Tài liệu Hướng dẫn nhanh cho các nhà hoạch định chính sách - Phần 2: Nhà ở thu nhập thấp - Cách tiếp cận giúp người nghèo đô thị tìm nơi ở phù hợp

ược thử hoặc một tổ chức phi chính phủ. Cách thứ nghiệm lần đầu tiên bởi một cơn bão to. hai là dự án được xây dựng toàn bộ bởi Tất cả mọi người đều che ô đứng ngoài, PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN chính thành viên trong cộng đồng - họ mọi con mắt đổ dồn vào miệng ống thoát đóng góp sức lao động và quản lý một nước, được thông báo là “chảy một cách cách tập thể. Tuy nhiên, thông thường thì tuyệt vời”. Những con ngõ sau đó được lát những công việc này được hoàn thành gạch, hoa và cây cối được trồng dọc theo bởi sự kết hợp của cả hai cách trong đó đường đi, và tất cả mọi ngôi nhà đều được người dân làm những gì họ có khả năng sơn những màu tươi mới. và đấu thầu phần công việc nặng hơn, có Nguồn: ACHR yêu cầu chuyên môn và kỹ thuật đặc thù. 7 Tiếp tục các cuộc họp như một nền tảng cho những công việc tương lai Quá trình cộng đồng không nên chấm dứt khi công việc nâng cấp về vật chất được hoàn thành. Việc bảo trì các hạng mục đã được cải thiện cũng là một nhiệm vụ quan trọng mà cộng đồng phải đảm đương. Một dự án nâng cấp thành công có thể giúp cộng đồng tự tin và khuyến khích họ tiếp tục tham gia lập kế hoạch và thực hiện mọi dự án trong tương lai, không chỉ PHOTO cải thiện về vật chất mà còn về kinh tế, 25 - A xã hội như doanh nghiệp cộng đồng, quỹ phúc lợi do cộng đồng quản lý, hệ thống chăm sóc sức khỏe, hoạt động thanh niên hay những nhóm cho người già. Tiếp tục cuộc họp cộng đồng còn trở thành nền tảng cho việc xây dựng kế hoạch những cải thiện về đời sống cộng đồng trong giai đoạn tiếp theo, được thực hiện phối hợp với chính quyền địa phương và hỗ trợ của những tổ chức phi chính phủ. PHOTO: ACHR QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 23 Danh mục Những câu hỏi mà bạn nên hỏi về dự án nâng cấp 1 Khi bắt đầu • Dự án có phủ hợp với kế hoạch tổng • Vị trí đó có phù hợp để nâng cấp không? thể phát triển thành phố hay không? • Cơ cấu tổ chức có bao gồm sự phối hợp • Việc nâng cấp được xem xét như đầy đủ và hỗ trợ chính trị không? thế nào trong dự án? • Tài chính có vững vàng không? Nguồn tài • Dự án có giải quyết được những chính có đủ để thực hiện hết chương trình vấn đề về bền vững không? không? • Dự án có nhạy cảm trước những • Qui mô có phù hợp với khả năng chi trả tác nhân văn hóa không? của các hộ gia đình không và liệu họ có • Những năng lực về thể chế và nhân sẵn sàng trả tiền cho việc cải thiện không? viên có phù hợp với phạm vi và quy • Liệu pháp luật và những quy định có cần mô của dự án không? phải sửa đổi không? • Có những dàn xếp gì về sở hữu? 2 Khi xây dựng dự án • Những vấn đề cơ bản và những • Có những lựa chọn gì để tài trợ của việc đánh đổi quan trọng trong chương nâng cấp những dịch vụ và cơ sở hạ tầng trình nâng cấp là gì? cơ bản? • Loại hình cơ cấu thể chế nào sẽ • Chi phí được hoàn lại như thế nào? quản lý dự án? • Chi phí sẽ được thu như thế nào? • Những nhu cầu khác nhau của nam • Những khoản vay để cải thiện nhà ở sẽ giới và phụ nữ trong cộng đồng có được cơ cấu như thế nào: tiền mặt/nguyên được xem xét không? vật liệu, vật thế chấp, trả nợ? • Những người thuê nhà và chủ đất • Điều gì sẽ xảy ra nếu mọi người không trả trong khu định cư được đối xử như được những khoản vay của họ? thế nào trong dự án? • Những tiêu chuẩn dịch vụ nào sẽ được sử • Có những chính sách và thủ tục gì dụng? cho việc tổ chức lại, điều chỉnh lại và • Những lựa chọn thay thế nào cho dịch vụ, hợp pháp hóa những lô đất tư nhân? ví dụ như sử dụng những nhà cung cấp không chính thức quy mô nhỏ? PHƯƠNG PHÁM TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP PHÁM PHƯƠNG 3 Khi tổ chức xây dựng • Quá trình nâng cấp có hỗ trợ những • Vai trò của các bên liên quan nhà nước là sáng kiến của địa phương trong quá thế nào trong quá trình xây dựng? trình xây dựng. • Những tổ chức phi chính phủ và thành viên • Làm sao để đảm bảo tính liên tục về cộng đồng có vai trò gì trong suốt quá nhân viên và đại diện của cộng đồng? trình triển khai? 4 Về quản lý, đánh giá và học hỏi • Những bài học của dự án được ghi • Lợi ích của ai được đảm bảo? Ai trả tiền? chép lại thế nào? Ai làm việc đó? • Hệ thống báo cáo sẽ được xây dựng như • Những bài học được kết hợp sử dụng thế nào? như thế nào? • Có những chính sách gì về di dời và • Những chỉ số gì được dùng để đánh giá? giãn dân? Nguồn: website Nâng cấp các cộng đồng thành phố 24 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP PHƯƠNG ÁN 2: Tái định cư Cung cấp nhà ở thay thế cho TẤT CẢ cư dân ổ chuột trong thành phố là việc mà không một chính phủ nào có thể làm một mình. Vào những năm 1970, Hội đồng xóa bỏ Khu ổ chuột Tamil Nadu ở Ấn Độ cho rằng họ có thể xây đủ nhà ở được trợ cấp để tái định cư cho cả hàng triệu cư dân ổ chuột trong tiểu bang và do đó “xoá bỏ” được những khu nhà ổ chuột. Tuy nhiên, việc xây dựng số lượng lớn nhà mới được trợ cấp nằm ngoài khả năng tài chính và quản lý, vì nó vượt ra ngoài khả năng của hầu hết các chính phủ trên khắp thế giới. Tỷ lệ đô thị hóa và di cư từ nông thôn ra đô thị trong hầu hết các nước đang phát triển quá cao, với số lượng quá lớn, nhu cầu về nhà ở giá cả phải chăng lại còn lớn hơn, và không có đủ tiền để xây dựng nhà ở cho tất cả người nghèo đô thị, những người sống trong khu ổ chuột, chưa kể cả nhưng người tiếp tục đổ vào thành phố. (Xem Hướng dẫn nhanh Phần 1 về Đô thị hóa). Trên thực thế, đôi khi tái định cư cộng đồng không chính thức là điều không Tái định cư không nên PHƯƠNG PHÁM TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN thể tránh khỏi. Khi tái định cư là lựa chọn duy nhất, nó nên diễn ra với sự đồng ý của là lựa chọn đầu tiên hầu hết người dân. Nếu không có sự đồng ý, tái định cư có thể trở thành cưỡng chế di Di dời người dân ra khỏi nhà của dời. Trong những năm gần đây, các dự án họ tại khu nhà ổ chuột và tái định lớn tại nhiều thành phố Châu Á đã lấy mất