ra lá mới, hoa hay một cụm hoa, chồi này hoạt động được là nhờ các chất dự trữ trong các cơ quan của cây và trong các vảy của chồi. + Chồi ngủ: đó là dạng đặc biệt của chồi nách - ở trạng thái nghỉ nhiều năm hoặc không thời hạn. Khi chồi ngọn ở ngay bên trên chồi nách đó bị cắt bỏ thì những chồi nãy sẽ hoạt động mạnh và trở thành trục chính của cây. + Chồi phụ: chồi phụ có thể được hình thành từ nhiều vị trí và cơ quan khác nhau của cây (có thể được hình thành từ rễ, thân, lá, quả và củ...) chồi phụ đóng vai trò hết sức quan trọng trong quá trình sinh sản dinh dưỡng của thực vật có hoa. 1.3. Cành và sự phân cành Cành phát triển từ chồi nách của thân chính, đó là các cành bên. Cành thường có hình dạng và cấu tạo giống như thân chính, nghĩa là cũng có chồi ngọn và chồi nách, các chồi này lại phát triển thành các cấp cành tiếp theo, cuối cùng tạo thành một tán cây. Tùy từng loại cây và các nhóm cây, hướng phân cành và góc tạo thành giữa thân và cành khác nhau, do đó tán cây cũng có hình dạng khác nhau. Có các kiểu phân cành chính sau đây: + Phân cành đơn trục: chồi ngọn của thân phát triển thành trục chính và tiếp tục sinh trưởng cho đến khi hết đời sống của cây, các cành bên được hình thành từ chồi nách của thân chính, trong kiểu phân nhánh này thân chính phát triển mạnh hơn các cành bên rất nhiều, tán cây thường có dạng hình chóp (ví dụ: Thông, Tre, Chò, Bách tán...). 60 Căn cứ vào sự phát triển của các cành bên người ta phân biệt: phân cành lưỡng phân đều và phân cành lưỡng phân lệch. + Phân cành hợp trục: trong sự phân cành này, chồi ngọn của thân sau một thời gian hoạt động sẽ bị chết đi hoặc không sinh trưởng nữa và tại chỗ đó chồi nách phát triển thay thế chồi ngọn, còn trục chính lại nghiêng sang một bên, chồi nách mọc lên đúng hướng của chồi ngọn. Một thời gian sau, chồi nách này lại ngừng sinh trưởng hoặc chết đi và được thay thế bằng một chồi nách mới ở sát nó và quá trình cứ tiếp tục như vậy. Trong sự phân cành hợp trục, thân chính thường rất ngắn và trục dọc của thân là tập hợp của nhiều trục của các cành bên thay thế liên tục mà tạo thành. Các cành bên cũng phát triển theo kiểu hợp trục đó mà cho ra các cấp cành nhỏ hơn. Trong sự phân cành hợp trục người ta phân thành các kiểu chính sau đây: - Hợp trục 1 ngả: một chồi bên ở dưới chồi ngọn tạo nên chồi thay thế cho trục chính. - Hợp trục 2 ngả: hai chồi bên đối diện nhau nằm dưới chồi ngọn (không phát triển) tạo thành 2 chồi như nhau, đây còn gọi là kiểu phân đôi giả. - Hợp trục nhiều ngả: nhiều chồi nằm bên dưới chồi ngọn (không phát triển) tạo thành các chồi như nhau. Sự phân cành hợp trục thường gặp ở những cây bụi, cây thảo... Trong kiểu phân cành này, chồi ngọn thường chết sớm nên các chồi nách hoạt động mạnh mẽ (hiện tượng bấm ngọn tự nhiên) tạo thành một tán cây rậm rạp.