cư ở những chỗ khác không bao chỗ ở của hàng ngàn hộ gia đình nghèo. giờ nên là lựa chọn đầu tiên của Nhiều trong số đó được tài trợ bởi các tổ các nhà hoạch định chính sách. Tái chức cho vay đa phương như ADB và định cư hầu như phá hủy các mạng Ngân hàng Thế giới với những điều khoản lưới xã hội, phá vỡ cộng đồng, làm chặt chẽ để đảm bảo người dân được tái giảm đáng kể khả năng kiếm sống định cư đúng cách và tự nguyện. Ngay cả của người dân, làm tăng chi phí đi như vậy, hầu hết các dự án này đã không lại, gián đoạn việc học tập của trẻ nhận được sự hợp tác hoặc ủng hộ của em và nói chung là tăng đói nghèo. những người bị tái định cư: Bởi vì nhà ở đô thị cho người thu nhập thấp khá khan hiếm, xóa bỏ Ấn Độ: dự án cải thiện Kênh khu nhà ổ chuột và tái định cư gây ra Kolkata, tái phát triển bờ sông tổn thất ròng về nhà ở mà không ai Jumuna ở Delhi có đủ tiền bù đắp, khiến cho vấn đề Pakistan: đường cao tốc sông Lyari thiếu nhà ở trở nên trầm trọng hơn. Bangladesh: xóa bỏ khu ổ chuột ở Dhaka “Kinh nghiệm cho thấy chi phí phát Indonesia: dự án kiểm soát lũ trên triển nhà ở mới lớn hơn 10-15 lần chi sông tại Surabaya; dự án cải tạo phí để nâng cấp nhà ở, môi trường vịnh Jakarta sống và khu định cư đã được người Philippines: đường sắt Bắc và dân đầu tư nhiều.” Nam, khôi phục sông Pasig, đường Laguna Lake Ring và dự án kiểm Nguồn: www.achr.net soát lũ Camanava tại vùng thành phố Manila. QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 25 Quản lý quá trình tái định cư bằng sự tham gia Sự gián đoạn do tái định cư ảnh hưởng những cư dân trong diện di dời tham rất nhiều đến cuộc sống của người dân gia vào mọi khía cạnh của quá trình lập khu ổ chuột. Vì vậy, điều quan trọng là kế hoạch tái định cư, từ khi thông báo bất cứ ai quản lý việc tái định cư cần lần thứ nhất đến khi thực sự chuyển sớm xây dựng lòng tin. Làm thế nào đến nhà mới. Sự tham gia của cộng để thực hiện điều này? Nếu người dân đồng rất quan trọng để tránh phá hủy phản đối tái định cư và từ chối rời khỏi sinh kế và mạng lưới xã hội vốn giúp nhà, thì việc cố gắng phá hủy nhà của họ tồn tại. Chỉ có sự tham gia mới có họ sẽ trở thành cưỡng chế di dời. Chiến thể giảm thiểu xung đột trong quá trình lược chủ yếu xây dựng lòng tin là mời tái định cư. Tái định cư có sự tham gia ở Surabaya, Indonesia Chính phủ Indonesia bắt đầu thực hiện Chương trình cải thiện Kampung (KIP) từ thập kỷ 1970 để nâng cấp tại chỗ các khu định cư không chính thức. Tại Surabaya, một số hộ gia đình trong một kampung phải di dời, để giảm mật độ của khu định cư và mở rộng đường và lối đi.Chính phủ giao một lô đất ngay cạnh đó cho những người di dời để xây chung cư. Với sự hỗ trợ kỹ thuật của giảng viên và sinh viên của khoa thực nghiệm Nhà ở và Định cư con người, Học viện công nghệ Surabaya (ITS), những hộ gia đình này tự thiết kế căn hộ của họ. Đề án của họ bao gồm những hành lang rộng để tái tạo một không PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG gian “phố” cộng đồng ở mỗi tầng và một khu chợ chung tại tầng trệt, những quầy hàng nhỏ được giao cho những ai muốn kinh doanh thực phẩm và bán đồ tạp phẩm. Nguồn: Những Kampung xanh, sạch của Surabaya: KIP tại Surabaya. 1991 PHOTO: ACHR 26 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP Giải pháp “cả hai cùng có lợi” Dự án di dời để xây dựng đường sắt tại Mumbai cho thấy, cải thiện cơ sở hạ tầng của thành phố không cần phải PHOTO được thực hiện bằng cưỡng chế di dời người nghèo, mà 29 - A chỉ cần một chút sáng tạo và hợp tác, là thành phố có thể cung cấp nhà ở an toàn, kiên PHOTOS: ACHR cố cho người nghèo thuộc đối tượng bị dời bởi dự án. Tái định cư bằng quan hệ đối tác tại Mumbai, Ấn Độ PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN Tái định cư có sự tham gia ở Surabaya, Indonesia Tái định cư với quy mô lớn không nhất Một phần của quá trình đòi hỏi người thiết phải kèm theo tranh chấp và đối dân khảo sát những hộ gia đình ở khu kháng. Để cải thiện hệ thống đường sắt vực đường tàu, đánh số nhà, vẽ bản ở ngoại ô Mumbai, một vài khu ổ chuột đồ những khu bị phá dỡ, xác định nhu gần đường tàu đã bị chỉ định phá dỡ cầu và tổ chức nhân dân thành 27 đội theo dự án giao thông đô thị do Ngân hợp tác nhà ở. Mỗi hội này đi thăm hàng Thế giới cấp vốn. Với sự giúp đỡ quan khu định cư mới của họ để xác của tổ chức phi chính phủ địa phương - định nhu cầu và bắt đầu xây dựng nhà Hội Phát triển các trung tâm tài nguyên, ở tạm thời mà họ đã thiết kế để ở trong Liên đoàn Quốc gia của Cư dân ổ chuột khi đó khu nhà ở 5 tầng mới của họ và Hợp tác xã Mahila Milan, 1400 hộ được chính phủ xây dựng (một phần gia đình đã tham gia đàm phán để có được trợ cấp bởi chính phủ và một được khu nhà ở mới với sự sở hữu lâu phần do chính những hộ gia đình này dài cách đó chỉ vài km. trả từ những khoản vay lãi suất thấp). Đến ngày di dời, những hộ gia đình này khóa cửa nhà cũ, mang theo vật Quá trình tái định cư được quản lý dụng của mình đến ở những căn hộ hoàn toàn bởi những người dân bị ảnh tạm thời ở nơi mới. hưởng, trong mối quan hệ đối tác gần gũi với tất cả những bên liên quan. Quá trình này đã trở thành một hình mẫu quan trọng, chỉ ra rằng khi mà cộng đồng bị ảnh hưởng trở thành nhân vật trung tâm của mọi bước quy hoạch tái định cư, thì giải pháp cuối cùng có thể thỏa mãn nhu cầu nhà ở của cả bản thân họ cũng như nhu cầu phát triển của thành phố nói chung. PHOTOS: ACHR QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 27 Mâu thuẫn là không cần thiết: Khi mà cộng đồng lấn chiếm Toul Svay Prey, Phnom Penh, Campuchia đồng ý hợp tác với chính quyền thành phố và tự nguyện di dời nhà ở để nhường chỗ cho dự án thoát nước, một dự án tái định cư với tính hợp tác cao đã được đề xuất, trong đó thành viên cộng đồng là nhân vật chính lựa chọn PHOTOS: ACHR khu đất mới và thiết kế nhà ở mới của họ. Đặt người dân vào vị trí trung tâm của quá trình tái định cư Hầu hết các cộng đồng nghèo không kỳ vật liệu xây dựng nào có thể sử dụng muốn cản trở một dự án phát triển đô được tới các ngôi nhà mới. thị quan trọng nếu dự án này thực sự vì mục đích tốt đẹp. Nhưng nếu nhu cầu của họ không được tôn trọng, và Khi các cộng đồng là trung tâm của quy quá trình di chuyển để nhường chỗ cho hoạch, việc tái định cư có thể là một quá dự án được thực hiện mà không có sự trình hợp tác thân thiện, giúp bảo tồn sinh tham gia của họ, họ có thể sẽ không kế của người dân, nhóm xã hội và bảo hợp tác. tồn cả nhân phẩm con người. Và bản thân quá trình đàm phán tái định cư có thể là một quá trình nâng cao vị thế cộng đồng, Sự tham gia trực tiếp và thực sự của xây dựng thêm tính cố kết, tự tin và năng người dân trong mọi giai đoạn tái định lực tổ chức của cộng đồng. PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG cư là cách tốt nhất để bảo đảm rằng quá trình căng thẳng vì mất nhà và phải di dời được thực hiện trong sự hợp tác và không có xung đột. Cư dân phải được tham gia vào tất cả các bước của quy hoạch, bao gồm xác định ngày tháng di dời, tổ chức vận chuyển, lựa chọn khu định cư mới, thiết kế bố trí cộng đồng, nhà ở, các hệ thống cơ sở hạ tầng và quản lý quá trình phân bổ. Cư dân cũng cần được hỗ trợ để tổ chức thành những nhóm nhỏ trong khu vực, có thể quản lý việc di chuyển, giúp tháo dỡ các ngôi nhà cũ và mang theo bất PHOTOS: ACHR 28 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP Vị trí tái định cư Khu đất được lựa chọn có thể làm nên hoặc phá vỡ dự án tái định cư Nếu khu đất mới có chất lượng tốt và ở Hai điều bảo đảm cho sự thành một vị trí tốt, việc hợp tác và tham gia của công của quá trình tái định cư là: người dân sẽ diễn ra dễ dàng hơn. Nỗ lực Chất lượng: Một mảnh đất sẽ được coi tái định cư cho người dân mà không quan 1 là phù hợp cho việc tái định cư nếu nó- tâm đến cơ hội việc làm luôn đối mặt với sự thù địch và dẫn đến suy giảm lòng tin cung cấp cho người dân khả năng tiếp cận với giữa người dân và cơ quan chính phủ. cơ sở hạ tầng cơ bản và không có những mối nguy hại về thể chất, môi trường hoặc sức khỏe. Ở tất cả các thị xã, thành phố, những vùng đất trống thuộc về các cơ quan nhà nước. Việc đàm phán giữa các cơ quan Vị trí: khu đất mới phải cho phép nhà nước, các nhóm cộng đồng và hỗ trợ PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN 2 người dân duy trì hoặc xây dựng lại phi chính phủ để xác định khu đất phù được sinh kế, mạng lưới xã hội và chiến hợp cho việc tái định cư ở gần khu nhà lược tồn tại với sự gián đoạn tối thiểu, do ở chuột cũ có thể mất một khoảng thời đó vị trí mới cần phải gần với cơ hội việc gian dài. Tuy nhiên, cộng đồng hoàn toàn làm, dễ dàng tiếp cận các dịch vụ công có thể tìm được mảnh đất ưng ý nếu biết cộng như trường học, trạm y tế, các ngân tổ chức và chuẩn bị, tìm kiếm khu đất họ hàng và các đầu mối giao thông. thích và kiên nhẫn thực hiện đàm phán. Tái định cư bởi người dân ở Khon Kaen, Thái Lan Trong 40 năm, cộng đồng 146 lao động nghèo gồm những người tái chế rác, lái xe 3 bánh thuê trọ những căn phòng bằng gỗ ván từ nhà máy cưa Dynamo, ở vùng ngoại ô Khon Kaen, đông bắc Thái Lan. Mặc dù giá thuê phòng cứ tăng vùn vụt, nhưng chủ nhà chưa bao giờ cải thiện phòng ốc hoặc cung cấp các dịch vụ cơ bản, ngoài một vài nhà vệ sinh. Người dân phải mua nước và điện một cách không chính thức với PHOTO: CODI giá cao từ những cửa hàng gần đó. chăng ở gần đó. Với khoản vay từ Khi nhà máy một lần nữa tăng tiền thuê Viện phát triển các tổ chức cộng đồng nhà, cộng đồng đã quyết định không (CODI), họ mua một khu đất nhỏ, chia chấp nhận mà tổ chức và lên kế hoạch thành những lô nhỏ, rồi sau đó tự họ để triển khai một dự án tái định cư của làm tất cả những công việc còn lại dựa riêng họ, với sự hỗ trợ của Chương trên sự tài trợ cơ sở hạ tầng của Baan trình nâng cấp Baan Mankong. Đầu tiên họ xây dựng quỹ tiết kiệm tập thể Mankong. và bắt đầu tìm kiếm khu đất giá phải Nguồn: www.codi.or.th QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 29 PHƯƠNG ÁN 3: Nhà ở công do chính phủ xây dựng Nhà ở công do chính phủ để giữ tiền tiết kiệm và tạo ra nguồn lực xây dựng hiện vẫn là một lựa để chi trả cho những chương trình như chọn. Tuy nhiên có nhiều minh thế này vẫn tiếp tục được thiết lập. chứng ở nhiều vùng khác nhau trên thế giới cho thấy giải Có một sự thật đáng buồn là ảnh hưởng pháp này quá đắt đỏ đối với của những chương trình theo kiểu truyền hầu hết các chính phủ. thống này rất nhỏ, mục tiêu đầy tham vọng khó đạt được trong khi chi phí quá Niềm tin rằng chính phủ nên có trách cao. Nếu trợ cấp ít hoặc không trợ cấp nhiệm trong việc xây dựng nhà ở cho cho mỗi đơn vị nhà thì có thể xây được người nghèo vẫn còn vững vàng một cách nhiều nhà cùng một lúc. Thường thì nhà đáng ngạc nhiên. Người ta tin rằng việc ở mới trở nên quá đắt đỏ và chỉ những chính phủ thiết kế, xây dựng và phân phối hộ gia đình khá giả mới có thể chi trả nổi. nhà ở (để bán hay cho thuê) là cách đảm Trong khi đó, nếu trợ giá cho một đơn vị bảo chất lượng nhà ở và sự phát triển một nhà nhiều hơn thì những người nghèo cách “có trật tự”. mới có thể mua được nhà ở, điều đó Để làm cho nhà ở vừa túi tiền người nghèo đồng nghĩa với việc xây được ít nhà hơn. thì chi phí xây dựng và quản lý phải được bao cấp phần lớn. Rất ít các thành phố Tạo ra những khu nhà ổ và chính phủ có được ý chí và nguồn tài chuột do nhà nước xây chính để trả cho khoản bao cấp này, hoặc Các chương trình nhà ở do nhà nước xây để xây dựng đủ nhà để đáp ứng một phần dựng nhận được quá nhiều phàn nàn về nhu cầu của người nghèo. khả năng tiếp cận, hệ thống dịch vụ nghèo Mặc dù có những hạn chế, nhưng nhiều nàn, thiết kế kém và việc xây dựng dưới tiêu chuẩn. Trong nhiều dự án, người dân chính phủ trên thế giới vẫn tiếp tục theo chuyển vào và ra rất nhanh. Nhóm người đuổi chính sách này, và nhiều khu nhà ở thu nhập cao hơn thì chuyển vào và nhóm PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG công cộng vẫn tiếp tục xuất hiện đâu đó người thu nhập thấp thì chuyển ra khỏi trong các thành phố, và hệ thống tài chính những khu nhà của nhà nước xây dựng và trở về khu định cư lấn chiếm. Khi mà tình trạng thay đổi về cộng đồng này không diễn ra, nhà ở thường rơi vào tình trạng không được sửa chữa và trở thành một dạng nhà ổ chuột kiểu mới vì thiếu sự trùng tu của nhà nước và sự quan tâm của người dân. Ở Ấn Độ, một phần lớn của chương trình nâng cấp khu nhà ổ chuột của Bộ phận xóa nhà ổ chuột Tamil Nadu là để cải tạo những căn hộ dột nát đã được xây dựng từ 15 năm trước để tái định cư các cư dân ổ chuột. PHOTO: UNESCAP 30 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP Chính phủ có thể cung cấp nhà ở cho tất cả mọi người được không? Kinh nghiệm chứng minh rằng cung cấp nhà ở công quy mô lớn không phải là một giải pháp hay PHOTO: GOVERNMENT OF SINGAPORE Những chương trình quy mô lớn để xây dựng nhà ở được trợ cấp, tiêu chuẩn hóa, và đầy đủ tiện nghi cho những hộ gia đình nghèo hiện tại và tương lai quá tốn kém đối với chính phủ ở hầu hết các nước đang phát triển cũng như những nước phát triển. Tốt hơn hết là sử dụng nguồn lực công để nâng cấp quỹ nhà ở giá phải chăng hiện có (dù những ngôi nhà này có xập xệ đến mức nào) và thực hiện một loạt PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN những phương pháp sáng tạo để bổ sung quỹ nhà. Ý nghĩ rằng chính phủ phải là nhà cung cấp chính về nhà ở giá phải chăng cho người nghèo đô thị đến từ đâu? 1 Từ nhà ở công ở Châu Âu Các thành phố Châu Âu có lịch sử dài về việc xây dựng nhà ở công để tái định cư cư dân ổ chuột nội thành. Tuy nhiên, ngày nay, các khu nhà tập thể cao tầng do chính phủ xây dựng giá rẻ và thường ở các khu vực tách biệt của thành phố đang trở thành ổ nghèo đói, tội phạm, bị tách biệt về kinh tế xã hội, đầy căng thẳng sắc tộc và tôn giáo với môi trường vật chất xuống cấp trầm trọng và kinh tế kém phát triển. 2 Từ nhà ở công tại Singapore và Hồng Kông Những tín đồ của chính sách xây dựng nhà ở công thường kể câu chuyện thành công của Hồng Kông và Singapore những năm 60 đầu 70 để củng cố quan điểm rằng chính phủ có thể hỗ trợ xây dựng nhà ở tươm tất, giá cả phải chăng cho tất cả người nghèo trong thành phố. Nhưng điều mà họ sẽ không nói ra đó là Hồng Kông đã từng là thuộc địa kiểu mẫu và Singapore là thành phố quốc gia, họ không phải đương đầu với ngân sách hạn hẹp như phần còn lại của thế giới. Không giống như hầu hết các thành phố Châu Á khác, Singapore giàu có không có vùng nông thôn và do đó không có những luồng người liên tiếp đổ về thành phố, đè thêm gánh nặng cho quỹ nhà ở đô thị. Và ở Hông Kông, nhà ở công cộng vẫn chiếm khoảng 50% quỹ nhà ở thành phố. Nhưng thay vì được ca ngợi, việc nhà nước liên tiếp xây dựng những căn hộ được trợ giá để bán cho dân chúng được cho là nguyên nhân của sự sụp đổ về giá bất động sản của thành phố và đổ vỡ thị trường nhà ở tư nhân. Việc sản xuất hàng loạt nhà ở công trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế giờ đây thể hiện những điều không ai có thể đoán trước được khi chính sách xây dựng nhà ở công mới được đưa ra. QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 31 Nhà nước là người hỗ trợ phát triển chứ không phải người cung cấp Mặt bằng và dịch vụ được sử dụng để cân bằng giữa điều kiện nhà ở tối thiểu xã hội chấp nhận được và mức mà người thu nhập thấp có thể chi trả. Trong những dự án này, nhà nước đóng vai trò ít quan trọng hơn so với trước kia trong các dự án PHOTO: ACHR xây dựng nhà ở công. PHƯƠNG ÁN 4: Mặt bằng và dịch vụ Trước tình hình nhà nước không thể mua đất và sẽ xây dựng từng bước. Một cung cấp đủ nhà ở xây sẵn cho dân số dự án khác lại cấp phát miễn phí theo nghèo thành thị, đã có những thay đổi hình thức trợ cấp công. Có nhiều mức trong cách nghĩ ở nhiều nước trên thế hỗ trợ cho đối tượng hưởng lợi: trong giới trong đó nhà nước chuyển từ vai một vài dự án, người dân chỉ nhận được trò người cung cấp sang vai trò người một mảnh đất trống trong khi ở những dự hỗ trợ phát triển cho người nghèo. Một án khác, họ nhận được nền xây sẵn với hình thức hỗ trợ là nhà nước cấp đất các kết nối tiện ích và mái hoặc khung chia lô cùng với các dịch vụ cơ bản theo nhà kết cấu đã hoàn thiện. Các dịch vụ quy hoạch nhưng để người dân tự xây tiện ích cũng có nhiều loại từ nhà vệ sinh nhà của họ trên các mảnh đất được chia. công cộng và các vòi nước dùng chung Hình thức này được gọi là phương án cho đến dịch vụ cấp nước máy đầy đủ “mặt bằng và dịch vụ” đến từng lô đất. Chiến lược áp dụng trong phương án nêu trên nhằm Những lợi ích của mặt bằng và dịch vụ mục đích chia sẻ trách nhiệm cung cấp nhà ở tươm tất với Phương án mặt bằng và dịch vụ cho phép chính phủ chia giá cả hợp lý giữa nhà nước sẻ trách nhiệm cung cấp nhà ở với nhóm thu nhập thấp và và nhân dân. Các cơ quan do đó tiết kiệm được nguồn lực công khan hiếm. PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG công quyền chỉ chịu trách Do đã được quy hoạch nên việc cung cấp cơ sở hạ tầng và nhiệm chuẩn bị mặt bằng dịch vụ rẻ hơn so với việc tự xây dựng và bảo trì. và các hạ tầng cơ bản. Các mảnh đất chia lô sau đó Những người được hưởng lợi có thể kiểm soát được không được bán, thuê hoặc cấp gian và việc xây dựng nhà ở. cho các hộ gia đình được Phương án này có thể đáp ứng nhu cầu nhà ở của số lượng hưởng lợi để họ tự xây nhà người lớn, trong khi đó vẫn đảm bảo được những tiêu chuẩn dùng tiền vay lãi suất thấp, tối thiểu về an toàn và sức khỏe cộng đồng. các vật liệu xây dựng cơ bản với sự hỗ trợ kỹ thuật của dự Phương án này có thể có ích khi xem xét áp dụng cho các án và đôi khi tiền tiết kiệm dự án tái định cư thiết yếu. của chính họ. Ở một số dự Nếu được quy hoạch và triển khai một cách đầy đủ, nó sẽ là án có yêu cầu hoàn lại chi một giải pháp linh hoạt để đáp ứng nhu cầu nhà ở tương lai. phí, người dân phải trả tiền 32 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 5 cách để giúp phương án mặt bằng và dịch vụ có hiệu quả hơn Cung cấp đất ở vị trí tốt: Vị trí của một dự án mặt bằng và dịch vụ quyết định sự thành công hay thất bại. Vị trí khu đất nên gần trung tâm việc làm để có thể 1 cung cấp những cơ hội kiếm tiền cho những người sống ở đó. Nó cũng nên ở gần những cơ sở hạ tầng cơ bản để giảm thiểu chi phí bằng cách mở rộng mạng lưới này đến dự án. Dự án không nhất thiết phải nằm trên khu đất rộng hoặc ở rìa thành phố. 2 Phương án mặt bằng và dịch vụ thường được phát triển ở những khu đất rộng ở ngoài rìa thành phố nơi mà những lô nhà, trường học, khu giải trí và tiện nghi xã hội có thể được phát triển theo quy hoạch. Nhưng trên thực tế, hầu hết các thành phố còn những khu đất trống ngay trong thành phố và có khả năng tiếp cận những cơ sở hạ tầng và dịch vụ hiện có dễ dàng hơn. Những vị trí nội đô như thế PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN này có thể được phát triển với giá thành hạ mà không phải tốn nhiều chi phí đầu tư để mở rộng cơ sở hạ tầng. Các lô đất nên được phân ra theo kích cỡ nhỏ: Bằng cách này, nhiều người 3 có thể đến ở với chi phí thấp. Khi xác định kích cỡ các lô đất, tốt nhất nên lên kế hoạch để đáp ứng những nhu cầu khác nhau và xem những người thu nhập thấp sử dụng không gian nội thất thế nào và tối thiểu họ cần bao nhiêu đất. Những tiêu chuẩn hiện có và quy định thường không thích hợp và cẩn được xem xét lại để dự án có giá cả hợp lý hơn với người nghèo và ngăn chặn khả năng khu đất bị người có tiền chiếm đoạt trong tương lai. Giảm chi phí dịch vụ bằng những quy hoạch tốt. Chi phí cho việc xây dựng 4 cơ sở hạ tầng cho các dự án mặt bằng và dịch vụ có thể giảm đáng kể bằng cách chia đất thành lô hình chữ nhật với mặt tiền hẹp. Đất vuông kém kinh tế nhất. Việc thiết kế đường xá, ngõ, đường nước, cống rãnh và điện nên được quyết định dựa trên mức độ hợp lý về giá cả và khả năng được chấp nhận về mặt xã hội ra sao với người dân sống ở đó. Với nhà ở thu nhập thấp, điều này có thể thực hiện được nếu có sự tham gia đầy đủ của những nhóm lợi ích vào việc quy hoạch, thực hiện và bảo trì. Phát triển từng bước để giảm chi phí cho người dân. Một cách để làm cho những dự án kiểu này 5 hợp lý và linh động hơn là phát triển từng bước, bắt đầu từ những cơ sở hạ tầng cơ bản có thể nâng cấp được theo thời gian. Để làm việc này, cần xác định được cơ sở hạ tầng tối thiểu để có thể đảm bảo được sức khỏe, sự an toàn và hạnh phúc cho người ở. Dự án cũng nên lập quy hoạch cho trường học, trạm xá, các công trình tôn giáo, đồn cảnh sát, mặc dù có thể không phải xây ngay lập tức. Cách tiếp cận từng bước như thế đặc biệt hữu ích cho những người dân nhập cư mới vào thành phố. PHOTO: ACHR QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 33 Những vấn đề của mặt bằng và dịch vụ Bắt đầu từ những năm 60, nhiều dự án mặt bằng và dịch vụ đã xuất hiện những vấn đề nghiêm trọng. Nhiều người cảm thấy rằng cách tiếp cận các dự án kiểu này dựa trên một số quan niệm sai lầm về những gì các hộ gia đình nghèo đô thị cần, những gì họ có đủ khả năng và những gì họ có thể đạt được. Mặc dù ý định ban đầu tốt đẹp song nhiều dự án đã thất bại trong việc cung cấp nhà phải chăng và có thể tiếp cận được cho nhóm đối tượng thu nhập thất nhất. Thêm vào đó, nhiều kế hoạch bị cản trở bởi tỷ lệ hoàn phí thấp của người nghèo. Người dân bị mất việc làm và thu nhập khi chuyển tới nơi ở mới trong khi lại phải trả tiền đất và xây dựng một ngôi nhà mới. Việc vận chuyển, đi lại, nước và các chi phí điện năng tăng thêm vào gánh nặng này. Vấn đề hoàn phí cũng phát sinh khi dịch vụ bị trì hoãn, cách thu phí không hợp lý và thiếu một ý chí chính trị trong vấn đề thu nợ. Những vấn đề về mặt bằng và dịch vụ ở Karachi, Pakistan Vào đầu những năm 70, cơ quan phát nhà ở nơi khác trong thành phố. Một triển Karachi (KDA) soạn thảo một kế số khác nhận thấy tiền trả góp đất và hoạch mặt bằng và dịch vụ lớn nhằm hạ tầng hàng tháng cũng như chi phí cung cấp nhà ở cho người nghèo. xây dựng nhà mới quá ư đắt đỏ. Metroville I bao gồm 4113 lô đất, được thiết kế cho hơn 35000 người. Địa Trong khi Metroville không có người điểm của Metroville được coi là một ở thì các khu định cư lấn chiếm gần địa điểm lý tưởng cho các hộ nghèo đó như Baldia và Orangi tiếp tục tăng - ngay bên cạnh một khu định cư lấn trưởng và phát triển mạnh, và bây giờ chiếm lớn hiện có và gần với một khu đang là nhà của hơn một triệu dân công nghiệp và khu dân cư có thu nghèo đô thị. nhập cao hơn của thành phố, có thể Nguồn: Aliani and Yap, 1990 cung cấp nhiều cơ hội việc làm. Nhưng phải mất bốn năm, từ lúc PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG những mảnh đất đã được phân bổ KDA mới có thể cung cấp kết cấu hạ tầng cơ bản như cung cấp nước và điện. Thậm chí 10 năm sau, trong một thành phố thiếu nhà ở trầm trọng như vậy mà mới chỉ có 700 trong số 4.113 lô là có người ở. Điều gì đã xảy ra? Nghiên cứu năm 1984 cho thấy rằng một số hộ nghèo đã được phân bổ đất trong Metroville không thể chờ đợi bốn năm cho một ngôi nhà mới và đã bán lô đất của họ cho các nhóm có thu nhập cao hơn, những người đã có PHOTO: URC KARACHI 34 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP Không rẻ như suy đoán PHOTO 37 - A PHOTO: URC KARACHI PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN Sự thành công của mặt bằng và dịch vụ ở Hyderabad, Pakistan Tại một số điểm, các nhà quy hoạch đô thị dụng các phương thức tiếp cận lấn chiếm tại Cơ quan Phát Triển Hyderabad (HDA) và thực hiện Đề án phát triển từng bước đã bắt đầu tự hỏi tại sao đề án mặt bằng – trong những năm 80. Những hộ gia đình dịch vụ hợp pháp của họ không thể thu hút nghèo quan tâm phải ở trong một khu vực người nghèo, trong khi các khu định cư lấn đón tiếp chỉ định trong hai tuần, sau đó họ chiếm bất hợp pháp ngay bên cạnh được sẽ được trao một mảnh đất. Họ chỉ được tổ chức bởi các tay cò không chính thức lại cấp nước từ những xe chở nước sạch rất hưng thịnh. và chỉ phải trả tiền đất. Điều kiện duy nhất Một điều mà họ nhận ra được rằng khi đề là họ sống trong mảnh đất đó liên tục. Ai án của chính phủ tốn khá nhiều thời gian không sống tại đó nữa sẽ bị thu hồi lại đất. cho những giấy tờ liên quan thì một người Khi mọi người bắt đầu đến định cư ở đó, có thể tới những môi giới địa phương tại họ được khuyến khích tổ chức theo từng khu lấn chiếm và có một lô đất mới chỉ ngõ và quyết định cơ sở hạ tầng gì mà họ trong một ngày. Họ cũng thấy rằng đất tại muốn đầu tiên. Dân cư tự họ quản lý việc khu định cư lấn chiếm mà không có cơ sở xây dựng cơ sở hạ tầng và trả tiền cho hạ tầng, chi phí ít hơn và người dân có thể HDA để vận chuyển vật liệu xây dựng cơ mua được. Khi khu định cư phát triển, mọi sở hạ tầng đến gần khu định cư. người cùng nhau từ từ nâng cấp cơ sở hạ Trong vòng một năm, khu định cư đã có tầng và dịch vụ. Họ cũng từng bước xây tất cả các dịch vụ cơ bản như nước sạch, dựng nhà ở của họ. Đồng thời, quá trình vệ sinh, điện, đường trải nhựa. Nó cũng có định cư không chính thức đầy rẫy sự bóc cả trường học, trạm y tế và một số người lột khi các ông chủ lớn ở địa phương bán dân đã mở ra sản xuất và kinh doanh bán những lô đất đã có người ở cho những lẻ. Bằng việc áp dụng chiến lược mà cộng người trả giá cao hơn và đuổi những hộ đồng nghèo sử dụng để cung cấp nhà ở gia đình đầu tiên đi. cho chính họ và bằng cách loại bỏ các yếu Các nhà kế hoạch HDA đã quyết định áp tố bóc lột của quá trình đó, HDA đã thành công ở nơi các cơ quan khác thất bại. QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 35 Có thể giải quyết vấn đề nhà ở trong thành phố của chúng ta Nhưng để làm được điều đó, những bên liên quan – chính quyền địa phương và trung ương, các tổ chức cứu trợ, tổ chức phi chính phủ, những chuyên gia kỹ thuật và chính bản thân cộng đồng cần được tham gia và cần tìm không gian để hợp tác và phát triển những giải pháp PHOTO: HOMELESS INTERNATIONAL sáng tạo. PHƯƠNG ÁN 5: Chiến dịch nhà ở quy mô thành phố Phát triển và thực hiện các chiến lược với mục tiêu nhà ở cho tất cả người nghèo trong toàn thành phố. Nếu bạn quyết định sử dụng cách tiếp cận ở nghiệm của họ cần được chia sẻ và phổ biến qui mô toàn thành phố để giải quyết vấn đề nhà để những người khác có thể cắt bớt công ở thu nhập thấp thì bạn phải có trong tay đầy đoạn thử nghiệm. đủ mọi thứ. Bên cạnh việc đối mặt với những Tạo điều kiện cho việc đổi mới mô bất cập tích lũy trong nhiều năm về vấn đề 2 trường chính sách: Các chính sách thiếu nhà ở và yêu cầu nâng cấp các khu vực địa phương và quốc gia về đất đai và thiếu dịch vụ trong thành phố, bạn cũng phải nhà ở cần được nới lỏng và chỉnh sửa để tạo giải quyết nhu cầu nhà ở tương lai. Nhu cầu điều kiện cho sự đổi mới cách người nghèo hiện tại về nhà ở giá phải chăng ở hầu hết các có thể tiếp cận đất và nhà ở, và cách các khu thành phố là quá lớn và dường như đáp ứng định cư nghèo đang tồn tại có thể được cải nhu cầu nhà ở tương lai là một nhiệm vụ bất khả thi. Nhưng trên thực tế, giải quyết toàn bộ tạo một cách thực tế và bền vững. PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG vấn đề nhà ở trong một thành phố là điều có Đầu tư công nhiều hơn cho cơ sở thể. Tuy nhiên, để làm được điều đó trên quy 3 hạ tầng: Trên toàn thành phố, khoản mô cả thành phố, thì bạn sẽ cần rất nhiều điều: đầu tư này có thể được khích lệ bởi các điều chỉnh về chính sách và quy định quốc Nhiều liên kết ngang hơn giữa các gia và đô thị. 1 cộng đồng nghèo: Mạng lưới để hỗ Đầu tư nhiều hơn nữa vào xây dựng trợ và học hỏi lẫn nhau giữa các cộng đồng 4 tầm nhìn và năng lực: Để đạt được ở nghèo trong một nước và với nhiều nước là quy mô lớn, trước hết cần giữ cho vấn rất cần thiết. Một vài ý tưởng sáng tạo hay đề nhà ở thu nhập thấp không tồi tệ hơn. Đầu nhất về nhà ở tại các thành phố Châu Á tư lớn là rất cần thiết trong vấn đề xây dựng không phải của những kiến trúc sư, kỹ sư, nhà ở và cả xây dựng năng lực cho cộng đồng, những nhà chính trị hay quý tộc mà từ bản kiến trúc sư, tổ chức phi chính phủ, cơ quan thân chính những cộng đồng nghèo. Khi mà chính phủ và tất cả những bên để thực hiện họ thực hiện thành công mô hình nào đó, kinh sáng kiến nhà ở qui mô lớn. 36 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP Giải pháp toàn thành phố về nước sạch ở Mandaue, Phillipines Thành phố công nghiệp Mandaue, gần Cebu ở phía nam của Phillipines, là một minh hoạ tốt về cách mà một chút cải cách về quy định và sự đổi mới có thể khuyến khích đầu tư vào hạ tầng quy mô nhỏ, và sau đó dẫn tới sự thay đổi ở quy mô lớn hơn. Liên đoàn cộng đồng lấn chiếm nghèo ở Mandaue (một phần của Liên Đoàn Người Nghèo Đô Thị Phillipines) đang hoạt động mạnh và điều hành 6 đề án tiết kiệm cộng đồng lớn trong khuôn khổ PHOTO: ACHR Hợp tác xã đa ngành San Roque Parish PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN của họ. Hợp tác xã này cung cấp khung vòi. Trách nhiệm về việc lên kế hoạch, pháp lý cho một số dự án phát triển do thực hiện, quản lý vòi nước hoàn toàn cộng đồng quản lý về thu hồi đất, việc là của người dân. làm, tiết kiệm và tín dụng, cửa hàng cộng đồng và xây dựng các nhà vệ sinh công Những nhóm cộng đồng vay tiền từ đề cộng và tiếp cận đường xá trong một số án tiết kiệm của họ để mua ống nước và khu định cư. nguyên vật liệu, đảm nhiệm công việc khó khăn là thương thuyết với những chủ Trong hầu hết các khu định cư, tiếp cận nhà máy, các chủ đầu tư bất động sản với nước sạch là một vấn đề lớn. Tới 500 nhỏ để xin phép đưa đường ống nước hộ gia đình phải chia sẻ một vòi nước qua khu đất của họ. Chương trình vòi duy nhất và họ phải trả tiền rất đắt để nước công cộng đã khuyến khích xây mua. Một trong những dự án cấp thiết dựng thêm những công trình công cộng của hợp tác xã San Roque là lắp đặt và như nhà vệ sinh công cộng, đường lát quản lý những vòi nước công cộng trong nhựa và những cửa hàng cộng đồng nhỏ đó người dân được tiếp cận với nước được cấp vốn với lợi nhuận từ những vòi sạch đến tận đường chính và với chi nước công cộng phí thấp với điều kiện họ phải đặt đường ống, lắp đặt vòi nước và trả tiền ống và Nguồn: UN-HABITAT, 2006 Giải pháp quốc gia về đất đai và nhà ở Sự chuyển đổi quy mô lớn những khu dụ. Chương trình trợ cấp đất và cho nhà ổ chuột trên phạm vi quốc gia có vay nhà ở giúp cho những cộng đồng thể xuất phát từ việc hạn chế một số lấn chiếm có thể mua mảnh đất mà họ khía cạnh ngăn trở sự thay đổi trên đang ở và có tiền để cải thiện hạ tầng. thị trường đất đai, chính sách đất đai, Chương trình này dựa vào trung gian quy hoạch mở rộng hạ tầng, thiết kế và như các tổ chức phi chính phủ, thay việc quản lý trợ cấp. Chương trình thế mặt cộng đồng tham gia quá trình mua chấp cộng đồng ở Phillipines là một ví và đăng ký đất. Nguồn: web.mit.edu/urbanupgrading/ QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 37 Nâng cấp khu ổ chuột quy mô thành phố ở Thái Lan Một trong những sáng kiến nổi bật và thành hợp pháp có thể thỏa thuận để giành quyền công nhất về nhà ở quy mô thành phố là sử dụng đất an toàn bằng nhiều cách khác chương trình Baan Mankong (“nhà ở an nhau. Họ có thể thỏa thuận để mua khu đất toàn”), - chương trình nâng cấp khu ổ chuột tư mà họ đang chiếm (sử dụng khoản vay và định cư lấn chiếm - được thực hiện từ ưu đãi từ CODI), hoặc cùng cộng đồng ký năm 2003 không chỉ ở những thành phố hợp đồng thuê dài hạn mảnh đất nều nó là lớn mà còn tại các đô thị nhỏ hơn của Thái đất công, hoặc dời đến một mảnh đất khác Lan. Mục tiêu của chương trình là nâng cấp dưới quyền quản lý của cơ quan chủ quản nhà ở, cơ sở hạ tầng, môi trường sống và mảnh đất họ đang lấn chiếm, hoặc xây lại quyền sử dụng đất an toàn cho 300.000 nhà trên một phần mảnh đất họ đang lấn hộ gia đình nghèo, trong 2.000 cộng đồng chiếm để trả phần còn lại cho chủ sở hữu nghèo ở 200 thành phố và thị xã ở Thái Lan. để đổi lấy quyền sở hữu an toàn cho phần của mình. Chương trình Baan Mankong được thực hiện bởi Tổ chức phát triển cộng đồng Baan Mankong khuyến khích các đô thị (CODI), một tổ chức công tự trị thuộc Bộ cộng tác với các tổ chức đô thị nghèo trong phát triển xã hội và an ninh con người. những sáng kiến nâng cấp bằng nhiều Chương trình cung cấp những trợ cấp cơ cách khác nhau. Ở một số thành phố, sở hạ tầng, những khoản vay nhà ở lãi suất chính quyền đã cấp đất để tái định cư các thấp trực tiếp tới cộng đồng không chính hộ dân sinh sống tại các “khu định cư lấn thức. Cộng đồng này sẽ khảo sát, thiết chiếm nhỏ” rải rác xung quanh thành phố, kế và tự triển khai dự án nâng cấp nhà ở và cho những cộng đồng mới thuê đất với và khu định cư trên khu đất đó hoặc một hợp đồng 30 năm. Biện pháp này chỉ có khu đất gần đấy. Sự hỗ trợ không chỉ đối thể được áp dụng khi mà có một chương với những tổ chức cộng đồng mà còn với trình nâng cấp trên phạm vi thành phố mạng lưới của cộng đồng, với chính quyền trong đó những cộng đồng nghèo giữ vai địa phương và những bên liên quan và với trò chủ chốt. các tổ chức quốc gia để phát triển kế hoạch nâng cấp nhà và giải quyết dứt điểm vấn Tính đến tháng 12 năm 2006, 773 dự án đề nhà ở cho 200 thành phố và thị xã trong nâng cấp cộng đồng đã được hoàn thành vòng 3 đến 5 năm. hoặc đang thực hiện ở 158 thành phố của Thái Lan, đem lại đổi thay cho cuộc sống PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN HƯỚNG & CẬN TIẾP HƯỚNG PHƯƠNG Trong chương trình nâng cấp quốc gia này, của 45.504 hộ. những hộ gia đình trong khu định cư bất Nguồn: www.codi.or.th Baan Mankong đạt được giải pháp có quy mô quốc gia này chỉ bằng cách giải phóng năng lượng và sự sáng tạo vốn đã tồn tại trong các cộng đồng nghèo, hỗ trợ hàng ngàn sáng kiến nâng cấp nhà hoàn toàn được thiết kế, xây dựng và quản lý bởi chính người nghèo đô thị, trong khuôn khổ phối hợp với chính quyền và các đơn vị địa phương khác. PHOTO: ACHR 38 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP Bạn cần làm gì để lên được quy mô toàn thành phố ? Ý chí chính trị: Giải quyết vấn đề nhà ở quy mô thành phố cần phải có ý chí 1 chính trị của chính phủ nói riêng và của toàn xã hội nói chung. Những cách tiếp cận tổng hợp và một tầm nhìn thành phố: Quy hoạch 2 nhà ở lâu dài, ổn định phải xuất phát từ nhu cầu, và nhu cầu khác nhau ở những địa điểm khác nhau. Môi trường chính sách địa phương phù hợp: Bao gồm một nền tảng thống 3 tin tốt về các khu định cư không chính thức của thành phố. Các vướng mắc về quy định và thủ tục, các quy chế xây dựng và sử dụng đất gây khó khăn cho các cộng đồng nghèo khi lên kế hoạch và thực hiện tự xây dựng nhà ở phải được điều chỉnh cho linh hoạt hơn. Khung pháp lý quốc gia đúng đắn: Cần có quy định ở tầm quốc gia khuyến PHƯƠNG HƯỚNG TIẾP CẬN & HƯỚNG DẪN 4 kích nâng cấp nhà ở tại chỗ và cung cấp dịch vụ cho người nghèo bao gồm quyền sử dụng đất và nhà ở hiệu quả và hệ thống đăng ký đất, tiêu chuẩn hạ tầng linh hoạt, quy hoạch chính thức với sự tham gia không chính thức, trách nhiệm rõ ràng cho việc giám sát và đánh giá sau dự án, những quy định khiến những tổ chức tài chính cho người nghèo vay tiền dễ hơn. Chính sách nhà đất phù hợp: Phải có cơ chế để cho thuê lại những khu đất 5 công không sử dụng để xây nhà ở thu nhập thấp trong thành phố cho nhu cầu hiện tại và tương lai. Chính sách đảm bảo quyền sử dụng đất an toàn: Những chính sách và quy 6 trình phải giúp đỡ người nghèo ở khu định cư lấn chiếm hợp thức hóa và có được sự an toàn về sở hữu đất (Xem Hướng dẫn nhanh Phần 3 về Đất đai). Cơ chế bền vững tài chính: Hệ thống trợ cấp và chiến lược hoàn chi phí rõ 7 ràng, minh bạch sẽ làm cho chương trình nhà ở vững bền hơn về tài chính (Xem Hướng dẫn nhanh Phần 5 về Tài chính nhà ở). Liên kết chiến lược: Vấn đề nhà ở là rất lớn và không có bất kỳ một nhóm 8 nào có thể giải quyết một mình. Giải pháp toàn thành phố yêu cầu phải có quan hệ đối tác giữa các cộng đồng nghèo, chính quyền địa phương, các công ty tiện ích, chủ sở hữu đất đai, nhà đầu tư bất động sản chính thức và không chính thức, các tổ chức phi chính phủ, các viện nghiên cứu, các nhóm tôn giáo và khu vực tư nhân. Những thể chế mạnh và phối hợp tốt: Phát triển các dàn xếp thể chế cho 9 các thành phố sẽ hỗ trợ hiệu quả các giải pháp nhà ở. Để làm được việc này cần có sự phối hợp của tất cả các bên. Năng lực kỹ thuật: Giải pháp nhà ở quy mô thành phố đòi hỏi một loạt các 10 dịch vụ đặc biệt: hỗ trợ kỹ thuật và xã hội cho cộng đồng, quy hoạch có sự tham gia, kiến trúc và kỹ thuật, hướng dẫn về công nghệ thích hợp, điều phối chương trình, quản lý dự án và hợp đồng, kỹ năng xây dựng phù hợp nhu cầu trong vực không chính thức, kỹ thuật và xây dựng, vật liệu xây dựng giá cả phải chăng và dịch vụ tài chính vi mô. QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 39 Tài liệu tham khảo C Á C Ấ N P H Ẩ M Anana, Ted, 2003, Đấu tranh giành quyền nhà ở tại các đô thị Châu Á, Hurights Osaka, www.hurights.or.jp/asia-pacific/no_34/02.htm Anzorena, Eduardo Jorge S.J., 1996 (2nd edition), Nhà ở cho người nghèo: Bài học từ Châu Á, Pagtambayayong Foundation tại Cebu, Philippines. Anzorena, Eduardo Jorge S.J. & Fernandez, Francisco L., 2004, Nhà ở cho người nghèo trong thiên niên kỷ mới, Pagtambayayong Foundation, Cebu, Philippines. Burra, Sundar, 1999, Tái định cư và Cải tạo nhà ở người nghèo thành thị: Câu chuyện về Kanjur Marg, Tài liệu nghiên cứu DPU số 99, Trung tâm Quy hoạch Phát triển, Trường Đại học London, Anh. Erguden S and Precht R., December 2006, Nâng cấp và Phòng ngừa nhà ổ chuột tại Châu Á – Thái Bình Dương, Những tiến bộ và Thách thức, Tài liệu chuyên đề, Hội nghị bộ trưởng Châu Á – Thái Bình Dương về Nhà ở và Định cư con người, New delhi. Hardoy, Jorge E. & Satterthwaite, David, 1989, Cư dân lấn chiếm, Nhà xuất bản Earthscan, Anh. Hasan, Arif, 2000, Nhà ở cho người nghèo: Những chiến lược thất bại ở khu vực chính thức, Nhà xuất bản City Press, Karachi. Imperato, I., Diagonal Urbana & Ruster, J., 1999, Sự tham gia trong nâng cấp và cung cấp dịch vụ cho dân thành thị nghèo: Những bài học từ Mỹ Latinh, Ngân hàng thế giới, Washington D.C. Các chính quyền địa phương Kotamadya Surabaya, hợp tác với Tổng cục Định cư, Bộ Công trình công cộng, Indonesia, 1991, Những Kampung xanh, sạch tại Surabaya: Chương trình cải thiện Kampung nhằm hỗ trợ nhà ở cho người dân. Mitlin, Diana & Satterthwaite, David (eds.), 2004, Trao quyền cho cư dân lấn chiếm: Chính quyền địa phương, Xã hội dân sự và Xóa đói giảm nghèo thành thị, Nhà xuất bản Earthscan, London. Payne G. and Majale M., 2004, Cẩm nang nhà ở đô thị, phát triển khung pháp lý phục vụ người nghèo, Nhà xuất bản Earthscan, London và Sterling, VA. Rile, E., Fiori, J. & Ramirez, R., 2001, Favela Bairro và thế hệ chương trình nhà ở mới phục vụ người nghèo đô thị, Geoforum, 32 (4). Ủy ban Liên Hợp Quốc về Kinh tế và Xã hội khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (UNESCAP), 1996, Sinh sống tại các đô thị Châu Á: Cuộc khủng hoảng đang tới gần, nguyên nhân, hậu quả và các giải pháp lựa chọn cho tương lai, Báo cáo diễn đàn đô thị Châu Á-Thái Bình Dương thứ hai, Liên Hợp Quốc, New York. Chương trình Định cư con người của Liên Hợp Quốc (UN-HABITAT), 2007. Định hướng của các nhà hoạch định chính sách đối với vấn đề Đất đai, Tài sản và Nhà ở của phụ nữ thế giới, Nairobi. UN-HABITAT, 2006, Các chiến lược nhà ở tạo điều kiện, Tổng kết bài học thực tiễn sau 20 TÀI LIỆU THAM KHẢO TÀI LIỆU năm thực hiện, Nairobi. UN-HABITAT, 2006, Nước sạch và Vệ sinh tại các khu đô thị nhỏ, Nhà xuất bản Earthscan, London. UN-HABITAT, 2004, Đất đô thị cho tất cả mọi người, Nairobi. UN-HABITAT, 2003, Những khu ổ chuột thế giới: bộ mặt đói nghèo thành thị trong thiên niên kỷ mới? Tài liệu nghiên cứu, Nairobi. 40 QUICKHƯỚNG GUIDES DẪNFOR POLICY NHANH MAKERS PHẦN 2, 2, LOW-INCOME NHÀ Ở THU NHẬP HOUSING THẤP UN-HABITAT, 2003, Thách thức từ các khu ổ chuột: Báo cáo toàn cầu về định cư con người, 2003, Nhà xuất bản Earthscan, London và Sterling, VA. Williams, B. and Barter, P., 2003, Hiểm nghèo gấp đôi: Mối liên hệ giữa giao thông và cưỡng chế di dời”, Habitat Debate,7 (3). W E B S I T E S Liên minh Quyền nhà ở Châu Á (ACHR). www.achr.net Những bài học thực tiễn tốt nhất và Chương trình lãnh đạo địa phương (BLP). www. blpnet.org Những nhà kiến tạo phi ranh giới (BWB). www.builderswithoutborders.org Trung tâm Quyền nhà ở và Di dời (COHRE). www.cohre.org Liên minh đô thị. www.citiesalliance.org/citiesalliancehomepage.nsf Hội nghị Đại hội đồng Mạng lưới các chính quyền địa phương về quản lý dân cư (CITYNET). www.citynet-ap.org/en Trung tâm Xóa đói giảm nghèo đô thị (Ban Phát triển quốc tế Anh). www.citypoverty.net Viện Phát triển các tổ chức cộng đồng (CODI), chi nhánh tại Thái Lan. www.codi.or.th Trung tâm nghiên cứu phát triển toàn cầu (GDRC). www.gdrc.org Liên minh quốc tế về vấn đề nhà ở (HIC). www.hic-net.org Tổ chức vô gia cư quốc tế, Anh. www.homeless-international.org id21. www.id21.org/urban infoCity. www.infocity.org Viện nghiên cứu phát triển đô thị và Nhà ở (IHS), Hà Lan. www.ihs.nl Viện Môi trường và Phát triển quốc tế (IIED), London. www.iied.org Quỹ hỗ trợ nhà ở Lumanti, Nepal. www.lumanti.com.np Liên minh Phát triển bền vững. www.un.org/esa/sustdev/partnership/partnerships.htm Tổ chức Hành động thực tiễn Practical Action (tên gọi cũ ITDG). www.practicalaction.org Tập đoàn nghiên cứu thúc đẩy các trung tâm tài nguyên vùng (SPARC), Ấn Độ. www. sparc-india.org Bộ công cụ thúc đẩy sự tham gia. www.toolkitparticipation.nl Ủy ban Liên Hợp Quốc về Kinh tế và Xã hội khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (UN- ESCAP). www.unescap.org Nhà ở cho dân thành thị nghèo: Dự án của Ủy ban Liên Hợp Quốc về kinh tế xã hội khu vực TÀI LIỆU THAM KHẢO Châu Á - Thái Bình Dương: www.housing-the-urban-poor.net Chương trình Định cư con người của Liên Hợp Quốc (UN-HABITAT). www.un-habitat.org Nâng cấp cải tạo các cộng đồng thành thị (Liên minh đô thị). www.web.mit.edu/urbanup- grading Danh sách các website chính: Để xem danh sách các website cung cấp thêm thông tin về các vấn đề chính được thảo luận tại tuyển tập Hướng dẫn nhanh này, mời độc giả truy cập website về Nhà ở cho dân thành thị nghèo, theo đường dẫn tới “Cơ sở dữ liệu của các tổ chức”. www.housing-the-urban-poor.net QUICKHƯỚNG GUIDES DẪN FOR NHANH POLICY PHẦN MAKERS 2, NHÀ 2, LOW-INCOME Ở THU NHẬP HOUSING THẤP 41